هو لكونه عدما خاصا يصحبه قوه أو ملكه مفتقرتين الی قابل زمانی متجدد
الوجود يحتاج الی زمان بعد زمان الحركه التی هو يقابلها . و قد علم أن
حافظ الزمان هو المستديره فی المشهور ( 1 ) .
و أما اتمها ، فلانها فی نفسها لا يحتمل الزياده فی الكميه كباقی
الحركات و لا الاشتداد و لا التضعف فی السرعه و البطؤ ( 2 ) لما ستعلم ( 3
) فی مباحث الافلاك ، و لان فاعلها و غايتها ليس أمرا محسوسا بل أمر عقلی
غير متفاوت فی القرب اليه و البعد عنه لكونه خارجا عن هذا العالم كما
يتفاوت غايه الحركات الطبيعيه الاينيه و تشتد حركتها أخيرا ( 4 ) كلما
قرب المتحرك من الحيز الطبيعی ، و القسريه يضعف أخيرا كلما
پاورقی :
1 - با اين " فی المشهور " خواسته بگويد نظر خود ما اين نيست .
2 - چون حركت فلك دائم است ديگر زياده در كميت پيدا نمیكند ، يك
شیء دائم كه ديگر زياده نمیپذيرد . حتی در باب حركات فلك قدما معتقدند
كه شدت و ضعف هم پيدا نمیكند ، سرعت و بطؤهم پيدا نمیكند .
3 - در اينجا مرحوم آخوند دو وعده داده است كه عملی نشده است . و
دليلش همان حرفی است كه ما مكرر گفتهايم كه " اسفار " به صورت يك
كتاب يادداشت و ناتمام باقيمانده است و آن را تمام نكرده . خيلی از
مباحث است كه میگويد در گذشته گفته شده و حال آنكه در آينده میآيد ، و
خيلی از مباحثی را كه به آينده وعده میدهد اساسا طرح نكرده است ، و در
آخر همين فصل باز میگويد در مباحث جهات و فلكيات خواهيم گفت در حالی
كه " اسفار " بحث فلكيات را ندارد . و نيز بعضی مباحث را به مبحث
نبوات وعده میدهد كه " اسفار " اين مبحث را هم ندارد .
4 - در حركات أينی شدت و ضعف پيدا میشود . دليل شدت و ضعف يا از
ناحيه فاعل است يا از ناحيه غايت . از ناحيه فاعل اين است كه علت
فاعلی بر نيرويش اگر اضافه شود حركت شديد میشود . در مورد غايت
میگويند هر چه شیء به غايت خود نزديكتر شود بر سرعتش و شدت حركتش
افزوده میشود . امروزه هم همين حرف را میزنند . قدما هم میگفتند اگر
شيئی را رها كنيم و به سوی پائين حركت كند وقتی به زمين نزديك میشود ،
هر چه نزديكتر بشود بر سرعتش افزوده میشود . و در حركت قسری بر عكس
قائل بودند كه آنا فانا از سرعتش كاسته میشود . مثلا پرتاب سنگ به بالا
به ضعيف شدن و كند شدن لحظه به لحظه آن میانجامد تا میرسد به مرحله سكون
. قدما اين شدت يا ضعف حركت را در افلاك قائل نبودند ، هيچ عاملی از
قبيل فاعل و غايت را موجب تغيير حركت افلاك نمیدانستهاند .
