عقل نظری نيست ، و شايد علت اينكه در نظر بعضيها قبول اين مطلب اينقدرمشكل آمده همين است كه اين مطلب را به حدود عقل نظری توسعه دادهاند .و اما نسبت به عقل عملی البته مطلب همينطور است ، و میتوان گفت قبلاز هر استدلال و تقريبی ، تجرب گواه اين مطلب است . واقعا تقوا و پاكیو رام كردن نفس اماره در روشنبينی و اعانت به عقل تأثير دارد ولی البتهنه به اين معنی كه عقل فیالمثل به منزله چراغ است و تقوا به منزله روغنآن چراغ ، و يا اينكه دستگاه عقل به منزله يك كارخانه مولد روشنائی استكه فعلا فلان مقدار كيلووات برق میدهد و تقوا كه آمد فلان مقدار كيلوواتديگر بر برق اين كارخانه میافزايد . نه ، اينطورها نيست ، طور ديگر است. برای توضيح مقدمهای عرض میكنم . دشمن دشمنان عقل از كلمات علی ( ع ) است : « اصدقاؤك ثلاثة ، و اعداوك ثلاثة » يعنیتو سه نوع دوست و سه نوع دشمن داری . « فاصدقاؤك : صديقك و صديقصديقك و عدو عدوك » يعنی دوستان تو يكی آنكس است كه مستقيما دوستخود تو است ، دومی دوست دوست تو است ، سومی دشمن دشمن تو است ،« و اعداؤك : عدوك و عدو صديقك و صديق عدوك » (1) دشمنان تو عبارتاست از آنكه مستقيما با خود تو دشمن است ، و آنكس كه دشمن دوست تواست ، و آنكس كه دوست دشمن تو است .پاورقی : 1 - نهج البلاغه ، حكمت . 295 |