و نَختم الْكلامَ بِحِكايَةٍ غريبةٍ:
شيخ مرحوم محدّث نورى - طاب ثراه - به سند صحيح از عالمجليل صاحب كرامات باهره و مقامات عاليه آخوند ملاّ زين العابدين سلماسى رحمه اللّهنقل كرده كه فرموده چون از سفر زيارت حضرت رضا عليه السّلام مراجعت كرديم عبور ماافتاد به كوه الوند كه قريب به همدان است پس ‍ فرود آمديم در آنجا و موسمفصل ربيع بود پس همراهان مشغول زدن خيمه شدند و من نظر مى كردم در دامنه كوه ناگاهچشمم به چيز سفيدى افتاد چون تاءمل كردم پير مرد محاسن سفيدى را ديدم كه عمامهسفيدى بر سر داشت بر سكوئى نشسته كه قريب چهار ذرع از زمين ارتفاع داشت و بردور آن سنگهاى بزرگى چيده بود كه جز سر، جائى از او پيدا نبود، پس نزديك او رفتمو سلام كردم و مهربانى نمودم پس به من اُنسى گرفت و از جاى خود فرود آمد و ازحال خود خبر داد كه از طريقه متشرّعه بيرون نيست و از براى اواهل و اولاد بوده ، پس از تمشيت امور ايشان عزلت اختيار كرده محض فراغت در عبادت . و درنزد او بود رساله هاى عمليّه از علماى آن عصر و خبر داد كه هيجدهسال است در آنجا است .
از جمله عجايبى كه ديده بود پس از استفسار از آنها گفت :اوّل آمدن من به اينجا ماه رجب بود، چون پنج ماه و چيزى گذشت شبىمشغول نماز مغرب بودم ناگاه صداى ولوله عظيمى آمد و صداهاى عجيبى شنيدم پسترسيدم و نماز را تخفيف دادم و نظر كردم در اين دشت ديدم پر شده از حيوانات و رو بهمن مى آيند، و اين حيوانات مختلفه متضادّه چون شير و آهو و گاو كوهى و پلنگ و گرگ باهم مختلطاند و صيحه مى زنند به صداهاى مختلفه پس اضطراب و خوفم زياد شد وتعجّب كردم از اين اجتماع و اينكه صيحه مى زنند به صداهاى غريبى و جمع شدند دور مندر اين محل ، و بلند كرده بودند سرهاى خود را به سوى من ، و فرياد مى كردند بر روىمن ، پس به خود گفتم دور است سبب اجتماع اين وحوش و درندگان كه باهم دشمن انددريدن من باشد و حال آنكه يكديگر را نمى دريدند و نيست اين مگر به جهت امر بزرگىو حادثه عظيمى ، چون تاءمل كردم به خاطرم آمد كه امشب شب عاشورا است و اين فرياد وفغان و اجتماع و نوحه گرى براى مصيبت حضرت ابى عبداللّه عليه السّلام است . چونمطمئن شدم عمامه را انداختم و بر سر خود زدم و خود را انداختم از اين مكان و مى گفتم حسينحسين ، شهيد حسين و امثال اين كلمات ، پس براى من در وسط خود جائى خالى كردند و دورمرا مانند حلقه گرفتند پس بعضى سر بر زمين مى زدند و بعضى خود را به خاك مىانداختند و به همين نحو بود تا فجر طالع شد، پس آنها كه وحشى تر از همه بودندرفتند و به همين ترتيب مى رفتند تا همه متفرّق شدند، و اين عادت ايشان است از آنسال تا حال كه هيجده سال است حتى آنكه گاهى روز عاشورا بر من مشتبه مى شد پسظاهر مى شد از اجتماع آنها در اينجا، تا آخر حكايت كه مناسبتى با مقام ندارد⁽⁵²⁶⁾.
و در (سيره حلبيّه ) از بعضى زُهاد نقل شده كه او هر روز نان به جهت مور، خُرد مىكرد و چون روز عاشورا مى شد آن مورها از آن نانها نمى خوردند و از اينقبيل حكايات بسيار است و اين مقدار كه ذكر شد ما را كافى است و ما براى تصديق اينحكايت كه شيخ مرحوم نقل فرموده اين حديث شريف را در اينجا ذكر مى نمائيم :
شيخ اجلّ اقدم ابوالقاسم جعفر بن قولويه قمّى 1 از حارث اعور روايت كرده كه حضرتامير المؤ منين عليه السّلام فرمود: پدر و مادرم فداى حسين شهيد، در ظَهْر كوفه به خداقسم گويا مى بينم جانوران دشتى را از هر نوعى كه گردنها را كشيده اند بر قبر او وبر او گريه مى كنند شب را تا صباح .⁽⁵²⁷⁾
فَاِذا كانَ كََذلِكَ فَاِيّاكُم وَالْجَفاء.
فصل يازدهم : در ذكر چند مرثيه براى آن حضرت
در فصول اوايل (باب پنجم ) به شرح رفت كه خواندن مريثه براى حضرتسيّدالشهداء عليه السّلام و گريستن بر آن مظلوم ثواب بسيار دارد و محبوب ائمهطاهرين عليهماالسّلام است و داءب ايشان بر آن بوده كه شُعرا را امر مى فرمودندبهخواندن مرثيه و گريه مى كردند و چون خواستم كه اين مختصر رساله نفعش عميم باشدلهذا به ذكر بعضى از آنها تبرّك مى جويم و اگر چه اين مراثى عربى است و اين كتابمستطاب فارسى است لكن كسانى كه داراى علم لغت عربى نيستند نيز بهره خواهند برد.
شيخ جليل محمّدبن شهر آشوب از (امالى ) مفيد نيشابورىنقل فرموده كه (ذرّه نوحه گر) در خواب ديد حضرت فاطمه عليهاالسّلام را كه برسر قبر حسين عليه السّلام است و او را فرمان داد كه حسين عليه السّلام را بدين اشعارمرثيه كن :
شعر :

و در ديوان سيّد اجلّ عالم كامل سيّد نصراللّه حائرى است كه حكايت كرد براى ايشان كسىكه ثقه و معتمد بود از اهل بحرين كه بعضى از اخيار در عالم رؤ يا حضرت فاطمه زهراعليهاالسّلام را ديده بود كه با جمعى از زنان نوحه گرى مى كنند بر ابو عبداللّه حسينمظلوم عليه السّلام به اين بيت :
شعر :

واحُسَيْناهُ ذَبيحا مِنْ قَفا

واحُسَيْناهُ غَسيلاً بِالدِّمآءِ

پس سيّد تذييل كرد آن را به اين شعر:
شعر :

وا غَريبا قُطْنُهُ شَيْبَتُهُ

اِذْغدا كافُورُهُ نَسْجَ الثَّرى

واسَليبا نُسِجَتْ اَكْفانُهُ

مِنْ ثَرَى الطَّفِّ دَبُورٌ وَصَبا

واطَعينا ما لَهُ نَعْشٌ سِوَى

الرُّمْحِ فى كَفِّ سَنان ذِى الْخَنا

واوَحيدا لَمْ تُغَمِّضْ طَرْفَهُ

كَفُّ ذى رِفْقٍ بِهِ فى كَرْبَلا

واذَبيحا يَتَلَظّى عَطَشا

وَاَبوُهُ صاحِبُ الْحَوْضِ غَدا

واقَتيلا حَرَقوُا خَيْمَتَهُ

وَهِىَ لِلدّينِ الْحَنيفىّ وَعا

اه لااَنْساهُ فَرْدا مالَهُ

مِنْ مُعينٍ غَيْرِ ذى دَمْعٍ اَسى

و شيخ ما در (دارالسّلام ) از بعض دواويننقل كرده كه بعضى از صلحاء در خواب ديد حضرت فاطمه زهرا عليهاالسّلام را كه بهاو فرمود بگو بعض ‍ از شعراى مواليان را كه قصيده اى در مرثيّه سيّد الشهداء عليهالسّلام بگويند كه اوّل آن اين مصرع باشد:
(مِنْ اَىِّ جُرْمٍ الْحُسَيْنُ يُقْتَلُ) پس سيّد نصر اللّه حائرىامتثال اين امر نمود و اين قصيده را سرود:
شعر :

مِنْ اَىِّ جُرْمٍ الْحُسَيْنُ يُقْتَلُ

وَبِالدِّمآءِ جِسْمُهُ يُغَسَّلُ

وَيُنْسَجُ الاَْكْفانُ مِنْ عَفْرِالثَّرى

لَهُ جُنوُبٌ وَصَبا وَشِمالٌ

وَقُطْنُهُ شَيْبَتُهُ وَ نَعْشُهُ

رُمْحٌ لَهُ الرِّجْسُ سَنانٌ يُحْمَلُ

وَيُوطِئوُنَ صَدْرَهُ بِخَيْلِهِمْ

وَالْعِلْمُ فيهِ وَ الْكِتابُ الْمُنْزَلُ(528)

فقير گويد: كه بعضى تشبيه (شيب )را به (قُطْن )كه در اشعار سيّد و دربعضى زيارتها ذكر شده نپسنديده اند و حال آنكه اين تشبيهى است بليغ به حدى كهشعراء عجم نيز در اشعار خود ايراد كرده اند.
حكيم نظامى گفته :
شعر :

چه در موى سيه آمد سپيدى

پديد آمد نشان نا اميدى

ز پنبه شد بنا گوشت كفن پوش

هنوز اين پنبه بيرون نآرى از گوش

و نيز ابن شهر آشوب و شيخ مفيد و ديگران فرموده انداوّل شعرى كه در مرثيه حسين عليه السّلام گفته شد شعر عقبه سهمى است وَهُوَ:
شعر :

اِذِ الْعَيْنُ قَرَّتْ فِى الْحَيوةِ وَاَنْتُمُ

تَخافوُنَ فىِ الدُنْيا فَاَظْلَمَ نُورُها

مَرَرْتُ عَلى قَبْرِالْحُسَيْنِ بِكَرْبَلا

فَفاضَ عَلَيْهِ مِنْ دُموُعى غَزيرُها(529)

وَمازِلْتُ اَرثيهِ وَاَبْكى لشَجْوِهِ

وَيُسْعَدُ عَيْنى دَمْعُها وَزَفيرَها

وَبَكَّيْتُ مِنْ بَعْدِ الْحُسَيْنِ عِصابَة

اَطافَتْ بِهِ مِنْ جانِبَيْها قُبُورُها

سَلامٌ عَلى اَهْلِ القُبُورِ بِكَرْبَلا

و قَلَّ لَها مِنّى سَلامٌ يَزُورُها

سَلامٌ بِاَّصالِ الْعَشِىِّ وَبِالضُّحى

تُؤَدّيهِ نَكْباءُ الرّياحِ وَمُورُها(530)

وَلابَرِحَ الْوُفّادُ زُوّارُ قَبْرِهِ

يَفُوحُ عَلَيْهِمْ مِسْكُها وَ عَبيرُها(531)

و شيخ ابن نما در (مثير الا حزان ) روايت كرده كه سليمان بن قَتَّة العَدْوِىّ سه روزبعد از شهادت حضرت امام حسين عليه السّلام به كربلا عبور كرد و بر مصارع شهداءنگران شد تكيه بر اسب خويش كرد و اين مرثيه انشاء نمود:
شعر :

مَرَرْتُ عَلى اَبْياتِ آلِ مُحَمَّدٍ

فَلَمْ اَرَها اَمْثالَها يَوْمَ حَلَّتِ

اَلَم تَرَاَنَّ الشَّمسَ اَضْحَتْ مَريضَةً

لِفَقْدِ الْحُسَيْنِ وَالْبِلادُ اقْشَعَرَّتِ

وَكانُوا رَجآءً ثُمَّ اَضْحَوْا رَزِيَّةً

لَقَدْ عَظُمَتْ تِلْكَ الرَّزايا وَ جَلَّتِ

تا آنكه مى گويد:
شعر :

وَ اِنَّ قَتيلَ الطَّفِ مِنْ آلِ هاشِمٍ

اَذَلَّ رِقابَ الْمُسْلِمينَ وَ ذَلَّتِ

وَقَدْ اَعْوَلَتْ تَبْكى النِّسآءُ لِفَقْدِهِ

وَاَنْجُمُنا ناحَتْ عَلَيهِ وَصَلَّتِ(532)

مكشوف باد كه در سابق در بيان خروج امام حسين عليه السّلام از مدينه به مكّه ذكر شدكه يكى از عمّه هاى آن حضرت عرض كرد: يابنرسول اللّه ! شنيدم كه جنّيان بر تو نوحه مى كردند و مى گفتند: وَ اِنَّ قَتيلَ الطَّفِ مِنْآلِ هاشِمٍ.
پس اين شعر را سليمان نيز از جن شنيده و در مرثيه خود درج كرده يا از باب تواردخاطر باشد كه بسيار اتّفاق مى افتد و نقل شده كه ابوالرّمح خزاعى خدمت جناب فاطمهدختر سيّد الشهداء عليه السّلام رسيد و چند شعر در مرثيه پدر بزرگوار آن مخدّرهخواند كه شعر آخر آن اين است :
شعر :

وَ اِنَّ قَتيلَ الطَّفِ مِنْ آلِ هاشِمٍ

اَذَلَّ رِقابا مِنْ قُرَيْشٍ فَذَلَّتِ

حضرت فاطمه عليهاالسّلام فرمود: اى ابوالرّمح مصرع آخر را اين چنين مگو بلكه بگو:اَذَلَّ رِقاب الْمُسْلِمينَ فَذَلَّتِ. عرض كرد: پس اين چنين انشاد كنم .
ابوالفرج در (اءغانى ) از على بن اسماعيل تميمىنقل كرده و او از پدرش كه گفت در خدمت حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام بودم كهدربان آن حضرت آمد اجازه خواست براى سيّد حميرى ، حضرت فرمود بيايد، و حرم خود رانشانيد پشت پرده يعنى پرده زد و اهل بيت خود را امر فرمود كه بيايند پشت پرده بنشينندكه مرثيه سيّد را براى امام حسين عليه السّلام گوش نمايند پس سيّدداخل شد و سلام كرد نشست حضرت امر فرمود او را كه مرثيّه بخواند پس سيّد خوانداشعار خود را:
شعر :

اُمْرُرْعَلى جَدَثِ الْحُسَيْنِ فَقُلْ لاَِعْظُمِهِ الزَّكيَّه

ااَعْظما لازِلْتِ مِنْ وَطْفاءِ ساكِبَةٍ رَوِيَّةِ

وَاِذا مَرَرْتَ بِقَبْرِه فَاَطِلْ بِهِ وَقْفَ الْمَطِيَّة

وَابْكِ الْمُطَهَّرَ لِلْمُطَهَّرِ وَ الْمُطَهَّرَةِ النَّقِيّةِ

كَبُكاءِ مُعْوِلَةٍ⁽⁵³³⁾ اءتَتْ يَوْما لِواحِدِهَا الْمَنِيَّةُ
راوى گفت : پس ديدم اشكهاى جعفر بن محمّد عليه السّلام را كه جارى شد بر صورت آنحضرت و بلند شد صرخه و گريه از خانه آن جناب تا آنكه امر كرد حضرت ، سيّد رابه امساك از خواندن ⁽⁵³⁴⁾.
مؤ لف گويد: در سابق به شرح رفت كه هارون مكفوف تا مصرعاوّل اين مرثيه را براى حضرت صادق عليه السّلام خواند، آن حضرت چندان گريست كهابو هارون ساكت شد، حضرت امر فرمود او را كه بخوان و تمام كن اشعار را.
وَما اَلْطَف مَرثِيَة الوِصال الشّيرازى رحمه اللّه فى هذَا المَقام :
شعر :

لباس كهنه بپوشيد زير پيرهنش

كه تا برون نكند خصم بدمنش زتنش

لباس كهنه چه حاجت كه زير سُمّ ستور

تنى نماندكه پوشند جامه يا كفنش

نه جسم يوسُفِ زهرا چنان لگد كوب است

كزو توان به پدر بُرد بوى پيرهنش

هذِهِ الْمرثيةُ لِلْمرحوم المغفور السيّد جعفر الحلّى رحمه اللّه وَقَدِ انْتَخَبْتُها: