مالكاند ، به صرف اين كه خرابه شد ، از مالكيت آنها خارج میشود و ملكامام میشود . پس هر زمين كه يك بار به حالت موات درآمد ، از مالكيتشخصی علی الاطلاق خارج میشود و دو مرتبه مملوك علی الاطلاق نمیشود ، مگرآنكه بگوييم معنی " « من احيی ارضا مواتا فهی له » " مالكيت علی الاطلاقاست ، و البته بعدها بحث خواهد شد . . 3 زمينهايی كه معموره است و اهلش جلاء وطن میكنند بدون آن كهلشگركشی صورت گرفته باشد ، يا صاحبان آنها بالطوع و الرغبه به مسلمينتسليم میكنند ، اينها فيیء ناميده میشود و جزء انفال است و مانند اراضیموات به امام تعلق دارد ، يعنی اين زمينها نه نظير غنائم است كه ميانافراد تقسيم شود ، و نه نظير اراضی مفتوحة عنوش است كه به عموم مسلمينتعلق گيرد ، بلكه نظير اراضی اوليه است كه مستقيما تحت نظر ولی امراست . پس سه قسم زمين داريم : زمينهايی كه مالك شخصی دارد ، و نه عموم و نهولی امر حقی و نظری در آنها ندارند . ديگر زمينهايی كه به عموم مسلمينتعلق میگيرد و ولی امر متصدی خراج و مقاسمه و احيانا تنظيم واگذاری آنزمينهاست . اين زمينها نظير اماكن عمومی از مسجد و غيره میباشند كه هركس تقدم پيدا كرد به او تعلق میگيرد . سوم ، زمينهايی كه نه به افرادتعلق دارد و نه به عموم مسلمين ، بلكه به ولی امر تعلق دارد . قهرا ولیامر در اين گونه زمينها اختيار بيشتری دارد ( 1 ) . بايد ديد اختياربيشتر او در اين زمينه چيست ؟ پاورقی : . 1 اين گونه زمينها يا موات است كه با اجازه ولی امر بايد احياء شود، و يا محياش است ، از قبيل قطايع ملوك و زمينی كه لارب لها . اينهانيز با نظر ولی امر بايد تقسيم شود و احيانا خراج گرفته شود . و همچنيناست اراضی صلح يا فيیء كه لم يوجف عليها بخيل و لا ركاب . |
