کتابخانه الکترونيکي انهار

1947 20- افضل الاعمال لزوم الحقّ.
2 467 برترين عملها ملازم بودن با حقّ است.
1948 21- اشبه النّاس بأنبياء اللَّه اقولهم للحقّ، و اصبرهم علىالعمل به. 2 433 شبيه‏ترين مردم به پيامبران كسى است كه به حق گوياتر، و در عمل بهآن بردبارتر باشد.
1949 22- اقرب العباد الى اللَّه تعالى اقولهم للحقّ و ان كانعليه، و أعملهم بالحقّ و ان كان فيه كرهه. 2 447 نزديكترين بندگان به خداى تعالىكسى است كه به حق گوياتر باشد اگر چه به زيان او باشد، و عمل او به حق از همه بهترباشد اگر چه آن را خوش ندارد.
1950 23- اذا اكرم اللَّه عبدا اعانه على اقامة الحقّ. 3 162 هرگاه خداوند بنده‏اى را گرامى بدارد او را در راه بر پا داشتن حق كمك دهد.
1951 24- بالحقّ يستظهر المحتجّ.
3 210 كسى كه حجّت و دليل آورد به وسيله حق پشت خود محكم و قوى كند(و اگر دليل او حق نباشد قوى پشت نباشد).
1952 25- بالعدول عن الحقّ تكون الضّلالة. 3 219 با روى گردنداناز حق گمراهى آيد.
1953 26- بلزوم الحقّ يحصل الاستظهار. 3 239 با ملازم بودن حق پشتگرمى به دست آيد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 274
1954 27- ثلاث فيهنّ النّجاة: لزوم الحقّ و تجنّب الباطل و ركوبالجدّ. 3 336 سه چيز است كه نجات و رستگارى در آنهاست: ملازمت با حق، دورى كردن ازباطل، و بر نشستن بر مركب تلاش و كوشش.
1955 28- خذلوا الحقّ و لم ينصروا الباطل. 3 456 از يارى كردن حقدست برداشته و باطل را نيز يارى نكردند. 1956 29- خض الغمرات الى الحقّ حيث كان.3 451 در راه رسيدن به حق هر جا كه باشد در درياى شدايد خود را فرو بر.
1957 30- خالف من خالف الحقّ الى غيره و دعه و ما رضى لنفسه. 3446 مخالفت كن با كسى كه با رفتن به سوى نا حق، با حق مخالفت كرده، و او را باآنچه براى خود پسنديده واگذار.
1958 31- حقّ و باطل و لكلّ أهل. 3 407 حقى است و باطلى، و هركدام اهلى دارد.
1959 32- خير الامور ما اسفر عن الحقّ.
3 428 بهترين كارها آن است كه از حق پرده بر دارد.
1960 33- حقّ يضرّ خير من باطل يسرّ.
3 408 حقى كه زيان به بار آورد بهتر است از باطلى كه شادمانى آرد.
1961 34- رحم اللَّه امرء احيى حقّا و أمات باطلا و ادحض الجور واقام العدل. 4 45 خدا رحمت كند هر كس كه حق را زنده كند و باطل را بميراند، ستم راسركوب و عدل و داد را بر پا دارد.
1962 35- رأس الحكمة لزوم الحقّ و طاعة المحقّ. 4 53 اساس حكمتملازم بودن با حق و فرمانبردارى از حق دارنده است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 275
1963 36- شافع الخلق العمل بالحقّ و لزوم الصّدق. 4 192 شافعمردمان (در روز جزا) عمل كردن به حق، و ملازمت با صداقت و راستى است.
1964 37- عليكم بموجبات الحقّ فالزموها و ايّاكم و محالاتالتّرّهات.
4 301 بر شما باد به ملازمت انگيزه‏هاى حق و حقيقت، و بپرهيزيد ازباطلهاى محال.
1965 38- عودك الى الحقّ خير من تماديك فى الباطل. 4 349 بازگشتتو به حق بهتر از ادامه دادن راه باطل است.
1966 39- عودك الى الحقّ و ان تعبت خير من راحتك مع لزوم الباطل.4 349 بازگشت تو به سوى حق اگر چه موجب رنج و تعب تو گردد، بهتر از راحتى و آسايشتو با ملازمت باطل است.
1967 40- غرض المحقّ الرّشاد. 4 387 غرض و هدف كسى كه بر حق استرفتن به راه راست است.
1968 41- فى لزوم الحقّ تكون السّعادة. 4 402 نيكبختى در ملازمتبا حق است.
1969 42- فارق من فارق الحقّ الى غيره و دعه و ما رضى لنفسه. 4428 جدا شو از كسى كه از حق جدا شده و به راه ديگرى رفته است، و او را با آنچهبراى خود انتخاب كرده و بدان راضى گشته است واگذار.
1970 43- قد أعدّوا لكلّ حقّ باطلا، و لكلّ قائم مائلا، و لكلّحىّ قاتلا، و لكلّ باب مفتاحا، و لكلّ ليل صباحا.
4 483 (در باره جمعى از منافقان فرموده:) به راستى كه اينان دربرابر هر حقى باطلى آماده كرده‏اند و در مقابل هر راستى كجى، و براى هر انسانزنده‏اى كشنده‏اى، و براى هر درى كليدى، و براى هر شبى بامدادى.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 276
1971 44- قولوا الحقّ تغنموا، و استكتوا عن الباطل تسلموا. 4 508حق را بگوييد تا غنيمت يابيد، و از باطل خموش باشيد تا سالم بمانيد.
1972 45- قليل الحقّ يدفع كثير الباطل كما انّ القليل من النّاريحرق كثير الحطب. 4 498 اندكى از حق، باطل بسيار را دفع كند، همان گونه كه كمى ازآتش، هيزم بسيار را بسوزاند.
1973 46- كيف يجد حلاوة الايمان من يسخط الحقّ. 4 566 چگونهشيرينى ايمان را دريابد كسى كه حق را دشمن مى‏دارد.
1974 47- كيف ينفصل عن الباطل من لم يتّصل بالحقّ. 4 566 چگونهجدا گردد از باطل كسى كه به حق نپيوسته است. 1975 48- كن عالما بالحقّ عاملا بهينجك اللَّه سبحانه. 4 616 آشنا و دانا به حق باش و بدان عمل كن تا خداى سبحاننجات و رستگارى‏ات دهد.
1976 49- كن جوادا بالحقّ بخيلا بالباطل. 4 602 نسبت به حقسخاوتمند و در مورد باطل بخيل باش.
1977 50- من صارع الحقّ صرع. 5 168 كسى كه با حق (دست و پنجه نرمكند و) كشتى بگيرد به زمين خواهد خورد.
1978 51- من عاند الحقّ صرعه. 5 205 كسى كه با حق دشمنى كند حق برزمينش زند.
1979 52- من حارب الحقّ حرب. 5 182 كسى كه با حق بجنگد هر چه دارداز او گرفته شود.
1980 53- من عاند الحقّ قتله. 5 183 كسى كه با حق دشمنى كند او رابه قتل رساند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 277
1981 54- من عاند الحقّ لزمه الوهن.
5 221 كسى كه با حق دشمنى كند ضعف و سستى ملازم او گردد.
1982 55- من عمل بالحقّ ربح. 5 145 كسى كه به حق عمل كند رستگارشود.
1983 56- من نصر الحقّ أفلح. 5 145 كسى كه حق را يارى دهد رستگارگردد.
1984 57- من عمل بالحقّ غنم. 5 136 كسى كه به حق عمل كند بهره وغنيمت يابد.
1985 58- من احتجّ بالحقّ فلج. 5 151 كسى كه به حق احتجاج كند ودليل بياورد غالب آيد.
1986 59- من عمل بالحقّ افلح. 5 168 كسى كه به حق عمل كند نجاتيابد.
1987 60- من غالب الحقّ غلب. 5 182 كسى كه بخواهد بر حق غالب گرددمغلوب شود.
1988 61- من تعدّى الحقّ ضاق مذهبه.
5 254 كسى كه از حق بگذرد راهش تنگ (و سخت) باشد.
1989 62- من عاند الحقّ كان اللَّه خصمه. 5 229 كسى كه با حقدشمنى كند خداى تعالى خصم (و طرف نزاع) او باشد.
1990 63- من لم ينجه الحقّ أهلكه الباطل. 5 246 كسى كه حق او رانجات ندهد باطل نابودش سازد.
1991 64- من اعتزّ بالحقّ اعزّه الحقّ.
5 293 كسى كه به حق عزّت جويد عزيزش گرداند.
1992 65- من كثر باطله لم يتّبع حقّه.
5 235 كسى كه (سخن و يا هر عمل) باطل او بسيار باشد از (سخن) حق اونيز پيروى نشود.
1993 66- للحقّ دولة. 5 25
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 278
حق، را دولتى است.
1994 67- لئن امر الباطل لقديما فعل لئن قلّ الحقّ لربّما و لعلّ،لقلّما أدبر شي‏ء فاقبل. 5 47 اگر باطل حكومت كند (شگفت نيست) از دير زمان چنينبوده، و اگر حق (پيروان آن اندكند) چه بسا و شايد كه افزوده گردد، ولى كمتر مى‏شودچيزى از دست برود و دوباره باز گردد.
1995 68- ليكن موئلك الى الحقّ فانّ الحقّ اقوى معين. 5 50 بايدبازگشتگاه تو به سوى حق باشد، زيرا كه حق، قوى‏ترين كمك كار است.
1996 69- ليكن مرجعك الى الحقّ فمن فارق الحقّ هلك. 5 53 بايدبازگشت تو به سوى حق باشد كه هر كس از حق جدا شد به هلاكت رسيد.
1997 70- لن يدرك النّجاة من لم يعمل بالحقّ. 5 67 هرگز به نجات ورستگارى نرسد كسى كه به حق عمل نكند.
1998 71- لو لم تتخاذلوا عن نصرة الحقّ لم تهنوا عن توهين الباطل.5 117 اگر از يارى كردن حق روى نگردانيد (و در يارى كردن حق استوار باشيد) در خواركردن باطل سست و ناتوان نشويد (و با قدرت و توان باطل را خوار خواهيد كرد).
1999 72- من أبدى صفحته للحقّ هلك.
5 304 هر كس براى كارزار با حق رو در روى آن قرار گيرد نابود گردد.
2000 73- من اعتزّ بغير الحقّ أذلّه اللَّه بالحقّ. 5 320 كسى كهاز راه نا حقّ عزّت يابد خداوند او را به وسيله حق خوار گرداند.
2001 74- من اتّخذ الحقّ لجاما اتّخذه النّاس اماما. 5 321 كسى كهحق را لگام (دهان بند) خود گيرد مردم او را به امامت و پيشوايى خود برگيرند.
2002 75- من تعدّى الحقّ ضاق مذهبه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 279
5 323 كسى كه از حق تعدّى كند و بگذرد راه كار بر او تنگ شود.
2003 76- من عمل بالحقّ مال اليه الخلق. 5 338 كسى كه به حق عملكند مردم به سوى او ميل كنند.
2004 77- من جاهد على اقامة الحقّ وفّق. 5 339 كسى كه در راه برپا داشتن حق جهاد (مبارزه يا تلاش) كند موفّق گردد.
2005 78- من نكب عن الحقّ ذمّ عاقبته.
5 340 كسى كه از حق روى بگرداند سرانجامش نكوهيده شود.
2006 79- من استسلم للحقّ و اطاع المحقّ كان من المحسنين. 5 381كسى كه در برابر حق تسليم شود، و از حقدار پيروى كند از نيكوكاران است.
2007 80- لا يدرك من اعتزّ بالحق. 6 390 گرفتار نشود كسى كه به حقعزّت يافته است.
2008 81- من جعل الحقّ مطلبه لان له الشّديد و قرب عليه البعيد. 5392 هر كس حق را هدف خود قرار دهد سختى‏ها براى او نرم، و دور برايش نزديك گردد.
2009 82- من اضعف الحقّ و خذله اهلكه الباطل و قتله. 5 395 كسى كهحق را ناتوان و خوار نمايد باطل او را نابود كرده و به قتل رساند.
2010 83- من كان مقصده الحقّ ادركه و لو كان كثير اللّبس. 5 423كسى كه مقصدش حق باشد بدان مى‏رسد اگر چه در پوششهاى بسيار باشد.
2011 84- من عاند الحقّ قتله و من تعزّز عليه ذلّله. 5 459 كسى كهبا حق دشمنى كند حقّ او را بكشد، و هر كه در صدد غلبه بر حق باشد خوارش كند.
2012 85- من نصر الحقّ غنم. 5 466
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 280
كسى كه حق را يارى كند غنيمت مى‏برد.
2013 86- صمدا صمدا حتّى ينجلي لكم عمود الحقّ و أنتم الاعلون واللَّه معكم و لن يتركم أعمالكم. 4 216 استوار باشيد و پايدار تا حق براى شماآشكار و پديدار شود، و خدا با شماست و از پاداش كردارتان نخواهد كاست. 2014 87- منازع الحقّ مخصوم. 6 123 كسى كه به نزاع با حق برخيزيد شكست خورده است.
2015 88- ما اكثر من يعترف بالحقّ و لا يطيعه. 6 63 چه بسيارندكسانى كه به حق اعتراف كنند ولى پيرويش نكنند.
2016 89- ما ذا بعد الحقّ الّا الضّلال. 6 83 چيست پس از حق جزگمراهى.
2017 90- نعم الدّليل الحقّ. 6 156 حقّ، راهنماى خوبى است.
2018 91- و اللَّه ما منع الامن أهله و ازاح الحقّ عن مستحقّه،الّا كلّ كافر جاحد و منافق ملحد. 6 242 به خدا سوگند مانع نشود ايمنى و امنيت رااز مردمى كه شايسته آنند و كنار نزند حق را از مستحق آن، مگر هر كافر منكر و منافقبى‏دينى. 2019 92- لا تمسك عن اظهار الحقّ اذا وجدت له اهلا. 6 266 خوددارى نكناز آشكار كردن و بيان كردن حق، هنگامى كه اهلى براى آن يافتى.
2020 93- لا تغالب من يستظهر بالحقّ فانّ مغالب الحقّ مغلوب. 6302 در صدد پيروزى مباش بر كسى كه پشتگرمى به حق دارد، زيرا كسى كه چنين كند مغلوبو شكست خورده است.
2021 94- لا يؤنسنّك الّا الحقّ و لا يوحشنّك الّا الباطل. 6 294
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 281
زنهار كه انس ندهد تو را چيزى مگر حقّ، و به وحشت نيندازد تورا چيزى جز باطل.
2022 95- لا تمنعنّكم رعاية الحقّ لاحد عن اقامة الحقّ عليه. 6301 زنهار كه رعايت حق كسى (كه به گردن شما حقى دارد) باز ندارد شما را از اقامهحق بر او.
2023 96- لا حقّ لمحجوج. 6 356 كسى كه به حقّ محكوم شده حقىندارد.
2024 97- لا ناصح أنصح من الحقّ. 6 381 خير خواهى خير خواه‏تر ازحق نيست.
2025 98- لا يذلّ من اعتزّ بالحقّ. 6 390 خوار نشود كسى كه بهواسطه حق عزيز گشته است.
2026 99- لا يجتمع الباطل و الحقّ. 6 372 حق و باطل با هم جمعنشوند.
2027 100- لا صاحب اعزّ من الحقّ. 6 384 مصاحب و همراهى، عزيزتراز حق نيست.
2028 101- لا يغلب من يستظهر بالحقّ.
6 387 مغلوب نگردد كسى كه پشت خود را به وسيله حقّ قوى كرده است.
2029 102- لا يخصم من يحتجّ بالحقّ.
6 387 محكوم نشود كسى كه به حق دليل آورد.
2030 103- لا رسول ابلغ من الحقّ. 6 379 پيام رسانى رساننده‏تر ازحق نيست.
2031 104- لا يصبر للحقّ الّا من يعرف فضله. 6 397 در راه حق،بردبارى و صبر نكند جز كسى كه فضيلت آن را بشناسد.
2032 105- لا خير في السّكوت عن الحقّ كما انّه لا خير في القولبالجهل. 6 415 خيرى در خموشى از بيان حق نيست، چنانچه خيرى در سخن گفتن به باطلنيست.
2033 106- لا يصبر على مرّ الحقّ الّا من أيقن بحلاوة عاقبته. 6423.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 282
بر تلخى حق بردبارى و صبر نكند جز آن كس كه به شيرينى و حلاوتعاقبت و سرانجامش يقين دارد.
2034 107- لا يعاب الرّجل باخذ حقّه و انّما يعاب باخذ ما ليس له.6 410 كسى را به گرفتن حق خود عيب نكنند، بلكه به گرفتن چيزى كه حق او نيست عيبكنند.
2035 108- يسير الحقّ يدفع كثير الباطل.
6 457 اندكى از حق، برطرف سازد باطل بسيار را.
2036 109- يا أباذرّ انّك إن غضبت للَّه فارج من غضبت له، إنّالقوم خافوك على دنياهم و خفتهم على دينك، فاترك في أيديهم ما خافوك عليه، و اهربمنهم بما خفتهم عليه، فما أحوجهم الى ما منعتهم، و ما أغناك عمّا منعوك، و لو أنّالسّماوات و الأرض كانتا على عبد رتقا ثمّ اتّقى اللَّه لجعل له منهما مخرجا، فلايونسنّك الّا الحقّ، و لا يوحشنّك إلّا الباطل، فلو قبلت دنياهم لأحبّوك، و لو قرضتمنها لأمنوك. 4 464 اى ابو ذر تو به خاطر خدا خشم گرفتى و غضب كردى پس به همان كسكه برايش غضب نمودى اميدوار باشد. اين مردم از تو بر دنيايشان ترسيدند، و تو ازآنها بر دينت پس آنچه را كه آنها برايش در وحشتند به خودشان واگذار، و از آنچهمى‏ترسى گرفتارش شوند (كيفر الهى) فرار كن، چه محتاجند به آنچه از آن منعشانمى‏كردى، و چه بى‏نيازى تو از آنچه تو را منع مى‏كردند.
اگر درهاى آسمانها و زمين به روى بنده‏اى بسته شده باشد اما اواز خداى بترسد، خداوند، راهى براى او خواهد گشود. آرامش خويش را تنها در حق جستجوكن و غير از باطل چيزى تو را به وحشت نياندازد، اگر دنيايشان را مى‏پذيرفتى دوستتمى‏داشتند و اگر سهمى از آن را به خود اختصاص مى‏دادى (و با آنها كنار مى‏آمدى)دست از تو بر مى‏داشتند
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 283
2037 110- عليكم بالمحجّة البيضاء فاسلكوها و الّا استبدل اللَّهبكم غيركم. 4 300 بر شما باد به راه روشن و سلوك در آن، و گر نه خداوند ديگران رابه جاى شما بر آن وادارد.
2038 111- قد وضحت محجّة الحقّ لطلّابها. 4 476 به راستى كه راهحق براى جويندگانش آشكار گشته است.
2039 112- من عمل بالحقّ نجا. 5 153 كسى كه به حق عمل كند رستگارىو نجات يابد.
2040 113- من عدل عن واضح المحجّة غرق في اللّجّة. 5 474 كسى كهاز راه روشن و آشكار، روى بگرداند در درياى گمراهى غرق شود.
2041 114- انّ اللَّه سبحانه قد انار سبيل الحقّ و أوضح طرقهفشقوه لازمة او سعادة دائمة. 2 564 به راستى كه خداى سبحان راه حق را روشن نموده وجاده‏هاى آن را آشكار كرده، و در نتيجه يا شقاوت و بدبختى ملازم انسانها است و ياسعادت و نيكبختى دائمى.

باب التحقيق (كنجكاوى)

2042 1- لا عمل كالتّحقيق. 6 353 كارى همچون تحقيق و كنجكاوىنيست.

2043 2- لا ينفع اجتهاد بغير تحقيق. 6 387 اجتهادى بدون تحقيق سودنبخشد.

2044 3- لا سنّة افضل من التّحقيق. 6 381 روش و شيوه‏اى برتر ازتحقيق نيست.

باب الحقوق (حقوق خدا و مردم)

2045 1- جعل اللَّه سبحانه حقوق عباده مقدّمة لحقوقه، فمن قامبحقوق عباد اللَّه كان ذلك مؤدّيا الى القيام بحقوق اللَّه. 3 370 خداى سبحان حقوقبندگانش را مقدمه حقوق خود قرار داده، پس آن كس كه به پا خواست براى اداى حقوقبندگان خدا،

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 284

اين كار مى‏كشاند او را به سوى قيام به اداى حقوق خداوند.

2046 2- من قضى حقّ من لا يقضي حقّه فقد عبّده. 5 366 كسى كه بهجاى آورد حق كسى را كه او حقّش را به جاى نياورده، او را بنده خويش گردانده است.

2047 3- من العقوق اضاعة الحقوق. 6 9 از جمله عقوق (نافرمانى وآزار پدر و مادر) ضايع كردن و تباه ساختن حقوق آنهاست.

2048 4- فى حمل عباد اللَّه على احكام اللَّه استيفاء الحقوق وكلّ الرّفق. 4 410 در وادار كردن مردم بر انجام احكام الهى فرا گرفتن تمام حقوق وهمه لطف نهفته است.

باب الاحتكار

(حبس مال به طمع گران شدن) 2049 1- الاحتكار رذيلة. 1 39 احتكارپستى آورد.

2050 2- الاحتكار داعية الحرمان. 1 66 احتكار به حرمان و بى‏بهرهماندن (محتكر) انجامد.

2051 3- المحتكر محروم من نعمته.

1 127 احتكار كننده از نعمت خود محروم و بى‏بهره خواهد ماند.

2052 4- الاحتكار شيمة الفجّار. 1 160 احتكار شيوه و طريقهبدكاران و گنهكاران است.

2053 5- كن مقتدرا و لا تكن محتكرا.

4 601 توانا و توانگر باش ولى محتكر (احتكار كننده) نباش.

2054 6- من طبائع الاغمار اتعاب النّفوس فى الاحتكار. 6 28 از خلقو خوى افراد نادان و بى‏تجربه‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 285

است كه خود يا ديگران را براى احتكار به رنج و تعب وادارند.

باب الحكمة (فرزانگى، علم صحيح)

2055 1- الحكمة ترشد. 1 11 حكمت، انسان را به راه راست راهنمايىكند.

2056 2- الحكمة عصمة، العصمة نعمة.

1 12 حكمت، نگهبان و نگهدارنده انسان (از انحراف و زشتى) است و عصمتنعمت (الهى) است.

2057 3- الحكم رياض النّبلاء. 1 245 حكمتها (و دانشهاى درست)بوستانهاى مردمان دانا و هوشيار است.

2058 4- الحكيم يشفى السّائل و يجود بالفضائل. 1 394 شخص حكيمدرخواست كننده سائل را درمان نمايد، و به فضائل و كمالات، جود و بخشش كند.

2059 5- الحكيم من جازى الاساءة بالاحسان. 2 29 حكيم كسى است كهبدى را به نيكى پاداش دهد. 2060 6- الحكمة روضة العقلاء و نزهة النّبلاء. 2 32حكمت بوستان و خردمندان و گردشگاه مردمان دانا و هوشيار است.

2061 7- العلم ثمرة الحكمة و الصّواب من فروعها. 2 39 علم و دانايىثمرة و ميوه حكمت است، و درستى و حقيقت شاخه‏هاى آن.

2062 8- الحكمة ضالّة كلّ مؤمن فخذوها و لو من افواه المنافقين. 258 حكمت گمشده هر انسان با ايمانى است، آن را فرا گيريد اگر چه از دهان منافقانباشد.

2063 9- القلب ينبوع الحكمة و الاذن مغيضها. 2 119 دل، چشمه حكمتاست و گوش، محلّ ورود آن.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 286

2064 10- الحكمة شجرة تنبت فى القلب و تثمر على اللّسان. 2 106حكمت درختى است كه در دل برويد و بر زبان ميوه و ثمر دهد.

2065 11- الحكماء اشرف النّاس انفسا و اكثرهم صبرا و أسرعهم عفواو أوسعهم اخلاقا. 2 140 فرزانگان نفسشان از ديگران شريف‏تر، و صبر و بردباريشان ازديگران زيادتر، و گذشتشان از مردمان سريع‏تر، و خلق ايشان از ديگران گشاده‏ترمى‏باشد.

2066 12- استشعر الحكمة و تجلبب السّكينة، فانّهما حلية الابرار.2 187 حكمت را شعار خود گردان، و آرامش و وقار را پيراهن خود كه اين دو زيور نيكاناست.

2067 13- اوّل الحكمة ترك اللّذّات و آخرها مقت الفانيات. 2 408آغاز حكمت ترك لذتها است، و انجام آن بيزارى جستن از آنچه نابود شدنى است.

2068 14- اذا ضللت عن حكمة اللَّه فقف عند قدرته، فانّك ان فاتكمن حكمته ما يشفيك، فلن يفوتك من قدرته ما يكفيك. 3 143 هر گاه از حكمت خدادرمانده و سر در گم شدى (و پى به آن نبردى) در برابر قدرت خدا بايست و توقف كن (وپناه بدان ببر) كه اگر براى درمان در خود از حكمت چيزى به دست نياوردى، قدرت خداوندرا به اندازه‏اى كه تو را كفايت كند از دست نخواهى داد. 2069 15- بالحكمة يكشفغطاء العلم.

3 221 به وسيله حكمت، پرده از چهره علم و دانش برداشته شود.

2070 16- ثمرة الحكمة الفوز. 3 333 ميوه حكمت، رستگارى است.

2071 17- ثمرة الحكمة التّنزّه عن الدّنيا و الوله بجنّة المأوى.3 334 ميوه حكمت، دورى كردن از دنيا و شيفته‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 287

شدن به بهشت برين «جنّة المأوى» است.

2072 18- خذ الحكمة انّى كانت، فانّ الحكمة، ضالّة كلّ مؤمن. 3440 حكمت را هر جا كه هست فراگير، كه به راستى حكمت گمشده هر مؤمنى است.

2073 19- حدّ الحكمة الاعراض عن دار افناء و التّولّه بدارالبقاء. 3 404 حدّ و مرز حكمت، رو گرداندن از دنياى فانى و شيفته شدن به سراىجاودانى است.

2074 20- حرام على كلّ عقل مغلول بالشّهوة ان ينتفع بالحكمة. 3404 بر هر عقلى كه اسير شهوت باشد حرام است كه به حكمت سودمند گردد. 2075 21- حكمة الدّنىّ ترفعه، و جهل الشّريف يضعه. 3 411 حكمت و فرزانگى، شخص پست و حقير رابلند گرداند، و نادانى شخص شريف، او را پست گرداند.

2076 22- رأس الحكمة لزوم الحقّ. 4 47 اساس حكمت و فرزانگى ملازمتبا حق است.

2077 23- رغبة العاقل فى الحكمة، و همّة الجاهل في الحماقة. 4 94شوق و رغبت شخص عاقل در حكمت است، و رغبت و شوق جاهل در حماقت و كم عقلى است.

2078 24- الحكمة لا تحلّ قلب المنافق الّا و هي على ارتحال. 2 81حكمت در دل منافق در نيايد جز آنكه همان گونه بيرون رود (و در آن جايگير نشود).

2079 25- ضالّة العاقل الحكمة فهو احقّ بها حيث كانت. 4 227 گمشدهخردمند حكمت است و او شايسته‏تر است به آن در هر جا كه باشد.

2080 26- ضالّة الحكيم الحكمة فهو يطلبها حيث كانت. 4 227 گمشدهحكيم حكمت است، و او جستجو كند آن را هر جا كه باشد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 288

2081 27- عليك بالحكمة فانّها الحلية الفاخرة. 4 284 بر تو باد بهتحصيل حكمت كه آن جامه گرانبهايى است.

2082 28- غنى العاقل بحكمته و عزّه بقناعته. 4 386 توانگرى عاقل وخردمند به حكمت او است، و عزّت و ارجمندى‏اش به قناعت است.

2083 29- غنيمة الاكياس مدارسة الحكمة. 4 391 غنيمت زيركان گفتگوو مذاكره حكمت است.

2084 30- قد يقول الحكمة غير الحكيم.

4 470 گاهى است كه سخن حكيمانه‏اى را غير از شخص حكيم بر زبان آرد.

2085 31- قرنت الحكمة بالعصمة. 4 493 مقرون و همراه گشته حكمت باپاكدامنى. 2086 32- كلّ شي‏ء يملّ ما خلا طرائف الحكم. 4 539 هر چيزى ملول آور وخسته كننده است، جز سخنان حكمت آميز نو و جديد.

2087 33- كلّما قويت الحكمة ضعفت الشّهوة. 4 622 هر چه حكمت وفرزانگى در انسان نيرومند شود، شهوت و خواهشهاى نفسانى ضعيف و ناتوان گردد.

2088 34- كيف يصبر على مباينة الاضداد من لم تعنه الحكمة. 4 563كسى كه حكمت و فرزانگى او را يارى ندهد، چگونه مى‏تواند خود را در برابر دشمنان(سعادت و كمال انسانى) نگه دارد. 2089 35- من تفكّه بالحكم لم يعدم اللّذة. 5 233كسى كه از حكمتها بهره‏مند شود هيچگاه‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 289

كاميابى و لذّت را از دست نخواهد داد (و پيوسته با بهره گيرىاز هر حكمتى لذّتى را به دست خواهد آورد).

2090 36- من لهج بالحكمة فقد شرّف نفسه. 5 265 كسى كه شوق و رغبتبه حكمت داشته باشد، نفس خويش را شريف و ارجمند داشته است.

2091 37- للنّفوس طبائع سوء و الحكمة تنهى عنها. 5 32 نفوسانسانها خويها و خصلتهاى زشت و بدى دارند و حكمت است كه از آنها نهى كند و بازدارد.

2092 38- ليس بحكيم من قصد بحاجته غير حكيم. 5 84 حكيم و فرزانهنيست كسى كه نياز خود را نزد كسى غير از حكيم ببرد.

2093 39- ليس بحكيم من ابتذل بانبساطه الى غير حميم. 5 84 حكيمنيست كسى كه شكفته رويى خود را از غير دوست صميمى (يا خويشاوند) نگاه ندارد. 209440- من عرف بالحكمة لا حظته العيون بالوقار. 5 311 كسى كه به حكمت شناخته و معروفشد مردمان به ديده وقار و سنگينى به او بنگرند.

2095 41- من ثبتت له الحكمة عرف العبرة. 5 352 كسى كه حكمت براىاو ثابت گشت (و حكيم شد) عبرت و پند آموزى را بشناسد.

2096 42- من كشف مقالات الحكماء انتفع بحقائقها. 5 474 هر كه ازسخنان حكيمان پرده بردارد از حقائق (و معارف پنهان) آنها سودمند گردد.

2097 43- من خزائن الغيب تظهر الحكمة. 6 10 حكمت و فرزانگى ازخزينه‏هاى غيب‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 290

ظهور و بروز يابد.

2098 44- مجلس الحكمة غرس الفضلاء. 6 124 مجلس و محفل حكمت (وگفتگوهاى حكمت آميز) محل غرس نهالهاى فكرى فضلا و برگزيدگان علم و دانش است. 209945- مجالسة الحكماء حياة العقول و شفاء النّفوس. 6 151 مجالست و هم نشينى باحكيمان حيات بخش عقلها و انديشه‏ها، و شفا بخش جانها است.

2100 46- لا خير فى الصّمت عن الحكمة كما انّه لا خير في القولبالباطل.

6 414 خيرى نيست در سكوت در جاى بيان حكمت (سخنان راست و درست)چنانچه خيرى نيست در سخن باطل.

باب الحلال (جايز، روا)

2101 1- عليك بلزوم الحلال و حسن البرّ بالعيال و ذكر اللَّه فىكلّ حال. 4 294 بر تو باد به ملازمت و جدا نشدن از حلال، و نيكو كارى نسبت به عيال(و نانخوران خود) و ياد خدا بودن در هر حال.

2102 2- من توفيق الحرّ اكتسابه المال من حلّه. 6 36 از توفيقاتآزاد مردان، به دست آوردن مال از راه حلال آن است.

2103 3- ازكى المكاسب كسب الحلال.

2 427 پاك‏ترين كسبها (و در آمدها) كسب حلال است.

باب الحلم (خويشتن دارى، بردبارى)

2104 1- الحلم عشيرة. 1 44 بردبارى و حلم، عشيرة و قبيله‏اى است.(يعنى در جاى خود كار قبيله‏اى را به‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 291

سود انسان انجام مى‏دهد) 2105 2- الحلم زين الخلق. 1 74بردبارى، زيور خلق و خوى انسانى است.

2106 3- الحلم عنوان الفضل. 1 134 بردبارى، سر آغاز فضيلت و برترىانسان است.

2107 4- الحلم رأس الرّياسة. 1 197 بردبارى، اساس رياست و آقايىاست.

2108 5- الحلم ثمرة العلم. 1 211 بردبارى، ميوه علم و دانش است.

2109 6- السّلم ثمرة الحلم. 1 227 آشتى و مسالمت، ميوه حلم وبردبارى است.

2110 7- انّ افضل اخلاق الرّجال الحلم.

2 488 به راستى كه بهترين اخلاق مردان، حلم و بردبارى است.

2111 8- اشجع النّاس من غلب الجهل بالحلم. 2 450 شجاع‏ترين مردم كسىاست كه با كمك حلم و بردبارى، بر جهل و نادانى غالب و پيروز آيد.

2112 9- اقوى النّاس من قوى على غضبه بحلمه. 2 435 نيرومندترينمردمان كسى است كه به وسيله بردبارى بر خشم خويش فائق آيد.

2113 10- افضل الحلم كظم الغيظ و ملك النّفس مع القدرة. 2 435برترين بردباريها فرو بردن خشم و در اختيار گرفتن نفس در هنگام قدرت (بر تلافى وانتقام) است.

2114 11- احلم تكرم. 2 169 بردبارى كن تا گرامى‏ات دارند.

2115 12- الحلم فدام السّفيه. 1 245 بردبارى، دهان بند ابلهاناست.

2116 13- الحلم زينة العلم. 1 249 بردبارى، زيور علم و دانش است.

2117 14- الحلم تمام العقل. 1 264

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 292

بردبارى، نشانه كمال عقل است.

2118 15- الحلم نور جوهرة العقل. 1 311 بردبارى، نورى است كه گوهرآن عقل است.

2119 16- الحليم الّذى لا يشقّ عليه مئونة الحلم. 1 344 بردباركسى است كه دشوار نيست بر او به كار بردن حلم و بردبارى (و به خوبى مى‏تواند آن رادر جاى خود به كار برد).

2120 17- الحلم حلية العلم و علّة السّلم.

1 353 بردبارى، زيور علم، و سبب مسالمت و سازش است.

2121 18- الحلم نظام أمر المؤمن. 1 372 حلم و بردبارى نظام (ووسيله نظم و آراستگى) كار مؤمن است.

2122 19- اوّل عوض الحليم عن حلمه انّ النّاس كلّهم انصاره علىخصمه. 2 66 نخستين پاداشى كه بردبار از بردبارى‏اش مى‏گيرد آن است كه مردم همگى دربرابر كسى كه با او به نزاع برخاسته يارى‏اش كنند.

2123 20- الحلم يطفى‏ء نار الغضب، و الحدّة تؤجّج احراقه. 2 123بردبارى، آتش خشم را خاموش سازد، و تندى كردن، آن را بر افروزد.

2124 21- احلم توقّر. 2 171 بردبارى كن تا حرمت و وقارت بدارند.

2125 22- احتجب عن الغضب بالحلم و غضّ عن الوهم بالفهم. 2 199 ازخشم، به وسيله بردبارى، خود را در پرده گير و بپوشان، و از پندار و گمان بيهودهنيز به وسيله فهم، چشم پوشى كن.

2126 23- احياكم احلمكم. 2 369 هر كس از شما كه شرمش بيشتر باشدبردبارى‏اش بيشتر خواهد بود.

2127 24- ازين الشّيم الحلم و العفاف.

2 399 آراسته‏ترين خصلتها بردبارى و پاكدامنى است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 293

2128 25- الحلم عند شدّة الغضب يؤمن غضب الجبّار. 2 45 بردبارى درهنگام خشم سخت، ايمن سازد (انسان را) از خشم خداى جبّار.

2129 26- الحلم احد المنقبتين. 2 20 بردبارى يكى از دو بخش منقبت(و مباهات انسان) است.

2130 27- انّ افضل النّاس من حلم عن قدرة، و زهد عن غنية، و أنصفعن قوّة. 2 513 به راستى كه برترين مردم كسى است كه در هنگام قدرت (بر انتقام)بردبارى كند، و در هنگام ثروتمندى و غنا زهد ورزد، و در هنگام داشتن نيرو و قوت بهعدل و انصاف عمل كند.

2131 28- ان كان في الغضب الانتصار ففى الحلم ثواب الابرار. 3 5اگر در خشم، انتقامجويى و تسلّاى نفس است، ولى در حلم و بردبارى پاداش نيكنيكوكاران نهفته است.

2132 29- ان لم تكن حليما فتحلّم، فانّه قلّ من تشبّه بقوم الّااوشك أن يصير منهم. 3 11 اگر بردبارى نيستى، خود را همچون بردباران و به صورت آناندر آور، زيرا كم است كه كسى خود را به مردمى شبيه سازد جز آنكه نزديك شود كه درزمره آنان در آيد.

2133 30- انّك مقوّم بادبك فزيّنه بالحلم. 3 57 به راستى بها وارزشى كه به تو مى‏دهند به خاطر ادب تو است پس آن را به بردبارى بياراى.

2134 31- انّما الحلم كظم الغيظ و ملك النّفس. 3 74 بردبارى جزفرو بردن خشم و زمام خويش به دست گرفتن نيست.

2135 32- انّما الحليم من اذا اوذى صبر و اذا ظلم غفر. 3 85 بهراستى بردبار كسى است كه چون آزارش كنند صبر كند، و چون ستمى به او رسد بيامرزد وبگذرد.

2136 33- اذا حلمت عن الجاهل فقد

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 294

أوسعته جوابا. 3 162 هنگامى كه از مقابله با نادان حلم ورزى وبردبارى كنى ميدان پاسخ او را باز گذارده‏اى.

2137 34- اذا حلمت عن السّفيه غمّمته فزوده غمّا بحلمك عنه. 3 144هنگامى كه در برابر آدم سبك مغز بردبارى كنى او را اندوهگين كرده، پس با بردبارىخود بر اندوهش بيفزا.

2138 35- اذا احبّ اللَّه عبدا زيّنه بالسّكينة و الحلم. 3 161 هرگاه خداوند بنده‏اى را دوست دارد او را به آرامش و بردبارى بيارايد.

2139 36- اذا تسلّط عليك الغضب فاغلبه بالحلم و الوقار. 3 188 هرگاه خشم بر تو مسلّط شد، با بردبارى و وقار خود بر آن غلبه كن (و آن را تحت فرمانخود گير).

2140 37- اذا كان الحلم مفسدة كان العفو معجزة. 3 195 هر گاهبردبارى تباهى به بار آرد (و موجب دليرى دشمن گردد) در اين صورت، گذشت عجز وناتوانى به حساب آيد. 2141 38- بالحلم تكثر الانصار. 3 199 به وسيله حلم، يارانزياد گردند.

2142 39- بوفور العقل يتوفّر الحلم.

3 221 با زيادى عقل بردبارى و حلم فراوان گردد.

2143 40- جمال الرّجل حلمه. 3 356 زيبايى و جمال انسانى به حلم وبردبارى است.

2144 41- حسن الحلم دليل وفور العلم.

3 385 بردبارى نيكو، دليل و نشانه علم بسيار است.

2145 42- خير الحلم التّحلّم. 3 424 بهترين بردبارى‏ها خود را بهبردبارى واداشتن است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 295

2146 43- رأس العلم الحلم. 4 49 اساس علم و دانش حلم و بردبارىاست.

2147 44- ردّوا البادرة بالحلم. 4 89 شتاب زدگى را (در تصميم وانجام كار) با بردبارى باز گردانيد.

2148 45- زين العلم الحلم. 4 108 زيور علم و دانش، حلم و بردبارىاست.

2149 46- سبب الوقار الحلم. 4 124 وسيله وقار و سنگينى بردبارىاست.

2150 47- ضادّوا الغضب بالحلم تحمدوا عواقبكم فى كلّ امر. 4 226خشم و تندى را با بردبارى پاسخ دهيد تا سر انجامتان را در هر كارى پسنديدهگردانيد.

2151 48- عليك بالحلم فانّه ثمرة العلم.

4 285 بر تو باد به حلم و بردبارى، زيرا حلم ثمره و ميوه علم ودانش است.

2152 49- عليك بالحلم فانّه خلق مرضىّ. 4 289 بر تو باد بهبردبارى كه آن خلق و خويى پسنديده است.

2153 50- قد يزهق الحليم. 4 460 گاهى است كه حليم هلاك مى‏شود. 2154 51- قد يتزيّى بالحلم غير الحليم.

4 470 گاهى است كه غير حليم (و شخصى كه بردبار نيست) جامه حلم بهتن كند (و خود را حليم بنماياند). 2155 52- كن حليما فى الغضب صبورا في الرّهبمجملا فى الطّلب. 4 607 در هنگامه خشم بردبار باشد، و در ترس خويشتن دار و شكيبا،و در طلب (مال و ثروت و يا هر چيز) ميانه رو باش.

2156 53- كمال العلم الحلم، و كمال‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 296

الحلم كثرة الاحتمال و الكظم. 4 628 كمال علم و دانش بهبردبارى است، و كمال بردبارى به بسيارى تحمّل و فرو بردن خشم است. 2157 54- كفىبالحلم وقارا. 4 573 بردبارى براى وقار و سنگينى انسان بس است.