ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 225

كسانى كه از دستور او سر پيچى كنند كه برسد بر آنها آشوبى، ياعذابى دردناك».

1501 5-  قد يستظهر المحتجّ. 4 464 گاه است كه (بر خلاف عادت)مغلوب پشت گرم شود.

1502 6-  لم يخل اللَّه سبحانه عباده من حجّة لازمة او محجّةقائمة. 5 99 خداى سبحان بندگان خود را وانگذارده است از حجّتى لازم (كه اطاعتشلازم باشد) يا راهى ثابت و آشكار.

باب الحد (قدر و اندازه)

1503 1-  ما عقل من عدا طوره. 6 62 خرد را دريافت نكرده كسى كه ازحدّ و مرز خود تجاوز كند.

1504 2-  من تعدّى حدّه أهانه النّاس.

5 333 كسى كه از حدّ خود تجاوز كند مردم خوارش كنند.

1505 3-  لا عقل لمن يتجاوز حدّه و قدره. 6 386 عقل و خرد نداردكسى كه از حدّ و مرز و اندازه خود تجاوز كند.

باب الحدّة (تندى، خشم)

1506 1-  الحدّة ضرب من الجنون لانّ صاحبها يندم، فان لم يندمفجنونه مستحكم. 2 117 تند خويى نوعى ديوانگى است زيرا شخص تندخو پشيمان شود، و اگرپشيمان نشود ديوانگى او محكم و استوار شده است.

1507 2-  دع الحدّة و تفكّر فى الحجّة و تحفّظ من الخطل تأمنالزّلل. 4 19 تندخويى را واگذار و در دليل و برهان انديشه كن، و از شتابكارى وبيهوده گويى خود دارى كن تا از لغزش ايمن گردى. 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 226

باب الحدود (مرزهاى الهى)

1508 1-  ان كنتم لا محالة متسابقين فتسابقوا الى اقامة حدوداللَّه و الامر بالمعروف. 3 20 شما كه به ناچار در صدد پيشى جستن (در كارها) بهيكديگر هستيد، بياييد و در برپا داشتن حدود الهى و امر به معروف از همديگر پيشىگيريد.  1509 2-  لو حفظتم حدود اللَّه سبحانه لعجّل لكم من فضله الموعود. 5 115اگر حدود خداى سبحان را نگهدارى (و مراعات) كنيد خداوند در فضل موجود خود براى شماشتاب كند.

1510 4-  لا يسعد احد الّا باقامة حدود اللَّه و لا يشقى احد الّاباضاعتها. 6 419 هيچ كس به سعادت و نيكبختى نرسد جز به وسيله بر پا داشتن حدودالهى، و كسى بدبخت نگردد جز به خاطر تباه كردن آنها.

باب الحذر (ترس، پرهيز، محافظه كارى)

1511 1-  اواخر مصادر التوقّى اوائل موارد الحذر. 2 55 پايانه‏هاىخويشتن دارى اوائل ورودگاههاى بيم و پرهيز است.  1512 2-  اولى النّاس بالحذراسلمهم عن الغير. 2 417 شايسته‏ترين مردم به پرهيز (از گناه و نافرمانى) آن كسىاست كه از دگرگونيهاى روزگار و پيش آمدهاى ناگوار سالمتر است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 227

1513 3-  احقّ النّاس أن يحذر: السّلطان الجائر و العدوّ القادر والصّديق الغادر. 2 454 سزاوارترين كسى كه بايد از او پرهيز كرد (يكى) سلطان ستمكارو زورگو است، و (ديگرى) دشمن توانا و (سوّمى) دوست بى‏وفا و پيمان شكن.

1514 4-  لا نصح كالتّحذير. 6 348 هيچ خير خواهى و نصيحتى چون بيمدادن (از ارتكاب گناه و معصيت) نيست.

1515 5-  ينبغي لمن عرف نفسه ان لا يفارقه الحذر و النّدم، خوفا انتزلّ به القدم. 6 446 براى كسى كه خود را شناخته شايسته است كه هراس و پشيمانى ازاو جدا نگردد از ترس آنكه مبادا پايش بلغزد.  1516 6-  احذر كلّ قول و فعل يؤدّىالى فساد الاخرة و الدّين. 2 275 پرهيز كن از هر گفتار و كردارى كه به تباهى آخرتو دين بيانجامد.

1517 7-  احذر كلّ عمل يرضاه عامله لنفسه، و يكرهه لعامّةالمسلمين.

2 275 بپرهيز از هر كارى كه كننده آن براى خود آن كار را مى‏پسندد،و براى عموم مسلمانان نمى‏پسندد.

1518 8-  احذر كلّ امر يفسد الآجلة و يصلح الدّانية. 2 275 بپرهيزاز هر كارى كه آخرت را تباه و دنيا را اصلاح كند.

1519 9-  احذر من كلّ عمل يعمل فى السّرّ و يستحيى منه فىالعلانية.

2 275 بر حذر باش از هر عملى كه در پنهانى انجام شود ولى در آشكاراز آن شرم شود.

1520 10-  احذر كلّ امر اذا هر ازرى بفاعله و حقّره. 2 273

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 228

بپرهيز از هر كارى كه چون آشكار شود انجام دهنده آن كار را پستو حقير سازد.

1521 11-  احذر كلّ عمل اذا سئل عنه صاحبه استحيى منه و أنكره. 2273 بر حذر باش از هر عملى كه چون از انجام دهنده‏اش بپرسند شرم كرده و انكار كند.

1522 12-  قد يعطب المتحذّر. 4 467 آن كس كه بسيار پرهيز كند بههلاكت افتد.  1523 13-  من كثر احتراسه سلم غيبه.

5 290 كسى كه نگهدارى او زياد باشد غيب او (كه عالم برزخ و آخرتباشد) سالم ماند.

1524 14-  المحترس ملقى. 1 47 كسى كه خود را حراست و نگهبانى كند(از اين كه به جهاد رود و تكاليف الهى را انجام دهد) در افتاده است.

1525 15-  من لم يتحرّز من المكايد قبل وقوعها، لم ينفعه الاسف بعدهجومها. 5 413 كسى كه از حيله و فريبها پيش از رسيدنش احتراز نكرده، افسوس او پساز هجوم آنها سودش ندهد.

1526 16-  ربّ متحرّز من شي‏ء فيه آفته.

4 72 چه بسا پرهيز كننده از چيزى كه آفت و بلاى او در همان پرهيزاز آن است (نه در خود آن).

1527 17-  ينبغي لمن عرف نفسه ان لا يفارقه الحزن و الحذر. 6 443به راستى كسى كه خود را شناخته، شايسته است كه اندوه و احتياط از او جدا نشود.

باب الحريّة (آزاد مردى)

1528 1-  التّقلّل و لا التّذلّل. 1 98 كم شدن و نه خوار شدن.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 229

1529 2-  المنيّة و لا الدّنيّة. 1 98 مرگ و نه خوارى.

1530 3-  الموت و لا ابتذال الخزية. 1 98 مرگ و نه خوارى رسوايى.

1531 4-  الحرّ حرّ و ان مسّه الضّرّ، العبد عبد و ان ساعده القدر.1 349 آزاد آزاد است اگر چه به او سختى و زيان برسد، و بنده بنده است، اگر چهمقدرات الهى با او همراهى كند.  1532 5-  جمال الحرّ تجنّب العار. 3 362 زيبايىانسان آزاده، دورى از ننگ و عار است.

1533 6-  الحرّيّة منزّهة من الغلّ و المكر.

1 385 آزادگى از كينه و فريب پاك است (يعنى انسان آزاده از علائقدنيوى، خود را آلوده به كينه و فريب نكند).

1534 7-  خير البرّ ما وصل الى الاحرار.

3 421 بهترين نيكوكاريها آن است كه به مردمان آزاده برسد.

1535 8-  حسن البشر شيمة كلّ حرّ. 3 393 خوشرويى خوى هر آزاده‏اىاست.

1536 9-  قد يضام الحرّ. 4 468 گاه است كه انسان آزاده (نيز) موردظلم و ستم واقع شود (اين هم از بى‏اعتبارى و بى‏ضابطگى دنياست).

1537 10-  لن يتعبّد الحرّ حتّى يزال عنه الضّرّ. 5 63 انسانآزاده، بنده كسى نشود تا وقتى كه سختى و زيان از او بر طرف گردد.  1538 11-  ليسللاحرار جزاء الّا الاكرام.

5 81 براى مردمان آزاده پاداشى جز اكرام و احترام نيست (چون پاىبند به ماديّات دنيا نيستند كه ماديّات پاداششان باشد).

1539 12-  من قصّر عن احكام الحرّيّة اعيد الى الرّقّ. 5 314

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 230

كسى كه كوتاهى كند از احكام و لوازم بندگى، به بردگى باز گردد.

باب الحرص (شره، آز)

 1540 1-  الرّزق مقسوم، الحريص محروم. 1 34 روزى (مردمان) قسمتشده است و حريص محروم (و بى‏بهره) است. (و تلاشش بى فايده است).

1541 2-  الحريص تعب. 1 63 انسان حريص و آزمند، در رنج است.

1542 3-  الشّره مذلّة. 1 56 آز و حرص خوار كننده است.

1543 4-  الحرص لا يزيد في الرّزق و لكن يذلّ القدر. 2 70 حرص برروزى نيفزايد ولى قدر و مرتبه انسان را خوار و پست گرداند.

1544 5-  الحرص مطيّة التّعب. 1 75 حرص مركب رنج آورى است.

1545 6-  الحرص علامة الفقر. 1 96 حرص نشانه فقر و نياز است (وحريص هر چه هم ثروت داشته باشد فقير است).  1546 7-  الشّره داعية الشّرّ. 1 96«شره» و آز، انسان را به شرّ و بدى مى‏خواند.

1547 8-  الحريص لا يكتفى. 1 99 شخص حريص و آزمند به چيزى بسندهنكند (و پيوسته زياده طلب است).

1548 9-  الحرص ذميم المغبّة. 1 117 حرص سر انجام نكوهيده‏اى دارد.

1549 10-  الحريص عبد المطامع. 1 165 شخص آزمند برده مطامع (وچيزهايى كه مورد طمع و آز است) خواهد بود.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 231

1550 11-  الحرص علامة الأشقياء. 1 165 حرص، نشانه بدبختان است.

1551 12-  الشّره أوّل الطّمع. 1 174 آز، سر آغاز طمع است.

1552 13-  الحريص متعوب فيما يضرّه.

1 177 آزمند، خود را به رنج افكنده در چيزى كه به او زيان رساند.

1553 14-  الحرص ذلّ و عناء. 1 182 حرص، خوارى و رنج است.

1554 15-  الحرص يفسد الإيقان. 1 189 حرص، يقين انسان را (به خدا وروز جزا) تباه سازد.

1555 16-  الشّره سجيّة الأرجاس. 1 190 آز، خوى پليدان است.

1556 17-  الشّره يكثر الغضب. 1 202 آز، خشم را زياد گرداند.

1557 18-  الحرص يذلّ و يشقى، 1 218 حرص، انسان را خوار و بدبختكند.

1558 19-  الشّره لا يرضى. 1 223 شخص آزمند به چيزى راضى و خوشنودنشود.

1559 20-  الحرص عناء مؤبّد. 1 241 حرص، رنجى است هميشگى.

1560 21-  الحرص يزرى بالمروّة. 1 279 حرص، جوانمردى را سستگرداند.

1561 22-  الشّره جامع لمساوى العيوب. 1 294 آز و حرص بسيار، دربرگيرنده همه عيبهاى زشت است.

1562 23-  الحرص موقع فى كثير العيوب. 1 294 حرص، آدمى را دربسيارى از خطاها در اندازد.

1563 24-  الشّره اسّ كلّ شرّ. 1 306 آز و حرص بسيار، اساس هر بدىاست.

1564 25-  الشّره من مساوى الأخلاق.

1 310 آز و حرص زياد، از زشتيهاى اخلاق است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 232

1565 26-  الحرص و الشّره يكسبان الشّقاء و الذّلّة. 1 361 حرص وآز زياد، بدبختى و خوارى آورند.

1566 27-  الحريص اسير مهانة لا يفكّ أسره. 1 361 شخص آزمند، بردهو اسير خوارى و پستى است و از اسارت رها نشود.

1567 28-  الأرزاق لا تنال بالحرص و المطالبة. 1 371 روزيها با حرصو زياده خواهى به دست كسى نرسد (جز آنكه خود را خسته مى‏كند).

1568 29-  الحرص ينقص قدر الرّجل و لا يزيد فى رزقه. 1 400 حرص، ازقدر و ارزش مرد بكاهد و در روزيش را نيفزايد.

1569 30-  الحرص ذلّ و مهانة لمن يستشعره. 2 3 حرص، خوارى و پستىاست براى هر كس كه آن را شعار خود گرداند.

1570 31-  الحرص رأس الفقر و اسّ الشّرّ. 2 5 حرص، سر فقر و نيازمندىو اساس شرّ و بدى است.

1571 32-  الحرص أحد الشّقائين. 2 17 حرص، يكى از دو بخش بدبختىاست (و بدبختيهاى ديگر آن بخش ديگر).

1572 33-  الحريص فقير و لو ملك الدّنيا بحذافيرها. 2 39 شخصآزمند، فقير و ندار است اگر چه تمامى دنيا را دارا شود.

1573 34-  الشّره يشين النّفس و يفسد الدّين و يزرى بالفتوّة. 2 68آز و حرص بسيار، نفس انسانى را زشت و دين را تباه و جوانمردى را سست گرداند.

1574 35-  احذر الشّره فكم اكلة منعت أكلات. 2 277 از آز و حرصزياد پرهيز كن كه چه بسا لقمه‏اى كه لقمه‏ها را باز دارد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 233

1575 36-  احذروا الشّره فانّه خلق مردى. 2 271 از آز بپرهيزيد كهخلق و خوى نابود كننده‏اى است.

1576 37-  الاجل محتوم و الرّزق مقسوم فلا يغمّنّ احدكم إبطاءه،فإنّ الحرص لا يقدّمه، و العفاف لا يؤخّره، و المؤمن بالتّحمّل خليق. 2 131 مرگحتمى است، و روزى قسمت شده است، و دير رسيدن آن شما را غمگين نكند، زيرا نه حرص آنرا پيش اندازد، و نه عفاف و خويشتن دارى آن را به تأخير اندازد، و انسان مؤمن بهخويشتن دارى و تحمل سزاوار و شايسته است.

1577 38-  اتّقوا الحرص فإنّ صاحبه رهين ذلّ و عناء. 2 253 از حرصبپرهيزيد كه انسان حريص اسير خوارى و رنج است.

1578 39-  ايّاك و الحرص فانّه شين الدّين و بئس القرين. 2 287بپرهيز از حرص، كه به راستى حرص سبب زشتى دين و قرين و همراه بدى است.

1579 40-  إيّاك و الشّره فانّه يفسد الورع و يدخل النّار. 2 295از حرص زياد بپرهيز كه پارسايى را تباه كرده و به دوزخ در آورد.

1580 41-  ايّاك و الشّره فانّه رأس كلّ دنيّة و أسّ كلّ رذيلة. 2297 از آز و حرص بپرهيز كه اساس هر پستى و ريشه هر فرومايگى است.

1581 42-  أشقاكم أحرصكم. 2 369 بدبخت‏ترين شما حريص‏ترين شماست.

1582 43-  انّ فى الحرص لعناء. 2 487 به راستى كه رنج و تعب در حرصو آز است.

1583 44-  أغنى الاغنياء من لم يكن للحرص اسيرا. 2 438 توانگرترينتوانگران، كسى است كه اسير حرص نباشد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 234

1584 45-  انّك مدرك قسمك و مضمون رزقك و مستوف ما كتب لك فأرحنفسك من شقاء الحرص و مذلّة الطّلب وثق باللَّه و خفّض في المكتسب. 3 50 به راستىكه تو قسمت خود را دريابى و روزى تو مورد ضمانت (خدا) است، و آنچه را براى تومقدّر شده بى‏كم و كاست دريافت خواهى كرد، در اين صورت نفس خويش را از بدبختى حرصو خوارى طلب آسوده كن، و به خدا اعتماد كن، و در كسب مال آسان بگير (و سخت نگير).

1585 46-  انّك لست بسابق اجلك و لا بمرزوق ما ليس لك فلما ذا تشقىنفسك يا شقىّ. 3 51 به راستى كه تو مرگ خود را به جلو نيندازى، و آنچه روزى تونيست به تو نخواهد رسيد، پس چرا خود را بدبخت مى‏كنى اى بدبخت 1586 47-  بالشّرهتشان الأخلاق. 3 208 به وسيله آز و حرص زياد است كه خلق و خوها زشت گردد.

1587 48-  بالحرص يكون العناء. 3 215 به خاطر حرص است كه انسان بهرنج و تعب افتد.

1588 49-  بئس الرّفيق الحرص. 3 250 حرص بد، رفيق و همراهى است.

1589 50-  بئس الطّبع الشّره. 3 251 آز و حرص بد خصلتى است.

1590 51-  ثمرة الحرص العناء. 3 324 ميوه و ثمره حرص، رنج و تعباست.

1591 52-  ثمرة الشّره التّهجّم على العيوب. 3 329 ميوه آز و حرصبسيار، يورش بردن به سوى عيبها و زشتيها است.

1592 53-  ثمرة الحرص النّصب. 3 333 ميوه حرص، بيمارى و رنج است.

1593 54-  خير النّاس من اخرج الحرص من قلبه، و عصى هواه فى طاعةربّه.

3 435 بهترين مردم كسى است كه حرص را از دل خود بيرون كرده، و درراه اطاعت‏

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 235

پروردگار خويش از هوا و هوس نافرمانى كند.

1594 55-  رأس المعائب الشّره. 4 48 اساس عيبها، حرص بسيار است.

1595 56-  ربّ حريص قتله حرصه. 4 64 چه بسا حريص و آزمندى كه آز وحرصش او را كشته است.

1596 57-  ردّ الحرص يحسم الشّره و المطامع. 4 86 باز گرداندن حرص،رغبت بسيار و طمعها را ريشه كن سازد.  1597 58-  سلاح الحرص الشّره. 4 128 اسلحه«حرص»، شره است.  1598 59-  كفى بالشّره هلكا. 4 570 براى نابودى انسان همان حرصكافى است.

1599 60-  شدّة الحرص من قوّة الشّره و ضعف الدّين. 4 185 شدت حرصاز شدت شره و سستى دين است.

1600 61-  ضادّوا الشّره بالعفّة. 4 231 به وسيله عفت و خويشتندارى به جنگ «شره» برويد و آن را از ميان برداريد.

1601 62-  طاعة الحرص تفسد اليقين.

4 249 پيروى كردن حرص، يقين را تباه كند.

1602 63-  على الشّكّ، و قلّة الثّقة باللَّه مبنى الحرص و الشّحّ.4 316 بر روى شك و ترديد، و كم اعتمادى بر خداى بزرگ، حرص و بخل پى ريزى شده است.

1603 64-  عبد الحرص مخلّد الشّقاء.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 236

4 353برده حرص و آز، هميشه بدبخت است.

1604 65-  فى الحرص العناء. 4 398 رنج و تعب در حرص است.

1605 66-  فى الحرص الشّقاء و النّصب.

4 406 بدبختى و گرفتارى در حرص است.

1606 67-  قرن الحرص بالعناء. 4 495 حرص و رنج و تعب، با هم مقرونو پيوسته‏اند.

1607 68-  قصّر من حرصك، و وقف عند المقدور لك من رزقك تحرز دينك.

4 510 از حرص خود بكاه، و به همان مقدار از روزى كه براى تو مقدّرشده قناعت كن تا دين خود را نگاه دارى.

1608 69-  قتل الحرص راكبه. 4 520 كسى كه بر مركب حرص سوار شود اورا خواهد كشت.

1609 70-  كلّ حريص فقير. 4 525 هر آزمند و حريصى فقير و نيازمنداست.

1610 71-  كلّ شرّه معنّى. 4 525 هر حريص و آزمندى در رنج و تعب بهسر مى‏برد.

1161 72-  كثرة الحرص تشقى صاحبه و تذلّ جانبه. 4 592 حرص بسيارصاحب خود را بدبخت، و كرانه  او را خوار سازد.

1612 73-  كم من حريص خائب و مجمل لم يخب. 4 554 چه بسا حريص وآزمندى كه نوميد گشت، و انسان ميانه روى كه نوميد نگشت.

1613 74-  ليس مع الشّره عفاف. 5 86 با حرص و آز، عفاف و پاكدامنىنخواهد بود.

1614 75-  من غلب عليه الحرص عظمت ذلّته. 5 210

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 237

كسى كه حرص بر او چيره شود خوارى‏اش بزرگ گردد.

1615 76-  من ادّرع الحرص افتقر. 5 198 كسى كه زره حرص بر تن كندنيازمند و فقير گردد.

1616 77-  من كثر حرصه ذلّ قدره. 5 177 كسى كه حرص و آزش بسيار شودقدر و مرتبه‏اش پست و خوار شود.

1617 78-  من شرهت نفسه ذلّ موسرا.

5 294 كسى كه دچار حرص بسيار گردد، در حال توانگرى خوار مى‏گردد.

1618 79-  من حرص شقى و تعنّى. 5 150 كسى كه حرص ورزد بدبخت وگرفتار شود.

1619 80-  من كثر حرصه قلّ يقينه. 5 205 كسى كه حرصش زياد باشديقين او اندك است.

1620 81-  من كان حريصا لم يعدم الإهانة. 5 233 كسى كه آزمند وحريص باشد از اهانت و خوار كردن (ديگران يا نفس خود) در امان نيست.

1621 82-  من حرص على الدّنيا هلك.

5 294. كسى كه بر دنيا حرص ورزد نابود گردد.

1622 83-  لكلّ شي‏ء بذر و بذر الشّرّ الشّره. 5 21 هر چيزى بذر ودانه‏اى دارد، و بذر شرّ و بدى، حرص بسيار است.

1623 84-  لن يلقى الشّره راضيا. 5 62 هيچگاه شخص آزمند را خوشنودنخواهى ديد.

1624 85-  ليس لحريص غناء. 5 72 آدم حريص و آزمند توانگرى وبى‏نيازى ندارد.

1625 86-  من كثر حرصه كثر شقاؤه.

5 330 كسى كه حرص و آزش زياد شد بدبختى و شقاوتش زياد گردد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 238

1626 87-  ما اذلّ النّفس كالحرص، و لا شان العرض كالبخل. 6 69 نفسانسانى را چيزى همچون حرص خوار نگرداند، و عرض و آبرو را چيزى مانند بخل زشت ومعيوب نسازد.

1627 88-  ما أجلب الحرص للنّصب.

6 86 چه وسيله مؤثر است حرص براى جلب گرفتارى و رنج.

1628 89-  مستعمل الحرص شقىّ مذموم. 6 149 كسى كه حرص را به كاربندد بدبخت و نكوهيده است.

1629 90-  لا يغلب الحرص صبركم. 6 276 مبادا حرص بر شكيبايى و صبرشما چيره شود.

1630 91-  لا قناعة مع شره. 6 361 با حرص بسيار، قناعت به جاىنماند.

1631 92-  لا حياء لحريص. 6 356 آدم حريص و آزمند، شرم و حياءندارد.

1632 93-  لا يلقى الحريص مستريحا.

6 368 حريص را راحت و آسوده نخواهى ديد.

1633 94-  لا يجمع المال الّا الحرص و الحريص شقىّ مذموم. 6 416مال را جز حرص نيندوزد، و آدم حريص بدبخت و نكوهيده است.

1634 95-  يستدلّ على شرّ الرّجل بكثرة شرهه و شدّة طمعه. 6 449نمايانگر بدى مرد، حرص بسيار و طمع سخت و زياد او است.

1635 96-  يسير الحرص يحمل على كثير الطّمع. 6 456 اندكى از حرص(كه در انسان باشد) آدمى را بر طمع بسيار وادار مى‏كند.

باب الحرام

1636 1-  الحرام سحت. 1 63 چيز حرام، پليدى است.

1637 2-  الانقباض عن المحارم من شيم العقلاء و سجيّة الأكارم. 2108

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 239

خود دارى از محرّمات الهى از اخلاق خردمندان و خوى مردمانگرامى است.

1638 3-  احفظ بطنك و فرجك من الحرام. 2 178 شكم و عورت خود را ازحرام نگه دار.

1639 4-  أحسن رعاية الحرمات و اقبل على أهل المروءات، فانّ رعايةالحرمات تدلّ على كرم الشّيمة و الإقبال على ذوي المروءات يعرب عن شرف الهمّة. 2214 حرمتها را نيكو رعايت كن و بر جوانمردان روى آور، كه رعايت حرمتها نشانه خوىبزرگوارانه است، و روى آوردن بر جوانمردان همّت بلند را آشكار كند.

1640 5-  ايّاك و انتهاك المحارم فإنّها شيمة الفسّاق و اولىالفجور و الغواية. 2 295 بپرهيز از دريدن پرده حرامها كه اين كار خوى فاسقان وگنهكاران و گمراهان است.

1641 6-  احسن الآداب ما كفّك عن المحارم. 2 462 بهترين ادبها آناست كه تو را از ارتكاب محرمات الهى باز دارد.

1642 7-  إذا رغبت فى المكارم فاجتنب المحارم. 3 138 هر گاه بهمكارم اخلاق (و صفات نيكوى انسانى) مايل گشتى (و خواستى آنها را تحصيل كنى) ازمحرمات الهى اجتناب و دورى كنى.

1643 8-  اذا اتّقيت فاتّق محارم اللَّه.

3 141 هر گاه خواستى به جامه تقوا آراسته گردى از محرّمات الهىپرهيز كن.

1644 9-  بئس الطّعام الحرام. 3 251 غذاى حرام، بد غذايى است.

1645 10-  بئس الكسب الحرام. 3 255 كسب و كار حرام، بد كسبى است.

1646 11-  رحم اللَّه امرء تورّع عن المحارم، و تحمّل المغارم ونافس فى مبادرة جزيل المغانم. 4 46

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 240

خدا رحمت كند كسى را كه از محرمات الهى پرهيز كند و بر عهدهگيرد غرامتها را (قرضها و بدهيهاى نيازمندانى كه توان اداى آن را ندارند) و براىرسيدن به غنيمتهاى بزرگ (كارهاى بزرگ خير و عام المنفعة) با ديگران به رقابتپردازد.

1647 12-  لو لم ينه اللَّه سبحانه عن محارمه، لوجب ان يجتنبهاالعاقل.

5 117 اگر (فرضا) خداى سبحان از كارهاى حرام نهى نمى‏فرمود (بازهم) بر شخص عاقل و خردمند لازم بود از آنها اجتناب ورزد (چون عقل حكم بر زشتى آنهامى‏كند).

1648 13-  من اكتسب حراما احتقب آثاما. 5 321 كسى كه از كسب خودحرامى به دست آورد، براى خود گناهانى را ذخيره كرده است.  1649 14-  من اشفق منالنّار اجتنب المحرّمات. 5 328 كسى كه از آتش دوزخ بترسد از محرمات اجتناب ورزد.

1650 15-  من الشّقاء احتقاب الحرام.

6 14 ذخيره كردن چيز حرام از بدبختى است.

1651 16-  من أفضل الورع اجتناب المحرّمات. 6 33 از برترينپارسايى‏ها پرهيز از محرمات الهى است.

1652 17-  من احسن المكارم تجنّب المحارم. 6 34 از بهترين مكارماخلاق اجتناب از محرمات الهى است.

1653 18-  ملاك الورع الكفّ عن المحارم. 6 119 ملاك و اساس ورع وپارسايى خويشتن دارى از محرمات است.

1654 19-  من شرائط المروّة التّنزّه عن الحرام. 6 25

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 241

از شرايط جوانمردى دورى كردن از حرام است.

1655 20-  ما نهى اللَّه سبحانه عن شي‏ء الّا و أغنى عنه. 6 74خداى سبحان از چيزى نهى نفرموده جز آنكه مردم را از آن بى‏نياز فرموده است.

1656 21-  نال الجنّة من اتّقى عن المحارم. 6 170 كسى به بهشت نائلگردد كه از محارم الهى بپرهيزد.

1657 22-  لا زهد كالكفّ عن الحرام.

6 365 زهدى همچون خويشتن دارى از حرام نيست.

1658 23-  لا تقوى كالكفّ عن المحارم.

6 377 تقوا و پرهيزكارى همچون خويشتن دارى از محرمات الهى نيست.

1659 24-  لا ورع أنفع من تجنّب المحارم. 6 415 هيچ پارسايىسودمندتر از دورى جستن از محرمات نيست.

باب الحزم (دور انديشى)

1660 1-  آفة الحزم فوت الامر. 3 110 آفت دور انديشى از دست رفتنكار است.

(كه ممكن است براى دور انديشى كردن فرصت انجام كار از دست برود).

1661 2-  الحزم بضاعة. 1 12 دور انديشى سرمايه است.

1662 3-  الحازم يقظان، الغافل و سنان.

1 36 دور انديش بيدار است و غافل در حال چرت زدن و خواب.

1663 4-  التّأيّد حزم. 1 46 نيرو گرفتن (و قوى كردن خويش در حالكارها) دور انديشى است.

1664 5-  الحزم صناعة. 1 40 دور انديشى هنر و صنعتى (نيكو) است.

1665 6-  الحزم اسدّ الآراء. 1 128 دور انديشى محكمترين رأيهاست.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 242

1666 7-  الحزم باجالة الرّأى. 1 269 دور انديشى به جولان دادن رأىو انديشه (و تفكّر و تأمّل) در كارهاست.

1667 8-  الحزم شدّة الاستظهار. 1 277 دور انديشى، در كارها پشتخود را به سختى محكم كردن (و به شدت احتياط نمودن) است.

1668 9-  الحزم و الفضيلة فى الصّبر.

1 328 دور انديشى و فضيلت انسان، در صبر و بردبارى است.

1669 10-  الحازم من كفّ أذاه. 1 331 دور انديش كسى است كه آزارخود را نگه دارد (و مردم آزارى نكند).

1670 11-  الحزم حفظ ما كلّفت و ترك ما كفيت. 1 386 دور انديشى آناست كه آنچه را بدان مكلف گشته‏اى نگهدارى، و آنچه را كفايت شده‏اى واگذارى.  167112-  الحازم من ترك الدّنيا للآخرة.

1 385 دور انديش كسى است كه دنيا را به خاطر آخرت واگذارد.

1672 13-  الحازم من تجنّب التّبذير و عاف السّرف. 1 389 دور انديشكسى است كه از ولخرجى و تبذير بپرهيزد، و اسرافكارى را خوش ندارد.

1673 14-  الطّمأنينة قبل الخبرة خلاف الحزم. 1 391 اطمينان پيداكردن پيش از آزمايش، بر خلاف دور انديشى است.

1674 15-  الحازم من دارى زمانه. 2 8 دور انديشى كسى است كه مداراكند با

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 243

روزگار خود (و مردم آن) 1675 16-  الحزم تجرّع الغصّة حتّىتمكن الفرصة. 2 41 دور انديشى فرو خوردن اندوه گلوگير و غصه است، تا آن گاه كهفرصت به دست آيد.  1676 17-  الحازم من لا يشغله النّعمة عن العمل للعاقبة. 2 70دور انديش كسى است كه نعمت خداوند او را از عمل براى آخرت سرگرم نسازد.

1677 18-  الحزم النّظر فى العواقب و مشاورة ذوى العقول. 2 80 دورانديشى نظر افكندن به عاقبت و سرانجام كارها، و مشاوره (و رايزنى) با خردمنداناست.

1678 19-  الحازم من جاد بما فى يده و لم يؤخّر عمل يومه الى غده.2 81 دور انديش كسى است كه بخشش كند بدانچه در دست او است، و كار امروز را به فردانيندازد.

1679 20-  الحازم من تخيّر لخلّته فإنّ المرء يوزن بخليله. 2 114دور انديش كسى است كه براى دوستى خود، انتخاب كند (و بدون تأمّل و دقت كسى را بهدوستى نگيرد) زيرا انسان به دوست خود سنجيده شود.

1680 21-  الحازم من شكر النّعمة مقبلة و صبر عنها و سلاها مولّيةمدبرة.

2 142 دور انديش كسى است كه چون نعمت رو آورد، شكر آن را به جاىآرد، و چون برگردد و پشت كند صبر كند و آن را فراموش كند (و فكر خود را بيهوده بهنعمت از دست رفته مشغول نكند).

1681 22-  الحازم من يؤخّر العقوبة فى سلطان الغضب، و يعجّل مكافاةالإحسان اغتناما لفرصة الإمكان.

2 158 دور انديش كسى است كه در مورد

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 244

عقوبت و كيفر دادن به هنگام تسلّط خشم آن را به تأخير اندازد،ولى در مورد پاداش احسان و نيكى، شتاب كند به خاطر آنكه فرصت توانايى را غنيمتبشمارد.

1682 23-  احزم النّاس رأيا من انجز وعده و لم يؤخّر عمل يومهلغده.

2 472 دور انديش‏ترين مردم كسى است كه به وعده خود عمل كند، و كارامروز را به فردا نيندازد.

1683 24-  احزم النّاس من استهان بأمر دنياه. 2 416 دور انديش‏ترينمردم كسى است كه كار دنياى خود را آسان بگيرد.

1684 25-  احزم النّاس من توهّم العجز لفرط استظهاره. 2 455 دورانديش‏ترين مردم كسى است كه با داشتن پشتيبان و مدد كار بسيار، باز هم احتمال وتوهّم ناتوانى را مدّ نظر داشته باشد.

1685 26-  احزم النّاس من كان الصّبر و النّظر فى العواقب شعاره ودثاره.

2 455 دور انديش‏ترين مردم كسى است كه بردبارى و عاقبت نگرى دركارها، جامه زيرين و رويين او (يعنى ملازم او) باشد.

1686 27-  انّما الحزم طاعة اللَّه و معصية النّفس. 3 74 به راستىكه دور انديشى همانا پيروى و اطاعت خدا و نافرمانى نفس (سركش است) 1687 28-  انّماالحازم من كان بنفسه كلّ شغله، و لدينه كلّ همّه، و لآخرته كلّ جدّه. 3 87 بهراستى دور انديش كسى است كه همه سرگرمى‏اش به خودش باشد (و به ديگران نپردازد)  وهمه اندوهش براى دين و آيينش باشد، و همه تلاش و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 245

كوشش را براى آخرتش به كار برد.

1688 29-  اذا اقترن العزم بالحزم كملت السّعادة. 3 138 هنگامى كهعزم و اراده، با دور انديشى همراه شد سعادت و نيكبختى كامل گردد.

1689 30-  آفة الشّجاع اضاعة الحزم.

3 105 آفت انسان شجاع و دلير آن است كه دور انديشى را ضايع كند (ودر نظر نگيرد).

1690 31-  ثمرة الحزم السّلامة. 3 322 ميوه دور انديشى سلامت (وتندرستى) است.

1691 32-  خذ بالحزم و الزم العلم تحمد عواقبك. 3 441 دور انديشى واحتياط كار را بگير، و با علم و دانش ملازم باشد تا سرانجام كارهايت ستوده باشد.

1692 33-  ربّ صغير أحزم من كبير. 4 75 چه بسا انسان كوچك (و كمسنّ و سالى) كه از انسان بزرگى، دور انديش‏تر باشد.

1693 34-  سلاح الحازم الاستظهار.

4 130 اسلحه دور انديش پشت گرم كردن (و پشت قوى كردن) است.  169435-  ضادّوا التّفريط بالحزم. 4 233 مخالفت كنيد با تقصير كردن در كارها به دورانديشى.

1695 36-  غاية الحزم الاستظهار. 4 371 نهايت دور انديشى پشت گرمكردن است.

1696 37-  كمال الحزم استصلاح الأضداد و مداراة الأعداء. 4 628كمال دور انديشى به اصلاح در آوردن مخالفان و مدارا كردن با دشمنان است.  169738-  من خالف الحزم هلك. 5 188 كسى كه با دور انديشى مخالفت كند نابود شود.

1698 39-  من اخذ بالحزم استظهر.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 246

5 188 هر كه فرا گيرد دور انديشى را پشت گرم شود.

1699 40-  من اضاع الحزم تهوّر. 5 188 كسى كه دور انديشى را از دستدهد بى‏باك و متهوّر شود (و تهوّر او را به هلاكت اندازد).

1700 41-  من أظهر عزمه بطل حزمه.

5 202 كسى كه تصميم خود را اظهار كند دور انديشى خود را باطل كردهو از بين برده است.  1701 42-  من قلّ حزمه ضعف عزمه.

5 202 كسى كه دور انديشى او اندك باشد تصميم و عزمش سست و ضعيفخواهد بود.

1702 43-  من لم يقدّمه الحزم أخّره العجز. 5 251 كسى كه دورانديشى او را مقدّم ندارد (و به آقايى و سيادت نرساند) عجز و ناتوانى او را به عقباندازد.

1703 44-  للحازم فى كلّ فعل فضل. 5 30 آدم دور انديش در هر كارىبرترى خاصى دارد.

1704 45-  للحازم من عقله عن كلّ دنيّة زاجر. 5 35 عقل انسان دورانديش، در هر كار پستى او را نهيب زند.

1705 46-  من افضل المروّة صيانة الحزم. 6 36 از برترين جوانمردىاست نگه‏دارى كردن و حفاظت از دور انديشى.

1706 47-  من الحزم الوقوف عند الشّبهة. 6 37 از دور انديشى استتوقف در برابر (عمل يا هر چيز) شبهه ناك.

1707 48-  من كمال الحزم الاستعداد للنّقلة و التّأهّب للرّحلة. 639 از كمال دور انديشى است آماده شدن براى جابجا شدن، و مهيّا شدن براى كوچ‏

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 247

كردن.

1708 49-  لا خير فى عزم بلا حزم. 6 387 عزم و تصميمى كه دورانديشى در آن نباشد خيرى در آن نيست.

1709 50-  لا يصبر على الحقّ الّا الحازم الأريب. 6 377 شكيبايى برحق نكند جز دور انديش خردمند.

1710 51-  لا يدهش عند البلاء الحازم.

6 389 شخص دور انديش در هنگام نزول بلا و گرفتارى حيرت زده و سر درگم نمى‏شود.

1711 52-  لا يكون حازما من لا يجود بما فى يده و لا يؤخّر عمليومه الى غده.

6 418 دور انديش نيست كسى كه بخشش نكند بدانچه در دست او است، وعمل امروز را به فردا نيندازد.

1712 53-  لا يستغنى الحازم ابدا عن رأى سديد راجح. 6 426 دورانديش هيچگاه از نظر شخصى كه صاحب رأيى محكم و صائب است بى‏نياز نخواهد بود. (وهميشه در كارها از نظر چنين افرادى استفاده مى‏كند).

1713 54-  لا تكن فيما تورد كحاطب ليل و غثاء سيل. 6 338 چنان نباشكه آنچه را به ديگران منتقل مى‏سازى، همچون هيمه جمع كن شب و آمدن سيل باشى. 

باب الحزن (اندوه)

1714 1-  الحزن يهدم الجسد. 1 161 اندوه، بدن را ويران كند.

1715 2-  الأحزان سقم القلوب. 1 185 اندوهها، بيمارى دلهاست.

1716 3-  الحزن و الجزع لا يردّان الفائت. 1 382

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 248

اندوه و بى‏تابى، چيز از دست رفته را باز نگردانند.

1717 4-  اذا فاتك من الدّنيا شي‏ء فلا تحزن و إذا أحسنت فلا تمنن.3 174 هر گاه چيزى از دنيا از دستت رفت غمگين مشو، و هر گاه به كسى احسان كردىمنّت مگذار.

1718 5-  كم من حزين وفد به حزنه على سرور الأبد. 4 554 بسااندوهگينى كه اندوهش او را به شادمانى هميشگى در آورد (مانند كسى كه اندوهش براىآخرتش باشد و به دنبال آن عمل كند).

1719 6-  من طال حزنه على نفسه فى الدّنيا اقرّ اللَّه عينه يومالقيامة و أحلّه دار المقامه. 5 424 كسى كه اندوهش در دنيا براى خويشتن طولانىباشد خداى تعالى ديده‏اش را در قيامت روشن كرده و در سراى ماندنى (بهشت) او را درآورد.

1 1719 7-  الحزن شعار المؤمنين. 1 214 اندوه (براى آخرت)، شعارمردمان با ايمان است.

باب الحسب

1720 1-  لا جمال كالحسب. 6 353 هيچ زيبايى همچون حسب  (نيكو)نيست.

باب الحسد (رشك)

1721 1-  الحسد يضنى. 1 17 حسد آدمى را رنجور مى‏كند.

1722 2-  الحسد شرّ الأمراض. 1 91 حسد بدترين بيماريهاست.

1723 3-  الحسد حبس الرّوح. 1 100 حسد گرفتار كردن و در بند كردنروح  و جان است.

1724 4-  الحقد شيمة الحسدة. 1 115 كينه، خوى حسودان است (چون حسودوقتى نتواند نعمتى را از محسود سلب كند كينه‏اش را به دل گيرد).

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 249

1725 5-  الحسد رأس العيوب. 1 149 حسد، اساس همه عيبهاست.

1726 6-  الإيمان برى‏ء من الحسد. 1 160 ايمان از حسد بيزار است (وهر جا كه حسد باشد از آنجا بگريزد).

1727 7-  الحسود أبدا عليل. 1 199 آدم حسود، هميشه بيمار است. 1728 8-  الحسد ينكدّ العيش. 1 203 حسد، زندگى را بر انسان سخت و دشوار كند.