1 - چنانكه می‏دانيم در باب ربا در اجتماع امروز دو ايراد است : يك‏
ايراد از طرف طرفداران رژيم سرمايه داری كه می‏گويند ربا ضرورت اجتماع‏
پيشرفته است و به حال جامعه مفيد است . البته مقصود ربای سرمايه‏ای است‏
نه ربای مصرفی . ايراد ديگر از طرف مخالفين ربا است كه می‏گويند اگر چه‏
در اسلام ربا تحريم شده اما آنقدر راه برای فرار از ربا باز شده كه عملا
هيچ گونه منعی از رباخواری نيست .
2 - يك مسئله عمده اين است كه ما ببينيم اگر اسلام ربا را تحريم كرده‏
، در صورتی كه ربا كمك كار تاجر و كاسب و روغن چرخ اقتصاد است ، چه‏
چيزی به جای آن گذاشته است . ما می‏دانيم كه اگر بانكها ( داخلی يا خارجی‏
) و صاحبان سرمايه‏ها ی بزرگ پول خود را از بازار بيرون بكشند بازار
يكسره می‏خوابد .
جواب اين است كه اولا كمك گرفتن سرمايه‏دارهای كوچك از سرمايه دارهای‏
بزرگ منحصر به طريقه ربا نيست و ثانيا لزوم ندارد سرمايه‏دار بزرگ فرض‏
شود . سرمايه بزرگ را بدون سرمايه‏دار بزرگ يعنی با شركتهای تعاونی‏
می‏توان به وجود آورد .
3 - آيا می‏توان گفت تحريم مطلق ربا ( حتی ربای انتاجی و سرمايه‏ای ) در
اسلام دليل بر اين است كه اسلام ضد سرمايه داری است ، زيرا سرمايه داری‏
به ربا وابسته است ، نظام يك نظام سوسياليستی است ؟ نه .
4 - آيا می‏توان از اينكه قرآن در مقابل ربا ، صدقه ( تعاون )

پاورقی :
> قسمت از يادداشتها صرف نظر می‏كنيم و به اميد خدا آن يادداشتها را
برای استفاده اهل فن در يك كتاب مستقل منتشر خواهيم كرد ] .

258