قم به ضم (ق ) و تشديد (م ) كلمه اى است فارسى و شهرى است كه (معمولا) باكاشان ذكر مى شود طول قم (از نظر جغرافيايى ) 64 درجه و عرض آن 34 درجه و دوسوم درجه است ، و آن شهرى است جديد و اسلامى كه از ايرانيان(قبل از اسلام ) در آن نشانى نيست . نخستين كسى كه آن را بصورت شهر در آورد طلحه بناحوص اشعرى بود. در قم آب انبارهايى است كه در سردى و گوارايى آب آن در روى زميننظير ندارد. قم از نظر جغرافيايى ميان اصفهان و ساوه واقع است شهرى بزرگ و تميزاست و تمام اهاليش شيعه دوازده امامى هستند. آغاز شهر شدن آن زمان حجاج بن يوسف بهسال 83 هجرى بوده است ، سببش آن بود كه عبدالرحمن بن محمد بن اشعث بن قيس از سوىحجاج امير سيستان بود و به گفته حموى در معجم البلدان ، ج 7، صفحات 159 - 160بر عليه او قيام كرد. گروهى از خاندان ابوطالب و فقهاى شيعه در قم دفن شده اند كهعبارتند از:
1 - سيده جليله فاطمه دخت امام موسى كاظم عليه السلام ، سيد مهدى قزوينى در فلكالنجاه ، خوانسارى در روضات الجنات ، مجلسى در بحارنقل كرده اند كه قبر فاطمه عليه السلام در قم است . شيخ صدوق در كتاب ثوابالاعمال و عيون اخبار الرضا عليه السلام به اسنادش از پسر امام رضا حضرت امام جوادعليه السلام نقل كرده كه فرمود: (هر كه عمه ام را در قم زيارت كنداهل بهشت است . قال محمد الجواد عليه السلام : من زار عمتى بقم فله الجنه . مجلسى دربحار نقل كرده كه حسن بن محمد قمى (ره ) تاريخى براى شهر خود (قم ) نوشته و در آنمى گويد: از حضرت صادق عليه السلام روايت شده كه : براستى خداى را حرمى استكه همان مكه مى باشد و پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله حرمى دارد كه مدينه است و اميرالمومنين عليه السلام حرمى دارد كه كوفه است و براى ما هم حرمى است و آن قم مىباشد، و بزودى زنى از اولاد من به نام فاطمه در آنجا دفن شود و هر كه او را زيارتكند بهشت بر او واجب گردد.)
اين سخن را حضرت وقتى فرمود كه مادر حضرت موسى كاظم عليه السلام هنوز بهموسى حامله نشده بود. قال الصادق عليه السلام : ان لله حرما و هو مكه و لرسولهحرما و هو المدينه و لاميرالمومنين حرما و هو الكوفه و لنا حرما و هو قم و ستدفن فيهامراه من ولدى تسمى فاطمه من زارها و جبت له الجنه .قال عليه السلام ذلك و لم تحمل بموسى امه . سيد جعفر بحر العلوم در تحفه العالم ،ج 2 ص 36 نقل كرده : (اما فاطمه كبرا دختر موسى كاظم عليه السلام همان است كهامروز به معصومه مشهور است و در قم آرامگاه بزرگى دارد، ونقل مى شود كه گنبد كنونى كه بر روى قبر اوست درسال 529 هجرى به فرمان مرحومه شاه بيگم دختر عماد بيگ ساخته شده ، ليكن طلاكارىگنبد با بعضى جواهراتى كه بر روى قبر نصب شده از آثار فتحليشاه قاجار است .)
2، 3، 4 - قبر زينب ، ام محمد، ميمونه دختران امام محمد جواد عليه السلام به گفته حاجشيخ عباس قمى در سفينه البحار، ج 2، ص 400 در قم كنار قبر فاطمه دختر امام موسىكاظم عليه السلام است .
5 - در قم ، ابوالحسين حسين بن حسن بن جعفر بن محمد بناسماعيل بن امام جعفر صادق عليه السلام درگذشت ...
6 - در قم ، حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام على زينالعابدين عليه السلام دفن شده ...
7 - در قم ، موسى مبرقع بن امام محمد الجواد بن امام على الرضا بن موسى كاظم عليهالسلام مدفون است ...
8 - در قم محمد بن موسى المبرقع بن امام محمد جواد عليه السلام دفن شد...
9 - در قم ، ابو على محمد اعرج بن احمد بن موسى مبرقع بن امام جواد عليه السلام درگذشت ...
10 - در قم ، ابو عبداللّه احمد بن محمد الاعرج بن احمد بن موسى مبرقع بن امام محمد جوادعليه السلام وفات يافت
11 - در قم ، قبر ابراهيم بن محمد اعرج بن موسى بن ابراهيم مرتضى ابن امام موسىكاظم عليه السلام واقع است ...
12 - در قم ، قبر احمد بن اسحاق بن ابراهيم عسكرى بن موسى بن ابراهيم مرتضى بنامام موسى كاظم عليه السلام قرار دارد...
13 - در قم ، قبر حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهربن امامعلى زين العابدين عليه السلام قرار دارد...
14 - در قم ، حسين بن محمد بن احمد مختفى بن عيسى بن زيد بن امام على زين العابدينعليه السلام به قتل رسيد...
15 - در قم ، يحيى بن جعفر بن امام على هادى بن محمد الجواد عليه السلام وفات يافت .ابراهيم و يحيى صوفى دو فرزند جعفر بن امام هادى عليه السلام به قم آمدند تا ماترك خواهر خود بريهه همسر محمد بن موسى مبرقع را مطالبه كنند و چون ما ترك او راگرفتند ابراهيم برگشت ولى يحيى بن جعفر در قم ماند تا در همان جا در گذشت ...
16 - در قم ، قبر احمد بن قاسم بن احمد بن على عريضى بن امام جعفر صادق عليهالسلام قرار دارد، و قبر خواهرش فاطمه هم در آن جاست به گفته حاج شيخ عباس قمى درمنتهى الامال اثر بقعه قديمى است .
17 - در قم ، على بن مهدى بن محمد بن حسين بن زيد بن محمد بن احمد بن جعفر بنعبدالرحمن بن محمد بطحانى بن قاسم بن حسن بن زيد بن امام حسن بن على بن بن ابىطالب عليه السلام دفن شده است ...
18 - در قم ، قبر محمد بن عبدالله بن حسين بن على بن محمد بن امام جعفر صادق عليهالسلام واقع است . در رياض الانساب آمده كه قبر او در قم و به قبر سيد سر بخشمعروف است .
19 - در قم ، ابوالقاسم على بن محمد بن حمزه بن احمد بناسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام على زين العابدين عليه السلام دفن شده است...
20 - در حومه قم ، محمد بن احمد بن محمد بن حسين بن على بن عمر اشرف بن امام على زينالعابدين عليه السلام به قتل رسيد.
21 - در قم ، قبر ابو جعفر محمد بن على بن محمد بن حمزه بن احمد الرخ بن محمد الاكبربن اسماعيل بن محمد الارقط بن عبدالله باهربن امام على زين العابدين عليه السلام قراردارد.
22 - در قم ، گروهى از اصحاب امامان عليهم السلام و كسانى كه از آن بزرگوارانروايت مى كرده اند دفن شده اند. از جمله زكريا بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعرى قمىكه موثق و بزرگوار بوده و در خدمت حضرت رضا عليه السلام وجهه اى داشته است .
23 - در قم ، قبر زكريا بن ادريس بن عبدالله بن سعد اشعرى قمى قرار دارد، او ازعبدالله و ابوالحسن و رضا (امام صادق ، امام كاظم و امام رضا عليهم السلام ) روايت مىكرده و حضرت رضا عليه السلام بر او رحمت فرستاده است .
24 - در قم ، قبر آدم بن اسحاق بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعرى قرار دارد، و قبرش درشيخان الكبير قم مى باشد و مورد اعتماد بوده است
25 - در قم ، قبر على بن ابراهيم بن هاشم قمى است كه در حديث ثقه بوده است .
26 - در قم ، قبر ابوالحسن على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى است كه در زمانخود از بزرگان قم و مقدمه بر تمام آنان و فقيه و مورد اعتماد و وثوق بوده و بهسال 329 هجرى در گذشته است .
27 - در قم ، قبر احمد بن اسحاق بن عبدالله بن سعد بن مالك احوس اشعرى قرار دارد،او از بزرگان قم و مورد اعتماد بود و از ابو جعفر دوم (امام محمد تقى عليه السلام ) وابوالحسن (حضرت رضا عليه السلام ) روايت مى كرده است و از اصحاب خاص حضرتهادى عليه السلام بود. او صاحب الزمان عليه السلام از ديده است
28 - در قم ، قبر محمد بن قولويه واقع است كه از بهترين ياران سعد بن عبدالله قمىو او پدر ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولويه بود.
29 - در قم ، قبر ريان بن شبيب قرار دارد كه شيخ هاشم خراسانى در منتخب التواريخ ازاو ياد كرده است . علامه حلى در الخلاصه گويد: (ريان بن شبيب دايى معتصم بوده وموثق است .) و شيخ محمد اردبيلى در جامع الرواه ، ج 1، ص 323 گويد: (ريان ساكنقم بود و مردم قم از او روايت مى كردند و او خود از حضرت رضا عليه السلام روايت مىكرد.)
30 - در قم سيد قطب الدين فضل الله حسنى راوندى سيد ضياالدين ابوالرضا دفن شدهوى علامه روزگار خود و استاد پيشوايان زمان خويش بوده است . اينقول را اردبيلى در جامع الرواه ، ج 1، ص 9 نقل كرده و شرح حالشمفصل است . (193)
امامزاده شاه سيد على عليه السلام قم
گنبد معروف به نام شاهزاده سيد على در جهت شمالى شهر و منتهى اليه كوى جديدخارجى دروازه قم واقع شده است ، كه با امتداد خيابان كمربندى از موقعيت ممتازىبرخوردار خواهد گشت .
هر چند كه نسب نامه اين امامزاده عظيم الشان در لوح كاشى مرقدش بدين گونه ذكر شدهاست :
السيد على بن ابراهيم بن جعفر بن عباس بن امام المتقين اميرالمومنين على بن ابى طالبعليه السلام ، اما ترديد نبايد كرد كه از اين نسب نامه وسائطى اسقاط گرديده است .زيرا اولا ابوالفضل العباس را فرزندى به نام جعفر نبوده است ، ثانيا در بين پسرانوى تنها عبيدالله بن عباس داراى اعقاب بوده است ، ثالثانسل عبيدالله هم تنها از طريق فرزندش حسن باقى مانده است . بنابراين نسب نامه آنبزرگوار چنين است : على بن ابراهيم بن ابى جعفر حسن بن عبيدالله بنابوالفضل العباس عليه السلام . على از اسخياى بنى هاشم بوده وبه جلالت قدر وعظمت منزلت متصف مى باشد. و او داراى نوزده پسر بود، از جمله عبيدالله بن على كهسيدى فاضل و شجاع و با تقوى بود و اكثر اوقات را به سياحت مى گذرانيد. كتابجعفريات ، كه در چند مجلد بوده و متضمن دوره كاملى از فقه شيعه است ، تصنيف اوست و درسال 312 درگذشته است . به هر صورت بارگاه شاهزاده سيد على - پس از آستانهحضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها - بيش از ساير بقاع مقدسه قم مورد توجهعمومى قرار داشته و محل نذورات و مزار همگانى و مركز اجتماع و اعتكاف ارباب حاجاتبويژه دردمندان است . به گونه اى كه كمتر زمانى است كه يك تا چند نفر در آنجا معتكفنباشند. مزار شاه سيد على داراى بقعه و قبه و رواق و ايوان و صحن و آب انبار وبيوتاتى از حجره و غرفه مى باشد، كه ذيلا به توصيف آنها مى پردازيم .
بقعه
بقعه از داخل به صورت هشت ضلعى مختف الاضلاع به دهانه 6 متر و ارتفاع 9 متر استكه در جهات اصلى آن چهار شاه نشين به دهانه 50/2 متر قرار دارد كه از هر يك در بىبه خارج گشوده مى شود و اضلاع فرعى آن بهشكل مورب بوده و هر يك به اندازه 6/1 متر است . ازاره بقعه مزبور به ارتفاع 15/1متر، مزين به كاشيهاى خشتى فيروزه فام تجديدى است و بالاى آن تمام جدار از جرز واسير و بغله هاى سفيد كارى آسمانى رنگ تهى از تزيينات هنرى است كه از روحانيتخاصى برخوردار است .
ايوان
در جهت جنوبى بقعه ، ايوانى است به دهانه 5، عرض 4 و ارتفاع 7 متر با ازارهكاشيكارى و جدار سفيد كارى و پوشش رسمى بندى و جرزها و جبهه ولچكهاى كاشيكارىمعرفى و يا كاشيهاى خشتى منقش و هفت رنگ مى باشد. در دو جانب ايوان دو حجره ، و برفراز آنها غرفه هايى زيبا وجود دارد كه جبهه ولچكهاى آنها نيز مزين به كاشيكارى است.
صحن
جلوى ايوان ، صحنى مروح و مربع به وسعت 21*21 متر با جدار نمابندى آجرى قراردارد كه ابنيه و بيوتات بقعه ، ضلع شمالى آن را پوشانده است . درمدخل بقعه ، زير ايوان ياد شده يك زوج درب منبت كارى شده قرار دارد كه جديدا نصبگرديده و روى چهار چوب و سر در و تنكه هاى روى دو لنگه آن كتيبه هاى افقى و عمودىمتعددى وجود دارد كه روى آن به خط نستعليق برجسته عبارات و ابيات زير منبت شده است :
يا على ، آن بنده مظطر منم
|
عمل استاد محمد بن ابوالحسين - هشتم ذى الحجه 1334 ق
مدخل بقعه
هر كس به على روى تولى نكند
|
در باغ جنان به حشر ماوى نكند
|
بالله بجز على و اولاد على
|
دردى ز كسى ، كسى مداوا نكند
|
اولاد على كه اصل ايمان شده اند
|
دردا كه قتيل تيغ عدوان شده اند
|
مجموع چو آفتاب ، و ماه انجم
|
در جمله آفاق پريشان شده اند
|
اين بارگاه كيست كه با عرش همسر است
|
اين بارگاه قدس ز فرزند حيدر است
|
شهزاده اى كه دفن بود اندرين مكان
|
نامش على و زاده ساقى كوثر است
|
عباس جد اوست ابراهيم باب وى
|
نور دو چشم فاطمه خاتون محشر است
|
هر كس كه گشت زائر قبرش ز روى صدق
|
جايش بهشت و تحت لواى پيمبر است
|
باشد ولى حضرت معبود ذى الجلال
|
اين سيد جليل ، كه محبوب داور است
|
گمنام زن تو دست توسل به دامنش
|
كو شافعت به نزد خداوند اكبر است
|
خواهد هر آنكه حاجت از اين شبل مرتضى
|
بيشك بدان كه حاجتش از وى ميسر است
|
دار الشفاست مركز درمان دردها
|
اين مرقد شريف كه دائم منور است
|
بسم الله الرحمن الرحيم
هذا المرقد الشريف الجليل شاهزاده سيد على بن ابراهيم بن جعفر بن عباس بن اميرالمومنينعليه السلام عمل محمد فرزند جعفر، مورخه 1 ذى الحجه 1374 به قلم مرتضى ايازى
ضريح و مرقد
در وسط بقعه ضريحى است مشبك از چوب رنگين به رنگ سبر كه لب آن از بالا قاببندى و تنكه سازى گرديده و در پرده اى از حرير سبز رنگ پوشانده شده است . درونآن مرقدى است به ارتفاع 20/1، طول 2 و عرض 50/1 متر كه بدنه آن از پنج جهتآراسته به كاشيهاى خشتى منقش هفت رنگ عصر فتحعلى شاه مى باشد.
سطح مرقد از چهار جانب داراى حاشيه است در وسط دو رديف كاشيها دوالى از خشتهاىكاشى 40*20 منقش هفت رنگ كه روى خشتهاى طرف بالاى سر كتيبه اى است به خط ثلثىنسخ طلايى در زمينه لاجوردى متضمن نسب نامه امامزاده با همان اسقاطات بدين عبارت :
هذا المرقد المنور و المضجع المطهر امامزاده واجب التعظيم و التكريم امامزاده السيدعلى عليه السلام بن ابراهيم بن جعفر بن عباس بن امام المتقين على و اميرالمومنين حيدر بنابى طالب صلوات الله عليهم اجعمين
گنبد
بر فراز بقعه ، گنبدى است شلجمى مشابه خودى سراپا آراسته به كاشيهاى گرهسازى الوان به ارتفاع 7 متر و قطر 7 متر، داراى عنقى استوانه اى به ارتفاع 40/2 مترمزين به كاشيكارى معرقى (از آجر كلوكى و كاشى گرهى ) با چند كمربند دندانه آجرىكه پيش داده شده است و در مقرنس آجرى بر روى يكديگر كه نيز پيش آمدگى دارند و درداخل هر حوضچه مقرنس چند پارچه كاشى كلوگى فيروزه رنگ و يا مشكى به كار بردهشده است و بالاى آنها كتيبه اى است به عرض 45 سانتى متر از كاشيهاى خشتى به خطثلثى سفيد در زمينه لاجوردى كه روى آن آيه مباركه نور (الله نور السموات والارض مثل نوره كمشكوه ) تا (و هو العزيز الحكيم ) صدق الله العلى العظيم فى سنه1342 حرره حسين ارسطو خوانده مى شود
و تارك آن شلجمى و آراسته به كاشيهاى گرهى كه روى آن در بالا چند نام جلاله و دروسط چند اسم محمد صلى اللّه عليه و آله و در پايين در محاذات آنها چند نام على عليهالسلام به طور متعاكس از كاشيهاى الوان تجلى يافته است . بالاى گنبد ميله اى است كهبر فراز آن لامپ برقى به صورت (الله ) روشن مى گردد. نيز در جانب غربى بقعه، رواقى موسع ، و در خارج صحن آن آب انبارى نوساز وجود دارد. البته ساختمان تازهتغييراتى به وجود آمده است . (194)
كرامات شاه سيد على عليه السلام
1. يك شب بيتوته كردند و شفاى بچه را گرفتند
اول اسفند ماه 1371 شمسى خانوده اى از اصفهان به قم عزيمت نمودند تا شفاى كودكخردسال خويش را بگيرند ساعات اول شب ، ماشينحامل خانواده آنان را در صحن امامزاده سيد على عليه السلام پياده كرد. بچه مريض را بهضريح دخيل بسته ، يك شب بيتوته كرده و شفاى بچه را گرفتند. طبق اظهارات پدركودك به نام حسن و مادرش موسوم به فخر السادات (ساكن اصفهان ) كودك مزبور ازهمان بدو تولد به بيمارى فلج دچار بود و پدر و مادرش پس از مراجعات مكرر بهپزشكان از همه آنها قطع اميد نمودند، تا اينكه آدرس امامزاده شاه سيد على را به آنها مىدهند و به حول و قوه الهى شفاى كامل فرزند خويش را از آن بزرگوار مى گيرند.تاريخ خبر توسط پدر كودك 2/12/71
2. آبى به وسيله خانمى به من داده شد.
خانم بابا حسينى ، كه دخترش از شفا يافتگان مرقد مطهر شاه سيد على است ، مى گويد:
اين جانب شهر بانو بابا حسينى (ساكن جنت آباد قم ) مادر مريض اقدس خراسانى كهدخترم پس از بستن لوله هاى رحم دچار مرض شد. پس از بسترى شدنهاى مكرر دربيمارستانهاى قم و جاهاى ديگر، از علاجش نااميد شديم ، سپس به آستان امامزاده سيدعلى آمده و متوسل به وى شديم . خود مريضه ، خانم اقدس خراسانى ، مى گويد: ديدمشب اول در عالم رويا آقايى كه لباس و قد بلندى داشت تشريف آوردند و فرمودند: اينبشقاب برنج را بگير و بخور. من اول امتناع كردم و سپس خوردم . آنگاه آبى بوسيلهخانمى به من داده شده و گفت : عزيزم چه شده است ؟ گفتم : خانم من گرفتارم ، مريضم .فرمودند: صبر كن . چند روز بعد شب جمعه ، در خواب ديدم آقا با لباس سفيد و عمامهسبز و قد بلند دو مرتبه دور قبر دور زندند و بار سوم از درب مرقد بيرون آمدند و روبه پسرم كرده و گفتند: عزيزم ، مادرت را خيلى دوست دارى ؟ بلند شو با مادرت برومنزل ، مادرت خوب شد.
مادر مى افزايد كه ، بعد از ظهر پنجشنبه جارو را برداشتم حرم را جارو كنم ، اولين باركه جارو را به زمين زدم ، ديدم آقا سيدى لباس سفيد در تن و دستار سبز بر سر داشتند،و يك پنج تومانى به دست من دادند و تا من برگشتم چيزى بگويم ديدم نيستند.الحمداللّه مريض سالم و شفا گرفته ، از حرم به طرفمنزل رفتند.
قم ، خيابان آذر، شهرك طالقانى ، ده مترى دوم ، مسجد على اكبر عليه السلام ،منزل ابوالفضل براتى ، پلاك 18، سن مريض : 28سال ، شغل : خانه دار