ز

زائدة بن مهاجر

از شهداى كربلاست.نامش در زيارت رجبيه آمده است.احتمال داده شده كه او همان‏«يزيدبن زياد بن مهاجر»باشد ⁽¹⁾ .

زاده ليلى

زاهر،مولى عمرو بن حمق

از شهداى عاشوراست.وى را از شخصيتهاى كوفه و مردى سالخورده از قبيله كنده‏دانسته‏اند. غلام عمرو بن حمق خزاعى(از ياران ويژه امير المؤمنين)بود و در حركتهاى‏انقلابى عمرو بن حمق(كه به دست معاويه شهيد شد)همدوش و همراه او و تحت تعقيب‏معاويه بود.در سال 60 هجرى به مكه آمد و به حسين‏«ع‏»پيوست و در حمله نخست روزعاشورا به شهادت رسيد. ⁽²⁾ نامش در زيارت ناحيه مقدسه هم آمده است.

زباله نام يكى از منزلگاههاى مسير مكه به كوفه كه امام حسين‏«ع‏»در آنجا فرود آمد.

زباله

به معناى محلى است كه آب را در خود نگه مى‏دارد،محل پر آب.روستايى آباد ومسكونى بوده كه طوايفى از بنى اسد در آنجا مى‏زيستند.در همين منزلگاه بود كه امام،خبرشهادت‏«عبد الله بن يقطر»را شنيد.او فرستاده سيد الشهدا«ع‏»به سوى كوفيان و حضرت‏مسلم بود كه همزمان با شهادت مسلم و هانى،شهيد شد.در آن محل قلعه و مسجدى‏مربوط به بنى اسد بود.محل به نام زباله بنت مسعر شهرت يافته است. ⁽³⁾ در همانجا نيز،خبرشهادت قيس بن مسهر(پيك اعزامى خود به كوفه)را شنيد.آنگاه اوضاع كوفه را براى‏همراهان تشريح كرد و از بى وفايى و سست عهدى كوفيان گفت،سپس بيعت‏خويش رااز همراهان برداشت و فرمود:هركس مى‏خواهد،برگردد،پيروانمان ما را خوار ساختند.

به گفته برخى مورخان جمعى از آن لحظه به بعد از چپ و راست متفرق شدند.صبح فردابهيارانش فرمود تا آب همراه بردارند و راه را به سوى كوفه ادامه دهند.

زبان حال

جملاتى كه هنگام مرثيه خوانى،از زبان امام حسين‏«ع‏»و شهداى كربلا يابازماندگانشان گفته مى‏شود،بى آنكه در يك متن تاريخى يا روايى آمده باشد،در مقابل‏«زبان قال‏».اين جملات، صرفا نوعى بيان عاطفى است كه از حال و وضع كسى آنگونه‏برداشت مى‏شود،زيرا گاهى حالتها گوياتر از الفاظ است.البته گاهى به بهانه‏«زبان حال‏»،حرفهاى نامناسب و سبك به اولياء خدا و امام حسين‏«ع‏»نسبت مى‏دهند كه وهن مقام امام‏و نشان دهنده ذلت و خوارى و زبونىاست،مثل اين كه از قول امام حسين‏«ع‏»مى‏گويند:

«شدم راضى كه زينب خوار گردد...»يا اينكه امام،التماس كند جرعه‏اى آب به او بدهند.

اين نحوه زبان حالها اغلب در اشعار مرثيه و نوحه ديده مى‏شود كه بايد توجه نمودمطالب‏انحرافى و دروغ به آن پيشوايان حق و صدق،نسبت داده نشود.

زرود

نام يكى از منزلگهاى مسير كوفه كه سيد الشهدا«ع‏»در آنجا فرود آمد.زرود،منطقه‏اى‏ريگزار ميان ثعلبيه و خزيميه از راه كوفه به مكه بود.به خاطر شنزار بودن،آبهاى باران رادر خود فرو مى‏برد و به همين جهت،نام زرود بر آن گفته شده است( بلعنده).اين محل‏براى نزول كاروانهاى حج كه از بغداد مى‏آمده‏اند.محل مشهور و مناسبى بوده و به بنى اسدو بنى نهشلاختصاص داشته است.

در همين منزل بود كه امام حسين‏«ع‏»به زهير بن قين بجلى برخورد و او را به همراهى‏و يارى خويش فراخواند.او هم پذيرفت و به كاروان و ياران امام پيوست و به كربلا آمد وشهيد شد. ⁽⁴⁾ و در همين جا،خبر شهادت مسلم بن عقيل و هانى بن عروه را در كوفه از دو نفراز طايفه بنى اسد شنيد كه عازم حج بودند و از كوفه مى‏آمدند.حضرت بر آن دو شهيدرحمت فرستاد و گريست،بنى هاشم هم گريستند.و در همين جا شب را ماندند.صبح،آب زيادى برداشته،ازآنجا به سوى ثعلبيه حركت كردند.

زره

پوششهايى كه از ميخچه يا دانه‏هاى كوچك زنجير گره‏دار ساخته شده و در رزم بر تن‏مى‏كنند. ⁽⁵⁾ در تعزيه و شبيه خوانى هم مورد استفاده قرار مى‏گيرد،همراه با شمشير،سپروكلاه خود،كه نمايشگر صحنه‏هاى عاشورا باشد.

زنان در نهضت عاشورا

پيرامون زنان در حادثه كربلا در دو محور سخن مى‏توان گفت:يكى آنكه آنان چند نفرو چه كسانى بودند،ديگر آنكه چه نقشى داشتند.زنانى كه در كربلا حضور داشتند،برخى‏از اولاد على‏«ع‏»بودند،و برخى جز آنان،چه از بنى هاشم يا ديگران.زينب،ام كلثوم،فاطمه،صفيه،رقيهو ام هانى،از اولاد«ع‏»بودند،فاطمه و سكينه،دختران سيد الشهدا«ع‏»

بودند،رباب،عاتكه،مادر محسن بن حسن،دختر مسلم بن عقيل،فضه نوبيه،كنيز خاص‏امام حسين‏«ع‏»و مادر وهب بن عبد الله نيز از زنان حاضر در كربلا بودند. ⁽⁶⁾ 5 نفر زن كه از خيام حسينى به طرف دشمن بيرون آمدند،عبارت بودند از:كنيز مسلم‏بن عوسجه،ام وهب زن عبد الله كلبى،مادر عبد الله كلبى،مادر عمر بن جناده،زينب‏كبرى‏«ع‏».زنى كه در عاشورا شهيد شد،مادر وهب بود،بانوى نميريه قاسطيه،زن عبد الله‏بن عمير كلبى كه بر بالين شوهر آمد و از خدا آرزوى شهادت كرد و همانجا با عمود غلام‏شمر كه بر سرش فرود آورد،كشته شد.

در عاشورا دو زن از فرط عصبيت و احساس،به حمايت از امام برخاستند و جنگيدند:

يكى مادر عبد الله بن عمر كه پس از شهادت فرزند،با عمود خيمه به طرف دشمن روى‏كرد و امام او را برگرداند.ديگرى مادر عمرو بن جناده كه پس از شهادت پسرش،سر او راگرفت و مردى را به وسيله آن كشت،سپس شمشيرى گرفت و با رجزخوانى به ميدان‏رفت،كه امامحسين‏«ع‏»او را به خيمه‏ها برگرداند. ⁽⁷⁾ دلهم،دختر عمر(همسر زهير بن قين)

نيز در راه كربلا به اتفاق شوهرش به كاروان حسينى پيوست.زهير بيشتر تحت تاثيرسخنان همسرش حسينى شد و به امام پيوست.رباب،دختر امرء القيس كلبى،همسر امام‏حسين‏«ع‏»نيز در كربلا حضور داشت،مادر سكينه و عبد الله.زنى از قبيله بكر بن وائل نيزحضور داشت،كه ابتدا با شوهرش در سپاه ابن سعد بود،ولى هنگام حمله سپاهيان كوفه‏به خيمه‏هاى اهل بيت،شمشيرى برداشت و رو به خيمه‏ها آمد و آل بكر بن وائل را بهيارى‏طلبيد.

زينب كبرى و ام كلثوم،دختران امير المؤمنين‏«ع‏»،همچنين فاطمه دختر امام حسين‏«ع‏»

نيز جزو اسيران بودند و در كوفه و...سخنرانيهاى افشاگر داشتند.(توضيح بيشتر پيرامون‏اين زنان را تحت عنوان نام هر يك در اين مجموعه مطالعه كنيد).مجموعه اين بانوان،همراه كودكان خردسال،كاروان اسراى اهل بيت را تشكيل مى‏دادند كه پس از شهادت امام‏و حمله سپاه كوفه به خيمه‏ها،ابتدا در صحرا متفرق شدند،سپس بصورت گروهى و اسيربه كوفه و ازآنجا به شام فرستاده شدند.

اما در باره حضور اين زنان در حادثه عاشورا بيشتر به محور«پيام رسانى‏»بايد اشاره‏كرد(آنگونه كه در بحث‏«اسارت‏»گذشت).البته جهات ديگرى نيز وجود داشت كه‏فهرستوار به آنها اشاره مى‏شود كه هر كدام مى‏تواند به عنوان‏«درس‏»مورد توجه باشد:

-مشاركت زنان در جهاد.شركت در جبهه پيكار و همدلى و همراهى با نهضت مردانه‏امام حسين و مشاركت در ابعاد مختلف آن از جلوه‏هاى اين حضور است.چه همكارى‏طوعه در كوفه با نهضت مسلم،چه همراهى همسران برخى از شهداى كربلا،چه حتى‏اعتراض و انتقادبرخى همسران سپاه كوفه به جنايتهاى شوهرانشان مثل زن خولى.

آموزش صبر.روحيه مقاومت و تحمل زنان به شهادتها در كربلا درس ديگر نهضت‏بود.اوج اينصبورى و پايدارى در رفتار و روحيات زينب كبرى‏«ع‏»جلوه‏گر بود.

-پيام رسانى.افشاگريهاى زنان و دختران كاروان كربلا چه در سفر اسارت و چه پس‏از بازگشت به مدينه.پاسدارى از خون شهدا بود.سخنان بانوان،هم به صورت خطبه‏جلوه داشت،هم گفتگوهاى پراكنده به تناسب زمان و مكان.

-روحيه بخشى.در بسيارى از جنگها حضور تشويق آميز زنان در جبهه،به رزمندگان‏روحيهمى‏بخشيد.در كربلا نيز مادران و همسران بعضى از شهدا اين نقش را داشتند.

-پرستارى.رسيدگى به بيماران و مداواى مجروحان از نقشهاى ديگر زنان در جبهه‏ها،از جمله در عاشوراست.نقش پرستارى و مراقبت‏حضرت زينب از امام سجاد«ع‏»يكى ازاين نمونه‏هاست ⁽⁸⁾ .

-مديريت.بروز صحنه‏هاى دشوار و بحرانى،استعدادهاى افراد را شكوفا مى‏سازد.

نقش حضرت زينب در نهضت عاشورا و سرپرستى كاروان اسرا،درس‏«مديريت درشرايط بحران‏»را مى‏آموزد.وى مجموعه بازمانده را در راستاى اهداف نهضت،هدايت‏كرد و با هر اقدامخنثى كننده نتايج عاشورا از سوى دشمن،مقابله نمود و نقشه‏هاى‏دشمن را خنثى ساخت.

-حفظ ارزشها.درس ديگر زنان قهرمان در كربلا،حفظ ارزشهاى دينى و اعتراض به‏هتك حرمت‏خاندان نبوت و رعايت عفاف و حجاب در برابر چشمهاى آلوده است.زنان‏اهل بيت،با آنكه اسير بودند و لباسها و خيمه‏هايشان غارت شده بود و با وضع نامطلوب‏در معرض ديد تماشاچيان بودند،اما اعتراض كنان،بر حفظ عفاف تاكيد مى‏ورزيدند.ام‏كلثوم در كوفه فريادكشيد كه آيا شرم نمى‏كنيد براى تماشاى اهل بيت پيامبر جمع شده‏ايد؟

وقتى هم در كوفه در خانه‏اى بازداشت بودند،زينب اجازه نداد جز كنيزان وارد آن خانه‏شوند. در سخنرانى خود در كاخ يزيد نيز بر اينگونه گرداندن بانوان شهر به شهر،اعتراض‏كرد:«امن العدل يابن الطلقاء تخديرك حرائرك و امائك و سوقك بنات رسول الله سباياقد تكت‏ستورهن و ابديت وجوههن يحدو بهن الاعداء من بلد الى بلد و يستشرفهن اهل‏المناهل و المعاقل و يتصفح وجوههن القريب و البعيد و الغائب و الشهيد...» ⁽⁹⁾ و نمونه‏هاى‏ديگرى ازسخنان و كارها كه همه درس‏آموز عفت و دفاع از ارزشهاست.

-تغيير ماهيت اسارت.اسارت را به آزادى بخشى تبديل كردند و در قالب اسارت،به‏اسيرانواقعى درس حريت و آزادگى دادند.

-عمق بخشيدن به بعد عاطفى و تراژديك كربلا.گريه‏ها،شيونها،عزادارى بر شهدا وتحريك عواطف مردم،به ماجراى كربلا عمق بخشيد و بر احساسات نيز تاثير گذاشت واز اين رهگذر،ماندگارتر شد.

زنجير زنى

از سنتهاى عزادارى در ايران است،در پاكستان و هندوستان نيز اين شيوه از ديربازرواج داشته است.مجموعه‏اى از حلقه‏هاى ريز متصل به هم كه به دسته‏اى چوبى يا فلزى‏وصل مى‏شود«زنجير»نام دارد و آن را در ايام عاشورا،بصورت دسته جمعى و درهياتهاى عزادارى، همراه با نوحه خوانى،بر پشت مى‏زنند و گاهى جاى آن كبود يامجروح مى‏شود.غالبا اينمراسم با سنج همراه است.

اين شيوه عزادارى كه اغلب همراه با خون آمدن از پشت زنجير زنان است،بويژه دربرخى مناطق و ملتها كه تيغهايى هم به زنجيرها مى‏بستند،در گذشته چون در ديد برخى‏غير مسلمانان تاثير سوء داشت،برخى علما به حرمت زنجير زدن و قمه زدن و خون ازسر و شت‏خويش جارى كردن فتوا دادند.در مقابل آنان نيز علماى ديگرى در پاسخ به‏استفتاهاى مردم،حكم به جواز دادند.اين مساله،بارها در گذشته منشا كشمكشهاى‏مذهبى گشته است.از جمله آية الله سيد ابو الحسن اصفهانى فتوا به حرمت داد و سيدمحسن امين از او انتقاد كرد و اين مساله به مطبوعات و مجلات آن روزگار كشيده شد ⁽¹⁰⁾ واز آن پس بازار استفتاء و افتاء داغ شد و مجموعه‏هايى نيز كه حاوى اين نظرات فقهى بود،منتشر گرديد.نظير آن نسبت به قمهزنى هم در تاريخ معاصر وجود دارد.

زندگى

مفهوم زندگى در فرهنگ عاشورا،بالاتر و والاتر از بودن و نفس كشيدن است.امام‏عاشورا، زندگى را تنها در صورت‏«حيات طيبه‏»بودن قبول دارد،آن هم وقتى است كه‏همراه با شرافت و آزادگى باشد.در غير اين صورت بى‏ارزش است.مرگ با عزت در اين‏فرهنگ،«زندگى‏»است و زندگى ذليلانه،«مرگ‏»است.اين ديدگاه،ميراث على‏«ع‏»بود كه‏مى‏فرمود:«الموت فى حياتكم مقهورين و الحياة فى موتكم قاهرين‏». ⁽¹¹⁾ سيد الشهدا«ع‏»نيزدر دوران سلطه ستم،مرگ شرافتمندانه را سعادت مى‏ديد و زندگى زير دست‏ستمگران رامايه خوارى و ننگ:«لا ارى الموت الا سعادة و الحياة مع الظالمين الا برما». ⁽¹²⁾ در سخنى‏ديگر،آن حضرت مرگ را پلى براى عبور از تنگناى دنيا به وسعت و نعمت آخرت‏مى‏شمرد(فما الموت الا قنطرة...).و آن هنگام كه تصميم حركت از مكه به سوى عراق‏گرفت،افراد زيادى او را از عواقب اين كار وبيوفايى كوفيان بر حذر داشتند.حضرت اين‏اشعار را مى‏خواند:

سامضى فما بالموت عار على الفتى اذا ما نوى حقا و جاهد مسلما و واسى الرجال الصالحين بنفسهو فارق مثبورا و خالف محرما ⁽¹³⁾

كه نشان مى‏داد آن حضرت،مرگ در راه حق و جهاد و جانبازى در راه صالحان ودورى از حرامرا ننگ نمى‏شمارد و از چنين مرگى-كه عين حيات است-استقبال مى‏كند.

تربيت‏يافتگان اين فرهنگ،زندگى را در مرگ و بقا را در فنا مى‏دانستند.چه قاسم‏«ع‏»كه‏مرگ را شيرين‏تر از عسل مى‏دانست،چه على اكبر«ع‏»كه چون كلمه استرجاع را از زبان‏پدر شنيد وپرسيد مگر ما بر حق نيستيم؟پدر فرمود:چرا.گفت:پس چه باك از مرگ؟

«فاذا لا نبالى بالموت‏».شب عاشورا نيز كه حضرت فرمود:برويد،بيعت از شما برداشتم،سخن همه اين بود كه برويم تا پس از تو زنده بمانيم؟خدا چنان روز را نياورد.فرزندان‏مسلم بن عقيل مى‏گفتند:در ركابت مى‏جنگيم تا به شهادت برسيم،زشت باد زندگى پس‏از تو. ⁽¹⁴⁾ زهر بن قين،روز عاشورا در ميدان با«شمر»،حرفهاى تندى رد و بدل مى‏كند،آنگاه‏خطاب به شمر مى‏گويد:«ا فبالموت تخوفنى؟و الله للموت معه(الحسين)احب الى من‏الخلد معكم‏». ⁽¹⁵⁾ آيا مرا از مرگ مى‏ترسانى؟به خدا قسم مرگ با حسين‏«ع‏»برايم محبوبتر اززندگى هميشگى با شماست.و اگر زندگى جز اين باشد،بظاهر زندگى است و گرنه‏واقعيت آن مرگ است.زندگى آن است كه از ويژگيهاى حيات برخوردار باشد و تلاش‏انسان در مسير يك فكر و ايمان پيشرود.به قول معروف:

قف دون رايك فى الحياة مجاهداان الحياة عقيدة و جهاد

«زندگى پيكار باشد در ره انديشه‏ها».شهيدان نيز چنين حياتى دارند و به تعبير قرآن‏«احياء عند ربهم‏»اند،اگر چه تن مادى‏شان زير خاك مى‏رود ولى نام و مرام و مكتب وهدفشان باقىاست و اين همان‏«زندگى‏»است.

دشمنت كشت ولى نور تو خاموش نگشت آرى آن جلوه كه فانى نشود نور خداست نه بقا كرد ستمگر،نه به جا ماند ستم ظالم از دست‏شد و پايه مظلوم بجاست زنده را زنده نخوانند كه مرگ از پى اوست بلكه زنده است‏شهيدى كه حياتش ز قفاست تو در اول،سر و جان باختى اندر ره عشقتا بدانند خلايق كه فنا شرط بقاست ⁽¹⁶⁾

زهير بن بشر خثعمى

از شهداى حمله نخست در روز عاشورا بود. ⁽¹⁷⁾ نامش در زيارت ناحيه مقدسه هم آمده‏است.

زهير بن سائب

از شهداى كربلاست.نامش در زيارت رجبيه هم آمده است.به نام زهير بن سيار هم‏نقل شدهاست. ⁽¹⁸⁾

زهير بن سليم ازدى

از شهداى كربلاست كه به نقل‏«مناقب‏»ابن شهر آشوب،روز عاشورا در حمله اول به‏شهادت رسيد.وى و خاندانش از ياران على‏«ع‏»بودند و در ميدانهاى حماسه،رشادتهانشان دادند.گويند: او شب عاشورا به كربلا آمد و چون تصميم قطعى سپاه كوفه را برجنگ با سيد الشهدا ديد،ازعمر سعد جدا شد و به كاروان حسينى پيوست و در ركاب امام‏شهيد شد. ⁽¹⁹⁾

زهير بن سليمان

از شهداى كربلا شمرده شده است.زهير بن سلمان هم گفته‏اند.نام او در زيارت رجبيه‏نيزآمده است ⁽²⁰⁾ .

زهير بن قين بجلى

از شخصيتهاى برجسته كوفه بود كه روز عاشورا،افتخار يافت در ركاب حسين بن‏على‏«ع‏»به شهادت برسد.وى در ميدانهاى جنگ،دلاوريهاى بسيارى نشان داده بود.ابتدانيز هوادار جناح عثمان بود،اما توفيق يافت كه نيك فرجام و از شهداى عالى مقام كربلاشود.وى در سال 60 هجرى(كه سيد الشهدا هم از مكه به قصد كوفه حركت كرده بود)ازسفر حج برمى‏گشت و دوست نداشت كه با امام برخورد كند و هم منزل شود.اما در يكى‏از منزلگاهها ناچار با فرودآمدن كاروان حسينى همزمان شد.امام كسى را نزد او فرستاد.

فرستاده حسين‏«ع‏»به خيمه او رفت و پيام امام را رساند.ابتدا بى ميلى نشان مى‏داد. اماهمسرش او را تشويق كرد تا برود و ببيند خواسته امام چيست.زهير نزد امام رفت. كلمات‏امام آتشى در دل او افروخت كه از«عثمانى‏»بودن به‏«حسينى‏»بودن تبديل شد. همسرش‏نيز همراه او آمد و به كاروان حسين‏«ع‏»پيوستند. ⁽²¹⁾ سپاه حر وقتى راه را بر امامحسين‏«ع‏»

بستند،زهير با اجازه سيد الشهدا با آنان سخن گفت و به امام پيشنهاد كرد كه با آنان بجنگند، ولى امام نپذيرفت. ⁽²²⁾ شب عاشورا نيز،از جمله كسانى بود كه با نطقى پرشور،مراتب‏اخلاص و حمايت و جانبازى خويش را نسبت به امام كرد و گفت:اگر هزار بار هم كشته‏شوم و زنده گردم هرگز دست از يارى پسر پيغمبر برنخواهم داشت. ⁽²³⁾ روز عاشورا،سيد الشهدا فرماندهى جناح راست‏ياران خويش را در ميدان به زهيرسپرد.زهير،پس از امام حسين‏«ع‏»اولين كسى بود كه سواره و غرق در سلاح مقابل‏دشمن رفت و به نصيحت آنان پرداخت.شمر به طرف او تيرى افكند.گفتگوهايى بين اوو شمر انجام گرفت. ⁽²⁴⁾ ظهر عاشورا هم او و سعيد بن عبد الله جلوى امام ايستادند و سپرتيرها شدند تا امام نماز بخواند.پس از اتمام نماز،به ميدان رفت وشجاعانه نبرد كرد وچنين رجز مى‏خواند:

انا زهير و انا ابن القين اذودكم بالسيف عن حسين ان حسينا احد السبطين من عترة البر التقى الزين ذاك رسول الله غير المين اضربكم و لا ارى من شينيا ليت نفسى قسمت قسمين ⁽²⁵⁾

مطابق گفته‏اش،با شمشير از حسين‏«ع‏»دفاع كرد و جنگيد و كشته شد.امام به بالين اوآمد واو را دعا و كشندگانش را نفرين كرد.

زيارت

ديدار،بر سر تربت‏يك شهيد يا امام و امامزاده حضور يافتن،ديدار از حرم‏هاى مطهرو بقاع متبرك.زيارت پيامبر و ائمه‏«ع‏»هم در حال حياتشان ارزشمند و تاثير گذار است،هم پس از رحلت‏يا شهادتشان سازنده و الهام بخش است و تاكيد زيارت،نسبت به‏حضرت رسول‏«ص‏»، حضرت زهرا«س‏»،امامان معصوم،شهداى آل محمد،علما وصلحاست.امام صادق‏«ع‏»فرمود: «من زارنا فى مماتنا فكانما زارنا فى حياتنا» ⁽²⁶⁾ هر كس مارا پس از مرگمان زيارت كند،گويا درحال حيات،زيارتمان كرده است.

زيارت ائمه،نشانه احترام به مقامشان،پيروى از راهشان،تبعيت از مواضعشان،استمرار خطشان،تجديد عهد با امامتشان،وفادارى به ولايتشان و زنده نگاهداشتن نام وياد و خاطره و فرهنگ و تعاليم آنان است.حضرت رضا«ع‏»فرمود:«ان لكل امام عهدا فى‏عنق اوليائه و شيعته و ان من تمام الوفاء بالعهد و حسن الاداء زيارة قبورهم...» ⁽²⁷⁾ براى هرامامى در گردن و بر عهده هواداران و پيروانش عهد و پيمانى است و از جمله نشانه‏هاى‏وفاى كامل به اين پيمان،زيارتقبور امامان است.

اينگونه زيارتها،علاوه بر آنكه براى خود زائر،اثر تربيتى و تزكيه روح دارد و دليل‏حقشناسى او نسبت به اولياء خدا و پيشوايان دين است،در زمينه احياء امر امامان و ترويج‏مكتب انسانى و تربيتى آن اسوه‏ها در جوامع بشرى و توجه دادن به خط صحيح رهبرى وولايت در جامعه مؤثر است،بويژه وقتى حكام مستبد و منحرف،با برنامه در جهت محو آثار و ياد ائمه مى‏كوشيدند،«زيارت‏»به عنوان يك عمل مثبت و انقلابى محسوب مى‏شدو نوعى مبارزه بادستگاههاى ستمگر.

در احاديث متعدد،تاكيد شده كه زيارت ائمه در غربتشان و همراه با خوف و خطر،پاداش بيشترى دارد،و اگر راه زائر دور باشد،و زيارت،پياده و همراه با مشقتها باشد،اجرو قرب بيشترى خواهد داشت. ⁽²⁸⁾ فضايل زيارت،در باره ديدار و زيارت خانه خدا،مرقدمطهر نبوى، قبور مؤمنان و صالحان بسيار فراوان است و حضور پيروان حق،پيرامون‏مرقد پاكشان،كانونى از ايمان و جذبه و پيوستگى و همبستگى به وجود مى‏آورد و به‏زائران هم،«دعوت به خير»، «دفاع از حق‏»و«شهادت در راه خدا»را الهام مى‏دهد وزيارت،«وسيله‏»قرب به پروردگار است. ⁽²⁹⁾ زيارت،قلمرو«دل‏»و وادى محبت و شوق است،نمودى از احساس متعالى و زبان‏علاقه و ترجمان پيوند قلبى است.فيض‏«حضور»در كنار اولياء خدا،زائر را از كيمياى‏«نظر»برخوردار مى‏سازد.زيارت،الهام گرفتن از اسوه‏ها و تعظيم شعائر و تقدير ازفداكاريها و تجليل از پاكيهاست و زائر در برابر آيينه تمام قد فضيلتها مى‏ايستد،تا عيارخود را در آن بسنجد و خود را در برابر«ميزان‏»قرار مى‏دهد تا كم و كاستى خود را جبران‏كند.زائر،مهمان مائده معنوى اولياء الله است و زيارت،تجديد پيمان و ميثاق‏«ولايت‏»بارهبرى است.زيارت،سفر با كارواناشك و بر محمل شوق و سوار شدن بر موج عرفان وبراق عشق است.

پى‏نوشتها

1-انصار الحسين،ص 100.

2-همان،ص 72،عنصر شجاعت،ج 1،ص 148.

3-مقتل الحسين،مقرم،ص 213،الحسين في طريقه الى الشهادة،ص 87.

4-مقتل الحسين،مقرم،ص 208،الحسين فى طريقه الى الشهادة،ص 66 تا 72.

5-تعزيه در ايران،صادق همايونى،ص 288.

6-زندگانى سيد الشهدا،عمادزاده،ج 2،ص 124،به نقل از لهوف،كبريت احمر و انسابالاشراف.

7-همان،ص 236.

8-در اين زمينه ر.ك:مقاله‏«درسهاى امدادگرى در نهضت عاشورا»از مؤلف(مجله پيام هلال،شماره 26،شهريور1369).

9-عوالم(امام حسين)،ص 403،حياة الامام الحسين،ج 3،ص 378.

10-موسوعة العتبات المقدسه،ج 8،ص 378(پاورقى).

11-نهج البلاغه،صبحى صالح،خطبه 51.

12-مناقب،ابن شهر آشوب،ج 4،ص 68.

13-مقتل الحسين،مقرم،ص 199.

14-الكامل،ابن اثير،ج 2،ص 559.

15-همان،ص 563.

16-فؤاد كرمانى(حسين پيشواى انسانها،ص 258).

17-اعيان الشيعه،ج 7،ص 70.

18-انصار الحسين،ص 100.

19-عنصر شجاعت،كمره‏اى،ج 3،ص 25،اعيان الشيعه،ج 7،ص 70.

20-انصار الحسين،ص 100.

21-بحار الانوار،ج 44،ص 371.

22-اعيان الشيعه،ج 7،ص 71.

23-عنصر شجاعت،ج 1،ص 271.

24-انصار الحسين،ص 37 و عنصر شجاعت،ج 1،ص 250.

25-اعيان الشيعه،ج 7،ص 72.

26-بحار الانوار،ج 97،ص 124.

27-همان،ص 116،وسائل الشيعه،ج 10،346.

28-براى مطالعه بيشتر پيرامون احاديث زيارت،از جمله ر.ك:بحار الانوار،ج 97،98 و 99،من لا يحضره الفقيه،صدوق،ج 2،كامل الزيارات،عيون اخبار الرضا،المزار شيخ مفيد،الغدير،ج 5،وسائل الشيعه،ج 10،ميزان‏الحكمه،ج 4،مصباح الزائر،مصباح المتهجد و كتب ديگر.

29-در باره سازندگيهاى زيارت،ر.ك:«زيارت‏»به قلم نويسنده،ناشر:سازمان حج و زيارت.نيز: سلسله مقالات‏«زيارت‏»در مجله‏«پيام انقلاب‏»،سال 1363 از شماره 115 به بعد،كه بيش از پنجاه شماره طول كشيد،و كتاب‏«شوق‏ديدار»از:دكتر محمد مهدى ركنى،انتشارات آستان قدسرضوى.