قابله تام الخلقه غير عنصری ، و لا يكون فی طبيعه حركه مكانيه و لا حركهكميه كالنمو و الذبول و التخلخل و التكاثف و لا استحاله كيفيه ، لان هذهالاشياء توجب پاورقی : > زمان است و همه اشياء ديگر و حركات ديگر كه زمانیاند به اعتبارنسبتی است كه با او دارند ؟ از بسياری از كلمات همين معنا استنباطمیشود . يعنی میگويند زمان مقدار حركت فلك اقصی است كه فلك الافلاك وفلك اطلس هم ناميده میشود . زمان را مقدار حركت وضعی فلك دانستهاند .مرحوم آخوند هم كه به حركت جوهريه قائل است و زمان را مقدار حركتنمیداند بلكه مقدار طبيعت جوهری میداند در عين حال میگويد زمان مقدارطبيعت جوهری فلك است . در اينجا نيز منظورش از زمان همان معنائی استكه قائم به جسم فلكی است . اختلافش فقط در اين جهت است كه آيا زمانمقدار حركت وضعی فلك است يا مقدار حركت جوهری فلك ؟ از بسياری ازكلمات و از جمله مطالب اينجا همين معنا استنباط میشود . ولی آيا مرحومآخوند و حتی قدما واقعا قائل بودند كه اشياء ديگر در ذات خود زمانندارند ؟ و زمان اشياء يعنی زمانی كه قائم به فلك اطلس است ؟ آيامرحوم آخوند زمانی بودن اشياء را امری بيرون از ذاتشان میداند ، به اينصورت كه اگر فلك اطلس وجود نداشته باشد زمان هم موجود نخواهد بود وزمانی بودن ما به اين معنی است كه ما داخل در جسم فلك هستيم ؟ آيا چنيننسبت مجازی موجب زمانی بودن اشياء است ؟ مرحوم آخوند در بسياری از جاهای ديگر خلاف اين را میگويد و خود ايشانتصريح میكند كه : " للطبيعه امتدادان " . طبيعت بطور كلی ( نه فقططبيعت فلك ) دو امتداد دارد : يك امتداد مكانی كه از آن سه بعد بهوجود میآيد ، و يك امتداد ديگر امتداد زمانی است . بنابراين زمان بهفلك اقصی اختصاص ندارد . آيا آخوند تناقض گفته است و تسامح كرده است كه همان حرف قدما رازده و همان استدلال قدما را تكرار كرده است ؟ يا اينكه اين دو مطلب باهم منافات ندارد و ما دو زمان داريم ، يك زمان عام و يك زمان خاص .تعبير آقای طباطبائی هم همين زمان عام و زمان خاص است . يعنی هر چيزیبرای خود زمانی دارد ، ولی آنچه در عالم عناصر است همانطور كه وجودشانمبدأ زمانی دارد و منتهای زمانی دارد يعنی از دو طرف انقطاع دارد زمانديگری وجود دارد كه در آنجا ديگر اول داشتن و آخر داشتن و انقطاع معنیندارد . چيزی در عالم وجود دارد كه مبدأ زمان عام است و غير از زمانخاص است . قدما معتقد بودند كه آن چيزی كه زمان عام است و بدايتبرايش معنی ندارد از حركت وضعی فلك انتزاع میشود . و مرحوم آخوند آنچيزی كه زمان عام از آن انتزاع میشود را طبيعت جوهری فلك میداند . آقایطباطبائی در حاشيه میفرمايند آن چيزی كه از آن زمان عام انتزاع میشود "طبيعه الكل " است . |