چيزی كه امثال ارسطو و بو علی محال می‏دانستند او جايز بلكه واقع و ضروری‏
و حتمی می‏داند . از نظر اين فيلسوف ، جهان يك واحد حركت است ، دائما
در حال حدوث و فنا است ، يك حدوث دائم و مستمر است . طبق اين نظر
غير قائم بالذات بودن جهان ، يعنی قائم بالغير بودن جهان ، واضحتر و
روشن‏تر از آن است كه نيازی بتوضيح داشته باشد . طبق اين نظر بحث در اين‏
نيست كه جهان در يك لحظه‏ای از عدم بوجود آمد پس علتی آن را بوجود
آورده است ، بلكه بحث در اين است كه جهان تدريجا و دائما از عدم بوجود
می‏آيد و استمرارا دستی او را بوجود می‏آورد و فانی می‏كند .

جنبش ما هر دمی خود اشهد است

كو گواه ذوالجلال سرمد است

گردش سنگ آسيا در اضطراب

اشهد آمد بر وجود جوی آب

يا خفی الذات محسوس العطا

انت كالماء و نحن كالرحی

تو چو جانی ، ما مثال دست و پا

قبض و بسط دست ، از جان شد روا

تو چو عقلی ، ما مثال اين زبان

اين زبان از عقل دارد اين بيان

تو مثال شادی و ما خنده‏ايم

كه نتيجه شادی فرخنده‏ايم

تو بهاری ، ما چو باغ سبز و خوش

او نهان و آشكارا بخششش

66