مطالعه كرد ، بايد آزمايش كرد . اگر رياضيات می‏خواهی ياد بگيری بايد
درسش را بخوانی ، طبيعت را می‏خواهی بشناسی ، همين طور ، « قل انظروا ما
ذا فی السموات و الارض »( 1 ) . « ان فی خلق السموات و الارض و اختلاف‏
الليل و النهار لايات لاولی الالباب » ( اولی الالباب ، در اينجا يعنی‏
صاحبان فكرها ) « الذين يذكرون الله قياما و قعودا و علی جنوبهم و
يتفكرون فی خلق السموات و الارض ربنا ما خلقت هذا باطلا »( 2 ) .
قلمروی هر كدام از ديگری جدا است . حسابها را با هم مخلوط نكنيد ، نه تو
منكر او باش و نه او منكر تو باشد ، قلمروی حس و عقل محدود است ،
قلمروی دل هم محدود است ، اين يك حساب دارد و آن حساب ديگری . همين‏
قرآنی كه اينجا می‏گويد : « و الله اخرجكم من بطون امهاتكم لا تعلمون شيئا
و جعل لكم السمع و الابصار و الافئده لعلكم تشكرون »( 3 ) . و اينچنين با
خشونت يك فيلسوف دعوت به شناخت از راه حس و عقل می‏كند ، در جای‏
ديگر با لطافت بيان يك عارف - و بيشتر - می‏فرمايد : « و الذين جاهدوا
فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين »( 4 ) آنان كه در راه ما
مجاهده كنند ، خود را پاك كنند ، خلوص نيت داشته باشند ، اخلاص بورزند
، از يك راههای غيبی هدايتشان می‏كنيم ، نور به آنها می‏دهيم ، حكمت به‏
آنها می‏دهيم تا حقايق زندگی را خوب درك كنند و بفهمند ، تا فكرشان‏
بازتر ، عقلشان روشن‏تر و چشمشان بازتر شود . و نيز می‏فرمايد : « و الشمس‏
و ضحيها 0 »

پاورقی :
. 1 سوره يونس ، آيه . 101
. 2 سوره آل عمران ، آيه 190 و . 191
. 3 سوره نحل آيه . 78
. 4 سوره عنكبوت ، آيه . 69

54