بزرگ ترين اشتباه شيطان از آن جا سرچشمه گرفت ، او فكر مى كرد چون از آتشفروزان خلق شده ، واقعا از آدمى كه از خاك به وجود آمده بهتر و بالاتر است ؛ در حالىكه اگر قدرى از تعصب و تكبر و لجاجت پايين مى آمد مى فهميد كه بهدلايل ذيل آدم عليه السلام از او برتر است .
1. همه مواد غذايى ، جواهرات با ارزش و قيمتى ، نيروى بدنى و جسمى انسان و حيواناتتمام نيروى فكرى و عقلى از خاك است ، اگر خاك نباشد هيچ چيز نيست ، ولى آتش اين همهويژگى ها را ندارد.
2. اگر تكبر و خودبينى را كنار مى گذاشت . اقرار مى كرد كه خاك خواصى دارد. مثلاگياهان را مى روياند و نشو و نما مى دهد و قابل ترقى است . به هميندليل روح خدايى به آن تعلق گرفت و چنان قابليتى را پيدا كرد.
3. اگر با چشم تواضع نگاه مى كرد مى ديد كه خاك امين و امانت دار خوبى است و هر چهرا كه به عنوان امانت به او دهند پس از گذشت صدها يا هزارانسال بى آن كه در آن خيانتى كند، پس مى دهد.
4. اگر حقيقت بين بود اقرار مى كرد كه خاك متواضع است و تواضع يكى از صفات نيكو پسنديده مى باشد. ولى آتش متكبر و سركش ، طالب بزرگى و خودبينى مى باشد ومسلما تواضع از تكبر بهتر است .
5. از خصوصيات خاك و گل اين است كه حالت چسبندگى و نگاه دارندگى دارد و موقعىكه با روح تركيب شود فيوضات الهى را به خود مى گيرد. از همين رو، وقتى روح درآدم دميده شد، سجده گاه فرشتگان قرار گرفت . ولى آتش چنين نيست .
6. گل مركب از آب و خاك است ، همان آبى كه مايه حيات و زندگى هر چيزى است . چنان چهخداوند مى فرمايد:
وجعلنا من الماء كل شيئى حى افلا يؤ منون ؛
آيا كافران نمى دانند - كه (ما هر چيز زنده را از آب قرار داديم ؟ (مايه حيات و زندگىهر چيزى از آب است ) آيا ايمان نمى آورند؟)⁽¹⁰⁹⁾
همان خاكى كه مايه نشو و نما و روياندن است ، هنگامى كه با آب در هم آميزند، نفس حيواناز آن متولد مى شود؛ مانند انسان كه روح با خاك در هم آميخته شد و روح پرستنده و پيكرستايش گر آفريده شد.
7. هم چنين دستور خدا براى سجده ، فقط براى آدمى كه از خاك خلق شده نبود، بلكهسجده در برابر آن روحى بود كه خداوند از خودش در او دميده بود و به وسيله آن روحمقدس بود كه آدم خاكى به آدم ملكوتى لقب يافته . دستور سجده درمقابل آدم هم بعد از دميدن روح در او بود، نهقبل از آن ، چنان چه خداوند در قرآن مى فرمايد:
و اذا سويته و نفخت فيه من روحى فقعوا لو ساجدين ؛
(هنگامى كه خلقت انسان به پايان رسيد و كمال يافت و از روح خود (كه يك روح شريفو پاك و با عظمتى است ) در آن دميدم همگى به خاطر او سجده كنيد).⁽¹¹⁰⁾
آرى ! عظمت آدم و دستور سجده به او به واسطه آن روح الهى بود كه در او دميده شده وگرنه خاك به خودى خود اين همه مقام و منزلت و عزت را نداشت .
8. وقتى روح خدا در او دميده شد، نور خدا هم در قلب او تابيد و در واقع آن قلب ، مانندكعبه از براى ملائكه شد و همين طور كه انسان رو به سوى كعبه مى كند و سر به سجدهمى گذارد، فرشتگان هم بايد در مقابل آن تجلى گاه نور خدا سجده كنند.
9. علاوه بر اين ، شرف آدم به اين واسطه بود كهگل او را خود خداوند متعال بدون واسطه سرشته و خود ضامنش بود. چنان چه مى فرمايد:
قال يا ابليس ما منعك ، ان تسجد لما خلقت بيدى ؛
(خداوند به شيطان فرمود: - اى ابليس تو را چه مانع شد به موجودى كه من با دو دست(علم و قدرت ) خود آفريدم سجده نكنى ؟!).⁽¹¹¹⁾
پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم هم درباره اين نكته كهگل آدم را خود خداوند سرشته ، فرمود: گل آدم را خداوند با دست خودچهل روز خمير كرد.⁽¹¹²⁾
10. از همه اين ها كه بگذريم ، عبادت خداوند عبارت است از، اطاعت و فرمان بردارى
او، و امر به سجده در برابر آدم عليه السلام هم يكى از دستورهاى الهى است كه بايدبدون چون و چرا اجرا شود. سجده به آدم يعنى سجده به خدا، چون به دستور خدا است .شيطان همه اين فضايل و كمالات را از كف داد.