601- بخارى ، ج 3، ص 50، كتاب مغازى ، باب بعث على ؛ مسلم (ج 2، ص 741 ح143، و ص 743، ح 144) و مسند احمد (ج 3، ص 4) و در ص 3 بطور فشرده .
602- سنن ابوداود، ج 3، ص 301، ح 3582؛ ابن ماجه ، كتاب الاحكام ، ح 2310؛مسند احمد، ج 1، ص ‍ 149 و ص 111، ح 882 و نيز ص 84، ح 636 و ص 88، ح 666.
603- سنن ابن ماجه ، كتاب الاحكام ، ح 2348؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 281، باب منقال بالقرعة ؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 107.
604- مسند احمد، ج 1، ص 77، ح 573 و 574 و در ص 128، ح 1064 و در ص152، ح 1309؛ مجمع الزوايد، ج 6، ص 287؛ المنتقى ، ح 3994.
605- مانند ابن كثير در تاريخش . چه ، او تمامى اخبار ماءموريتهاى امام را زير عنوانباب بعث رسول الله على بن ابى طالب و خالد بن الوليد الى اليمن آورده است .
606- مانند ابن هشام و پيروانش كه آنها اين ماءموريتها را در باب خروج الامراء والعمال على الصدقات فى السنة العاشرة ...آورده اند.
607- همچون زمانى كه اميرالمؤ منين (ع ) را بر همه منابر مسلمانان ، مخصوصا درخطبه نماز جمعه لعن و ناسزا مى گفتند، ديگر مجالى براى بازگويىفضايل و مناقب امام باقى نمى ماند. زيرا فرمانداران از زمان حكومت معاويه و قرناول هجرى و آغاز حكومت عباسيان ، به غير از مدت كوتاه حكومت عمر بن عبدالعزيز و حكومتسفاح ، بر كسانى كه سخنى در فضيلت امام از دهانشان بيرون مى آمد، بسيار سخت مىگرفتند!
608- به فصل زكات نقدين در فقه اماميه ، مانند مصباح الفقيه همدانى ، ص 53 ازكتاب زكات رجوع شود.
609- امتاع الاءسماع ، ص 502.
610- امتاع الاءسماع ، ص 102-103.
611- همان گونه كه دختر پيامبر خدا (ص )، فاطمه زهرا (ع )، آشكارا به ابوبكراعتراض كرد.
612- يعنى ، مخالفت عمر با رسول خدا (ص ) ازقبيل مخالفت مجتهدى است با مجتهدى ديگر!!
613- مورد مصرف خمس را در مكتب اهل بيت پيش از اين آورده ايم .
614- در اين مورد به كتابهاى حديث و فقه مكتباهل بيت مراجعه شود.
615- المنتهى ، تاءليف علامه حلى ، درگذشته بهسال 729 ق (ج 1، ص 729).
616- در اين كتاب ما تنها به شرح و بسط مطلب پرداخته ، از به كار بردنمصطلحات علمى ، تا آنجا كه ممكن بوده است ، اجتناب نموده ايم .
617- تفسير قرطبى 8: 1.
618- خصال ، چاپ و تحقيق غفارى ، ص 312.
619- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 3، ص 363 در پاسخ به طعن هشتم .
620- مسند احمد، ج 3، ص 363 و همانند آن در ص 356 و در ص 325 به طورفشرده آمده است .
621- سعيد بن المسيب قرشى مخزومى از كبار تابعين است . حديثش را اصحابصحاح آورده اند. سعيد كه پاى از هشتاد سالگى فراتر نهاده بود، درسال 90 هجرى از دنيا رفت . تقريب التهذيب ، ج 1، ص 306.
622- تفسير سيوطى ، ج 2، ص 141؛ كنزالعمال ، چاپ اول ، ج 8، ص 293؛ مشكل الآثار طحاوى ، ص ‍ 375.
623- بداية المجتهد، ج 1، ص 346، بابالقول فى التمتع ؛ زاد المعاد، ج 2، ص 205،فصل اباحة متعة النساء؛ شرح نهج البلاغه ، ج 3، ص 167؛ المغنى ، ج 7، ص 257؛المحلى ، ج 7، ص 107؛ تفسر رازى ، ج 2، ص 167 و ج 3، ص 201 و 202؛كنزالعمال ، ج 8، ص 293-294؛ البيان والتبيين جاحظ، ج 2، ص 223؛ شرح معانىالآثار طحاوى ، مناسك الحج ، ص 374 از ابن عمر.
624- احكام القرآن جصاص ، ج 1، ص 279؛ المحلى ، ج 7، ص 107. شايد منشاءاختلاف در اين دو لفظ اين باشد كه خليفه مزبور، دو بار اين موضوع را بيان كردهباشد. در جايى اعاقب عليهما و در جاى ديگر اضرب عليهما گفته است .
625- دليلالناسك ، آيت الله حكيم ، چاپ نجف ، 1377، ص 37-45.
626- بر خلاف برخى از اصحاب مالك ، بر حسبنقل بداية المجتهد.
627- بداية المجتهد، ج 1، ص 348، فصلالقول بالقارن ؛ واژه القران در نهاية اللغه ابن اثير.
628- سنن بيهقى ، ج 5، ص 5، باب من اختار الافراد.
629- صحيح بخارى ، كتاب الحج ، باب التمتع و القران و الافراد؛ فتح البارى، ج 4، ص 168-169 و كتاب مناقب الانصار آن ؛ صحيح مسلم ، باب جواز العمرة فىاءشهر الحج ، ح 198؛ مسند - احمد، ج 1، ص 249 و 252 و 332 و 339؛ سنن ابوداود،كتاب المناسك ، باب العمرة ؛ النسائى ، كتاب الحج ، ص ‍ 77؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص345؛ المنتقى ، ح 2422؛ مشكل الآثار طحاوى ، ج 3، ص 155؛ شرح معانى الاثار، ج 1،ص 381 در مناسك حج .
630- به شرح حديث در شرح نووى بر صحيح مسلم ، و شرح ابن حجر بر صحيحبخارى مراجعه شود.
631- زاد المعاد، ج 1، ص 209، فصل فى هديه (ع ) فى حجه و عمره . وتفصيل روايات در صحيح بخارى ، ج 1، ص 212، باب كم اعتمر النبى ؛ صحيح مسلم ،باب بيان عمر النبى (ص ) و زمانهن ، از كتاب حج ، ح 217-220 ص 916-917؛ سننبيهقى ، ج 4، ص 357، باب من استحب الاحرام بالعمرة من الجعرانه و نيز در ج 5، ص10-12؛ ابن كثير، ج 5، ص 109.
632- زاد المعاد، ج 1، ص 211 و نيز در ص 223 آن ؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 345،باب العمرة فى اءشهر الحج .
633- بقره : 196.
634- تفسير آيه در صحيح بخارى ، ج 3، ص 71؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 19.
635- صحيح مسلم ، ص 900، باب جواز التمتع ، ح 172؛ تفسير قرطبى ، ج 2،ص 338؛ زاد المعاد ابن القيم ، ج 2، ص 252؛ طبقات ابن سعد، چاپ اروپا، ج 4، ق 2،ص 28.
636- صحيح بخارى ، ج 1، ص 186 و روايات دوم و سوم در باب ما ذكر النبى وحض على اتفاق اءهل العلم از كتاب اعتصام بالكتاب و السنة ، ج 4، ص 177؛ سننابوداود، المناسك ، ص 2، ص 159؛ ابن ماجه ، ح 2976، ص 991، باب التمتعبالعمرة الى الحج ؛ سنن بيهقى ، ص 5، ص 13-14؛ فتح البارى ، ج 4، ص 135؛تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 117 و 128 و 136.
637- سراقه بن مالك بن جشم ، ابوسفيان الكنانى المدلجى ، در قديد، نزديكيهاىمكه ، مى زيسته است . او پيامبر خدا (ص ) را به هنگام هجرت تعقيب كرد تا وى را به مكهباز آورد و به قريش تحويل دهد و صد شتر كارمزد بگيرد. اما چهار دست و پاى اسبش درزمين فرو رفت و از حركت باز ماند. سراقه درسال فتح مكه اسلام آورد و در سال 24 هجرى درگذشت . اصحاب صحاح ، بجز مسلم ،نوزده حديث از او روايت كرده اند. تقريب التهذيب ، ج 1، ص 284؛ جوامع السيره ، ص283؛ سيره ابن هشام ، ج 2، ص 103 و 250 و 309.
638- سنن ابوداود، ج 1، ص 159، باب الاقران ، ح 1801 از مناسك ؛ المنتقى ،نوشته ابن تيميه ، باب ما جاء فى فسخ الحج الى العمرة ، ح 2427.
639- صحيح بخارى ، باب قوله تعالى الحج اءشهر معلومات ، ج 1، ص 189؛صحيح مسلم ، ح 875 و 123 و 121 به طور فشرده ؛ سنن بيهقى ، ج 4، 356، بابالمفرد و القارن يريده العمره ...؛ منصف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 102.
640- سنن بيهقى ، ج 5، ص 4.
641- سنن بيهقى ، ج 5، ص 6. در آن زمان رسم بر اين بوده كه حاجيان براىاينكه موى سرشان آشفته نشده ، در مدت طولانى احرام جانور نگذارد تا آخر مناسك حجسر خود را با صمغى مى بستند.
642- المنتقى ، ح 2393 كه آن را از مسند احمد ج 3، ص 266نقل كرده است .
643- صحيح مسلم ، ح 211، و در 1212 ازقول جابر، ص 914؛ مسند احمد، ج 3، ص 3، 5 و 71 و 75 و 148 و 266؛ المنتقى ، ح2418. سخن ما به نقل از مسلم است .
644- در صحيح مسلم ، ح 120، ص 873 و 874؛ ابن ماجه ، ح 2981.
645- صحيح بخارى ، كتاب الحج ، باب التمتع والاقران والافراد بالحج ، حديثاول در، ج 1، ص 189؛ صحيح مسلم ، ح 128، ص 877؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 154،باب افراد الحج ، ح 1783 كه در كلام او زنان پيغمبر نيامده است .
646- صحيح مسلم ، ح 177-179، ص 902؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 161، ح 1806.
647- صحيح بخارى ، ج 1، ص 191، كتاب الحج ، باب 36.
648- صحيح مسلم باب حجة النبى ، ح 147، ص 886-888؛ سنن ابوداود، المناسك، ج 2، ص 182؛ سنن ابن ماجه ، المناسك ، ص 1022؛ سنن دارمى ، المناسك ، باب سنةالحاج ، ج 2، ص 44؛ مسند احمد، ج 3، ص 32؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 7، باب مايدل على ان النبى (ص ) احرم احراما واحدا و منحة المعبود، ح 991؛ در المحلى براىهميشه تاريخ در ج 7، ص 100.
649- صحيح بخارى ، كتاب التمنى ، بابقول النبى لو استقلبت من امرى ما ستدبرت ، ج 4، ص 166.
650- صحيح مسلم ، ح 201-203، باب جواز العمرة فى اءشهر الحج ، ص 911؛سنن ابوداود، ج 2، ص ‍ 156، ح 1791 از ابن عباس كه گفت :رسول خدا فرمود: اگر كسى تلبيه حج گفته باشد، چون به مكه برسد و طواف خانهو سعى صفا و مروه كند، از احرام به درآيد و آنرا عمره قرار دهد.
651- صحيح مسلم ، ح 198، ص 909، باب جواز العمرة ؛ صحيح بخارى ، ج 1،ص 191. اين سه روايت در زاد المعاد ابن قيم ، ج 1، ص 246 نيز آمده است .
652- صحيح مسلم ، ص 911، باب جواز العمرة فى اءشهر الحج ، ح 201-203؛سنن ابوداود، ج 2، ص ‍ 156؛ بيهقى ، ج 5، ص 18، ح 2423 از المنتقى ؛ مصنف ابن ابىشيبه ، ج 4، ص 202.
653- صحيح بخارى ، ج 1، ص 190، باب التمتع والاقران و الافراد بالحج ...؛صحيح مسلم ، ص ‍ 884-885، باب بيان وجوه الاحرام ...، ح 143؛ زاد المعاد، ج 1، ص248، فصل فى اهلاله بالحج .
654- صحيح بخارى ، ج 1، ص 213 و ج 4، ص 166، كتاب التمنى ، باب لواستقبلت من امرى ما استدبرت ؛ سنن ابوداود، ج 4، ص 156، باب افراد الحج ، ح 1789با جزئى اختلاف ؛ مسند احمد، ج 3، ص 305؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 3، باب من اختارالافراد...و ج 4، ص 338 آن ؛ زاد المعاد، ج 1، ص ‍ 246،فصل فى احلال من لم يكن ساق الهدى .
655- فتح البارى ، ج 17، ص 108-109، باب نهى النبى على التحريم ...؛صحيح مسلم ، ص 883، باب وجوه الاحرام ، ح 141؛ سنن ابوداود، باب افراد الحج ؛ سننابن ماجه ، باب التمتع بالعمرة ؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 238 و ج 5، ص 19؛ زادالمعاد، ج 3، ص 246؛ مسند احمد، ج 2، ص 356.
656- صحيح بخارى ، ج 2، ص 52، كتاب الشركة ، باب الاشتراك فى الهدى ؛سنن ابن ماجه ، ج 1، ص ‍ 992، ح 298.
657- سنن ابن ماجه ، ص 993، باب فسخ الحج ؛ مسند احمد، ج 4، ص 286؛ مجمعالزوائد، ج 3، ص ‍ 233، باب فسخ الحج الى العمرة ؛ زاد المعاد، ج 1، ص 247؛المنتقى ، باب ما جاء فى فسخ الحج الى العمرة ، ح 2428.
658- صحيح مسلم ، ص 879، ح 130، باب بيان وجوه الاحرام و انه يجوز افرادالحج ...؛ زاد المعاد، ج 1، ص 247؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 19، باب من اختار التمتعبالعمرة الى الحج و منحة المعبود، ح 1051.
659- صحيح مسلم ، ص 884، باب بيان وجوه الاحرام ، ح 142؛ و نزديك به آنلفظ در زادالمعاد، ج 1، ص 248، فصل فى اهلاله (ص ) بالحج ؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص356؛ المنتقى ، ح 2426؛ مجمع الزوائد، ج 3، ص 233.
660- صحيح مسلم ، ص 882، ح 138؛ المنتقى ، ح 2400 و 2415، بابادخال الحج على العمرة .
661- زادالمعاد، ج 1، ص 246.
662- سرف بين مكه و مدينه و در چند ميلى مكه واقع است . اين حديث در باب وجوهالاحرام صحيح مسلم ، ص 873، ح 1190؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 154 با اختلاف جزئى ؛سنن ابن ماجه ، ح 2963 آمده است .
663- تنعيم در سه يا چهار ميلى مكه ، و نزديكترينحل است به حرم . حديث مزبور در باب وجوه الاحرام صحيح مسلم ، ص 870، ح 111؛تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 138-139 آمده است . تنعيم را از آن رو تنعيم گفته اند كه درسمت راستش كوه تنعيم و در سمت چپ آن كوه ناعم قرار دارد.
664- صحيح مسلم ، ص 880، باب بيان وجوه الاحرام ، ح 134.
665- صحيح بخارى ، ج 2، ص 184.
666- سنن ابوداود، باب العمره ، ج 2، ص 204؛ مسند احمد، ج 1، ص 161، ح2361، سنن كبراى بيهقى ، ج 4، ص 345، باب العمرة فى اءشهر الحج ،مشكل الاثار طحاوى ، ج 3، ص 155 و 156.
667- به سخن بيهقى در مورد انجام عمره عايشه مراجعه شود.
668- سنن بيهقى ، ج 5، ص 5، باب من اختار الافراد و راهافضل ؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 123.
669- صحيح مسلم ، ص 885، باب فى المتعة بالحج و العمره ، ح 145؛ مسندطيالسى ، ص 247، ح 1729؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 21.
670- سنن بيهقى ، ج 7، ص 206، باب نكاح المتعة .
671- اسود بن يزيد بن قيس نخعى ، ابو عمر يا ابو عبدالرحمان ، جاهليت و اسلامرا درك كرده است . ثقه است و سخن در فقه بسيار گفته و از طبقه دوم به حساب مى آيد.حديثش را اصحاب صحاح آورده اند. او در سال 74 يا 75 هجرى از دنيا رفت . تقريبالتهذيب ، ج 1، ص 77.
672- زاد المعاد ابن قيم ، ج 1، ص 258-259،فصل فى ما جاء فى المتعة من الخلاف .
673- سنن بيهقى ، ج 5، ص 20.
674- سنن بيهقى ، ج 4، ص 338، بابالرجل يحرم بالحج تطوعا، و نيز در ج 5، ص 20؛ منحة المعبود، ح 1502.
675- سوره بقره / 196.
676- صحيح مسلم ، ح 156 و 155، باب فسخالتحلل ، ص 895-896؛ صحيح بخارى ، ج 1، ص ‍ 188-189؛ سنن نسائى ، بابالتمتع ، ج 2، ص 15 و باب الحج بغير نية يقصد المحرم ، ص 18؛ مسند احمد، ج 4، ص393 و 395 و 410؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 88؛ كنزالعمال ، باب التمتع از كتاب الحج ، ج 5، ص 86 كه بخارى آن را در ج 1، ص 214به اختصار آورده است .
677- موطاء مالك ، كتاب الحج ، باب جامع ما جاء فى العمرة ، ج 1، ص 319؛ سننبيهقى ، ج 5، ص 5، باب من اختار الافراد و رآهافضل .
678- تفسير سيوطى ، ج 1، ص 218، در تفسير الحج اشهر معلومات از ابن ابىشيبه ؛ حلية الاولياء ابو نعيم ، ج 5، ص 205؛ شرح معانى الآثار، مناسك الحج ، ص375.
679- سنن نسائى ، كتاب الحج ، باب التمتع ، ج 2، ص 16، چاپ بيروت ، دراحياء التراث العربى ، ج 5، ص 135؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 122 كه گفته است :و قد فعله النبى . و مى گويد كه اسنادش عالى است ، اما آن را نياورده اند!
680- كنزالعمال ، ج 5، ص 86؛ حلية الاولياء، ابو نعيم ، ج 5، ص 205.
681- صحيح مسلم ، ح 157، ص 896؛ مسند طيالسى ، ح 516، ج 2، ص 70؛ مسنداحمد، ج 1، ص ‍ 49-50؛ سنن نسائى ، كتاب الحج ، باب التمتع ، ج 2، ص 16؛ سننبيهقى ، ج 5، ص 20؛ ابن ماجه ، ح 2979، ص 692؛ كنزالعمال ، ج 5، ص 86.
682- سنن بيهقى ، ج 5، ص 21.
683- اين مطلب را نووى در شرح بر صحيح مسلم (ج 1، ص 170) و بهنقل از قاضى عياض آورده است .
684- تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 141.
685- تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 141.
686- سنن بيهقى ، ج 5، ص 21.
687- مسند احمد، ج 1، ص 92، ح 707؛ ذخائر المواريث ، ص 416. جحفه در سهمرحله اى مكه از طرف مدينه واقع است .
688- موطاءمالك ، ح 40، باب قران فى الحج ، ص 336؛ تاريخ ابن كثير، ج 5،ص 129. السقيا مركز دهستانهايى بر سر راه مكه است .
689- سنن نسائى ، ج 2، ص 15، كتاب الحج ، باب التمتع ؛ مسند احمد، ج 1، ص57، ح 402 در مسند عثمان ؛ مستدرك الصحيحين ، ج 1، ص 472؛ تاريخ ابن كثير، ج 5،ص 126 و 129.
690- امام سندى ، ابوالحسن محمد بن عبدالهادى حنفى ،نزيل مدينه منوره (م 1138 ق ).
691- مسند احمد، ج 1، ص 60، ح 424.
692- صحيح مسلم ، ح 158، ص 896، باب جواز التمتع من كتاب الحج ؛ مسند احمد،ج 1، ص 97، ح 756؛ روايت دوم در ص 60، ح 431 و نظير آن ح 432 است ؛ سنن بيهقى، ج 5، ص 22؛ المنتقى ، ح 2382؛ كنزالعمال ، چاپاول ، ج 3، ص 33؛ شرح معانى الاخبار، كتاب مناسك الحج ، ص 380-381؛ تاريخ ابنكثير، ج 5، ص 127 به اختصار و در ص 129 آن بعد ازنقل حديث گفته است : و اين اعترافى است از عثمان رض طبق روايت على ، و معلوم است كهعلى رض در حجة الوداع بر مبناى تلبيه پيامبر احرام بسته بود.
693- عسفان بين جحفه و مكه واقع است . معجم البلدان حموى .
694- صحيح مسلم ، ص 897، ح 159، باب جواز التمتع ؛ صحيح بخارى ، ج 1،ص 190، باب التمتع والاقران ؛ مسند طيالسى ، ج 1، ص 16؛ مسند احمد، ج 1، ص136، ح 1146؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص ‍ 22؛ منحة المعبود، ج 1، ص 210، باب ما جاءفى القران ، ح 1005؛ شرح معانى الآثار، ص 371؛ زاد المعاد، ج 1، ص 218،فصل فى جمعه بين الحج و العمرة و در ص 220 بحث فى انه (ص ) كان قارنا لا مفردا؛تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 129.
695- صحيح بخارى ، ج 1، ص 190؛ سنن نسائى ، ج 2، ص 15، باب القران ؛سنن دارمى ، باب القران ، ج 2، ص 69؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 352 و ج 5، ص 22؛مسند طيالسى ، ج 1، ص 16، ح 95؛ مسند احمد، ج 1، ص 95، ح 733 و در ج 1، ص136، ح 1139؛ زادالمعاد، ج 1، ص 217؛ طحاوى در شرح معانى الآثار، ص 379، كتابمناسك حج ؛ كنزالعمال ، ج 3، ص 31؛ منحة المعبود، ح 1004؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص126 و 129.
696- زادالمعاد ابن قيم ، ج 1، ص 218.
697- المحلى ابن حزم ، ج 7، ص 107.
698- از آن جمله مطلبى است كه ابن كثير در تاريخش ج 5، ص 132 ازقول امام حسن (ع ) آورده است كه گفت : با على (ع ) به قصد حج بيرون شديم تا بهذوالحليفه رسيديم ، در آنجا على گفت من قصد جمع بين حج و عمره دارم ، هر كس كه مىخواهد، آن را بگويد كه من مى گويم . آنگاه چنين لبيك گفت : لبيك بحجة و عمرة .
699- از جمله موارد آن ، سياستشان در جلوگيرى از نوشتن حديث پيغمبر بود كهابوبكر و عمر آن را منع كرده بودند و معاويه آن را از نو زنده كرد و بانگ برداشت كه :كسى مجاز نيست تا حديثى را كه در زمان ابوبكر و عمر روايت نشده است بر زبان آورد.منتخب كنز در حاشيه مسند احمد، ج 4، ص 64. و معاويه مى گفت حديثى را روايت كنيد كه درزمان عمر گفته شده باشد. اين مطلب را ذهبى در شرححال معاويه و در تذكرة الحفاظ آورده است . همچنين ر.ك : منتخب كنز ج 4، ص 61 و بهفصل مع معاوية در كتاب احاديث ام المؤ منين .
700- سنن نسائى ، باب التمتع .
701- سنن دارمى ، ج 2، ص 35.
702- محمد بن عبدالله بن نوفل ، محمد بن عبدالله بن حارث بننوفل بن عبدالمطلب است و در تقريب التهذيب ج 2، ص 175 از مقبولهاى طبقه سوممعرفى شده است .
703- موطاء مالك ، ج 1، ص 344، باب ما جاء فى التمتع ، ح 60؛ سنن نسائى ، ج2، ص 15، باب التمتع ؛ سنن ترمذى ، ج 4، ص 38، باب ما جاء فى التمتع ؛ سننبيهقى ، ج 5، ص 17؛ تفسير قرطبى ، ج 2، ص ‍ 388 كه گفته اين حديث صحيح است ؛زاد المعاد، ج 2، ص 218؛ بدائع المنن ، ح 903؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 127 و135.
704- شرح حال ضحاك را در اسدالغابه و كتاب احاديث ام المومنين عايشه ،فصل مع معاويه ج 1، ص ‍ 243 مطالعه نماييد.
705- سنن بيهقى ، ج 5، ص 20، باب كراهية من كره القران و التمتع ؛ سننابوداود، باب افراد الحج ، ص ‍ 157؛ زاد المعاد، ج 1، ص 229؛ مجمع الزوائد، ج 3،ص 236 به اختصار؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص ‍ 140-141.
706- صحيح بخارى ، ج 1، ص 207، باب الحق و التقصير؛ صحيح مسلم ، بابالتقصير فى العمرة ، ح 209؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 159 - 160، ح 1802-1803 ازكتاب المناسك ؛ مسند احمد، ج 4، ص ‍ 96-98؛ المنتقى ، ج 2، ص 270، ح 2579 و2580؛ منحة المعبود، ح 1503.
707- صحيح مسلم ، باب جواز التمتع ، ح 164: ص 898 در شرح حديث نووى ، ج7، ص 304؛ المنتقى ، ح 2386؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 127-135.
708- درباره عمران بن حصين در اسدالغابه ج 4، ص 137 آمده است كه عمر او رابه عنوان قاضى به بصره فرستاد. وى مردى مستجاب الدعوه بود كه فرشتگان بههنگام بيماريش بر او سلام مى كردند. او در بصره بهسال 52 در زمان خلافت معاويه درگذشت .
709- صحيح مسلم ، باب جواز التمتع ، ح 168 و 166 و 169، ص 899؛ شرحنووى ، ص 305 - 306.
710- صحيح مسلم ، كتاب الحج ، باب جواز التمتع ، ح 165 و 166 و ما سخن مسلمرا آورده ايم ؛ مسند احمد، ج 4، ص 434؛ سنن دارمى ، ج 2، ص 35؛ صحيح بخارى ، كتابالحج ، باب التمتع ، ج 1، ص ‍ 190 كه سخنش با گذشته فرق دارد؛ سنن ابن ماجه ، ح2978، باب التمتع بالعمرة الى الحج ؛ مسند احمد، ج 4، ص 429 و 436 و 438 و439؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 344 و ج 5، ص 14؛ المنتقى ، ح 2380 و 2381؛ زادالمعاد، ج 1، ص 217 و 220؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 126 و در ص 137 آن احاديثاين باب آمده است .
711- اسد الغابه ، ج 3، ص 161 163.
712- صحيح مسلم ، ص 885، ح 145.
713- ابو جمره ، نصر بن عمران ضبعى بصرى ، ساكن خراسان و از روايان طبقهسوم بود. او در سال 128 هجرى درگذشت . تمامى اصحاب صحاح حديث او را آورده اند.تقريب التهذيب ، ج 2، ص 300.
714- صحيح مسلم ، باب جواز العمرة فى اءشهر الحج ، ح 204، ص 911؛ مسنداحمد، ج 1، ص 241؛ سنن ابوداود، المناسك ، باب 80؛ دارمى ، باب 41؛ بيهقى ، ج 5،ص 19؛ صحيح بخارى ، ج 1، ص 190.
715- كريب بن ابى مسلم ابورشدين ، از راويان طبقه سوم است و حديثش را تمامىاصحاب صحاح آورده اند. تقريب التهذيب ، ج 2، ص 134.
716- مسند احمد، ج 1، ص 261؛ مجمع الزوائد، ج 3، ص 233.
717- مسلم بن مخراق العبدى قرى بصرى ، از راويان طبقه چهارم است . تقريبالتهذيب ، ج 2، ص ‍ 246.
718- صحيح مسلم ، باب فى متعة الحج ، ح 194؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 21-22.
719- زاد المعاد، ج 1، ص 248، فصلفى احلال من لم يكن ساق الهدى ؛ زوائد المسانيد الثمانيه ، ج 1، ص 330، ح 1108. ودر مصنف ابن ابى شيبه ج 4، ص 103 آمده است كه : اعمى الله قلبه و عينه ، كه منظورشابن عباس بود كه بيناييش را از دست داده بود و ابن زبير او را كور خواند.
720- عروة بن زبير، ابوعبدالله ، زادگاهش مدينه و از راويان طبقه دوم است . عروهدر سال 94 هجرى از دنيا رفت . حديثش را اصحاب صحاح آورده اند. تقريب التهذيب ، ج2، ص 19.
721- مسند احمد، ج 1، ص 252، ح 2277؛ زاد المعاد، ج 1، ص 257. عريه ،تصغير عروة است .
722- مسند احمد، ج 2، ص 337، ح 3121؛ زادالمعاد، ج 1، ص 257، باب ما جاءفى المتعة من الخلاف .
723- زاد المعاد، ج 1، ص 257؛ و در المطالب العاليه بزوائد الثمانيه ، ج 1،ص 360، ح 1214 با اختلاف جزئى در لفظ.
724- زادالمعاد، ج 1، ص 257.
725- مجمع الزوائد، ج 3، ص 234. چنين مى نمايد كه اين روايت غير از روايتىباشد كه ابن قيم در زاد المعادش آورده است زيرا كه اين اختلاف در اينجا بر سرانجامعمره در دهه اول ذى حجه است ، و اختلاف در آن روايت دربارهاحلال بعد از طواف و سعى كه حاجى از احرامش بيرون مى آيد.
726- صحيح مسلم ، ص 906-907، ح 190، از باب ما يلزم من طاف بالبيت و سعىمن البقاء على الاحرام و ترك التحلل از كتاب الحج ؛ شرح نووى ، ج 8، ص 219-221.
727- حجون كوهى است مشرف بر مسجد الحرس در بالاى مكه ، سمت راست كهمحل جمع آورى سنگ ريزه مى باشد.
728- صحيح مسلم ، ح 191 و 193، ص907-908؛ صحيح بخارى ، ج 1، ص 214.
729- صحيح مسلم ، باب وجوب الدم على المتمتع ، ح 174، ص 901؛ شرح نووى ،ج 8، ص 208؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 160، باب فى الاقران ، ح 1805؛ سنن نسائى ،ج 2، ص 15، باب التمتع ؛ سنن ترمذى ، ج 4، ص 39، باب ما جاء فى المتمتع كهگفته اين حديث صحيح است ؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص ‍ 17، باب من اختار التمتع بالعمرةالى الحج ...و در ج 5، ص 20 و 23؛ زادالمعاد، ج 1، ص 216،فصل فى جمعه بين الحج و العمرة ، و نيز ص 236؛ المنتقى ، ح 2387 و 2416.
730- صحيح ترمذى ، ج 4، ص 38، باب ما جاء فى التمتع ، كتاب الحج .
731- سنن بيهقى ، ج 4، ص 354، باب العمرةقبل الحج ، به نقل از بخارى .
732- تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 141.
733- سنن بيهقى ، ج 4، ص 5.
734- صحيح مسلم ، ح 1249، ص 914.
735- سنن بيهقى ، ج 4، ص 356، باب المتمتع بالعمرة الى الحج ...؛ صحيح مسلم، ص 884، ح 143. اينكه گفته است حج تو مكى به حساب مى آيد، براى اين بوده كهروز ترويه از مكه احرام حج مى بندد - و مثلا - فضيلت حضورش در ميقات از او سلب مىگردد!
736- صحيح مسلم ، ج 203 و 207، ص 912-913.
737- زادالمعاد، ج 1، ص 249.
738- منصور بن معتمر، ابو عتاب سلمى كوفى ، حديثش را همه اصحاب صحاحروايت كرده اند منصور در سال 132 هجرى درگذشت . التقريب ، ج 2، ص 277.
739- حسن بن ابى الحسن يسار بصرى مولى الانصار، احاديث بسيارى را بهصورت مرسل بيان مى كرد و مردى مدلس بود. او از روات طبقه سوم است كه درسال 110 هجرى در حدود نود سالگى از دنيا رفت . حديثش را اصحاب صحاح آورده اند.تقريب التهذيب ، ج 1، ص 165.
740- و مى بينيم كه اين چنين سنت پيامبر اسلام در آن زمان با عدم پذيرش مسلمانانروبرو گرديد!
741- عطاء بن ابى رياح مولى قريش (م 114 ق ) بود و حديثش را اصحاب صحاحآورده اند. تقريب - التهذيب ، ج 2، ص 22.
742- المحلى ، نوشته ابن حزم ، ج 7، ص 103.
743- زادالمعاد، ج 1، ص 49. مذهب ابوموسى ، پيش از آنكه از بدعت عمر دربارهعمره تمتع آگاه شود، انجام عمره تمتع بود؛ اما بعد از آن ، پيرو نظر عمر گرديد!
744- صحيح مسلم ، ح 122، ص 875؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 152، ح 1777؛ سنننسائى ، ج 2، ص ‍ 13، باب افراد الحج ، ص 988، ح 2964؛ سنن ترمذى ، ج 4، ص36، باب ما جاء فى افراد الحج ؛ بيهقى ، ج 5، ص 3، باب اختار الافراد؛ المنتقى ، ح2389، ج 2، ص 228؛ مسند احمد، ج 6، ص 36؛ موطاء مالك ! باب افراد الحج ، ج 2،ص 335، ح 37.
745- سنن ابن ماجه ، ص 988، ح 2965؛ موطاء مالك ، ج 2، ص 335، ح 38؛تاريخ ابن كثير، ج 5، ص ‍ 120-123 كه در آن درباره عمره تمتع بحثمفصل به عمل آمده است .
746- سنن ابن ماجه ، ص 989، ح 2966.
747- سنن ترمذى ، ج 4، ص 36، باب ما جاء فى افراد الحج .
748- صحيح مسلم ، ص 904-905، ح 184؛ المنتقى ، ج 2، ص 228، ح 1391.
749- سنن ابوداود، ج 2، ص 57، ح 1793؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 19، باب كراهيةمن كره القرآن والتمتع .
750- سنن ابن ماجه ، ح 2967، ص 989.
751- حارث بن بلال بن الحارث مزنى از راويان طبقه سوم است كه برخى ازاصحاب صحاح حديث و سخن او را آورده اند. تقريب التهذيب ، ج 1، ص 139.
752- ابوداود، ج 2، ص 161، كتاب المناسك ، بابالرجل يهل بالحج ثم يجعلها عمره ، ح 1808؛ ابن ماجه ، ص 994، ح 2984 كه در آنبه اظهار نظر پرداخته ؛ المنتقى ، ج 2، ص 238، ح 2429 كه گفته بجز ترمذى هرپنج نفر آن را آورده اند.
753- عبدالله بن محمد بن على بن ابى طالب از راويان طبقه چهارم است كه درسال نود هجرى در شام از دنيا رفت . تقريب التهذيب ، ج 1، ص 448. بردارش حسن بنمحمد بن على در طبقه سوم و سال وفاتش صد هجرى است . اصحاب صحاح احاديث اين دوبرادر را آورده اند. تقريب - التهذيب ، ج 1، ص 171.
754- سنن بيهقى ، ج 5، باب من اختار الافراد.
755- عبدالرحمان بن ابوالشعثاء، سليم بن الاسود المحاربى است . ابن حجر گفتهاو از طبقه ششم و تنها يك حديث دارد كه مقبول است . التهذيب ، ج 6، ص 194؛ التقريب ،ج 1، ص 484.
756- ابراهيم بن يزيد بن عمرو كوفى نخعى (م 96 يا 95 ق ) التهذيب ، ج 1، ص177؛ تقريب - التهذيب ، ج 1، ص 46؛ الجمع بينرجال الصحيحين ، ج 1، ص 18-19.
757- ابراهيم التيمى ، شايد نامش ابو اسماء كوفى فرزند يزيد بن شريك ازتيم رباب باشد كه در سال 92 يا 94 هجرت و در حبس حجاج بن يوسف درگذشته است .ج 1، ص 176؛ التقريب ، ج 1، ص 46 و الجمع بينرجال الصحيحين ، ج 1، ص 19.
758- روايتهاى شماره 11 و 12 پشت سر هم در آثارذيل آمده است : صحيح مسلم ، ح 160 و 162، ص 897؛ در شرح نووى ، ج 8، ص 203؛سنن ابن ماجه ، ص 994؛ ح 2985؛ سنن ابوداود، ج 2، ص ‍ 161، ح 1807 با اختلافىدر لفظ حديث ؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 22، ح 9 و 10 و 12 و در ج 4، ص ‍ 345، بابالعمرة فى اءشهر الحج ، قسمت دوم ، ح 12؛ المنتقى ، ح 2430.
759- سنن ابن ماجه ، ص 994، باب منقال كان فسخ الحج سهم خاصه ، از كتاب المناسك . و نيز به تعليق بر حديث شماره2429 در المنتقى من اخبار المصطفى ، تاءليف ابن تيميه ج 2، ص 238 مراجعه شود. ابنكثير نيز فشرده آن را در تاريخش ج 5، ص 166 آورده است .
760- المنتقى من اخبار المصطفى ، تاليف ابن تميمه ، ج 1، ص 239 و در حاشيه ح3431.
761- زاد المعاد ابن قيم ، ج 2، ص 247،فصل فى احلال من لم يكن ساق الهدى معه ؛ المحلى ، تاءليف ابن حزم ، ج 7، ص100-110.
762- زادالمعاد، ج 1، ص 246.
763- المحلى ، ج 7، ص 101.
764- المحلى ، ج 7، ص 103 كه ما در اين مورد فشرده سخنان ابن حزم را آورده ايم .
765- المحلى ، ج 7، ص 109-110.
766- منظور اين است كه عمره تمتع در ابتداى امر در حجة الوداع تخييرى بوده ، و درآخرين شوط سعى ، وحى بر رسول خدا (ص )نازل گرديده و انجام آن الزامى و واجب شده است .
767- سنن كبرى ، بيهقى ، ج 5، ص 21.
768- در حقيقت وجود اختلاف در گفته هاى شافعى ، خوددليل بر سرگيجه گرفتن او در ارائه حكم شرعى است . 769- حقيقت اين است كه ايندانشمندان به كار خلفا استناد كرده ، آنچه را مخالف نص كتاب خدا و سنت پيامبر (ص )انجام داده اند، تاويل كرده اند تا كار ايشان را توجيه نموده ، سرزنش و ايراد را از آناندور كرده باشند!
770- اگر قصد نويسنده از اختلاف فعل امام ، اختلاف كار آن حضرت با كارهاىخلفا در اين مورد است ، كه چنين هم مى نمايد، البته كه درست است ؛ ولى اگر منظورشاين است كه كارهاى امام ضد و نقيض بوده ، اين دروغ و افترا بر شخص اميرالمؤ منين (ع )است .
771- امام (ع ) خود با صراحت مى گويد، به خاطر احياى سنت پيغمبر، بود كهآشكارا با ايشان مخالفت مى كرد. سنتى كه مانع انجامش بودند به مخالفتش با عثمان درهمين مورد مراجعه كنيد.
772- از افراد همين امت بوده اند كه با پيغمبر خدا (ص ) در حجة الوداع و در موضوعفسخ حج افراد به عمره به مخالفت برخاسته اند و حضرتش را خشمگين نموده اند. ائمهاهل بيت (ع ) نيز به پيروى از پيامبر خدا (ص ) و بهدنبال آنان ، پيروانشان و ديگران كه خواستار اقامه سنت پيغمبر بوده اند، با ايشان ازدر مخالفت برآمده اند. با اين حساب در اين مورد هرگز اجماعى وجود نداشته است .
773- ابن قيم نيز با نوشتن كتاب زادالمعاد از ايشان پيروى و حق مطلب را ادا كرده وابن حزم نيز در همين زمينه كتابى پرداخته ، و بالاخره ما نيز در همين مورد به بحثپرداخته ايم . درباره اين موضوع در طول قرون و اعصار كتابها نوشته شده و هزارانبرگ كاغذ را سياه كرده اند. اما اگر مسلمانان تنها به كتاب خدا و سنت پيامبرش پرداختهبودند، تنها نيم برگى كوچك آنها را بسنده بود.
774- نه ، نه ، به خدايى كه پيامبرش را براستى به هدايت و دين حق فرستادهاست سوگند كه پيامبر (ص ) در حجة الوداع جز به حج تمتع ، به حجى ديگر فرماننداده است . حتى حضرتش مردم را از انجام بقيه انواع حج باز داشته و كسى نه در زمان آنحضرت و نه بعد از او، هرگز به خاطرش نگذشته كهرسول خدا (ص ) به انجام حجى به غير از حج تمتع فرمان داده باشد، بلكه همه اينحرفها براى توجيه اقدام خليفه است و بس و خودشان هم اين را مى دانند كه بر خلاف حقو حقيقت سخن گفته و نوشته اند!
775- خليفه عمر از حج تمتع نهى و بجاى آورنده اش را عقوبت مى كرده ، او دستورداد حج و عمره جداى از يكديگر و منفرد به جا آورده شوند، چنانكه روايات گذشته به آنصراحت داشت . و گفتار اين دانشمندان جز اين كه بخواهند براى خليفه وسيله عذرى دست وپا كنند چيز ديگرى نيست .
776- شرح نووى بر صحيح مسلم ، ج 8، ص 180.
777- مسند احمد بن حنبل ، ج 4، ص 126-127؛ سنن دارمى ، المقدمه ، باب اتباعالسند، ج 1، ص ‍ 44-45.
778- آنچه را در اينجا درباره حج پيامبر (ص ) آورده ايم ، از امتاع الاءسماع مقريزىص 510-511 نقل كرده ايم .
779- سيره ابن سيدالناس ، ج 2، ص 273.
780- زادالمعاد، ج 2، ص 213، فصل فى حجه بعد هجرته . ابن كثير اين حج را درتاريخش ج 5، ص ‍ 106-110 حجة البلاغ ناميده و علت آن را چنين آورده كه حضرتش قولاو عملا آنچه را خداوند در حج قانون نهاده بود، ابلاغ كرد. و نيز حجة الاسلام گفته اند؛زيرا حضرتش از مدينه بجز اين ، حجى ديگر به جا نياورده بود.
781- المحلى ، ج 7، ص 103.
782- برخى از مصادر اين خبر را ما در بحث عمره تمتع آورده ايم . اينك بقيه مصادر:تفسير قرطبى ، ج 2، ص 388؛ تفسير فخر رازى ، ج 2، ص 167 و ج 3، ص201-202؛ كنزالعمال ، ج 8، ص 293-294؛ البيان والتبيين جاحظ، ج 2، ص 223.
783- تفسير قرطبى ، ج 5، ص 132.
784- صحيح بخارى ، ج 3، ص 164، باب نهىرسول الله عن نكاح المتعة اخيرا.
785- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 499، باب المتعة .
786- تفسير قرطبى ، ج 5، ص 132؛ تفسير نيشابورى ، ج 5، ص 17.
787- نساء، 24.
788- تفسير طبرى ، ج 5، ص 9.
789- تفسير كشاف ، ج 1، ص 519.
790- به مدارك فقه اهل بيت ، چون شرح لمعه ، شرايع الاسلام و...مراجعه شود.
791- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 497-498، باب المتعة ، تاءليف عبدالرزاق بنهمام صنعانى مولى حمير، (126-211 ق )، چاپ 1390-1392، انتشارات مجمع علمىبيروت ، حديث عبدالرزاق را همه اصحاب صحاح ششگانه آورده اند. شرح حالش دركتابهاى الجمع بين رجال الصحيحين و تقريب التهذيب و بداية المجتهد ابن رشد (ج 2،ص 63) آمده است .
792- تفسير طبرى ، ج 5، ص 9.
793- اقوال سوم تا نهم را از تفسير طبرىنقل كرده ايم و برخى از آنها را به طور فشرده آورده ايم .
794- احكام القرآن جصاص ، ج 2، ص 147.
795- سنن بيهقى ، ج 7، ص 205.
796- شرح نووى بر صحيح مسلم ، ج 9، ص 179.
797- تفسير كشاف زمخشرى ، ج 1، ص 519.
798- تفسير قرطبى ، ج 5، ص 130.
799- تفسير ابن كثير، ج 1، ص 474.
800- الد المنثور سيوطى ، ج 2، ص 140-141. آنچه از عطاء آمده ، در مصنفعبدالرزاق ج 7، ص ‍ 497 و بداية المجتهد ابن رشد ج 2، ص 63 آمده است .
801- مانند قاضى ابوبكر اندلسى (م 542 ق ) در احكام القرآن ، ج 1، ص 162 وبغوى شافعى (م 510 يا 516 ق ) در تفسيرش در حاشيه خازن ، ج 1، ص 423 وآلوسى (م 1270 ق ) در تفسيرش ، ج 5، ص ‍ 5.
802- مائده ، 87.
803- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، ح 1404، ص 1022 با اسانيد متعدد؛ صحيحبخارى ، ج 3، ص 85، در تفسير سوره مائده ، باب قوله تعالى : يا ايها الذين آمنوا لاتحرموا...و در كتاب النكاح آن ، ج 3، ص ‍ 159، باب يكره منالتبتل ، با اختلاف جزئى در لفظ، مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 506 با اضافاتى درپايان حديث ؛ مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 294؛ مسند احمد، ج 1، ص 420 كه درحاشيه آن آمده كه ابن مسعود با استناد به اين آيه معتقد بود كه ازدواج موقتحلال است و در ص 432 آن به اختصار آمده ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 200 و 201 كهدرباره حديث اظهار نظر كرده ؛ تفسير ابن كثير، ج 2، ص ‍ 87.
804- صحيح مسلم ، ص 1022، ح 1405؛ صحيح بخارى ، ج 3، ص 164، بابنهى رسول الله عن نكاح المتعه و در آخر آن گفته است : ما در سپاه بوديم كه پيامبر آمد؛مسند احمد بن حنبل ، ج 4، ص 51 كه در ص 47 آن به طور فشرده آمده ؛ مصنف عبدالرزاق ،ج 7، ص 498، با اختلافى اندك .
805- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، ح 1406، ص 1024؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص302-203؛ مسند احمد بن حنبل ، ج 3، ص 405 كه در آخرش آمده : من هم از او جدا شدم .
806- مسند طيالسى ، ح 1637.
807- مسند احمد، ج 3، ص 22. و در مجمع الزوائد، ج 4، ص 264 آمده است كه : احمدو بزاز نيز آن را آورده اند.
808- مصند عبدالرزاق ، ج 7، ص 458.
809- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، ح 1405، ص 1023؛ شرح نووى ، ج 9، ص183؛ مسند احمد، ج 3، ص 380. و رجال احمد، همه درست هستند. و ابوداود در باب الصداق، تمتعنا على عهد رسول الله و ابى بكر و نصفا من خلافة عمر ثم نهى عنها عمر عمدةالقارى ، تاءليف عينى ، ج 8، ص 310.
810- بداية المجتهد ابن رشد، ج 2، ص 63.
811- صحيح مسلم ، باب نكاح المتعه ، ح 1405، ص 1023؛ و در شرح نووى ، ج9، ص 183؛ مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 500 كه در آن آمده است : در روزگار پيامبر؛سنن بيهقى ، ج 7، ص 237، باب ما يجوز ان يكون مهرا؛ مسند احمد، ج 3، ص 304 كهگفته تا آخر عمر ما را نهى كرد؛ و به صورت فشرده در تهذيب التهذيب ، ضمن شرححال موسى بن مسلم ، ج 10، ص 371؛ فتح البارى ، ج 11، ص 76؛ زادالمعاد، ج 1، ص205؛ كنزالعمال ، ج 8، ص 293.
812- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 496-497، باب المتعة .
813- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 500؛ فتح البارى ، ج 11، ص 76 كه گفته است: اعتراف كرد و گفت مدتى است .
814- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 500-501 كه به نظر مى آيد عمرو بن حوشب ،تحريف عمرو - بن حريث باشد.
815- كنز العمال ، ج 8، ص 294، چاپ دائرة المعارف حيدرآباد دكن ، 1312 و چاپدوم ، ج 22، ص ‍ 95.
816- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 503؛ مسند شافعى ، ص 132؛ اصابه ، ج 1، ص514، در شرح حال ربيعة بن امية .
817- موطاءمالك ، ص 542، باب نكاح المتعة ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 206 كهسخن عمر را چنين آورده است : لرجمته ، يعنى سنگسارش مى كردم ؛ كتاب الام شافعى ، ج7، ص 219؛ تفسير سيوطى ، ج 2، ص ‍ 141.
818- شرح حال سلمى ، بدون اينكه نسبش معلوم باشد، در اصابه ابن حجر، ج 4،ص 324، و شرح حال سلمة بن اميه در ج 2، ص 61 آن آمده است .
819- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 499.
820- مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 294.
821- تاريخ طبرى ، ج 5، ص 32، باب شى ء من سيره ، ضمن حوادثسال 43 هجرى .
822- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 496-497، باب المتعة .
823- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 499، باب المتعة .
824- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 496.
825- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 500.
826- تفسير طبرى ، ج 5، ص 9؛ تفسير نيشابورى ، ج 5، ص 16؛ تفسير فخررازى ، ج 3، ص 200؛ تفسير ابوحيان ، ج 3، ص 218؛ الدر المنثور سيوطى ، ج 2، ص40.
827- تفسير قرطبى ، ج 5، ص 130.
828- احكام القرآن جصاص ، ج 2، ص 147؛ تفسير سيوطى ، ج 2، ص 141؛بداية المجتهد، ج 2، ص ‍ 63؛ نهاية اللغه ابن اثير، ج 2، ص 229؛ لسان العرب ، ج14، ص 66؛ تاجر العروس ، ج 10، ص 200؛ الفايق زمخشرى ، ج 1، ص 33؛ تفسيرطبرى و تعلبى و رازى و ابو حيان و نيشابورى وكنزالعمال . ما سخن جصاص را آورده ايم .
829- المحلى ابن حزم ، ج 9، ص 519-520، مساله 1854. راى ابن مسعود را نووىدر شرحش بر صحيح مسلم (ج 11، ص 1886) آورده است .
830- تفسير قرطبى ، ج 5، ص 133.
831- المغنى ابن قدامه ، ج 7، ص 571.
832- مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 293، در نكاح متعه .
833- صحيح مسلم ، باب نكاح المتعه ، ص 1024، ح 27؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص205. و جريان اعتراض ‍ ابو عمره انصارى در مصنف عبدالرزاق ج 7، ص 502 آمده است :
از سعيد بن جبير آمده است كه گفت من خودم شنيدم كه ابن زبير در سخنرانى به ابن عباسكنايه زد و او را در مورد ازدواج موقت سرزنش كرد كه ابن عباس هم گفت برود و از مادرشبپرسد. و چون عبدالله از مادرش پرسيد، اسماء پاسخ داد كه حق با ابن عباس است . وابن عباس گفته بود اگر مى خواهد نام مردانى را كه از ازدواج موقت به دنيا آمده اندبرايش ببرم . شرح معانى الاثار طحاوى ، باب نكاح المتعة .
834- صحيح مسلم ،نكاح متعة ، ح 1405، ص 1023؛ مسند احمد، ج 1، ص 52 با اختلاف در لفظ و در ج 3،ص 325 و 356 كه در ص 363 آن به اختصار آمده ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 206، كتابمناسك حج از شرح معانى الاثار، ص 401؛ كنزالعمال ، ج 8، ص 293-294.
835- صحيح مسلم ، باب متعة الحج ، ص 885، ح 145؛ مسند طيالسى ، ح 1792،ص 247 كه ما سخن او را آورده ايم ؛ احكام القرآن جصاص ، ج 2، ص 178؛ تفسيرسيوطى ، ج 1، ص 216؛ كنزالعمال ، ج 8، ص 294؛ تفسير رازى ، ج 3، ص 26.
836- سنن بيهقى ، ج 7، ص 206.
837- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 498، باب المتعة . و منظور از مردى از جمح ، سلمةبن اميه است كه فرزندش معبد از همين ازدواج به دنيا آمده بود. ضمنا در متن حديثصفوان آمده كه تحريف است و همان ابن صفوان صحيح مى باشد. چه ، صفوان درمكه درگذشته بود و خاك بر گورش ‍ مى ريختند كه خبر مرگ عثمان رسيد. و ابن صفوانهمان عبدالله اكبر است كه به همراه ابن زبير كشته شد و بيشتر درگيريهاى ابن عباسدرباره عمره تمتع و ازدواج موقت در زمان حكمروايى ابن زبير صورت گرفت كه صفواندر آن روزگار مرده بود. جمهره انساب ابن حزم ، ص 159-160.
838- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 499.
839- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 499.
840- جمهره انساب ابن حزم ، ج 2، ص 159-160، در چاپ ديگر، ص 150.
841- مسند احمد، ج 2، ص 95، ح 5694 و ج 2، ص 104، ح 5808 ما اين لفظ رابرگزيده ايم . و مجمع الزوائد، ج 7، ص 332-333 و نيز در ج 4، ص 265 آمده استكه از ابن عمر از متعه پرسيدند، او گفت حرام است . گفتند ابن عباس مى گويد مانعىندارد. گفت به خدا ابن عباس مى داند كه رسول خدا (ص ) آن را در جنگ خيبر نهى كردهاست و ما هم زناكار نيستيم . آنگاه مى نويسد كه اين حديث را طبرانى آورده و در اسنادش ناممنصور بن دينار است كه ضعيف است . مولف مى گويد:احتمال مى رود كه او حديث ابن عمر را تحريف كرده باشد.
842- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 502.
843- مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 293؛ تفسير سيوطى ، ج 2، ص 140.
844- سنن بيهقى ، ج 7، ص 206.
845- سنن بيهقى ، ج 7، ص 205.
846- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 503.
847- سنن بيهقى ، ج 7، ص 205.
848- المغنى ابن قدامه ، ج 7، ص 573.
849- مانند بيهقى در سننش ، ج 7، ص 205.
850- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 496.
851- قرطبى ، ج 5، ص 133.
852- المغنى ابن قدامه : ج 7، ص 571.
853- مجمع الزوايد، ج 4، ص 265.
854- تهذيب التهذيب ، ج 2، ص 196-198.
855- ترمذى ، ج 5، ص 50، باب نكاح المتعة ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 205-206.
856- تهذيب التهذيب ، ج 10، ص 356-360.
857- مجمع الزوائد هيثمى ، ج 4، ص 264؛ فتح البارى ، ج 11، ص 34.
858- ما سخن احمد بن حنبل و مسلم را در شرححال صدقة بن عبدالله ، از تهذيب التهذيب ج 4، ص 416نقل كرده ايم .
859- سنن بيهقى ، ج 7، ص 207؛ مجمع الزوائد، ج 4، ص 364؛ فتح البارى ، ج11، ص 73.
860- تهذيب التهذيب ، ج 10، ص 380-381.
861- معجم البلدان حموى ، واژه ثنية الوداع .
862- به واژه ثنية الوداع در الروض المعطار حميرى مراجعه شود.
863- سنن بيهقى ، ج 7، ص 207.
864- شرح حال موسى بن ايوب در تهذيب التهذيب ، ج 1، ص 336.
865- به شرح حال حكم بن عتيبه و ابن مسعود در تقريب التهذيب ج 1، ص 192 و459 مراجعه شود.
866- به بحث باقيماندگان بر حليت ازدواج موقت پس از تحريم عمر مراجعه شود.
867- مجمع الزوائد، ج 4، ص 266.
868- مجمع الزوائد، ج 4، ص 266.
869- حديث و معرفى راوى در مجمع الزوائد، ج 4، ص 266.
870- به شرح حال اسحاق در تهذيب التهذيب ج 1، ص 240 مراجعه شود.
871- حديث و نام رواى در مجمع الزوائد هيثمى ج 4، ص 266 آمده است .
872- به شرح حال يحيى در تهذيب التهذيب ج 11، ص 183-184 مراجعه شود.
873- سنن بيهقى ، ج 7، ص 206.
874- شرح حال منصور بن دينار در كتاب الجرح والتعديل رازى ج 4، ق 1، ص 171 و ميزان الاعتدال ج 4، ص 184 و لسان الميزان ج 6،ص 95 آمده است .
875- ما سخن عبدالرزاق را آورده ايم .
876- صحيح مسلم ، باب نكاح المتعة از كتاب النكاح ، ص 1028، ح 31 و 32؛ سنننسائى ، باب تحريم المتعه ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 201؛ مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص501؛ مجمع الزوائد، ج 4، ص ‍ 265.
877- صحيح بخارى ، كتاب المغازى ، باب غزوه خيبر، ج 3، ص 36 و 164، بابنهى رسول الله عن نكاح المتعة اخيرا و باب تحريم لحوم الحمر الانسيه ، ج 3، ص 208و ج 4، ص 153، باب الحيلة فى النكاح ؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 90، باب تحريمالمتعه كه ابن مثنى گفته است : در جنگ حنين ؛ سنن ابن ماجه ، ص 63، ح 1961؛سنن ترمذى ، ج 5، ص 48-49؛ الموطا مالك ، ص 542، ح 41، باب نكاح المتعه ؛ مصنفابن ابى شيبه ، ج 4، ص 292؛ سنن دارمى ، ج 2، ص 140، باب النهى عن متعة النساء؛مسند طيالسى ، ح 111؛ مسند احمد، ج 1، ص 79 و 130 و 142 و همان ابواب در فتحالبارى .
878- سنن بيهقى ، ج 7، ص 207.
879- سنن بيهقى ، ج 7، ص 207.
880- صحيح مسلم ، باب نكاح المتعه ، ص 1024؛ مجمع الزوائد، ج 4، ص 264؛سنن بيهقى ، ج 7، ص ‍ 207.
881- صحيح مسلم ، ص 1025 كتاب نكاح المتعه ؛ سنن دارمى ، ج 2، ص 140؛ سننابن ماجه ، ص ‍ 631، ح 1962، با جزئى اختلاف در لفظ حديث . و در طبقات ابن سعد، ج4، ص 348 آمده است كه سبره در خلافت معاويه درگذشت .
882- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، باب المتعه ، ص 1025؛ مصنف ابن ابى شيبه ،ج 4، ص 292.
883- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، باب المتعه ، ص 1025؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص202 و 204.
884- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، باب المتعة ، ص 1027؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص205 و نزديك به آن در صحيح مسلم ، ص 1026.
885- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، باب المتعه ، ص 1028؛ مصنف ابن ابى شيبه ،ج 4، ص 292.
886- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، باب المتعه ، ص 1027 وتفصيل بيشتر در مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 506 و سنن بيهقى ، ج 7، ص 203.
887- سنن ابوداود، ج 2، ص 227، باب المتعه ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 204-205؛طبقات ابن سعد، ج 4، ص 348.
888- اوطاس ، مسيلى در طائف است .
889- صحيح مسلم ، كتاب النكاح المتعه ،ص 1023، ح 1045؛ مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 292؛ مسند احمد، ج 4، ص 55؛ سننبيهقى ، ج 7، ص 104؛ فتح البارى ، ج 11، ص 73.
890- زادالمعاد، ج 2، ص 158، فصل فى بحث زمن تحريم المتعة .
891- مائده / 5.
892- زادالمعاد، ج 2، ص 204، فصل فى اباحة متعة النساء ثم تحريمها.
893- فتح البارى ، ج 9، ص 22.
894- فتح البارى ، ج 11، ص 72، باب نهىرسول الله عن نكاح المتع آخرا.
895- فتح البارى ، ج 11، ص 74.
896- فتح البارى ، ج 12، ص 70، باب لحومالخيل .
897- انعام / 14.
898- صحيح بخارى ، باب لحوم الخيل ؛ فتح البارى ، ج 9، ص 22.
899- ابو نجيح عرباض بن ساريه سلمى ، 36 حديث از پيامبر خدا (ص ) روايتكرده كه اصحاب صحاح ، بجز مسلم و بخارى ، آن را آورده اند. عرباض درسال 75 هجرى يا در زمان فتنه ابن زبير درگذشته است . اسدالغابه ، ج 3، ص 399؛جوامع السيره ، ص 281؛ تقريب التهذيب ، ج 2، ص 17.
900- سنن ابوداود، ج 2، ص 64.