آن را استيفاء نمايد ، در زبان عربی كلمه توفی را به كار می‏برند . "
توفيت المال " يعنی تمام مال را بدون كم و كسر دريافت كردم . در
چهارده آيه از آيات قرآن كريم اين تعبير در مورد مرگ آمده است . از
همه آنها چنين استنباط می‏شود كه مرگ از نظر قرآن تحويل گرفتن است ،
يعنی انسان در حين مرگ ، به تمام شخصيت و واقعيتش در تحويل ماموران‏
الهی قرار می‏گيرد و آنان انسان را دريافت می‏كنند . از اين تعبير قرآن‏
مطالب زير استنباط می‏شود :
الف . مرگ نيستی و نابودی و فنا نيست ، انتقال از عالمی به عالم‏
ديگر و از نشئه‏ای به نشئه ديگر است و حيات انسان به گونه‏ای ديگر ادامه‏
می‏يابد .
ب . آنچه شخصيت واقعی انسان را تشكيل می‏دهد و " من " واقعی او
محسوب می‏شود ، بدن و جهازات بدنی و هر چه از توابع بدن به شمار می‏رود
نيست ، زيرا بدن و جهازات بدنی و توابع آنها به جايی تحويل نمی‏شوند و
در همين جهان تدريجا منهدم می‏گردند . آن چيزی كه شخصيت واقعی ما را
تشكيل می‏دهد و " من " واقعی ما محسوب می‏شود ، همان است كه در قرآن از
آن به " نفس " و احيانا به روح تعبير شده است . . .
ج . روح يا نفس انسان كه ملاك شخصيت واقعی انسان است و جاودانگی‏
انسان به واسطه جاودانگی اوست از نظر مقام و مرتبه وجودی در افقی مافوق‏
ماده و ماديات قرار گرفته است . روح يا نفس ، هر چند محصول تكامل‏
جوهری طبيعت است ، اما طبيعت در اثر تكامل جوهری كه تبديل به روح يا
نفس می‏شود ، افق وجودی‏اش و مرتبه و مقام واقعی‏اش عوض می‏شود و در سطح‏
بالاتری قرار

11