در قرآن مجيد يك سلسله امور به عنوان موجبات و علل خطاها و گمراهيها
ياد شده است كه ذيلا ذكر می‏كنيم :

تكيه بر ظن و گمان بجای علم و يقين

قرآن می‏گويد :
اكثر مردم چنين‏اند كه اگر بخواهی پيرو آنها باشی تو را از راه حق گمراه‏
می‏كنند ، برای اينكه تكيه شان بر ظن و گمان است و ( نه بر يقين ) ، تنها
با حدس و تخمين كار می‏كنند ( 1 ) .
قرآن كريم در آيات زيادی به شدت با پيروی از ظن و گمان مخالفت می‏كند
و می‏گويد : مادامی كه به چيزی علم و يقين حاصل نكرده‏ای آنرا دنبال مكن (
2 ) .
امروز از نظر فلسفی مسلم شده است كه يكی ازعوامل عمده خطاها و
اشتباهات همين بوده است دكارت هزار سال پس از قرآن اولين اصل منطقی‏
خويش را اين قرار داد و گفت .
هيچ چيز را حقيقت ندانم مگر اينكه بر من بديهی باشد و در تصديقات خود
از شتابزدگی و سبق ذهن و تمايل بپرهيزم ، و نپذيرم مگر آن را كه چنان‏
روشن و متمايز باشد كه هيچگونه شك و شبهه در آن نماند ( 3 ) .

پاورقی :

. 1 و ان تطع اكثر من فی الارض يضلوك عن سبيل الله ان يتبعون الا

الظن »انعام : . 116
. 2 و لا تقف ما ليس لك به علم »اسراء : . 36
. 3 سير حكمت در اروپا ، جلد اول .

67