كبر بر خلاف تواضع اينستكه كسى خود را از ديگران بزرگتر و بالاتر داند وبر او گردنكشى و سرفرازى كند، ولى عجب كه در باب آينده ذكر مى شود اينستكه :انسان خود بين و خودپسند باشد و برخود ببالد، پس ‍ در تكبر لازمست ديگرى باشد وانسان خود را از او بالاترداند ولى در عجب بودن شخص ديگر و ملاحظه برترى بر اولازم نيست .
مرحوم مجلسى علاوه بر اخبار اين باب ، آيات و روايات بسيار ديگرى در مذمت اين صفاتدر مرآت العقول نقل مى كند و سپس مى گويد: تكبر بر سه قسم است :
(1) تكبر بر خدايتعالى كه از همه بدتر است مانند تكبر فرعون و نمرود.
(2) تكبر بر پيغمبران و امامان ، مانند كسانيكه بآنها نگرويدند و گفتند: اءنؤ منلبشرين مثلنا بلكه بايشان ناسزا گفتند و آنها را كشتند.
(3) تكبر بر بندگان خدا، و سبب تكبر چند چيز است :
1 علم و دانش . 2 عمل و عبادت . 3 حسب و نسب نژادى . 4جمال و زيبائى . 5 ثروت و دارائى 6 زور بازو و نيرومندى . 7 داشتن پيروان و يارانو شاگردان و نوكران و فاميل و خويشان .
اما معالجه تكبر دو راه علمى و عملى دارد: راه علميش اينستكه : انسان بحقارت و پستى خود وعظمت و كبريائى پروردگارش آگاه شود، ولى اين دو آگاهىطول بسيار دارد و نهايت علم صديقين همين است ، ولى براى شناختن حقارت خود كافى استكه در يكى از آيات بسيار قرآن كه در اين زمينه وارد شده استتاءمل كند، زيرا علم اولين و آخرين در قرآنست براى كسيكه چشم بصيرتش باز باشد.
مرحوم مجلسى در اينجا آيات بسيارى نقل و تفسير ميكند، يكقسمت از آن آيات اينست :(قتل الانسان ما اءكفره من اى شى ء خلقه ، من نطفة خلقه فقدره ثمالسبيل يسره ، ثم اماته فاءقبره ، ثم اذا شاء اءنشره ) خدايتعالى در اين آيات اشارهمى فرمايد: كه انسان حادث است يعنى ميليونهاىسال نابود و معدوم بوده و سپس از خاك و نطفه و خون و علقه و مضفه پليد و متعفن خلقشده ، و در آخر بيجان ميشود و زير خاك ميرود و دوباره مشيت خدا او را از خاك بر مى آورد.
و اما راه عمليش مواظبت داشتن بر رفتار صلحا و متواضعين مخصوصا پيغمبر صلى اللهعليه و آله است ، زيرا آنحضرت با وجود مقام ارفع و شامخش ، روى زمين مينشست و غذا مىخورد و مى فرمود: من بنده هستم و چون بندگان غذا مى خورم مرآت ج 2 ص 296.

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ حُكَيْمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ ع عَنْ أَدْنَى الْإِلْحَادِ فَقَالَ إِنَّ الْكِبْرَ أَدْنَاهُ اصول كافى ج : 3 ص : 422 رواية :1 حكيم گويد: از امام صادق (ع ) پرسيدم : كمترين درجه الحاد چيست ؟ فرمود: كمترين درجهآن كبر است .

توضيح :

مرحوم مجلسى از مفردات راغب نقل كند كه : الحاد انحراف از حق است چه مشرك بخداشود و چه مشرك به اسباب (وسائل وسائطى كه خدايتعالى ميان خود و خلقش قرار داده )و شرك بخدا ايمان را باطل كند ولى شرك باسباب رشته هاى ايمان را سست كند، اماايمان را باطل نكند.

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِيالْعَلَاءِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ الْكِبْرُ قَدْ يَكُونُ فِى شِرَارِ النَّاسِ مِنْكُلِّ جِنْسٍ وَ الْكِبْرُ رِدَاءُ اللَّهِ فَمَنْ نَازَعَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ رِدَاءَهُ لَمْ يَزِدْهُ اللَّهُ إِلَّا سَفَالًا إِنَّرَسُولَ اللَّهِ ص مَرَّ فِى بَعْضِ طُرُقِ الْمَدِينَةِ وَ سَوْدَاءُ تَلْقُطُ السِّرْقِينَ فَقِيلَ لَهَا تَنَحَّيْعَنْ طَرِيقِ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَتْ إِنَّ الطَّرِيقَ لَمُعْرَضٌ فَهَمَّ بِهَا بَعْضُ الْقَوْمِ أَنْ يَتَنَاوَلَهَافَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص دَعُوهَا فَإِنَّهَا جَبَّارَةٌ اصول كافى ج : 3 ص : 422 رواية :2 امام صادق (ع ) مى فرمود: تكبر در بدترين مردم است از هر جنسى كه باشند (اگر چهپست و بى مقدار باشند) كبر و بزرگ منشى لباس مخصوص خدا است ، كسى كه بالباس خداى عزوجل منازعه كند، خدا جز پستيش ‍ نيفزايد. رسولخدا صلى الله عليه و آله از يكى كوچه هاى مدينه مى گذشت و زن سياهى سرگينبر ميچيد، به او گفتند: از پيش ‍ راه پيغمبر بكنارى رو: او گفت راه پهن است ، يكى ازمردم خواست او را بكنارى زند (دشنام دهد) پيغمبر صلى الله عليه و آله فرمود: رهايشكنيد كه او سركش است .

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ الْعَلَاءِ بْنِالْفُضَيْلِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع الْعِزُّ رِدَاءُ اللَّهِ وَ الْكِبْرُ إِزَارُهُفَمَنْ تَنَاوَلَ شَيْئاً مِنْهُ أَكَبَّهُ اللَّهُ فِى جَهَنَّمَ اصول كافى ج : 3 ص : 422 رواية :3 امام باقر (ع ) فرمود: عزت روپوش خدا و بزرگ منشى زيرپوش خداست ، پس هركسبيكى از آنها دست درازى كند، خدا در دوزخ سرنگونش كند.

شرح :

روپوش و زيرپوش استعاره است براى اختصاص عزت و بزرگ منشى بخدايتعالىچنانكه لباس ‍ روپوش و زيرپوش هر كسى مختص بخود اوست .

أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ مَعْمَرِ بْنِعُمَرَ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ الْكِبْرُ رِدَاءُ اللَّهِ وَ الْمُتَكَبِّرُ يُنَازِعُ اللَّهَ رِدَاءَهُ اصول كافى ج : 3 ص : 423 رواية :4 امام باقر (ع ) فرمود: برزگ منشى روپوش خداست ، و متكبر با روپوش خدا كشمكش دارد.

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ لَيْثٍالْمُرَادِيِّ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْكِبْرُ رِدَاءُ اللَّهِ فَمَنْ نَازَعَ اللَّهَ شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ أَكَبَّهُاللَّهُ فِى النَّارِ اصول كافى ج : 3 ص : 423 رواية :5 امام صادق (ع ) فرمود: بزرگ منشى روپوش خداست و هر كه نسبت بچيزى از آن با خداستيزه كند خدا در آتش ‍ سرنگونش سازد.

عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ وَأَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَا لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ فِى قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ كِبْرٍ اصول كافى ج : 3 ص : 423 رواية :6 امام باقر (ع ) و امام صادق (ع ) فرمودند: هر كه به سنگينى ذره اى تكبر در دلشباشد. داخل بهشت نشود.

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْأَحَدِهِمَا ع قَالَ لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ كَانَ فِى قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنَ الْكِبْرِ قَالَفَاسْتَرْجَعْتُ فَقَالَ مَا لَكَ تَسْتَرْجِعُ قُلْتُ لِمَا سَمِعْتُ مِنْكَ فَقَالَ لَيْسَ حَيْثُ تَذْهَبُ إِنَّمَاأَعْنِى الْجُحُودَ إِنَّمَا هُوَ الْجُحُودُ اصول كافى ج : 3 ص : 423 رواية :7 محمد بن مسلم گويد: يكى از آندو اما عليهما السلام فرمود: هر كه باندازه سنگينى دانهخردلى تكبر در دلش باشد، داخل بهشت نشود. راوى گويد: من گفتم : انا لله و انا اليهراجعون (22) امام فرمود: چرا گفتى : انا لله و انا اليه راجعون ؟ گفت :براى آنچه از شما شنيدم ، فرمود: چنانكه تو فكر مى كنى نيست ، مقصود من انكار است ، وآن جز انكارنيست (يعنى مقصود از تكبر انكار خدا و گردنكشى در برابر اوست ).

اصول كافي ثقةالاسلام كليني جلد سوم