کتابخانه الکترونيکي انهار

18- بخشش باقدرت سپرى است از عذاب خداى سبحان.
19- هر گاهجنايتى نسبت به تو انجام گرفت پس در گذر.
20- به وسيلهعفو رحمت فرود آيد (يعنى گذشتن از تقصيرات ديگران يا عفو الهى سبب نزول رحمت خواهدشد).
21- با قدرت وتوانائى در گذر، و با دولت احسان نما تا بزرگى و مهترى برايت كامل گردد.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 942
22- تجاوز عنالزّلل، و أقل العثرات، ترفع لك الدّرجات 4566.
23- تغمّدالذّنوب بالغفران، سيّما في ذوي المروءة و الهيئات 4567.
24- تغافل يحمدأمرك 4570.
25- جازبالحسنة، و تجاوز عن السّيّئة، ما لم يكن ثلما في الدّين، أو وهنا في سلطانالإسلام 4788.
26- خذ العفومن النّاس، و لا تبلغ من أحد مكروهه 5087.
27- دعالانتقام فإنّه من أسوء أفعال المقتدر، و لقد أخذ بجوامع الفضل من رفع نفسه عن سوءالمجازاة 5139.
28- عند كمالالقدرة تظهر فضيلة العفو 6215. 22- از لغزش‏ها در گذر، و از برو در افتادن‏هااقاله نما تا اين كه براى تو درجه‏ها بلند شود.
23- گناهانمردم را به وسيله آمرزش خصوصا در صاحبان مروّت و آبروها بپوشان (يعنى با گذشت پردهروى آنها بگذار).
24- از گناهانديگران تغافل نما تا كار تو ستوده شود.
25- نيكوئى رابه عوض پاداش ده، و از گناه (مردم) در گذر، مادامى كه در دين رخنه و شكافى پديدنيامده، يا سستى در تسلّط و غلبه اسلام و يا در سلطان اسلام بوجود نيايد.
26- بخشش و عفورا نسبت به مردم فرا گرفته و شيوه خود ساز، و از احدى مكروه او را مرسان (يعنىكارى مكن كه آن را ناخوش دارند).
27- وا گذارانتقام را، زيرا كه آن بدترين كردار شخص مقتدر است، و همانا در حقيقت كسى كه رفعيد كرده از مجازات بد و نفس خويش را بالاتر از آن دانسته كه انتقام گيرد، تمام فضلو برترى را بدست آورده است.
28- در هنگامكمال قدرت فضيلت عفو و بخشش ظاهر مى‏شود (و گرنه با
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 943
29- قلّة العفوأقبح العيوب، و التّسرّع إلى الانتقام أعظم الذّنوب 6766.
30- قبول عذرالمجرم من مواجب الكرم و محاسن الشّيم 6815.
31- كفىبالظّفر شافعا للمذنب 7052.
32- كن جميلالعفو إذا قدرت عاملا بالعدل إذا ملكت 7162.
33- كن عفوّافي قدرتك، جوادا في عسرتك، مؤثرا مع فاقتك، يكمل لك الفضل (تكمل لك الفضائل) 7179.
34- من عفى عنالجرائم فقد أخذ بجوامع الفضل 8499.
35- من لم يحسنالعفو أساء بالانتقام 8959. ناتوانى عفو فضيلتى ندارد).
29- كمى عفو وگذشت زشت‏ترين عيبها و شتاب كردن به جانب انتقام بزرگترين گناهان است.
30- پذيرفتنعذر گنهكار از لوازم كرم و از خصلت‏هاى نيكوست.
31- براى شفاعتگنهكار كفايت مى‏كند پيروزى (يعنى ديگر به انتقام از او نيازى نمى‏باشد.
32- نيكو عفوباش هر گاه كه (بر انتقام) توانا شدى، و عمل كننده به عدل باش هر گاه مالك (عمل)گردى.
33- در حالقدرت و توانائيت در گذرنده، در تنگى خود بخشنده، با نيازت ايثار گر باش (تاافزونيها يا) افزونى تو كامل گردد.
34- هر كه ازگناهان (كسانى كه نسبت به او انجام داده‏اند) بگذرد پس در حقيقت به همه افزونى‏هاىمرتبه چنگ زده است (يعنى همه فضيلت‏ها را بدست آورده است).
35- هر كه بهسبب عفو احسان نكند به وسيله انتقام بدى نمايد (و شكى‏
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 944
36- من لم يقبلالتّوبة عظمت خطيئته 8973.
37- من الدّينالتّجاوز عن الجرم 9400.
38- ما أحسنالعفو مع الاقتدار 9540.
39- ما عفا عنالذّنب من قرّع به 9567.
40- معاجلةالذّنوب بالغفران من أخلاق الكرام 9871.
41- لا تندمنّعلى عفو، و لا تبهجنّ بعقوبة 10319.
42- لا تعاجلالذّنب بالعقوبة، و اترك بينهما للعفو موضعا، تحرز به الأجر و المثوبة 10343.
43- لا حلمكالصّفح 10474. نيست در اين كه انتقام بد و عفو نيكو خواهد بود).
36- هر كه توبه(و اظهار پشيمانى تقصير كارى) را نپذيرد گناهش بزرگ باشد (يعنى از نظر اخلاق بهوظيفه عمل ننموده است).
37- از دين استدر گذشتن و عفو از گناه (و انتقام نكشيدن).
38- چه چيز عفوو گذشت را با قدرت بر انتقام نيكو گردانيده است.
39- از گناه درنگذشته كسى كه به آن سرزنش كند (يعنى كسى كه از گناهى در گذشت نبايد ديگر به رخ آنبكشد).
40- شتاب كردنگناهان به بخشش از اخلاق كريمان است.
41- هرگز برعفو و گذشتى پشيمان مشو، و بر انتقام و عقوبت خوشحال مشو.
42- گناه را بهعقوبت تعجيل مكن، و از براى عفو و بخشش جائى را بگذار، كه به وسيله آن مزد و ثوابىرا احراز نمائى (ولى اگر در انتقام شتاب نمائى به فراهم كردن مزد و ثواب موفّقنخواهى شد).
43- هيچبردبارى مانند در گذشتن از گناهان كسى نيست.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 945
44- لا شي‏ءأحسن من عفو قادر 10713.
45- لا يقابلمسي‏ء قطّ بأفضل من العفو عنه 10880.
46- يعجبني منالرّجل أن يعفو عمّن ظلمه، و يصل من قطعه، و يعطي من حرمه، و يقابل الإساءةبالإحسان 11035.
47- أعط النّاسمن عفوك و صفحك، مثل ما تحبّ أن يعطيك اللّه سبحانه، و على عفو فلا تندم 2367.
48- أكرم منودّك، و اصفح عن عدوّك، يتمّ لك الفضل 2368.
49- أحسن أفعالالمقتدر العفو 3000.
50- أولىالنّاس بالعفو أقدرهم على العقوبة 3060. 44- چيزى نيكوتر از عفو و گذشت شخص قادرانتقام نيست.
45- گنهكارىهرگز به چيزى مقابله نمى‏شود كه از عفو و در گذشتن از او افزونتر باشد.
46- مرا خوشآيد از مرد (و از آدمى) اين كه عفو كند از كسى كه به او ستم نموده، و بپيوندد بهكسى كه از او بريده، و عطا كند به كسى كه او را محروم ساخته، و بدى را به نيكى واحسان جبران كند.
47- مردم را ازعفو و در گذشتن خود ببخش مثل آنچه دوست دارى كه ببخشد تو را خداى سبحان، و بر هيچعفوى پشيمان مشو.
48- گرامى دارو يا احسان نما به كسى كه تو را دوست داشته، و در گذر از دشمنت تا براى تو فضيلتكامل گردد.
49- بهترينكردارهاى شخص مقتدر و توانا در گذشتن از تقصيرات ديگران است.
50- سزاوارترينمردم به عفو و در گذشتن از تقصير مردم، تواناترين آنهاست بر انتقام و باز خواست.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 946
51- أولىالنّاس بالرّحمة المحتاج إليها 364.
52- أحسن مناستيفاء حقّك العفو عنه 3120.
53- أحسنالمكارم عفو المقتدر، وجود المفتقر 3165.
54- أحسن العفوما كان عن قدرة 3184.
55- أعرفالنّاس باللّه أعذرهم للنّاس، و إن لم يجد لهم عذرا 3230.
56- إنّ مقابلةالإساءة بالإحسان، و تغمّد الجرائم بالغفران، لمن أحسن الفضائل، و أفضل المحامد3492.
57- إنّ منأعطى من حرمه، و وصل من قطعه، و عفى عمّن ظلمه، كان له من اللّه سبحانه الظّهير والنّصير 3530. 51- سزاوارترين مردم به لطف و مهربانى (كه نسبت به او انجام گيرديا خود نسبت به ديگران انجام دهد) كسى است كه محتاج به آن باشد.
52- نيكوتر ازگرفتن حقّت در گذشتن از آنست.
53- بهترينصفاتى كه باعث گرامى بودن و بلندى مرتبه است در گذشتن شخص مقتدر، وجود و بخشش شخصمحتاج است.
54- بهترين درگذشتن از تقصيرات ديگران آنست كه از روى قدرت و توانائى بر انتقام باشد.
55- عارف‏ترينمردم به خدا در گذرنده ترين آنهاست از مردم، و اگر چه براى آنها عذرى را نيابد.
56- براستى كهدر مقابل بدى احسان نمودن، و پوشيدن گناهان به در گذشتن و عفو، هر آينه از بهترينافزونيها و افزون ترين صفات ستوده است.
57- براستىآنكه ببخشد كسى را كه او را محروم سازد و پيوند نمايد كسى را كه از او بريده، وعفو كند از كسى كه به او ستم نموده است، براى او از جانب خداوند سبحان پشتيبان ويار و معين مى‏باشد (يعنى خداوند طرفدارانى را براى او قرار
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 947
58- العفوفضيلة 7.
59- العفو أفضلالإحسان 585.
60- العفو زينالقدرة 773.
61- العفو يوجبالمجد 775.
62- العفو زكاةالقدرة 924.
63- العفو أحسنالإحسان 1057.
64- العفو أحسنالانتصار 1099.
65- الصّفح أنيعفو الرّجل عمّا يجنى عليه، و يحلم عمّا يغيظه 1875. مى‏دهد كه پيوسته يار و كمككار او باشند، و يا خود پروردگار يار و ياور اوست).
58- از زلاتديگران گذشتن عين فضيلت است.
59- بخشش و درگذشتن از تقصيرات برترين احسان است.
60- از گناهديگران در گذشتن زينت توانائى است (يعنى با وجود قدرت بايد عفو كرد، و گرنه عفو باعجز و ناتوانى خيلى ارزش ندارد).
61- عفو موجبشرف و سربلندى است.
62- عفو و درگذشتن زكات توانائى است (يعنى با قدرت بر انتقام بايد عفو كرد).
63- عفو و گذشتبرترين احسان است.
64- عفونيكوترين انتقام است (زيرا كه طرف خجالت مى‏كشد و براى او بهترين مجازات خواهدبود).
65- در گذشتنآنست كه انسان از آنچه بر او جنايت مى‏شود در گذرد، و از آنچه او را بخشم آوردبردبارى كند.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 948
66- الصّفحأحسن الشّيم 650.
67- هب ماأنكرت لما عرفت، و ما جهلت لما علمت 10056.
68- إذا جنيعليك فاغتفر 3992.
69- أحقّالنّاس بالإسعاف طالب العفو 3066.
70- إيّاك والتّسرّع إلى العقوبة، فإنّه ممقتة عند اللّه، و مقرّب من الغير 2656.

العواقب

1- لكلّ أمرعاقبة حلوة أو مرّة 7299.

2- من انتظرالعواقب سلم 7805. 66- از گناه ديگران در گذشتن نيكوترين خصلت‏هاست.

67- آنچه را كهنشناخته‏اى براى آنچه آن را شناخته‏اى، و آنچه را كه ندانسته‏اى براى آنچه را كهدانسته‏اى (از خوبيها و خدمات) ببخش.

68- هرگاه برتو جنايتى شد پس در گذر.

69- سزاوارترينمردم به بر آوردن حاجت او طلب كننده عفو است.

70- بر تو بادبه دورى از شتاب كردن به عقوبت (كسى كه نسبت به تو گناهى انجام دهد)، زيرا كه آننزد خداى بزرگ جاى دشمنى بوده (كه خداوند دشمن انسان گردد)، و نزديك كننده تغيير(دولتها و نعمت‏ها) است.

پايان كار 1- براى هر كارى عاقبتى است شيرين يا تلخ (پس بايدلحاظ عاقبت را كرد).

2- هر كهانتظار عاقبت‏ها را كشد (و ملاحظه عواقب را نمايد) سالم ماند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 949

3- من نظر فيالعواقب سلم 7912.

4- من نظر فيالعواقب سلم من النّوائب 8039.

5- من راقبالعواقب أمن المعاطب 8198.

6- من انتظرالعاقبة صبر 8307.

7- من راقبالعواقب سلم من النّوائب 8681.

8- إذا هممتبأمر فاجتنب ذميم العواقب فيه 4119.

9- راقبالعواقب تنج من المعاطب 5435.

10- في العواقبشاف أو مريح 6506.

11- ملاكالخواتم ما أسفر عن رضى اللّه سبحانه 9730. 3- هر كه در عاقبت‏ها بينديشد سالمماند.

4- هر كه درعاقبت‏ها نظر كند از مصيبت‏ها سالم ماند.

5- هر كه مراقبعاقبت‏ها بود (و در آنها تأمل نمايد) از مهالك ايمن باشد.

6- هر كهانتظار عاقبت كشد (و نيكوئى آن را خواهد) صبر نمايد.

7- هر كه مراقبعاقبت‏ها باشد از مصيبت‏ها سالم ماند.

8- هر گاه بهانجام كارى اراده و همت نمودى پس از عاقبت‏هاى بد آن دورى كن.

9- عاقبت‏ها رانگهبانى و مراقبت‏نما (يعنى در هر كارى ملاحظه عاقبت آن كن تا از مهالك رستگارىيابى).

10- درعاقبت‏ها شفا دهنده و يا آسايش دهنده باشد (ممكن است اين جمله را حضرت در مقامتسلى بيماران فرموده باشد كه امور به دست خداست، يا شفا دهد، و يا به وسيله مرگ راحتى بخشد).

11- ملاكعاقبت‏ها چيزيست كه از خوشنودى خدا نمايان گردد (اگر در آن خوشنودى خدا ديده شودخوب خواهد بود).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 950

العقوق

1- من العقوقإضاعة الحقوق 9248.

العقل

1- العقل شرفكريم لا يبلى 1590.

2- العقلغريزة، تزيد بالعلم و التّجارب 1717.

3- العقل، والعلم، مقرونان في قرن، لا يفترقان، و لا يتباينان 1783.

4- العقل أغنىالغنى، و غاية الشّرف في الآخرة و الدّنيا 1822.

5- العقل أجملزينة، و العلم أشرف مزيّة 1940.

6- العقل أصلالعلم، و داعية الفهم 1959. عاق 1- از جمله عقوق (و آزار پدر و مادر) ضايع كردنحقوق (مانند تعظيم و تكريم و اطاعت) خواهد بود.

خرد 1- خرد شرفى است گرامى كه كهنه نمى‏شود.

2- خرد خصلتىاست كه به سبب علم و تجربه‏ها زياد مى‏شود.

3- خرد ودانائى، در يك رسن همراهند، از يكديگر جدا نمى‏شوند و تباين ندارند.

4- خردبى‏نيازترين توانگرى و نهايت برترى در آخرت و دنياست.

5- خردنيكوترين زينت، و علم بلندترين مزيّت است.

6- خرد بيخدانش، و داعى فهم و دريافت است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 951

7- العقلمنفعة، و العلم مرفعة، و الصّبر مدفعة 2041.

8- العقل خليلالمؤمن، و العلم وزيره، و الصّبر أمير جنوده، و العمل قيّمه 2092.

9- العقل صاحبجيش الرّحمن، و الهوى قائد جيش الشّيطان، و النّفس متجاذبة بينهما، فأيّهما غلبكانت في حيّزه 2099.

10- العقل والشّهوة ضدّان، و مؤيّد العقل العلم، و مزيّن الشّهوة الهوى، و النّفس متنازعةبينهما، فأيّهما قهر كانت في جانبه 2100.

11- العقل أنّكتقتصد فلا تسرف، و تعد فلا تخلف، و إذا غضبت حلمت 2130. 7- خرد نفع و سود است، ودانش بلندى، و شكيبائى دفع نمودن است سختى و مصائب را (يا سبب دفع مصائب گردد).

8- خرد دوستمؤمن، و دانش وزير او، و شكيبائى سر لشكر او، و عمل كارگزار اوست (و اين روشن استكه دوست صلاح دوست را خواهد و او را بسوى آن رهبرى كند، و علم هم گرانى و سنگينىاو را به دوش كشد، و صبر هم كه فرمانده باشد لشكر با پيروزى روبرو خواهد گرديد، وعمل هم كارگردان يا براى تربيت و تأديب او نصب شده است).

9- خرد سردارلشكر پروردگار است، و خواهش رهبر لشكر شيطان، و نفس كشيده شونده ميان آن دو، پس هريك از آنها كه غالب شود نفس در جاى آن خواهد بود.

10- خرد وخواهش دو ضدّند، تأييد كننده عقل علم است، و آرايش دهنده شهوت هوا و هوس خواهدبود، و نفس محل نزاع ميان آن دوست، پس هر كدام كه غلبه نمايد نفس در طرف آن قرارخواهد گرفت.

11- داشتن عقلبه اين است كه ميانه روى نموده پس اسراف ننمائى، و وعده‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 952

12- العقل أنتقول ما تعرف، و تعمل بما تنطق به 2141.

13- العقل يهديو ينجي، و الجهل يغوي و يردي 2151.

14- العقل صديقمحمود 2218.

15- استرشدالعقل، و خالف الهوى تنجح 2310.

16- اعقل عقلك،و املك أمرك، و جاهد نفسك، و اعمل للآخرة جهدك 2406.

17- أين العقولالمستصبحة (المستصحبة) لمصابيح الهدى 2824.

18- أفضل العقلالرّشاد 2864. كنى پس خلف ننمائى، و چون به خشم آمدى بردبارى پيشه كنى.

12- عقل آنستآنچه را كه مى‏دانى بگوئى، و به آنچه كه مى‏گويى عمل نمائى.

13- خرد (ياعلم) هدايت كرده، و به فلاح مى‏رساند، و نادانى گمراه كرده و به هلاكت مى‏اندازد.

14- عقل دوستىاست ستايش شده.

15- راه راسترا از عقل طلب نموده، و با خواهش مخالفت كن تا پيروزمند شوى.

16- عقل خود رابند نما (يعنى مگذار بسبب غلبه هوا و هوس فاسد گردد، و يا آن را دانا گردان)، وكار خود را مالك شو، و با نفست پيكار نما، و كوشش خود را در عمل براى آخرت بكاربر.

17- كجايندعقلهائى كه چراغهاى هدايت را افروخته‏اند (و يا همراه چراغهاى هدايتند).

18- افزونترينعقل راه يافتن يا رسيدن به حق است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 953

19- أفضلالنّعم العقل 2881.

20- أوّل العقلالتّودّد 2923.

21- أفضل العقلالأدب 2947.

22- أفضل العقلمجانبة اللّهو 3001.

23- أفضل العقلمعرفة الإنسان نفسه، فمن عرف نفسه عقل، و من جهلها ضلّ 3220.

24- أفضل العقلالاعتبار، و أفضل الحزم الاستظهار، و أكبر الحمق الاغترار 3273.

25- أفضل حظّالرّجل عقله، إن ذلّ أعزّه، و إن سقط رفعه، و إن ضلّ أرشده، و إن تكلّم سدّده3354. 19- برترين نعمتها عقل است.

20- اول عقلدوستى كردن است (چون با دوستى انسان مى‏تواند به بسيارى از هدفهاى خود برسد).

21- افزونترينعقل ادب است (به اين معنى كه رعايت آداب شرع و سنن و آداب مستحسن ميان مردم رابنمايد).

22- افزونترينعقل دورى گزيدن از بازى است.

23- افزونترينعقل شناسائى آدمى است نفس خود را، پس كسى كه نفس خود را شناخت دانا شد، و هر كهنشناخت آن را گمراه گرديد.

24- افزونترينعقل عبرت و پند گرفتن، و افزونترين دور انديشى پشت قوى كردن (به وسيله فرد ياجمعيت يا اتخاذ طريق احتياط)، و بزرگترين كم عقلى و حماقت فريب خوردن است.

25- افزونترينحظ و نصيب مرد عقل اوست، اگر خوار شود عقل او را عزيز دارد، و اگر ساقط شود و درمهلكه افتد عقل او را بردارد و بلند گرداند، و اگر گمراه‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 954

26- إنّ اللّهسبحانه يحبّ العقل القويم، و العمل المستقيم 3410.

27- إنّ منرزقه اللّه عقلا قويما، و عملا مستقيما، فقد ظاهر لديه النّعمة، و أعظم عليهالمنّة 3545.

28- العقل زين،الحمق شين 14.

29- العقلقربة، الحمق غربة 111.

30- العقلشفاء، الحمق شقاء 206.

31- العقولمواهب، الآداب مكاسب 227.

32- العقلفضيلة الإنسان 252.

33- العقل رسولالحقّ 272.

34- العقل صديقمقطوع 324. شود او را ارشاد كرده، و اگر سخن گويد عقل او را راست دارد نگذاردخطائى كند.

26- براستى كهخداى سبحان دوست دارد عقلى را كه غلط و خطائى نداشته، و عمل طبق شريعت مقدسّه را.

27- براستى كسىكه خداوند عقلى استوار، و كردارى مستقيم روزى او فرموده، پس در حقيقت در نزد اونعمت را آشكار ساخته، و بر او منّت را (و نعمتى كه گنجايش آن را دارد كه به آنمنّت بگذارند) بزرگ گردانيده است.

28- زيركى وخرد زينت است، و حماقت عيب و ننگ است.

29- عقل وزيركى نزديكى و قرابت، و حمق و كم عقلى غربت خواهد بود.

30- خرد شفاء،و كمى عقل بدبختى است.

31- خردهاموهبتى بوده، و ادب‏ها به دنبال رفتن و كسب حاصل مى‏شود.

32- خرد باعثبرترى و افزونى رتبه انسان است.

33- خرد (رسولىاست از جانب حق، و يا) رسول (مطلب) حق است.

34- خرد دوستىاست بريده شده (كه اكثر مردم خود را از آن بريده‏اند و با آن‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 955

35- العقل مصلحكلّ أمر 404.

36- العقل لاينخدع 427.

37- العقل داعىالفهم 473.

38- العقل أقوىأساس 475.

39- العقل أفضلمرجوّ 479.

40- العقل يحسنالرّويّة 495.

41- العقلينبوع الخير 657.

42- العقل حفظالتّجارب 673.

43- العقل أحسنحلية 813.

44- العقل يوجبالحذر 814. رابطه ندارند).

35- خرد مصلحهر كاريست.

36- خرد ودريافت صحيح فريب نمى‏خورد.

37- خرد و شعورخواننده و داعى فهم و ادراك است.

38- خردمحكم‏ترين زير بناء است.

39- عقل افزونترين اميد داشته شده است (يعنى انسان بايد اميدش به خودش باشد كه با رجوع به آنكارى را انجام دهد).

40- خرد فكر وروش را نيكو مى‏گرداند.

41- خرد چشمهخير و نيكى است.

42- خرد (وعاقلى) نگهداشتن تجربه و آزمايش هاست.

43- خردنيكوترين زينت است.

44- خرد موجبدورى از معاصى مى‏شود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 956

45- العقل مركبالعلم 816.

46- العقل حسامقاطع 824.

47- العقل أشرفمزيّة 976.

48- العقل ثوبجديد لا يبلى 1235.

49- العقلمنزّه عن المنكر آمر بالمعروف 1250.

50- العقل حيثكان آلف، مألوف 1251.

51- العقلشجرة، ثمرها السّخاء و الحياء 1254.

52- العقل زينلمن رزقه 1276.

53- العقل فيالغربة قربة 1291.

54- العقل رقيّإلى علّييّن 1325. 45- خرد مركب علم است.

46- خرد شمشيرىاست برنده.

47- خردشريفترين برتريست.

48- خرد جامهجديدى است كه كهنه نمى‏شود، (يعنى هميشه تازه و وسيله پوشش عيوب است).

49- عقل (آدمىرا) از بدى پاكيزه كننده، و به نيكوئى فرمان دهنده است.

50- عقل هر كجاباشد الفت دهنده، انس گرفته شده است.

51- عقل درختىاست كه ميوه آن سخاوت و حياء است.

52- عقل زينتىاست براى كسى كه روزى داده شده است، (يعنى خداوند به او عقل داده باشد).

53- عقل درغربت نزديكى است، (يعنى خردمند گويا در شهر دور غريب نيست چون مى‏داند چگونه سلوكنمايد).

54- عقل بالارونده است به اعلى درجات (بهشت يا به اعلى مراتب شرافت‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 957

55- إنّي إذااستحكمت في الرّجل خصلة من خصال الخير احتملته لها، و اغتفرت له فقد ما سواها، ولا أغتفر له فقد عقل، و لا عدم دين، لأنّ مفارقة الدّين مفارقة الأمن، و لا تهنأحياة مع مخافة، و عدم العقل عدم الحياة، و لا تعاشر الأموات 3785.

56- إنّك موزونبعقلك، فزكّه بالعلم 3812.

57- إنّماالعقل التّجنّب من الإثم، و النّظر في العواقب، و الأخذ بالحزم 3887.

58- آفة اللّبّالعجب 3956.

59- إذا تمّالعقل نقص الكلام 4011. و يا به آسمان هفتم، كنايه از اين است كه خردمند داراىترقى كامل است).

55- براستى كهمن هر گاه در مردى خوئى از خصلت‏هاى خوب را محكم يافتم او را به جهت آن يك خصلتبرداشته (و او را مى‏پذيرم و مشمول عنايات خود نموده) و او را براى نداشتن غير ازآن خصلت (از خوى‏هاى پسنديده) بخشيده، ولى او را به جهت نيافتن عقل و نداشتن ديننخواهم بخشيد، زيرا جدائى از دين مفارقت از ايمنى بوده و زندگانى با ترس خوش آيندنيست، و نبود خرد نبودن حيات است (و زمانى كه حياتى متصور نبود پس چنان افرادىمرده هستند) و با مردگان معاشرت نشايد.

56- براستى كهتو به عقل خود سنجيده مى‏شوى (هر اندازه تعقل آدمى زيادتر گردد ارزش و بهاء اوبيشتر خواهد بود) پس آن را با علم زياد گردان.

57- جز ايننيست كه خرد دورى گزيدن از گناه، و نظر كردن در عاقبت ها، و فرا گرفتن به سبب دورانديشى خواهد بود.

58- آفت عقلخود بينى است (چون خود بين عقل خود را بالاتر از ديگران داند به همين جهت عجب بهخردش آفت رساند).

59- هر گاه عقلتمام گرديد سخن گفتن كوتاه و كم خواهد شد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 958

60- إذا كملالعقل نقصت الشّهوة 4054.

61- بالعقليستخرج غور الحكمة 4208.

62- بالعقلتنال الخيرات 4202.

63- بالعقلصلاح البريّة 4217.

64- بوفورالعقل يتوفّر الحلم 4274.

65- بالعقولتنال ذروة العلوم (الأمور) 4275.

66- بترك ما لايعنيك يتمّ لك العقل 4291.

67- بالعقلكمال النّفس 4318.

68- بالعقلصلاح كلّ أمر 4320. 60- هر گاه عقل كامل گرديد خواهش ناقص خواهد شد (چون عقل آدمىرا به سوى منافع و مصالح سوق خواهد داد).

61- به وسيلهعقل (و به كار بردن آن) ته حكمت (و مسائل دقيقه علوم حقّه و دانائى صحيح رفتار وكردار) استخراج مى‏شود.

62- به وسيلهعقل به كارهاى خير (و ثواب و پاداش آنها) رسيده مى‏شود.

63- به سبب عقلصلاح حال خلق حاصل خواهد شد.

64- به وسيلهوفور عقل بردبارى زياد خواهد گرديد.

65- به واسطهعقلها (آدمى) به عوج (كارها و يا) علمها خواهد رسيد (پس آدمى بايد عقل خود را بكاربرد و از كاهلى دورى نمايد).

66- به سبب تركآنچه بكار تو نيايد و براى تو مفيد نباشد عقلت تمام خواهد بود (يعنى دليل تمامىعقل مى‏شود).

67- به عقل وخردمندى است كمال نفس.

68- به وسيلهعقل است صلاح هر امرى.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 959

69- تمام العقل(العمل) استكماله 4464.

70- تزكيةالرّجل عقله 4474.

71- ثمرة العقلالاستقامة 4589.

72- ثمرة العقللزوم الحقّ 4602.

73- ثمرة العقلصحبة الأخيار 4616.

74- ثمرة العقلالعمل للنّجاة 4626.

75- ثمرة العقلمداراة النّاس 4629.

76- ثمرة العقلالصّدق 4643.

77- ثمرة العقلمقت الدّنيا، و قمع الهوى 4654.

78- ثلاث يمتحنبها عقول الرّجال: هنّ المال، و الولاية، 69- تمامى عقل (و يا تمامى عمل) كاملكردن آنست (به وسيله علم و فكر و تدبر و يا خالص گردانيدن آن و چيزى از آن جانگذاشتن).

70- تزكيه مردعقل اوست (يعنى پاكيزگى تنها با لباس نظيف نبوده اگر عقلش را بكار برد او پاكيزهاست).

71- ميوه خرداستقامت (و راست ايستادن بر حق) است (در هر بابى).

72- ميوه عقللازم بودن حق و از آن جدا نشدن است.

73- ميوه عقلهمنشينى با نيكان است (در دنيا و آخرت).

74- ميوه عقلعمل كردن است براى رستگارى.

75- ميوه عقلمدارا كردن با مردم است.

76- ميوه عقل(راستى در هر باب يا) راست گوئى است.

77- ثمره عقلدشمنى دنيا و كوبيدن خواهش و غلبه بر آن است.

78- سه چيز استكه به وسيله انها عقلهاى مردان آزمايش مى‏شود: آنها مال و ثروت، و لايت و حكومت،مصيبت، (چون وقتى انسان به هر سه و يا به يكى از اينها

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 960

و المصيبة 4664.

79- ثلاثة تدلّعلى عقول أربابها: الرّسول، و الكتاب، و الهديّة 4681.

80- حسن العقلجمال الظّواهر و البواطن 4807.

81- حسن العقلأفضل رائد 4826.

82- حدّ العقلالنّظر في العواقب، و الرّضا بما يجري به القضاء 4901.

83- حرام علىكلّ عقل مغلول (معلول) بالشّهوة أن ينتفع بالحكمة 4902.

84- حدّ العقلالانفصال عن الفاني، و الاتّصال بالباقي 4905. مبتلا گرديد غالبا عوض خواهد شد خودرا گم مى‏كند).

79- سه چيز استكه بر عقلهاى ارباب آنها دلالت و راهنمائى مى‏كنند: فرستاده (مأمور و واسطه)، وكتاب (نوشته و نامه)، و هديه (كادو) (كه از اين سه آدمى مى‏تواند به عقل كامل و ياناقص ارباب آن پى ببرد، زيرا هر اندازه پيغام آور، و نامه، و هديه در سطح بالاباشد عقل صاحب آن در مرتبه بالا قرار دارد، و چون در سطح پائين باشد عقل او دررتبه پائين قرار خواهد گرفت).

80- نيكوئى عقلزيبائى ظاهرها و باطن‏هاست.

81- نيكوئى عقلافزون‏ترين پيشرو است.

82- حد و حقيقتخرد نظر كردن (و انديشيدن در سرانجام كارهاى دنيوى و اخروى) و خوشنودى به آنچهتقدير الهى بر آن جاريست.

83- بر هر عقلعليل و يا غل شده به هوا و هوس حرام است كه به حكمت (علم راست و درست) منتفع گردد(چون اسير بند هوس خواهد بود).

84- حد و ميزانعقل جدا شدن از دنيا و پيوستن به آخرت است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 961

85- حفظ العقلبمخالفة الهوى، و العزوف عن الدّنيا 4921.

86- خيرالمواهب العقل 4947.

87- دليل عقلالرّجل قوله 5101.

88- ذهاب العقلبين الهوى و الشّهوة 5180.

89- ذكّ عقلكبالأدب كما تذكّى النّار بالحطب 5200.

90- رزانةالعقل تختبر في الرّضا، و الحزن 5439.

91- زيادةالعقل تنجي 5484.

92- ستّة تختبربها عقول الرّجال: المصاحبة، و المعاملة، و الولاية، و العزل، و الغنى، و الفقر5600.

93- ستّة تختبربها عقول النّاس: الحلم عند الغضب، و الصّبر عند 85- نگهداشتن عقل به مخالفتخواهش و رو گردانيدن از دنياست.

86- بهترينموهبت‏ها (از جانب خداى تعالى) عقل است.

87- دليل ونشانه عقل (آدمى) گفتار اوست (يعنى از سخن مرد اندازه عقل او ظاهر مى‏شود).

88- رفتن عقلبين هوا (يعنى خواهش چيزى كه حاصل نباشد) و شهوت است.

89- عقل خود رابه ادب افروخته كن چنانكه آتش به وسيله هيزم افروخته مى‏شود.

90- سنگينى ووقار عقل در خوشنودى و اندوه آزمايش مى‏شود (هر اندازه عقل آدمى زيادتر باشد درشادى و اندوه كمتر از جا بر آيد).

91- زيادتى عقلرستگارى بخشد.

92- شش چيز استكه عقلهاى مردان به آنها آزمايش مى‏شود: همراهى، و معامله، و حكومت، و معزولى، وبى‏نيازى، و درويشى.

93- شش چيز استكه عقل‏هاى مردم به آنها آزمايش مى‏شود: بردبارى در

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 962

الرّهب، و القصد عند الرّغب، و تقوى اللّه في كلّ حال، و حسنالمداراة، و قلّة المماراة 5608.

94- صلاح العقلالأدب 5799.

95- صديق كلّامرء عقله، و عدوّه جهله 5854.

96- ضلال العقليبعّد من الرّشاد و يفسد المعاد 5903.

97- ضلال العقلأشدّ ضلّة، و ذلّة (زلّة) الجهل أعظم ذلّة (زلّة) 5935.

98- عليكبالعقل فلا مال أعود منه 6094.

99- عند الخبرة(الحيرة) تنكشف عقول الرّجال 6207. وقت غضب، و شكيبائى در نزد ترس (از بلاها ومصائب) و ميانه روى در نزد خواهش، (كه در طلب آن افراط و تفريط نكند) و تقواى الهىدر هر حال، و نيكوئى مدارا و سازش، و كمى جدال و ستيزه.

94- صلاح عقلادب است.

95- دوست هرمردى عقل او، و دشمنش جهلش مى‏باشد.

96- گمراهى عقل(آدمى را) از راه راست و درست دور گردانده و معاد را فاسد مى‏نمايد (پس بايد انساندر سنجيدن عقل خود با افكار عقلمندان و روشنفكران كوشا باشد و بر عقل و فكر خويشاعتماد چندان نكند تا برايش يقين حاصل شود).

97- گمراهى عقلسخت‏ترين گمراهى، و خوارى نادانى بزرگترين خوارى (و يا لغزش نادانى بزرگترين لغزش)خواهد بود.

98- بر تو بادبه عقل (و عمل به مقتضاى آن) زيرا كه هيچ مالى سودمندتر از آن نيست.

99- در وقتامتحان و آزمايش (يا در نزد حيرانى) عقل‏هاى مردان ظاهر مى‏شود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 963

100- عند بديهةالمقال تختبر عقول الرّجال 6221.

101- عند غرورالأطماع، و الآمال، تنخدع عقول الجهّال و تختبر الباب الرّجال 6222.

102- عنوانالعقل مداراة النّاس 6321.

103- عقل المرءنظامه، و أدبه قوامه، و صدقه إمامه، و شكره تمامه 6335.

104- عقولالفضلاء في أطراف أقلامها (مهم) 6339.

105- غايةالمرء حسن عقله 6366.

106- غايةالعقل الاعتراف بالجهل 6375. 100- در نزد بى‏تأمل حرف زدن عقلهاى مردان آزمايشمى‏شود (يعنى در سخن اول بايد فكر و درنگ كرد آن گاه سخن گفت).

101- در نزدفريب دادن طمعها و اميدها عقلهاى نادانها فريب خورده و خردهاى مردان آزمايشمى‏گردد.

102- نشانه عقلمدارا كردن با مردم است.

103- عقل مردنظام (و باعث انتظام احوال دنيوى و اخروى) او، و ادبش قوام و بر پاى دارنده او (ازلغزشها) و راستى او پيشوا (كه در هر باب بايد از او پيروى كند) و شكرش تمامى وكمال اوست.

104- عقلهاىفضلاء (افراد دانشمند) در كنار قلمهاى آنها مى‏باشد (يعنى از نوشته‏هاى آنانعقلهايشان معلوم مى‏گردد).

105- نهايت فضلو كمال مرد نيكوئى عقل اوست.

106- نهايت عقلاعتراف به نادانى است (يعنى انسان چيزى را كه نمى‏داند بگويد نمى‏دانم و خود رانادان حساب كند).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 964

107- غريزةالعقل تحدو على استعمال العدل 6392.

108- غريزةالعقل تأبى ذميم الفعل 6393.

109- غير منتفعبالحكمة عقل معلول بالغضب و الشّهوة 6397.

110- غطاءالعيوب العقل 6434.

111- فقد العقلشقاء 6534.

112- فسادالعقل الاغترار بالخدع 6552.

113- فضيلةالعقل الزّهادة 6560.

114- قد يضلّالعقل الفذّ 6647.

115- كم منذليل أعزّه عقله 6921.

116- كم من عقلأسير عند هوى أمير 6923. 107- خصلت و خوى عقل (آدمى را) بر بكار بردن عدالتميراند و وادار مى‏سازد.

108- خصلت وخوى عقل از كار زشت ابا دارد.

109- از حكمتسود برنده نيست عقلى كه به خشم و شهوت بيمار باشد.

110- پردهعيبها عقل است.

111- از دستدادن عقل بدبختى است (ممكن است مراد اين باشد كسى كه خدا عقل طبيعى او را از اوگيرد و يا فردى كه عقل مسموع و كسى را از دست دهد او بدبخت خواهد بود).

112- فساد عقلفريب خوردن به خدعه و مكرهاست.

113- فضيلت عقلبى‏رغبتى نسبت به دنياست.

114- گاهى عقلتنها گمراه مى‏شود (يعنى بايد در كارها مشورت نمود).

115- بسا ذليلو خوارى كه او را عقلش عزيز گردانيده است.

116- بسا عقلاسير و گرفتارى كه در نزد خواهشى فرمانفرما باشد. (يعنى هوا

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 965

117- كفىبالعقل غنى 7015.

118- كفىبالمرء عقلا أن يجمل في مطالبه 7041.

119- كفاك منعقلك ما أبان لك رشدك من غيّك 7078.

120- كن لعقلكمسعفا و لهواك مسوّفا 7182.

121- كلّما ازدادعقل الرّجل قوي إيمانه بالقدر، و استخفّ بالغير 7202.

122- كسب العقلكفّ الأذى 7220.

123- كيفيّةالفعل تدلّ على كمّيّة العقل، فأحسن له الاختيار، و أكثر عليه الاستظهار 7226. وهوس بر آن غالب باشد).

117- بس استبراى عقل توانگرى.

118- براى عقلمرد (آدمى) كفايت مى‏كند اين كه در مطلب‏هاى خود اجمال بكار برد و ميانه رو باشد.

119- از عقل توتو را كفايت نموده آنچه را كه برايت راه راست يافتن تو را از گمراهيت آشكار سازد.

120- از براىعقل خود اجابت كننده، و براى خواهشت تأخير اندازنده باش.

121- هر اندازهعقل مرد (آدمى) زياد گردد ايمانش به قضاء و قدر قوى گشته، و حوادث زيان رساننده راسبك مى‏شمارد.

122- كسب عقل(و فائده مهمى كه از آن بدست آيد) باز داشتن اذيّت و آزار است.

123- چگونگىكار دلالت بر مقدار عقل دارد، بنا بر اين براى آن نيكو برگزين، و زياد بر آناحتياط نما (يعنى با فكر و تأمل بسيار عملى را انجام ده).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 966

124- كسب العقلالاعتبار و الاستظهار، و كسب الجهل الغفلة و الاغترار 7227.

125- كمالالمرء عقله و قيمته فضله 7235.

126- كمالالإنسان العقل 7244.

127- لكلّ شي‏ءغاية و غاية المرء عقله 7300.

128- لكلّ شي‏ءزكاة و زكاة العقل احتمال الجهّال 7301.

129- لن يزانالعقل حتّى يوازره الحلم 7448.

130- لو صحّالعقل لاغتنم كلّ امرء مهله 7579.

131- من استرفدالعقل أرفده 7756.

132- من استعانبالعقل سدّده 7925. 124- كسب عقل (و نفع اهم آن) عبرت گرفتن و احتياط و پشت قوىكردن بوده و كسب جهل (بى‏عقلى) غفلت و فريب خوردن است.

125- كمال مرد(آدمى) عقل او و ارزش و بهائش فضل او خواهد بود.

126- كمالانسان عقل است (يعنى به اين است كه عقلش را بكار اندازد).

127- براى هرچيزى منتهى و غايتى است، و منتهى و غايت مرد عقل اوست.

128- براى هرچيزى زكاتى است و زكات عقل متحمل شدن (بى ادبيهاى) جهّال است.

129- هرگز عقلزينت داده نمى‏شود تا آنكه بردبارى وزير آن گردد.

130- اگر عقلصحيح باشد هر آينه هر مردى مهلت (ايام حيات) خود را غنيمت شمرد (و بيهوده عمر خويشرا نگذراند).

131- هر كه ازعقل يارى جويد او را يارى كند.