است . اگر گفته شود به حكم قانون طبيعی " تلاش كمتر برای سود بيشتر "محال است كه بشر با توجه به اين كه از دو كار يكی از آنها سود بيشتریدارد ، انرژی خود را صرف كار كم سودتر بكند ، چگونه ممكن است به توليدجو در مثال بالا بپردازد ؟ جواب اين است : اين در صورتی است كه شرايطاز هر جهت برای هر دو كار مساوی باشد . ولی گاهی به واسطه شرايط از هرجهت برای هر دو كار مساوی باشد . ولی گاهی به واسطه شرايط مكانی يازمانی ، در جايی يا زمانی كه میشود به توليد محصول كم سودتر پرداخت ، بهمحصول پرسودتر نمیتوان پرداخت . مثلا ممكن است زمين مساعد برای گندمكاری يا چغندركاری نباشد ، يا آب لازم كه از كوهستان ، رايگان میآيد ،برای محصول پرسود كافی نباشد ، و يا آن كه زمانی را كه كشاورز صرف توليدمحصول كم سود میكند ، مساعد برای توليد محصول پرسود نيست ، محصول پرسود، از لحاظ زمانی و مكانی محدود میگردد به حد معين ، ناچار كشاورز در خارجاز آن حدود به كار ديگر میپردازد . حتی ديده میشود كه يك كشاورز درشبهای بلند زمستان وقت خود را صرف نخريسی كه از عهده يك پيرزن مفلوكنيز میآيد و برای آن كشاورز ممكن است ساعتی يك ريال مثلا بيشتر ارزشنداشته باشد میكند در صورتی كه كار او در روز در صحرا اقلا ساعتی ده ريالارزش دارد . چرا ؟ چون در شب و در زير كرسی ، كار توليدی ديگرینمیتواند انجام دهد . هشتم : دليل ديگر براين كه ارزش مربوط است به اثر كار ، يعنی قابليتاستفاده نه مقدار صرف كار ، اين است كه ممكن است شخصی به واسطه وضعخاص ، برای كار كوچكی مجبور باشد انرژی زياد مصرف كند ، ولی چون اثركارش زياد نيست كارش ارزش |