2158 55- من تحلّى بالحلم سكن طيشه. 5 209 كسى كه خود را به حلم وبردبارى بيارايد سبكسرى و خشم او فرو نشيند.
2159 56- من تحلّم حلم. 5 137 كسى كه خود را به بردبارى واداركند، و يا جوياى آن باشد، بردبار شود.
2160 57- من حلم اكرم. 5 142 كسى كه بردبارى كند گرامى شود.
2161 58- من لم يتحلّم لم يحلم. 5 244 كسى كه خود را به بردبارىواندارد بردبار نگردد.
2162 59- لن يثمر العلم حتّى يقارنه الحلم. 5 63 درخت علم و دانشبه بار ننشيند، تا آن گاه كه حلم با او مقرون گردد.
2163 60- لن يزال العقل حتّى يوازره الحلم. 5 71 عقل آراسته نگرددتا آن گاه كه حلم كمك كار و وزيرش گردد.
2164 61- ليس الحليم من عجز فهجم و اذا قدر انتقم، انّما الحليممن إذا قدر عفا، و كان الحلم غالبا على كلّ أمره.
5 91 بردبار كسى نيست كه به خاطر عجز و ناتوانى خاموش شده و سر بهزير گردد، و هر گاه قدرت و توان يافت انتقام بگيرد، بلكه حليم واقعى كسى است كه هرگاه توانا باشد در گذرد، و بردبارى بر همه كارهاى او غالب و چيره باشد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 297
2165 62- من غاظك بقبح السّفه عليك فغظه بحسن الحلم عنه. 5 333كسى كه تو را به خاطر نادانى و سبك مغزى زشت خود به خشم آورد، تو نيز او را بابردبارى نيكوى خود خشمگين ساز.
2166 63- من ارتوى من مشرب العلم تجلبب جلباب الحلم. 5 351 كسى كهاز سر چشمه و آشاميدنگاه علم و دانش سيراب شده باشد، جامه حلم و بردبارى به تنكند.
2167 64- من استعان بالحلم عليك غلبك و تفضّل عليك. 5 451 كسى كهاز بردبارى در برابر تو كمك گرفت، بر تو غالب آمده و برترى نيز بر تو دارد. 216865- من أشرف العلم التّحلّى بالحلم. 6 43 از شريف‏ترين علمها و دانشها آراسته شدنآن به حلم و بردبارى است.
2169 66- من أحسن افعال القادر أن يغضب فيحلم. 6 23 از نيكوترينكارهاى قدرتمند آن است كه خشم كند ولى حلم ورزد.
2170 67- من أحسن العقل التّحلّى بالحلم. 6 26 از نيكوترين عقلهاآراسته شدن به حلم و بردبارى است.
2171 68- نعم وزير العلم الحلم. 6 164 حلم و بردبارى براى علم ودانش وزير خوبى است.
2172 69- وقار الحلم زينة العلم. 6 224 سنگينى و وقار حلم، زينتبخش علم و دانش است.
2173 70- وجدت الحلم و الاحتمال أنصر لى من شجعان الرّجال. 6 244يافتم بردبارى و تحمل را كه يارى و كمك آنها كارگرتر از مردان شجاع بود.
2174 71- لا ظهير كالحلم. 6 354 پشتيبانى، همچون بردبارى و حلمنيست.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 298
2175 72- لا فضيلة كالحلم. 6 350 فضيلت و برترى، همچون حلم نيست.
2176 73- لا خير في خلق لا يزينه حلم.
6 391 در خلق و خوبى كه به زيور حلم آراسته نباشد خير و خوبى نيست.
2177 74- لا شرف أعلى من الحلم. 6 383 بزرگوارى و شرفى والاتر ازبردبارى نيست.
2178 75- لا يعرف السّفيه حقّ الحليم. 6 395 شخص بى‏خرد و سبكسر،حق مرد حليم و بردبار را نشناسد.
2179 76- لا خير في عقل لا يقارنه حلم.
6 396 در عقلى كه مقرون به حلم نباشد خير و خوبى نيست.
2180 77- لا عزّ ارفع من الحلم. 6 380 عزّتى برتر از حلم نيست.
2181 78- لا علم لمن لا حلم له. 6 403 كسى كه حلم ندارد علمندارد.
2182 79- يستدلّ على حلم الرّجل بكثرة احتماله، و على نبله بكثرةانعامه.
6 452 راهنمايى شود بر بردبارى مرد به تحمل بسيارش، و بر جود وكرمش به انعام و نعمت بخشى بسيارش.
2183 80- لا يكون المؤمن الّا حليما رحيما. 6 425 مؤمن نيست مگربردبار و مهربان.

باب النبي محمد (ص)

2184 1- ارض بمحمّد صلّى اللَّه عليه و آله رائدا و الى النّجاةقائدا. 2 219 خوشنود باش كه محمد صلّى اللَّه عليه و آله پيام آور پيشرو تو باشد،و به سوى نجات و رستگارى پيشواى تو باشد.

2185 2- بلّغ عن ربّه معذرا، و نصح لامّته منذرا، و دعا الىالجنّة مبشّرا.

3 270 رسالت خويش را از طرف پروردگار براى قطع عذر مردم ابلاغفرمود، و امّت‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 299

خود را به منظور بيم از عذاب الهى نصيحت كرد، و مردمان را بادعوت به سوى بهشت مژده داد.

2186 3- خرج من الدّنيا خميصا و ورد الآخرة سليما، لم يضع حجراعلى حجر، حتّى مضى لسبيله و أجاب داعى ربّه. 3 460 با شكم گرسنه از دنيا رفت، و باسلامت جان و روح به آخرت وارد شد، سنگى روى سنگ نگذاشت، تا آنكه راه خود را پيمود،و دعوت پروردگارش را اجابت نمود.

2187 4- داع دعا و راع رعا فاستجيبوا للدّاعى و اتّبعوا الرّاعى.4 13 دعوت كننده‏اى كه دعوت خود را به پايان رسانيد، و سرپرست امّت به سرپرستى خودقيام نمود، در اين صورت دعوت كننده را اجابت كنيد، و از سرپرست پيروى نماييد.

2188 5- سنّته القصد و فعله الرّشد و قوله الفضل و حكمه العدل،كلامه بيان و صمته أفصح لسان. 4 154 سيره و روش آن حضرت ميانه روى، و كار اوراهنمايى به راه راست، و گفتارش جدا كننده حق از باطل، و حكمتش عادلانه، و سخنانشبيان كننده (مشكلات) و سكوتش رساترين زبانها بود.

2189 6- طبيب دوّار بطبّه، قد أحكم مراهمه، و أحمى مواسمه، يضعذلك حيث الحاجة اليه، من قلوب عمى و آذان صمّ و السنة بكم، يتتبّع بدوائه مواضعالغفلة و مواطن الحيرة. 4 260 طبيبى است سيّار كه با طبّ خود (براى درمان بيماران)به گردش مى‏پردازد، مرهم‏هايش را به خوبى آماده كرده و براى داغ كردن محل زخمابزارش را گداخته است، و به اندازه نياز مرهم گذارد، براى دلهاى نابينا و گوشهاىكر، و زبانهاى گنگ، با داروى خود در جستجوى بيماران فراموش شده و سرگردان مى‏گردد.

باب الحماقة (نادانى و بيخردى)

2190 1- الحمق غربة. 1 38 حماقت، غريبى و بيگانگى است (يعنى‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 300

سبب غربت شخص احمق مى‏شود).

2191 2- الحمق اضرّ الاصحاب. 1 134 حماقت، زيانبارترين همراهاناست.

2192 3- الحمق من ثمار الجهل. 1 313 حماقت، از ميوه‏هاى جهل ونادانى است.

2193 4- الحمق شقاء. 1 56 حماقت، بدبختى است.

2194 5- الحمق يوجب الفضول. 1 232 حماقت، فضولى (دخالتهاى بيجا دركار ديگران و سخنان نابجا) به بار آرد.

2195 6- الحمق أدوء الدّاء. 1 182 حماقت، بدترين بيمارى است.

2196 7- الحمق فى الوطن غربة. 1 341 حماقت (و آدم احمق) در وطننيز در غربت است (زيرا رفتار احمق چنان است كه همه از او تنفّر دارند).

2197 8- الاحمق لا يحسن بالهوان.

1 324 آدم احمق به خوار شدن نيز نيكو نگردد.

2198 9- الاحمق غريب في بلدته، مهان بين اعزّته. 2 35 آدم احمق درشهر خود نيز غريب، و ميان عزيزان نيز خوار است.

2199 10- احذر الاحمق فانّ مداراته تعنّيك، و موافقته ترديك، ومخالفته تؤذيك، و مصاحبته وبال عليك. 2 274 از آدم احمق بپرهيز كه مدارا كردن تورا به رنج اندازد، و موافقت و همراهى با او تو را به هلاكت دچار سازد، مخالفت بااو تو را بيازارد، همراهى و مصاحبتش براى تو وبال و عذابى به بار آورد.

2200 11- ايّاك و مودّة الاحمق فانّه يضرّك من حيث يرى انّه ينفعكو يسوءك و هو يرى أنّه يسرّك. 2 319 بپرهيز از دوستى با احمق كه به نظر خودشمى‏خواهد به تو سودى برساند ولى زيان مى‏زند، و تو را ناراحت مى‏كند و خودشمى‏پندارد كه خوشحال و شادمانت كرده است.

2201 12- ايّاك و مصادقة الاحمق فانّه يريد أن ينفعك فيضرّك. 2290

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 301

بپرهيز از دوستى با احمق، زيرا او مى‏خواهد به تو سود رساندولى زيانت مى‏زند.

2202 13- الحمق داء لا يداوى و مرض لا يبرأ. 2 49 حماقت، دردى استبى‏درمان و بيمارى است درمان نشدنى.

2203 14- الاحمق لا يحسن بالهوان و لا ينفكّ عن نقص و خسران. 2 49آدم احمق به خوار شدن نيز نيكو نگردد، و از نقصان و زيان نيز جدا نشود.

2204 15- اضرّ شي‏ء الحمق. 2 377 حماقت، زيانبارترين چيز است.

2205 16- افقر الفقر الحمق. 2 371 فقيرترين فقرها حماقت است.

2206 17- احمق النّاس من ظنّ أنّه أعقل النّاس. 2 416 احمق‏ترينمردم كسى است كه گمان دارد عاقل‏ترين مردم است.

2207 18- احمق النّاس من أنكر على غيره رذيلة و هو مقيم عليها. 2474 احمق‏ترين مردم كسى است كه كار پستى را براى ديگران زشت بداند ولى خود بداندچار باشد.

2208 19- أحمق النّاس من يمنع البرّ و يطلب الشّكر و يفعل الشّرّو يتوقّع ثواب الخير. 2 458 احمق‏ترين مردم كسى است كه از كار نيك جلوگيرى مى‏كندو مى‏خواهد كه او را سپاس گويند، و كار بد مى‏كند و انتظار پاداش نيكو دارد.

2209 20- بئس الدّاء الحمق. 3 250 حماقت، بد دردى است.

2210 21- بعد الاحمق خير من قربه و سكوته خير من نطقه. 3 268 دورىاحمق بهتر از نزديكى او است، و سكوتش بهتر از سخن گفتن است.

2211 22- تعرف حماقة الرّجل بالاشر فى النّعمة، و كثرة الذّلّ فىالمحنة.

3 295 حماقت و بى‏خردى مرد شناخته شود به‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 302

اين كه در حال فراخى زندگى و نعمت سرمست گردد، و در حال رنج ومحنت سخت به خوارى و ذلّت افتد (و دست نياز پيش ديگران برد).

2212 23- تعرف حماقة الرّجل فى ثلاث: فى كلامه فى ما لا يعنيه، وجوابه عمّا لا يسئل عنه، و تهوّره فى الأمور. 3 303 حماقت مرد در سه چيز شناختهشود: در سخن گفتنش در جايى كه به كار او نيايد (و به او مربوط نيست) و پاسخ دادنشاز چيزى كه از او نپرسيده‏اند، و بى‏باكى و تهوّر او در كارها.

2213 24- صديق الاحمق في تعب. 4 210 دوست احمق (پيوسته) در رنجاست.

2214 25- ركوب المعاطب عنوان الحماقة. 4 94 ارتكاب چيزهايى كهموجب نابودى است، سر فصل حماقت و بى‏عقلى است.

2215 26- فقر الحمق لا يغنيه المال.

4 416 نيازمندى و فقر حماقت را، ثروت و مال بر طرف نكند.

2216 27- كلّ فقر يسدّ، الّا فقر الحمق.

4 535 هر بيچارگى و هر فقرى را مى‏شود بست و برطرف كرد، جز بيچارگىو فقر حماقت و نادانى را.

2217 28- قطيعة الاحمق حزم. 4 498 بريدن و فاصله گرفتن از احمقدور انديشى است.

2218 29- من دلائل الحمق دالّة بغير آلة و صلف بغير شرف. 6 40عشوه‏گرى و فخر بى‏جهت، و لاف زدن بدون داشتن شرف و كمال از نشانه‏هاى حماقت است.

2219 30- من كمال الحماقة الاختيال فى الفاقة. 6 19 از كمال حماقتتكبر در حال ندارى و فقر است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 303

2220 31- من أمارات الأحمق كثرة تلوّنه. 6 46 از نشانه‏هاى احمقتلوّن زياد او در كارها است. 2221 32- مداراة الأحمق من أشدّ العناء. 6 129مدارا كردن با احمق از سخت‏ترين رنجها است.

2222 33- مودّة الأحمق كشجرة النّار يأكل بعضها بعضا. 6 136 دوستىكردن با احمق همچون درخت آتشى است كه هر قسمتى از آن قسمت ديگر را مى‏خورد.

2223 34- مودّة الحمقى تزول كما يزول السّراب و تقشع كما يقشعالضّباب. 6 136 دوستى با مردمان احمق از بين مى‏رود.

همان گونه كه سراب از بين مى‏رود، و بر طرف شود همان گونه كهمه (و ابرهاى نازك روى زمين) بر طرف گردد.

2224 35- مقاساة الاحمق عذاب الرّوح. 6 137 كشيدن رنج و سختىمصاحبت با احمق عذاب جان و روح است. 2225 36- لا تعظّمنّ الأحمق و ان كان كبيرا.6 288 احمق را تعظيم نكن اگر چه (در نظر مردمان) بزرگ باشد.

2226 37- لا يدرك مع الحمق مطلب.

6 364 با حماقت هيچ مطلبى دريافت نشود.

2227 38- لا تردّ على النّاس كلّما حدّثوك‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 304

فكفى بذلك حمقا. 6 281 باز نگردان (و انكار نكن) از مردم هر چهرا براى تو باز گو كردند (و نقل كردند) كه همين براى حماقت تو كافى است. 222839- لا فاقة أشدّ من الحمق. 6 382 ندارى و فقرى سخت‏تر از حماقت نيست.

2229 40- لا داء أدوء من الحمق. 6 380 هيچ دردى دردناك‏تر ازحماقت نيست.

2230 41- لا يستخفّ بالعلم و أهله الّا أحمق جاهل. 6 407 سبكنشمارد علم و اهل علم را مگر احمق نادان.

2231 42- ينبغي أن يهان مغتنم مودّة الحمقى. 6 446 سزاوار خوارىاست كسى كه دوستى احمقان را غنيمت داند.

2232 43- من الحمق الدّالّة على السّلطان. 6 45 از حماقت استخراميدن و فخر كردن در برابر سلطان.

باب الاحتمال و التحمّل

(جور ديگران را كشيدن) 2233 1- الاحتمال زين الرّفقا. 1 194 بردوش كشيدن بار و رنج ديگران (و يا تحمّل آنان) زيور رفاقت و دوستى است.

2234 2- الاحتمال زين السّياسة. 1 197 تحمّل كردن ديگران (و يابارشان را به دوش كشيدن)، زيور سياست است.

2235 3- الاحتمال يجلّ القدر. 1 210 بر دوش گرفتن رنج ديگران و ياتحمّل، قدر و ارزش انسانى را بالا برد.

2236 4- الاحتمال خلق سجيح. 1 232 تحمل كردن ديگران، خوى نرم ونيكويى است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 305

2237 5- الحليم من احتمل اخوانه.

1 280 بردبار كسى است كه برادران خود را تحمل كند (و يا بارشان رابر دوش كشد).

2238 6- السّيّد من تحمّل المئونة و جاد بالمعونة. 1 389 بزرگ وآقا كسى است كه هزينه ديگران را متحمّل شود، و در كمك رسانى به مردم بخشش داشتهباشد.

2239 7- الاحتمال برهان العقل.

و عنوان الفضل. 2 10 تحمل اخلاق و يا زندگى ديگران، نشانه عقلو سر آغاز فضيلت و برترى است.

2240 8- احتمل دالّة من ادلّ عليك و اقبل العذر ممّن اعتذر اليك،و اغتفر لمن جنى عليك. 2 235 خراميدن و عشوه‏گرى كسى را كه بر تو مى‏خرامد تحملكن، و عذر كسى را كه از تو عذر مى‏خواهد بپذير، و بيامرز و در گذر از كسى كه بر توجنايت كرده است.

2241 9- احتمل ما يمرّ عليك فانّ الاحتمال ستر العيوب، و إنّالعاقل نصفه احتمال و نصفه تغافل. 2 202 تحمل كن آنچه را بر تو مى‏گذرد زيرا تحملپوشاننده عيبهاست، و براى شخص عاقل نيمى از وجود او تحمل است و نيم ديگر تغافل (وخود را به بى‏خبرى زدن) 2242 10- افضل المروءة احتمال جنايات الاخوان. 2 422برترين جوانمردى، تحمل جنايتهاى برادران است.

2243 11- ادمان تحمّل المغارم يوجب الجلالة. 2 426 پيوسته تحملكردن و برداشتن بار تاوانهاى مردم و جريمه‏هاى آنان موجب جلالت قدر و بزرگى انساناست.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 306

2244 12- احتمال الدّنيّة من كرم السّجيّة. 1 356 تحمل پستى‏ها وبى‏ادبى‏ها، از جمله خلق و خوى بزرگوارانه است.

2245 13- بتحمّل المؤن تكثر المحامد.

3 211 با بر دوش گرفتن خرجهاى مردم ستايش‏ها زياد گردد.

2246 14- خير النّاس من تحمّل مئونة النّاس. 3 430 بهترين مردمكسى است كه هزينه زندگى مردم را بر دوش كشد.

2247 15- بكثرة الاحتمال يكثر الفضل.

3 227 با تحمل بسيار (يا به دوش كشيدن مخارج ديگران) فضيلت انسانافزون شود.

2248 16- بالاحتمال و الحلم يكون لك النّاس انصارا و أعوانا. 3231 با تحمل و بردبارى، مردمان يار و ياور تو گردند.

2249 17- بكثرة الاحتمال يعرف الحليم. 3 235 به تحمل بسيار شخصحليم و بردبار شناخته شود.

2250 18- تحمّل يجلّ قدرك. 3 315 ديگران را تحمل كن تا قدر وارزشت بزرگ و والا گردد.

2251 19- زكاة الحلم الاحتمال. 4 104 زكات بردبارى، تحمل است.

2252 20- زين المصاحبة الاحتمال.

4 108 زيور مصاحبت و همدمى با مردم، تحمل است.

2253 21- عليك بالاحتمال فانّه ستر العيوب. 4 288 بر تو باد بهتحمّل كه آن پوشش عيبها است.

2254 22- من كثر حمله نبل. 5 179 كسى كه تحمّلش زياد باشد بهبزرگى رسد.

2255 23- من لم يحتمل مئونة النّاس‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 307

فقد اهّل قدرته لانتقالها. 5 413 كسى كه (قدرت تحمل هزينهزندگى مردم را دارد و) هزينه مردم را تحمل نكند، آماده كرده قدرت خود را براىانتقال به ديگران.

2256 24- من لم يحمل قيلا لم يسمع جميلا. 5 416 كسى كه تحملگفته‏ها را نكند، سخن زيبا نشنود. 2257 25- من لم يحتمل زلل الصّديق مات وحيدا.5 441 كسى كه لغزش دوست را تحمل نكند تنها و بى‏كس خواهد مرد. 2258 26- من الكرماحتمال جنايات الاخوان. 6 16 از بزرگوارى است تحمل جنايتهاى برادران.

2259 27- مروّة الرّجل فى احتمال عثرات اخوانه. 6 136 جوانمردىمرد، در تحمل لغزشهاى برادران نمودار گردد.

2260 28- لا يسود من لا يحتمل اخوانه.

6 398 سيادت و آقايى نيابد كسى كه تحمل برادران را نتواند.

2261 29- لا يقصّر المؤمن عن احتمال و لا يجزع للرّزيّة. 6 406كوتاهى نمى‏كند انسان مؤمن از تحمّل (برادران) و بى‏تابى نكند در برابر مصيبت.

باب الحمية (پرهيز از خوردن)

2262 1- صلاح البدن الحميّة. 4 194

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 308

صلاح بدن در پرهيز است.

2263 2- لا تنال الصّحّة الّا بالحميّة.

6 376 به سلامتى نرسد كسى جز از راه پرهيز.

باب الحاجة و الاحتياج

2264 1- احتج الى من شئت و كن أسيره. 2 184 به هر كه خواهى روىنياز انداز و اسير او شو. 2265 2- انّ حوائج النّاس اليكم نعمة من اللَّه عليكمفاغتنموها و لا تملّموها فتحوّل نقما. 2 573 به راستى كه نياز مردم به سوى شمانعمتى است از خداوند بر شما آن را غنيمت بشماريد، و از آن خسته و ملول نشويد كهتبديل به نقمت و عذاب و انتقام الهى گردد.

2266 3- اشدّ من الموت طلب الحاجة من غير أهلها. 2 440 از مرگسخت‏تر اين است كه انسان از نا اهل حاجت بخواهد.

2267 4- عجبت لرجل يأتيه اخوه المسلم في حاجة فيمتنع عن قضائها ولا يرى نفسه للخير اهلا، فهب أنّه لا ثواب يرجى و لا عقاب يتّقى، ا فتزهدون فىمكارم الاخلاق 4 344 در شگفتم از مردى كه برادر مسلمانش براى حاجتى نزد او آيد، واو از بر آوردن حاجتش خود دارى كند، و خود را شايسته كار خير نبيند، گيرم كه نهثوابى است كه اميد داشته باشد و نه عقابى كه از آن پرهيز شود، آيا شما در مكارماخلاق نيز بى‏رغبت هستيد 2268 5- فوت الحاجة خير من طلبها من غير أهلها. 4 429 ازدست رفتن حاجت بهتر از خواستن آن از نا اهل است.

2269 6- من كثرت نعم اللَّه عليه كثرت حوائج النّاس اليه. 5 329كسى كه نعمتهاى خدا بر او زياد شود

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 309

حاجتهاى مردم نيز به سويش زياد گردد.

2270 7- من احتجت اليه هنت عليه.

5 331 كسى را كه نياز به سوى او پيدا كنى در نزد او خوار گردى. 2271 8- من احتاج اليك كانت طاعته لك بقدر حاجته اليك. 5 366 كسى كه به تونيازمند شد فرمانبردارى و اطاعتش از تو نيز به اندازه احتياجى است كه به تو دارد.

2272 9- من كانت له الى اللّئام حاجة فقد خذل. 5 462 كسى كه نيازبه مردمان پست پيدا كند به حقيقت كه خوار گشته است.

2273 10- من احتاج اليك وجب اسعافه عليك. 5 468 كسى كه به تونيازمند شد كمك به او بر تو واجب است.

2274 11- لا تخيّب المحتاج و ان ألحف.

6 341 شخص نيازمند را محروم و نوميد مكن اگر چه اصرار ورزد.

2275 12- لا يستقيم قضاء الحوائج الّا بثلاث: بتصغيرها لتعظم، وسترها لتظهر، و تعجيلها لتهنا. 6 422 راست و درست در نيايد بر آوردن حاجتها مگر بهسه چيز: به كوچك شمردنش تا بزرگ شود، و به پنهان كردنش تا آشكار شود، و به شتابكردنش تا گوارا باشد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 310

باب الحيلة (چاره جويى و مكر)

2276 1- الحيلة فائدة الفكر. 1 108 چاره جويى فايده و ثمره فكراست.

2277 2- امارات الدّول انشاء الحيل.

1 322 نشانه‏هاى تغيير دولتها، پديد آوردن حيله‏ها و مكرهاست. 2278 3- التّلطّف فى الحيلة أجدى من الوسيلة. 2 114 مهربانى كردن در چاره جويىسودمند از وسيله تراشى است.

2279 4- ربّ محتال صرعته حيلته. 4 73 چه بسا حيله‏گرى كه همانحيله‏اش او را بر زمين زند.

2280 5- من جهل وجوه الآراء أعيته الحيل. 5 179 كسى كه از راههاىرأى‏ها و نظرها نا آگاه باشد چاره‏ها او را ناتوان كند (و راه چاره بر او مسدودگردد).

2281 6- من قعد عن حيلته اقامته الشّدائد. 5 344 كسى كه از چارهانديشى كار خويش بنشيند (و براى آن حركتى انجام ندهد) سختى‏ها او را به پا دارند(و گرفتارش كنند) 2282 7- لكلّ شي‏ء حيلة. 5 15 هر چيزى را حيله و راه چاره‏اىاست.

باب الحياء (شرم، آزرم)

2283 1- الحياء جميل. 1 41 حيا و شرم، زيباست.

2284 2- الحياء محرّمة. 1 44 حيا، باز دارنده است.

2285 3- الحياء يمنع الرّزق. 1 71 حيا، مانع روزى شود.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 311

2286 4- الحياء مفتاح كلّ خير. 1 93 حيا، كليد هر خيرى است.

2287 5- القحة عنوان الشّرّ. 1 93 پر رويى و بى‏شرمى سر آغاز بدىو شرّ است.

2288 6- الحياء مقرون بالحرمان. 1 95 حيا و شرم با محروميت(ظاهرى) همراه است.

2289 7- الحياء غضّ الطّرف. 1 126 حيا، چشم پوشى كردن است.

2290 8- الحياء خلق مرضىّ. 1 260 شرم و حيا خوى پسنديده‏اى است.

2291 9- الحياء خلق جميل. 1 211 شرم و حيا خوى زيبايى است.

2292 10- الحياء قرين العفاف. 1 152 حيا و شرم با عفت و پرهيزكارىهمراه است.

2293 11- الحياء تمام الكرم. 1 128 حيا، همه بزرگوارى است.

2294 12- الحياء تمام الكرم و أحسن الشّيم. 1 353 شرم تمامىبزرگوارى و بهترين خصلتهاست.

2295 13- الحياء يصدّ عن فعل القبيح.

1 366 شرم، انسان را از كار زشت باز دارد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 312

2296 14- الحياء من اللَّه يمحو كثيرا من الخطايا. 1 399 شرم، ازخداوند بسيارى از خطاها را محو كند.

2297 15- الايمان و الحياء مقرونان فى قرن و لا يفترقان. 2 47ايمان و حيا هر دو به يك ريسمان بسته و با يكديگر هستند و از هم جدا نشوند.

2298 16- السّخاء و الحياء افضل الخلق.

2 156 سخاوت و حيا برترين خصلتها هستند.

2299 17- الحياء من اللَّه سبحانه تقى عذاب النّار. 2 143 شرم ازخداى سبحان انسان را از عذاب دوزخ نگه دارد.

2300 18- اعفّكم أحياكم. 2 370 عفيف‏ترين شما با حياترين شماست.

2301 19- أعقل النّاس أحياهم. 2 380 عاقل‏ترين مردم با حياترينآنهاست.

2302 20- أحسن ملابس الدّين الحياء.

2 398 بهترين جامه‏ها و پوششهاى دين، شرم و حياست.

2303 21- انّ الحياء و العفّة من خلائق الايمان، و انّهما لسجيّةالاحرار وشيمة الابرار. 2 584 به راستى كه حيا و عفت از خلق و خوهاى ايمان است وبه راستى اين هر دو، خصلت آزادگان و خوى نيكان است.

2304 22- افضل المروءة الحياء و ثمرته العفّة. 2 465 بزرگترينمردانگى شرم است و ميوه آن نيز پاكدامنى است.

2305 23- افضل الحياء استحياؤك من اللَّه. 2 421 برترين شرمها شرماز خداى سبحان است.

2306 24- اصل المروءة الحياء و ثمرتها العفّة. 2 418 ريشه مردانگىحياست و ميوه آن هم پاكدامنى است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 313

2307 25- أحسن الحياء استحياؤك من نفسك. 2 422 بهترين شرمها شرماز خويش است. 2308 26- بئس الوجه الوقاح. 3 253 بد چهره‏اى است پر رويى.

2309 27- تسربل الحياء، و ادّرع الوفاء و احفظ الاخاء، و اقللمحادثة النّساء يكمل لك السناء. 3 301 پيراهن حيا بر تن كن، و زره وفادارى بپوش،برادرى خود را حفظ كن، گفتگوى با زنان را كم كن تا بلندى مرتبه‏اى كامل شود.

2310 28- ثمرة الحياء العفّة. 3 326 ميوه حيا پاكدامنى است.

2311 29- حياء الرّجل من نفسه ثمرة الايمان. 3 418 شرم انسان ازخويش ميوه ايمان است.

2312 30- رأس كلّ شرّ القحة. 4 48 اساس هر بدى پر رويى است.

2313 31- سبب العفّة الحياء. 4 122 سبب پاكدامنى شرم و حيا است.

2314 32- شرّ الاشرار من لا يستحيى من النّاس و لا يخاف اللَّهسبحانه.

4 171 بدترين اشرار كسى است كه از مردم شرم ندارد و از خداى سبحاننمى‏ترسد.

2315 33- عليك بالحياء فانّه عنوان النّبل. 4 284 بر تو باد بهحيا و شرم كه سر آغاز نجابت و بزرگوارى است.

2316 34- على قدر الحياء تكون العفّة.

4 312 به اندازه شرم و حياست پاكدامنى.

2317 35- غاية الحياء ان يستحيى المرء من نفسه. 4 373 نهايت شرمآن است كه انسان از خود شرم كند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 314

2318 36- كثرة حياء الرّجل دليل ايمانه.

4 590 شرم بسيار مرد، نشانه و دليل ايمان او است.

2319 37- قرن الحياء بالحرمان. 4 493 حيا و شرم با محروميت همراهاست. 2320 38- من استحيى حرم. 5 142 كسى كه شرم كند محروم است.

2321 39- من قلّ حياؤه قلّ ورعه.

5 269 كسى كه شرمش كم باشد پارسايى‏اش كم است.

2322 40- من لا حياء له فلا خير فيه.

5 264 كسى كه شرم ندارد خيرى در او نيست.

2323 41- من كساه الحياء ثوبه خفى عن النّاس عيبه. 5 311 كسى كهشرم جامه او را بپوشاند عيب او از مردم پنهان ماند. 2324 42- من استحيى من قولالحقّ فهو احمق. 5 339 كسى كه از گفتن سخن حق شرم كند چنين كسى احمق و نادان است.

2325 43- من صحبه الحياء فى قوله زايله الخناء فى فعله. 5 354 كسىكه گفتارش با شرم و حياء همراه باشد تباهى و نابودى در كار خود ندارد.

2326 44- من لم ينصفك منه حياؤه لم ينصفك منه دينه. 5 418 كسى كهحيا و شرمش سبب انصاف او با تو نگردد، دين و آيينش نتواند او را به انصاف با تووادار كند.

2327 45- من لم يتّق وجوه الرّجال لم يتّق اللَّه سبحانه. 5 442كسى كه از روى مردم پروا و پرهيز نداشته باشد از خداى سبحان پروايى ندارد.

2328 46- من لم يستحى من النّاس لم‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 315

يستحى من اللَّه سبحانه. 5 442 كسى كه از مردم شرم نكند ازخداى سبحان نيز شرم نكند.

2329 47- ثلاث لا يستحيى منهنّ: خدمة الرّجل ضيفه، و قيامه عنمجلسه لابيه و معلّمه، و طلب الحقّ و ان قلّ. 3 338 سه چيز است كه نبايد از آنهاشرم كرد: خدمت كردن به ميهمان، برخاستن انسان از جايگاه خود براى پدر و آموزگار، وطلب حق اگر چه اندك باشد.

2330 48- من تمام المروّة أن تستحيى من نفسك. 6 26 از كمالمردانگى است كه از خود شرم كنى.

2331 49- نعم قرين السّخاء الحياء.

6 160 چه همراه خوبى است براى سخاوت، حيا و شرم.

2332 50- نعم قرين الايمان الحياء.

6 165 چه همراه خوبى است براى ايمان، حيا و شرم.

2333 51- وقاحة الرّجل تشينه. 6 224 پررويى مرد (او را نزدمردمان) عيبناك كند.

2334 52- لا يستحيينّ أحد اذا سئل عمّا لا يعلم أن يقول لا أعلم.6 277 هيچيك از شما نبايد شرم كند از اين كه هر گاه از او چيزى را بپرسند كهنمى‏داند، از اين كه بگويد: نمى‏دانم.

2335 53- لا شيمة كالحياء. 6 354 خصلتى، همچون شرم و حيا نيست.

2336 54- لا ايمان كالحياء و السّخاء.

6 398 ايمانى، همچون سخاوت و شرم نيست.

2337 55- ينبغي للمؤمن أن يستحيى إذا اتّصلت له فكرة فى غير طاعة.6 440 براى مؤمن شايسته است كه از خدا شرم كند هر گاه انديشه‏اى مستمرّ در غيرفرمانبردارى خدا او را فرا گيرد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 316

باب التحية (سلام و درود)

2338 1- انّ بذل التّحيّة من محاسن الاخلاق. 2 492 به راستى كهبذل تحيّت (سلام كردن و يا هر احسان و بخششى) از زيباييهاى اخلاق است.

2339 2- بذل التّحيّة من حسن الاخلاق و السّجيّة. 3 266 بذل تحيّتاز زيبايى اخلاق و خوى انسانى است.

حرف «الخاء»

باب الخبر

2340 1- اعقلوا الخبر إذا سمعتموه عقل دراية لا عقل رواية، فانّرواة العلم كثير و رعاته قليل. 2 260 خبر و حديث را هر گاه شنيديد دريافت فهم وعلم كنيد، نه دريافت روايت و نقل، زيرا راويان علم بسيارند، ولى فهم كنندگان آن كمهستند.

2341 2- لن يصدق الخبر حتّى يتحقّق العيان. 5 64 خبر راست نمى‏شودتا اين كه از روى عيان (و مشاهده با چشم) ثابت و محقق شود.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 317

2342 3- ليس العيان كالخبر. 5 74 مشاهده با ديدگان (از نظر صحت واعتبار) همچون خبر نيست.

2343 4- لا تخبرنّ الّا عن ثقة فتكون كذّابا و ان أخبرت عن غيرهفانّ الكذب مهانة و ذلّ. 6 342 جز از روى اطمينان و وثوق خبرى را نقل نكن كهدروغگو خواهى شد هر چند خبر دهى از چيز ديگرى غير از آن، كه به راستى دروغ، پستى وخوارى است.

2344 5- لا تخبر بما لم تحط به علما.

6 265 خبر مده از چيزى كه علم و دانش تو آن را احاطه نكرده است.

باب الخبرة (آگاهى و آزمودگى)

2345 1- الاعمال بالخبرة. 1 18 كارها به كار آزمودگى است.

باب الخديعة (نيرنگ)

2346 1- الخديعة شؤم. 1 37 نيرنگ، شوم و ناميمون است.

2347 2- ما العاجلة خدعتك و لكن بها انخدعت. 6 96 اين دنيا نيستكه تو را فريب داده بلكه اين تو هستى كه فريب خورده‏اى. 2348 3- احذر أن يخدعكالغرور بالحائل اليسير، او يستزلّك السّرور بالزّائل الحقير. 2 280 بر حذر باش ازاين كه فريبندگى زود گذر اندك (دنيا) تو را فريب دهد و يا اين كه بلغزاند تو راشادمانى به چيز اندكى كه نابود شود.

2349 4- انّ الحازم من لا يغترّ بالخدع.

2 497 به راستى كه دور انديش كسى است كه‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 318

فريب نيرنگها را نخورد.

2350 5- ايّاك و الخديعة فانّ الخديعة من خلق اللّئيم. 2 306 سختبپرهيز از نيرنگ كه از اين كار از خلق و خوى مردمان پست و لئيم است.

2351 6- رأس الحكمة تجنّب الخدع.

4 51 اساس حكمت و فرزانگى دورى كردن و اجتناب از نيرنگ است.

2352 7- فساد العقل الاغترار بالخدع.

4 417 تباهى عقل به فريفته شدن در برابر نيرنگهاست. 2353 8- قدتخدع الرّجال. 4 466 گاهى است كه مردان (بزرگ) نيز دچار نيرنگ و فريب شوند.

2354 9- من خادع اللَّه خدع. 5 168 كسى كه با خدا نيرنگ زند،نيرنگ خورد. 2355 10- لا دين لخدّاع. 6 393 شخص نيرنگ باز، دين ندارد.

2356 11- ايّاك ان تخدع عن صديقك او تغلب عن عدوّك. 2 290 زنهاربپرهيز از اين كه از دوست خود فريب خورى و يا از دشمن خود مغلوب گردى.

باب الخادم (كارگر)

2357 1- الاعمال تستقيم بالعمّال. 1 273 كارها به وسيله كارگران- يا كارگزاران- راست آيد.

2358 2- اضرب خادمك اذا عصى اللَّه و اعف عنه اذا عصاك. 2 194 خدمتكارخود را بزن هر گاه كه نافرمانى خدا كرد، و از او در گذر هر گاه كه تو را نافرمانىكرد.

2359 3- اجعل لكلّ انسان من خدمك عملا تأخذه به، فانّ ذلك أحرى انلا يتواكلوا فى خدمتك. 2 220

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 319

براى هر انسانى از خدمتكاران خود كار جداگانه و مخصوصى راتعيين كن كه در برابر آن او را مورد باز خواست قرار دهى، و اين كار بهتر وشايسته‏تر است تا اين كه انجام كار را به يكديگر حواله كنند.

باب الخذلان

(بى بهره ماندن از يارى خداوند) 2360 1- الحرمان خذلان. 1 36محروم ماندن از كارهاى خير بى توفيقى و بى‏بهره ماندن از عنايات خداى تعالى است.

2361 2- الخذلان ممدّ الجهل. 1 188 بى‏توفيقى و بى‏بهره‏گى ازدرگاه خدا، يارى دهنده جهل و نادانى است.

2362 3- المخذول من له الى اللّئام حاجة. 1 397 بى توفيقى وبى‏بهره كسى است كه به لئيمان نيازمند باشد.

2363 4- من علامات الخذلان ايتمان الخوّان. 6 16 از نشانه‏هاىبى‏توفيقى و بى‏بهره ماندن از الطاف الهى، امين دانستن مردمان خيانت كار است.

2364 5- من علامات الخذلان استحسان القبيح. 6 38 از نشانه‏هاى«خذلان» نيكو شمردن كارهاى زشت است.

2365 6- من دلائل الخذلان الاستهانة بحقوق الاخوان. 6 39 ازنشانه‏هاى «خذلان» سبك شمردن حقوق برادران ايمانى است.

باب الخرق (خشونت و درشتى)

2366 1- الخرق شين الخلق. 1 200 تندى و خشونت، زشتى خلق و خوىانسان است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 320

2367 2- الخرق شرّ خلق. 1 200 خشونت و تندى بدترين خويهاست.

2368 3- الخرق معاداة الاراء و معاداة من يقدر على الضّرّاء. 2 53دشمنى كردن با آراى ديگران و دشمنى كردن با كسى كه قدرت زيان رساندن به انسان رادارد حماقت و نادانى است.

2369 4- ايّاك و الخرق فانّه شين الاخلاق. 2 293 بپرهيز از خشونتو حماقت كه سبب زشتى خلق و خوى انسان است.

2370 5- اسوء شي‏ء الخرق. 2 378 بدترين چيزها تندى كردن و نادانىاست.

2371 6- اقبح شي‏ء الخرق. 2 371 زشت‏ترين چيزها حماقت و خشونتاست.

2372 7- بئس الشّيّمة الخرق. 3 250 تندى كردن بد خصلتى است.

2373 8- رأس الجهل الخرق. 4 47 اساس نادانى خشونت و تندى است.

2374 9- كم من رفيع وضعه قبح خرقه.

4 558 چه بسا افراد بلند مرتبه‏اى كه زشتى تندى و خشونتش او را پستكرده است.

2375 10- من كثر خرقه استرذل. 5 183 كسى كه تندى و خشونتش زيادباشد پست شمرده شود.

2376 11- لسان الجهل الخرق. 5 124 زبان نادانى تندى و خشونت است.

2377 12- من الفحش كثرة الخرق. 6 35 خشونت بسيار از فحش به حسابآيد.

2378 13- ما كان الخرق فى شي‏ء الّا شانه. 6 62 تندى و خشونت درچيزى نيامده جز آنكه آن را زشت كرده است.

2379 14- لا خلّة أزرى من الخرق. 6 383 خلق و خويى خوارتر ازدرشتى كردن نيست.

2380 15- لا خلق أشين من الخرق. 6 380 هيچ اخلاقى زشت‏تر از تندىو درشتى كردن نيست.