فرقی ميان اين دو نفر نيست . ولی از نظر مكتب الهی بين اين دو تفاوت‏
بسيار است " .

الهام و اشراق

يكی از انواع مددهای غيبی الهامات و اشراقاتی است كه احيانا
بدانشمندان می‏شود و ناگهان دری از علم بروی آنها گشوده می‏شود و اكتشافی‏
عظيم رخ می‏دهد .
آنچه معمولا ما از راههای حصول علم می‏شناسيم دو تا است : يكی تجربه و
مشاهده عينی ، ديگر قياس و استدلال . بشر از راه مطالعه و مشاهده عينی‏
طبيعت با رموز و اسرار طبيعت آشنا می‏شود ، يا در اثر قوه استدلال و
قياس نتيجه‏ای را پيش‏بينی و استنتاج می‏كند . اين گونه موفقيتها عادی‏
است ، لازمه قطعی و جبری مقدماتی است كه بشر عملا بكار برده است . گو
اينكه از يك نظر دقيق فلسفی در همين موارد نيز يك منشأ الهامی وجود
دارد . ولی اين نظر از افق اين بحث ما خارج است . حاجی سبزواری می‏گويد
:

والملهم المبتدع العليم

حی قديم منه عظيم

ولی آيا همه معلوماتی كه در طول تاريخ عمر بشر برای بشر حاصل شده است‏
از يكی از اين دو راه بوده است و لا غير ؟ يا راه سومی هم وجود دارد ؟
بعقيده بسياری از دانشمندان راه سومی هم هست . شايد اغلب اكتشافات‏
بزرگ از نوع برقی بوده كه ناگهان در روح و مغز دانشمند جهيده و روشن‏
كرده و سپس خاموش شده است .

77