می‏بخشد ، دلهره و نگرانی نسبت به رفتار جهان را در برابر انسان زايل‏
می‏سازد و به جای آن به او آرامش خاطر می‏دهد اين است كه می‏گوئيم : يكی‏
از آثار ايمان مذهبی آرامش خاطر است .
يكی ديگر از آثار ايمان مذهبی از جنبه انبساط بخشی ، برخورداری بيشتر
از يك سلسله لذتها است كه لذت معنوی ناميده می‏شود انسان دو گونه لذت‏
دارد : يك نوع ، لذتهائی است كه به يكی از حواس انسان تعلق دارد كه در
اثر برقراری نوعی ارتباط ميان يك عضو از اعضاء با يكی از مواد خارجی‏
حاصل می‏شود ، مانند لذتی كه چشم از راه ديدن و گوش از راه شنيدن و دهان‏
از راه چشيدن و لامسه از راه تماس می‏برد نوع ديگر ، لذتهائی است كه با
عمق روح و وجدان آدمی مربوط است و به هيچ عضو خاص مربوط نيست و تحت‏
تاثير برقراری رابطه با يك ماده بيرونی حاصل نمی‏شود مانند لذتی كه انسان‏
از احسان و خدمت ، يا از محبوبيت و احترام ، و يا از موفقيت خود يا
موفقيت فرزند خود می‏برد كه نه به عضو خاص تعلق دارد و نه تحت تاثير
مستقيم يك عامل مادی خارجی است .
لذات معنوی ، از لذات مادی ، هم قويتر است و هم ديرپاتر لذت عبادت‏
و پرستش خدا برای مردم عارف حق پرست ، از اينگونه لذات است عابدان‏
عارف كه عبادتشان توام با حضور و خضوع و استغراق است بالاترين لذتها را
از عبادت می‏برند در زبان دين از " طعم ايمان " و " حلاوت ايمان "
ياد شده است ايمان حلاوتی دارد فوق همه حلاوتها لذت معنوی آنگاه مضاعف‏
می‏شود كه كارهائی از قبيل كسب علم ، احسان ، خدمت ، موفقيت و پيروزی ،
از حس

43