3691 15- اخلط الشّدّة برفق و ارفق ما كان الرّفق اوفق. 2 204
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 480
بياميز سختى را به نرمخويى، و نرمخويى كن در جايى كه نرمخويىسازگارتر باشد.
3692 16- افضل شي‏ء الرّفق. 2 371 برترين چيزها نرمخويى و ملاطفتاست.
3693 17- اكبر البرّ الرّفق. 2 374 بزرگترين نيكى‏ها نرمخويى است.
3694 18- افضل النّاس اعملهم بالرّفق و اكيسهم اصبرهم على الحقّ.2 468 برترين مردم داناترين آنهاست به نرمخويى، و زيرك‏ترين‏شان كسى است كه دربرابر حق، بردبارتر و پا برجاتر باشد.
3695 19- اذا عاقبت فارفق. 3 115 هنگامى كه عقوبت كنى نرمخويى كن.
3696 20- اذا ملكت فارفق. 3 114 هنگامى كه مالك شوى و به قدرت رسىنرمخويى كن.
3697 21- اذا كان الرّفق خرقا كان الخرق رفقا. 3 169 هر گاهنرمخويى با كسى، به بدخويى است (و چاره‏اى جز بدخويى نباشد) بدخويى (در اين صورت)نرمى است.
3698 22- بالرّفق تتمّ المروءة. 3 202 با نرمخويى جوانمردى كاملشود.
3699 23- بالرّفق تدرك المقاصد.
3 211 با نرمخويى به هدفها رسند.
3700 24- بالرّفق تهون الصّعاب.
3 231 با نرمخويى سختى‏ها آسان شود.
3701 25- بالرّفق تدوم الصّحبة. 3 237 با نرمخويى مصاحبت و رفاقتپايدار بماند.
3702 26- جمال الحكمة الرّفق و حسن المداراة. 3 375 زيبايى حكمت وفرزانگى نرمخويى و خوب مدارا كردن است.
3703 27- ثمرة الحلم الرّفق. 3 333 ميوه بردبارى نرمخويى است.
3704 28- خير الاعمال ما زانه الرّفق.
3 428 بهترين كارها آن است كه نرمخويى آن را بيارايد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 481
3705 29- خير الخلائق الرّفق. 3 429 بهترين خوى‏ها نرمخويى است.
3706 30- رأس العلم الرّفق. 4 47 اساس علم و دانش نرمخويى وملاطفت است.
3707 31- رفق المرء و سخاؤه يحببه الى اعدائه. 4 96 نرمخويى وسخاوت، آدمى را نزد دشمنانش محبوب گرداند.
3708 32- عليك بالرّفق فانّه مفتاح الصّواب و سجيّة اولى الالباب.4 291 بر تو باد به نرمخويى و ملاطفت كه آن كليد درستى و خوى خردمندان است.
3709 33- عليك بالرّفق فمن رفق فى افعاله تمّ امره. 4 296 بر توباد به نرمخويى كه هر كس در كارهاى خود نرمخويى را پيشه كرد كارش به انجام رسيد.
3710 34- كم من صعب تسهّل بالرّفق.
4 551 چه بسيار سختى كه با نرمخويى آسان شود.
3711 35- من عامل بالرّفق وفّق. 5 175 كسى كه با نرمخويى عمل كندموفق گردد.
3712 36- من استعمل الرّفق غنم. 5 189 كسى كه نرمخويى را به كاربندد، غنيمت يابد.
3713 37- من عامل بالرّفق غنم. 5 153 كسى كه با نرمخويى عمل كندغنيمت برد.
3714 38- من استعمل الرّفق لان له الشّديد. 5 287 كسى كه نرمخويىرا به كار بندد كار سخت بر او نرم شود.
3715 39- لكلّ دين خلق و خلق الايمان الرّفق. 5 17 هر دين و آيينىرا خلق و خويى است و خوى ايمان نرمخويى و ملاطفت است.
3716 40- ليكن احظى النّاس عندك اعملهم بالرّفق. 5 49 بايدبهره‏مندترين مردم نزد تو كسى باشد كه نرمخويى را بيشتر به كار بندد.
3717 41- من ترفّق فى الامور ادرك اربه منها. 5 321
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 482
كسى كه در كارها نرمخويى كند حاجت و منظور خود را از آن كارهادريابد.
3718 42- من استعمل الرّفق استدرّ الرّزق. 5 338 كسى كه نرمخويىرا به كار بندد روزيش ريزان و فراوان گردد.
3719 43- من رفق بمصاحبه وافقه، و من اعنف به اخرجه و فارقه. 5399 هر كه نرمخويى كند با همراه خود با او موافقت و همراهى كرده، و هر كه درشتىكند او را از رفاقت با خود بيرون كرده و از او جدا شده است.
3720 44- ما كان الرّفق فى شي‏ء الّا زانه. 6 62 نرمخويى در چيزىنيامده جز آن كه آن را آراسته است.
3721 45- نعم السّياسة الرّفق. 6 167 سياست و تدبير خوبى استنرمخويى و ملاطفت.
3722 46- نعم الخليقة استعمال الرّفق.
6 165 خلق و خوى خوبى است نرمخويى و ملاطفت.
3723 47- نعم الرّفيق الرّفق. 6 156 رفيق و همراه خوبى استنرمخويى.
3724 48- لا ندم الكثير الرّفق. 6 358 كسى كه در كارها نرمخويىبسيار دارد پشيمانى ندارد.
3725 49- لا سجيّة أشرف من الرّفق.
6 382 خصلتى شريف‏تر از نرمخويى نيست.
3726 50- لا يجتمع العنف و الرّفق.
6 372 درشتى با نرمخويى جمع نمى‏شود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 483

باب المركب

3727 1- المركب الهني‏ء احد الرّاحتين.

2 25 مركب راهوار يكى از دو بخش راحتى و آسايش است.

باب الراحة (آسايش)

3728 1- إيثار الدّعة يقطع اسباب المنفعة. 1 360 برگزيدن آسايش وراحتى قطع مى‏كند وسائل منفعت و سود را (زيرا وسائل سود و منفعت در دنيا و آخرتهمگى تعب و رنج دارد).

3729 2- ما أقرب الرّاحة من التّعب.

6 86 چه نزديك است آسايش به تعب و رنج.

باب الرياضة (رياضت نفس و رام كردن آن)

3730 1- الشّريعة رياضة النّفس. 1 145 شريعت و دين، رياضت و رامكردن نفس است. (براى فرمانبردارى خداوند) 3731 2- لقاح الرّياضة دراسة الحكمة وغلبة العادة. 5 126 بارور كردن رياضت به خواندن حكمت و غلبه كردن بر عادتهاىناپسند است.

3732 3- من استدام رياضة نفسه انتفع. 5 270 كسى كه ادامه دهدرياضت نفس خود را سود برد.

باب الريبة (شك و گمان، تهمت، نگرانى)

3733 1- الرّيبة توجب الظّنّة. 1 95 اضطراب و نگرانى موجب تهمتشود.

3734 2- الارتياب يوجب الشّرك. 1 207 شك و ترديد (در باره خداوند،و يا اضطراب و نگرانى در سختى‏ها) موجب شرك گردد.

3735 3- المريب ابدا عليل. 1 211

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 484

آدم شكّاك و بد گمان پيوسته بيمار است.

3736 4- المرتاب لا دين له. 1 252 آدم شكّاك (يا كسى كه داراىنگرانى و اضطراب در عبادتهاست) دين ندارد.

3737 5- اذلّ النّاس المرتاب. 2 381 خوارترين مردم انسان شكّاك(يا نگران) است.

3738 6- دع ما يريبك الى ما لا يريبك.

4 17 واگذار راهى را كه ايجاد شك و ترديد براى تو مى‏كند، به سوىراهى كه براى تو شك و ترديد ندارد.

3739 7- صلاح التّقوى تجنّب الرّيب.

4 195 اصلاح تقوا به دورى گزيدن از چيزهاى مشكوك است. 3740 8- لكلّ انسان ارب فابعدوا عن الرّيب. 5 19 هر انسانى را نيازى است، پس دورى كنيد ازنگرانى و اضطراب. 3741 9- من كثرت ريبته كثرت غيبته.

5 226 كسى كه خود را زياد در معرض تهمت قرار دهد غيبت او را زيادكنند.

3742 10- ما ارتاب مخلص و لا شكّ موقن. 6 66 انسان با اخلاص ترديدنكند، و شخصى كه يقين دارند شكّ به خود راه ندهد.

3743 11- مجانبة الرّيب من احسن الفتوّة. 6 127 دورى كردن ازبدگمانى‏ها از بهترين جوانمردى است.

3744 12- لا أجبن من مريب. 6 373 كسى از شكّ زده (كه به خوداطمينان ندارد) ترسناك‏تر نيست.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 485

3745 13- لا يلفى المريب صحيحا. 6 367 آدم شكّاك هيچگاه سالمديدار نشود.

حرف «الزاء»

باب الزرع (كشت كردن)

3746 1- كلّ يحصد ما زرع و يجزى بما صنع. 4 541 هر كس درو كندآنچه را كشت كرده و كيفر شود بدانچه انجام داده است.

3747 2- كما تزرع تحصد. 4 623 همان گونه كه كشت كنى درو خواهىكرد.

3748 3- من زرع خيرا حصد أجرا. 5 276 كسى كه كار نيكى بكارد پاداشنيكى درو كند.

3749 4- من زرع شيئا حصده. 5 468 كسى كه چيزى بكارد همان را دروكند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 486

باب الزكاة

3750 1- حصّنوا اموالكم بالزّكوة. 3 405 مالهاى خود را با زكاتبيمه كنيد.

3751 2- من ادّى زكاة ماله وقى شحّ نفسه. 5 266 كسى كه زكات مالشرا بپردازد از بخل نفس خود در امان مانده است.

باب الزلل (لغزش)

3752 1- الزّلل مندمة. 1 44 لغزيدن (به گناه) سبب پشيمانى است.

3753 2- زلّة المتوقّى اشدّ زلّة و علّة اللّوم اقبح علّة. 4 116لغزش خويشتن دار سخت‏ترين لغزش است، و رنج سرزنش زشت‏ترين رنجها است. 3754 3- زلّة القدم اهون استدراك.

4 117 لغزش قدم از نظر تلافى و جبران آسان‏ترين لغزشها است.

3755 4- عند كثرة العثار و الزّلل تكثر الملامة. 4 324 هنگامى كهافتادن و لغزش بسيار شد سرزنش و ملامت بسيار شود.

3756 5- قد يزلّ الحكيم. 4 460 گاهى است كه حكيم و فرزانه بلغزد.

3757 6- من ابصر زلّته صغرت عنده زلّة غيره. 5 362 كسى كه لغزشخود را ببيند، لغزش ديگران نزدش كوچك آيد.

3758 7- لا زلّة اشدّ من زلّة عالم. 6 385 لغزشى سخت‏تر از لغزشعالم نيست. 3759 8- قد يكبو الجواد. 4 460 گاه است كه اسب راهوار نيكو بسر درافتد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 487

باب الزمان

3760 1- المرء ابن ساعته. 1 122 مردم فرزند زمان خود هستند. 37612- الحازم من دارى زمانه. 1 135 دور انديش كسى است كه با زمان خود مدارا كند.

3762 3- السّاعات تنهب الآجال. 1 186 ساعتها غارتگر عمرها است. 3763 4- الزّمان يخون صاحبه و لا يستعتب لمن عاتبه. 2 135 زمانه خيانت كند باصاحب خود (و اهل زمان) و خوشنود نگرداند كسى را كه سرزنش و ملامت آن كند.

3764 5- اعرف النّاس بالزّمان من لم يتعجّب من احداثه. 2 449آشناترين مردم به وضع زمانه كسى است كه از پيش آمدهاى آن شگفت زده نشود.

3765 6- انّكم فى زمان، القائل فيه بالحقّ قليل، و اللّسان فيه عنالصّدق كليل، و الّلازم فيه للحقّ ذليل، أهله متعكّفون على العصيان، مصطلحون علىالادهان، فتاهم عارم و شيخهم آثم و عالمهم منافق و قاريهم ممارق، لا يعظّم صغيرهمكبيرهم و لا يعول غنيّهم فقيرهم. 3 69 به راستى شما در زمانه‏اى هستيد كه گويندهحق در آن اندك و زبان در اين زمانه از راستگويى كند و عاجز است، آن كس كه ملازم حقباشد خوار و ذليل است، اهل اين زمانه گرفتار گناه و بر دو رويى با يكديگر كنارآمده‏اند، جوانانشان بدخو و پيرانشان گنه كار، دانشمندشان دو رو، و قارى وخواننده‏شان از دين بيرون رفته‏اند، كوچك حرمت بزرگ را ندارد، و توانگرشان بهنيازمندان كمك‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 488

نمى‏دهد.

3766 7- اذا فسد الزّمان ساد اللّئام.

3 129 هنگامى كه زمان فاسد شود افراد پست و لئيمان آقايى و سيادتكنند.

3767 8- صار الفسوق فى الدّنيا نسبا و العفاف عجبا، و لبس الاسلاملبس الفرو مقلوبا. 4 211 گناه در دنيا موجب افتخار و نسب مردم گرديده، و ازپاكدامنى و عفاف در شگفت شوند، و اسلام را همچون پوستينى وارونه به تن كنند. 37689- غاض الصّدق فى النّاس و فاض الكذب و استعملت المودّة باللّسان و تشاحنوابالقلوب. 4 390 راستگويى در مردم بسيار كم شده و دروغ فراوان، دوستى تنها با زبانبه كار رود، و با دلها به دشمنى پردازند.

3769 10- فى الزّمان الغير. 4 397 در زمانه دگرگونى‏ها است.

3770 11- قد اصبحنا فى زمان عنود و دهر كنود، يعدّ فيه المحسنمسيئا و يزداد الظّالم فيه عتوّا. 4 488 ما به زمانى در آمده‏ايم كينه توز وروزگارى ناسپاس كه نيكوكار در آن بدكار به شمار آيد، و تبهكار بر سركشى خودبيفزايد.

3771 12- قد استدار الزّمان كهيئته يوم خلق السّماوات و الارض. 4491 به راستى كه روزگار برگشته همانند روزى كه آسمانها و زمين آفريده شده است.

3772 13- قد تواخى النّاس على الفجور و تهاجروا على الدّين وتحاببوا على الكذب و تباغضوا على الصّدق. 4 490 به راستى كه مردم بر گناهكارىبرادر گشته، و در مورد ديندارى از هم دورى گزيده‏اند، در باره دروغ با هم دوستگشته، و در مورد راستگويى با يكديگر به دشمنى برخاسته‏اند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 489

3773 14- قد ظهر اهل الشّرّ و بطن اهل الخير و فاض الكذب و غاضالصّدق.

4 490 به راستى كه بدان و اشرار آشكار و نيكان و نيكوكارانپنهان‏اند، و راستى و راستگويى بسيار كم شده است.

3774 15- من امن الزّمان خانه و من اعظمه اهانه. 5 212 كسى كه ازروزگار ايمن شود به او خيانت كند، و كسى كه آن را بزرگ بداند خوارش گرداند.

3775 16- و الّذى فلق الحبّة و برء النّسمة ليظهرنّ عليكم قوميضربون الهام على تأويل القرآن كما بدأكم محمّد صلّى اللَّه عليه و آله علىتنزيله، ذلكم حكم من الرّحمن عليكم فى آخر الزّمان. 6 232 سوگند بدانكه دانه راشكافت و انسان را آفريد، حتما مردمى بر شما آشكار شوند، كه سرها را بزنند بر تأويلقرآن همان گونه كه حضرت محمّد صلّى اللَّه عليه و آله آغاز كرد شما را بر تنزيل (وفرود آمدن) آن، اين حكمى است قطعى از خداى رحمان بر شما در آخر زمان (و پاياندنيا).

3776 17- لا ضمان على الزّمان. 6 379 ضمانتى بر روزگار نيست.

3777 18- لا يأمن احد صروف الزّمان و لا يسلم من نوائب الايّام. 6420 هيچ كس از دگرگونيهاى زمانه ايمن نيست، و أحدى از مصيبتهاى روزگار سالمنمى‏ماند.

3778 19- ينبغي لمن عرف الزّمان ان لا يأمن الصّروف و الغير. 6443 شايسته و سزاوار است براى كسى كه بشناسد روزگار را كه ايمن نباشد از تغييرات وحوادث آن.

3779 20- يأتي على النّاس زمان لا يبقى من القرآن الّا رسمه، و لامن الاسلام إلّا اسمه، مساجدهم يومئذ عامرة من البنى، خالية عن الهدى. 6 491 بيايدبر مردم روزگارى كه از قرآن جز نشان آن به جاى نماند، و از اسلام جز نامش،مسجدهاشان از نظر ساختمان آباد، ولى از هدايت و راهنمايى به حق‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 490

خالى است.

3780 21- يأتي على النّاس زمان لا يقرّب فيه إلّا الماحل، و لايستظرف فيه إلّا الفاجر، و لا يضعّف فيه إلّا المنصف، يعدّون الصّدقة غرما، و صلةالرّحم منّا، و العبادة استطالة على النّاس، و يظهر عليهم الهوى، و يخفى بينهمالهدى. 6 491 بيايد بر مردم روزگارى كه مقرّب نزد مردم نشود مگر حيله گران، و زيركشمرده نشود مگر گنهكار، و ناتوان شمرده نشود در آن زمان مگر آدم با انصاف، در آنزمان صدقه را غرامت و تاوان بشمارند، و صله رحم را منّت گذارند، عبادت را سربلندىبر مردم دانند، هوا و هوس بر آنها غالب شود، و هدايت در ميان آنها پنهان گردد.

باب الزنا

3781 1- الفجور من شيم الكفّار. 1 153 زناكارى از خصلتهاى كافراناست.

3782 2- ابغض الخلائق الى اللَّه الشّيخ الزّان. 2 423 مبغوض‏ترينمخلوق نزد خداى تعالى پيرمرد زناكار است.

3783 3- ما زنى عفيف. 6 75 انسان پاكدامن و عفيف زنا نكند.

باب الزاد (توشه)

3784 1- بئس الزّاد الى المعاد العدوان على العباد. 3 257 بدتوشه‏اى است براى آخرت، ستم كردن بر بندگان.

3785 2- من العقل التّزوّد ليوم المعاد.

6 33 از نشانه‏هاى عقل است توشه بر گرفتن براى معاد و روز رستاخيز.

3786 3- ينبغي للعاقل ان يعمل للمعاد و يستكثر من الزّاد قبل زهوقنفسه و حلول رمسه. 6 440 براى انسان عاقل شايسته و سزاوار است كه براى معاد خويشكار كند و توشه بسيار برگيرد پيش از اين كه جانش بيرون رود و به آرامگاه ابدى خوددر

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 491

آيد.

3787 4- لا غنى باحد من الارتياد و قدر بلاغه من الزّاد. 6 416هيچ كس نيست كه از طلب و درخواست، و از مقدار كفاف خويش از توشه (براى فرداى قيامتو سفر آخرت) بى‏نياز باشد.

3788 5- إذا وجدت من أهل الفاقة من يحمل لك زادك الى يوم القيامةفيوفّيك به غدا حيث تحتاج اليه فاغتنمه و حمّله ايّاه و اكثر من تزويده و انت قادرعليه فلعلّك ان تطلبه فلا تجده. 3 184 اگر از نيازمندان كسى را يافتى كه مى‏تواندتوشه تو را براى روز قيامت بر دوش كشد و در فرداى قيامت در آنجا كه بدان توشهنيازمندى به تو باز پس دهد، اين نعمت را غنيمت شمار و توشه خود را بر دوش او بنه،و هر چه بيشتر (و تا مى‏توانى) توشه بيشترى بر او بنه (و بيشتر به آن نيازمند كمككن) كه شايد روزى (روز تنگدستى) بجويى ولى نيابى.

باب الزيارة (ديدار)

3789 1- اغباب الزّيارة امان من الملالة. 2 427 ديدار دوستان يكدر ميان (نه هر روز) ايمنى است از ملال و آزردگى خاطر.

3790 2- من كثرت زيارته قلّت بشاشته. 5 208 كسى كه ديدارش زياد شدگشاده‏رويى و شادمانى او كم شود.

باب الزّهد (بى‏اعتنايى)

3791 1- الزّهد ثروة. 1 44 زهد، توانگرى است.

3792 2- الرّاحة فى الزّهد. 1 90 راحتى و آسايش در زهد است.

3793 3- الزّهد ثمرة الدّين. 1 113 زهد، ميوه و ثمره دين است.

3794 4- الزّهد ثمرة اليقين. 1 125 زهد، ميوه يقين است.

3795 5- الزّهد اصل الدّين. 1 131 زهد، ريشه و اساس دين است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 492

3796 6- الزّهد اساس اليقين. 1 139 زهد، اساس و پايه يقين است.

3797 7- الزّهد متجر رابح. 1 147 زهد، تجارت و معامله‏اى سود آوراست.

3798 8- الزّهد سجيّة المخلصين. 1 174 زهد، خوى انسانهاى با اخلاصاست.

3799 9- الزّهد مفتاح صلاح. 1 193 زهد، كليد صلاح و شايستگى است.

3800 10- الزّهد قصر الامل. 1 219 زهد، كوتاه كردن آرزوها است.

3801 11- التّزهّد يؤدّى الى الزّهد.

1 291 زهد ورزيدن (و خود را به زهد وادار كردن) انسان را به زهد وترك دنيا مى‏كشاند.

3802 12- الزّهد فى الدّنيا الرّاحة العظمى. 1 347 زهد در دنيابزرگترين آسايش است.

3803 13- الزّهد أن لا تطلب المفقود حتّى يعدم الموجود. 1 330 زهدآن است كه نخواهى هر چه را ندارى تا آنچه را دارى تمام شود. 3804 14- الكفّ عمّافي أيدي النّاس أحد السّخائين. 2 13 باز داشتن خويش از آنچه در دست مردم است (وبى‏اعتنايى نسبت بدان) يكى از دو بخش سخاوت است.

3805 15- الزّهد تقصير الآمال و اخلاص الاعمال. 2 63 زهد آن استكه آرزوها را كوتاه كرده در اعمال خود اخلاص داشته باشى.

3806 16- العاقل من زهد فى دنيا فانية دنيّة، و رغب فى جنّة سنيّةخالدة عالية. 2 68 عاقل و خردمند كسى است كه زهد ورزد در دنياى فانى پست، و رغبتكند در بهشت والاى جاويد بلند مرتبه.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 493

3807 17- الزّهد افضل الرّاحتين. 2 21 زهد، برترين بخش از دو بخشآسايش دنياست. 3808 18- الزّهد شيمة المتّقين و سجيّة الاوّابين. 2 32 زهد، خوىپرهيزكاران و خصلت بازگشت كنندگان به سوى خداى تعالى است.

3809 19- الزّهد اقلّ ما يوجد و اجلّ ما يعهد، و يمدحه الكلّ ويتركه الجلّ.

2 113 زهد، كمترين چيزى است كه يافت شود، و بزرگترين چيزى است كهشناخته شده، همه آن را ستايش كنند ولى بيشتر مردم آن را واگذارند.

3810 20- ازهد فى الدّنيا تنزل عليك الرّحمة. 2 177 زهد ورز دردنيا تا رحمت حق بر تو نازل گردد.

3811 21- ازهد فى الدّنيا يبصّرك اللَّه عيوبها و لا تغفل فلستبمغفول عنك.

2 197- زهد ورز در دنيا تا خداوند عيوب دنيا را به تو بنماياند وبينايت گرداند بدان، و غافل و بى‏خبر نباش كه از تو غافل نيستند (و همه اعمال ورفتار تو تحت نظر است و ثبت و ضبط مى‏شود).

3812 22- ازهد فى الدّنيا و اعزف عنها و ايّاك ان ينزل بك الموت وانت آبق من ربّك فى طلبها فتشقى. 2 208 در دنيا بى‏رغبت باش و زهد ورز، و پرهيز كناز اين كه مرگ بر تو در آيد در حالى كه از پروردگار خود فرار كرده و در طلب دنياتلاش مى‏كنى، كه در اين صورت بدبخت خواهى بود.

3813 23- ازهد فى الدّنيا و اعزف عنها و ايّاك ان ينزل بك الموت وقلبك متعلّق بشى‏ء منها فتهلك. 2 216 بى‏رغبت باش در دنيا و از آن دورى كن و بترساز اين كه مرگ در حالى به سراغت آيد كه دلت به دنيا بسته باشد كه در اين‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 494

صورت نابود خواهى شد.

3814 24- انظروا الى الدّنيا نظر الزّاهدين فيها الصّارفين عنها،فانّها و اللَّه عمّا قليل تزيل الثّاوى السّاكن، و تفجع المترف الآمن. 2 264بنگريد به دنيا بسان كسى كه بدان رغبتى ندارد و از آن روى گردانده، كه به خداسوگند دنيا به زودى آن كس را كه در آن سكونت گزيده از جاى بركند، و آنكه به لذتهاىدنيا سرگرم و ايمن است به مصيبت و رنج نشاند.

3815 25- ا يسرّك ان تلقى اللَّه غدا فى القيامة و هو عليك راضغير غضبان كن فى الدّنيا زاهدا و فى الآخرة راغبا، و عليك بالتّقوى و الصّدق فهماجماع الدّين، و الزم اهل الحقّ و اعمل عملهم، تكن منهم. 2 366 آيا شادمانت مى‏كندكه فرداى قيامت خدا را ديدار كنى و از تو خوشنود باشد و خشمگين نباشد (اگر اين رامى‏خواهى) در دنيا زاهد و بى‏رغبت باش و نسبت به آخرت راغب و علاقه‏مند، و بر توباد به تقواى الهى و صداقت و راستى، كه اين دو گرد آورنده و جامع دين هستند، و باطرفداران حق ملازم باش و كار آنها را انجام ده تا از ايشان باشى.

3816 26- احزمكم ازهدكم. 2 369 دور انديش‏ترين شما كسى است كهزهدش بيشتر باشد.

3817 27- افضل العبادة الزّهادة. 2 375 برترين عبادت، زهد ورزيدناست.

3818 28- اوّل الزّهد التزهّد. 2 384 آغاز زهد اين است كه خود رابه ترك دنيا و زهد وادارى.

3819 29- افضل الطّاعات الزّهد فى الدّنيا. 2 398 برترينفرمانبردارى‏ها و طاعتها زهد در دنياست.

3820 30- افضل الزّهد اخفاء الزّهد.

2 402 برترين زهدها پنهان كردن زهد است.

3821 31- اعظم النّاس سعادة اكثرهم‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 495

زهادة. 2 418 بزرگترين مردم از نظر سعادت كسانى هستند كهزهدشان بيشتر باشد.

3822 32- اصل الزّهد حسن الرّغبة فيما عند اللَّه. 2 415 اساس زهدآن است كه ميل و رغبت انسان بدانچه نزد خداست نيكو باشد. 3823 33- احقّ النّاسبالزّهادة من عرف نقص الدّنيا. 2 439 شايسته‏ترين مردم به زهد و بى‏رغبتى در دنياكسى است كه نقص و كمى دنيا را شناخته باشد.

3824 34- انّ الزّاهدين فى الدّنيا لتبكى قلوبهم و ان ضحكوا، ويشتدّ حزنهم و ان فرحوا، و يكثر مقتهم انفسهم و ان اغتبطوا بما اوتوا. 2 551 بهراستى كه زاهدان در دنيا دلهاشان بگريد اگر چه (در ظاهر) بخندند، و اندوهشان سختباشد اگر چه (در ظاهر) فرحناك باشند، و خشم ايشان از نفس خود بسيار باشد اگر چهمورد آرزو و غبطه ديگران باشند.

3825 35- انّ الزّهادة قصر الامل و الشّكر على النّعم و الورع عنالمحارم، فان عزب ذلك عنكم فلا يغلب الحرام صبركم، و لا تنسوا عند النّعم شكركم،فقد اعذر اللَّه سبحانه اليكم بحجج مسفرة ظاهرة، و كتب بارزة العذر واضحة. 2 663به راستى كه زهد و بى رغبتى در دنيا كوتاه كردن آرزو، و سپاسگزارى نعمتهاى خدا، وپارسايى از محرمات الهى است، و اگر اينها همه نبود (لا اقل آن دو قسمت آخر در شماباشد يعنى) غلبه نكند حرام بر صبر و بردبارى شما، و در برابر نعمتها شكر وسپاسگزارى را فراموش نكنيد، زيرا خداى سبحان عذر خود را در اين باره از شما خواستهبه وسيله حجّتهاى روشن و آشكار، و كتابهايى كه به طور وضوح و بى پرده اين عذر رابيان كرده است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 496

3826 36- ان عقلت امرك او اصبت معرفة نفسك فاعرض عن الدّنيا وازهد فيها، فانّها دار الاشقياء و ليست بدار السّعداء، بهجتها زور و زينتها غرور،و سحائبها متقشّعة و مواهبها مرتجعة. 3 16 اگر كار خود را دريافته‏اى يا به شناختنفس خويش رسيده‏اى، از دنيا روى بگردان، و در آن بى‏رغبت باش كه به راستى دنياخانه بدبختان است و سراى نيكبختان نيست، شادابى آن دروغ و باطل، و زيور آن فريباست، ابرهايش پراكنده و بخششهاى آن بازگشت داده خواهد شد.

3827 37- ان كنتم فى البقاء راغبين فازهدوا فى عالم الفناء. 3 22اگر به راستى به ماندن و بقا علاقه‏مند و راغب هستيد، پس بياييد و در جهان فانىزهد ورزيد.

3828 38- انّك لن تخلق للدّنيا فازهد فيها و اعرض عنها. 3 57 توهيچگاه براى دنيا آفريده نشده‏اى پس در آن زهد ورز و از آن روى بگردان.

3829 39- انّكم ان زهدتم خلصتم من شقاء الدّنيا و فزتم بدارالبقاء. 3 67 به راستى كه شما اگر زهد ورزيد از بدبختى دنيا آسوده شده و به سراىپايدار و ماندنى رسيده و رستگار شده‏ايد.

3830 40- اذا هرب الزّاهد من النّاس فاطلبه. 3 141 هر گاه شخصزاهد از مردم گريخت او را بجوى (و بدانكه زهد او واقعى است و حقيقت دارد).

3831 41- اذا طلب الزّاهد النّاس فاهرب منه. 3 141 هر گاه ديدىزاهد در جستجوى مردم و به دنبال آنهاست از او بگريز. (و بدان كه حقيقت ندارد وفريبكار است).

3832 42- بالزّهد تثمر الحكمة. 3 209 به وسيله زهد درخت حكمت وفرزانگى بار دهد، و به بار نشيند.

3833 43- ثمرة الزّهد الرّاحة. 3 327

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 497

ميوه زهد، آسودگى است.

3834 44- ثمن الجنّة الزّهد فى الدّنيا.

3 350 بهاى بهشت، زهد در دنياست.

3835 45- حسن الزّهد من افضل الايمان، و الرّغبة فى الدّنيا تفسدالايقان. 3 389 زهد نيكو از برترين مراتب ايمان است، و رغبت در دنيا يقين را تباهكند.

3836 46- خير النّاس من زهدت نفسه و قلّت رغبته و ماتت شهوته وخلص ايمانه و صدق ايقانه. 3 436 بهترين مردم كسى است كه نفس او زهد ورزد، و ميل ورغبتش به دنيا كم باشد، شهوت و خواسته‏هايش مرده، و ايمانش پاك و خالص، و يقين اوصادق و درست باشد.

3837 47- رأس السّخاء الزّهد فى الدّنيا. 4 52 اساس و ريشه سخاوتو گذشت، زهد در دنياست.

3838 48- زين الحكمة الزّهد فى الدّنيا. 4 109 زيور حكمت وفرزانگى، زهد و بى‏رغبتى در دنياست.

3839 49- زهدك فى الدّنيا ينجيك و رغبتك فيها ترديك. 4 111 زهد تودر مورد دنيا رهايى‏ات دهد، و ميل و رغبت در دنيا نابودت كند.

3840 50- زهد المرء فيما يفنى على قدر يقينه بما يبقى. 4 113 زهدانسان در آنچه فانى شود به مقدار يقين او است در آنچه بر جاى مى‏ماند.

3841 51- سبب صلاح النّفس العزوف عن الدّنيا. 4 122 وسيله اصلاحنفس روى گرداندن از دنيا است.

3842 52- طوبى للزّاهدين فى الدّنيا الرّاغبين فى الآخرة، اولئكاتّخذوا الارض بساطا و ترابها فراشا و ماءها طيبا و القرآن شعارا و الدّعاء دثارا،

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 498

و قرضوا الدّنيا على منهاج المسيح عيسى بن مريم على نبيّنا وعليه السّلام. 4 268 خوشا به حال آنها كه نسبت به دنيا بى‏رغبت، و در آخرت راغب ومشتاقند، اينانند كه زمين را فرش و خاكش را بستر، و آب آن را بوى خوش، و قرآن راشعار (جامه زيرين) و دعا را دثار (جامه رويين) قرار داده، و دنيا را پيموده‏اندهمان گونه كه حضرت مسيح- كه بر پيامبر ما و بر او باد- درود پيمود.

3843 53- عليك بالزّهد فانّه عون الدّين. 4 287 بر تو باد به زهدكه به راستى زهد كمك كار و ياور دين است.

3844 54- فضيلة العقل الزّهادة. 4 422 فضيلت و برترى عقل، به زهدو بى‏رغبتى در دنياست.

3845 55- كيف يزهد فى الدّنيا من لا يعرف قدر الآخرة. 4 562 چگونهزهد ورزد در دنيا كسى كه قدر و ارزش آخرت را نشناخته است.

3846 56- كسب العلم الزّهد فى الدّنيا.

4 625 وسيله تحصيل و به دست آوردن علم و دانش، زهد در دنياست.

3847 57- كفى بالمرء سعادة ان يعزف عمّا يفنى و يتولّه بما يبقى.4 584 براى سعادت و نيكبختى انسان همين بس كه روى بگرداند از آنچه نابود شدنى است،و شائق گردد بدانچه ماندنى است.

3848 58- كونوا ممّن عرف فناء الدّنيا فزهد فيها، و علم بقاءالآخرة فعمل لها. 4 616 از آن مردمانى باشيد كه فنا و نيستى دنيا را شناخته و درآن زهد ورزيده، و بقا و ماندن آخرت را دانسته و براى آن كار كرده است.

3849 59- من عرف الدّنيا تزهّد. 5 172 كسى كه دنيا را بشناسد زهدورزد.

3850 60- من ايقن بما يبقى زهد فيما يفنى. 5 292 كسى كه يقين داردبدانچه به جاى‏

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 499

مى‏ماند، زهد ورزد در آنچه از ميان مى‏رود و فانى مى‏شود.

3851 61- من زهد هانت عليه المحن.

5 274 كسى كه زهد ورزد، رنج و مصيبتها برايش آسان شود.

3852 62- ليكن زهدك فيما ينفد و يزول فانّه لا يبقى لك و لا تبقىله. 5 50 بايد زهد و بى‏رغبتى تو در چيزى باشد كه از ميان مى‏رود و زوال مى‏پذيرد،زيرا كه چنين چيزى براى تو نمى‏ماند، و تو هم براى او نخواهى ماند.

3853 63- لن يفتقر من زهد. 5 71 نيازمند و فقير نشود كسى كه زهدورزد.

3854 64- من زهد فى الدّنيا حصّن دينه. 5 300 كسى كه در دنيا زهدورزد دين خود را حفظ كرده است.

3855 65- من زهد فى الدّنيا لم تفته.

5 302 كسى كه در دنيا زهد ورزد، دنيا از دستش نرود (و آنچه مقدرشده به او خواهد رسيد و زهد چيزى را از او نگيرد).

3856 66- من رغب فيها اتعبته و أشقته.

5 303 كسى كه در دنيا رغبت كند او را به تعب و رنج اندازد، و بهبدبختى كشاند.

3857 67- من عزف عن الدّنيا اتته صاغرة. 5 312 كسى كه از دنيا روىبگرداند، دنيا با حال خوارى به نزدش آيد.

3858 68- من لهى عن الدّنيا هانت عليه المصائب. 5 325 كسى كه ازدنيا كنده و جدا شود مصيبتها بر او آسان گردد.

3859 69- من لم يأس على الماضى و لم يفرح بالآتى فقد اخذ الزّهدبطرفيه.

5 327 كسى كه بر گذشته افسوس نخورد، و به آينده شادمان نگردد، زهدرا به دو طرف آن دريافت كرده است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 500

3860 70- من زهد فى الدّنيا استهان بالمصائب. 5 335 كسى كه دردنيا زهد ورزد، مصيبتها را آسان گيرد.

3861 71- من زهد فى الدّنيا اعتق نفسه و ارضى ربّه. 5 374 كسى كهدر دنيا زهد ورزد جان خود را آزاد كرده، و پروردگارش را خوشنود سازد.

3862 72- من زهد فى الدّنيا قرّت عينه بجنّة المأوى. 5 440 كسى كهدر دنيا زهد ورزد ديده‏اش به بهشت برين «جنّة الماوى» روشن گردد.

3863 73- من لم يزهد فى الدّنيا لم يكن له نصيب فى جنّة المأوى. 5443 كسى كه در دنيا زهد نورزد بهره‏اى از بهشت برين ندارد.

3864 74- مع الزّهد تثمر الحكمة. 6 120 با زهد است كه درخت حكمت وفرزانگى به بار نشيند و ميوه دهد.

3865 75- لا ينفع زهد من لم يتخلّ عن الطّمع و يتحلّ بالورع. 6420 سود ندهد زهد كسى كه از آز و طمع خود را جدا نكرده، و به پارسايى و ورع خود رانياراسته است.

3866 76- ينبغي لمن عرف النّاس أن يزهد فيما في أيديهم. 6 443براى كسى كه مردم را شناخته شايسته است كه زاهد و بى‏رغبت باشد بدانچه در دست آنهااست.

3867 77- يا أيّها النّاس ازهدوا فى الدّنيا، فانّ عيشها قصير، وخيرها يسير، و إنّها لدار شخوص، و محلّة تنغيص، و إنّها لتدنى الآجال، و تقطعالآمال، ألا و هى المتصدّية العنون،

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 501

و الجامحة الحزون، و المانية الخئون.

6 463 اى مردم در دنيا زهد ورزيد كه به راستى زندگى آن كوتاه و خيرآن اندك، و به راستى كه اين دنيا سراى رفتن و جايگاه بر هم خوردن است و به راستىكه دنيا اجلها را نزديك، و آرزوها را قطع كند، آگاه باشيد كه اين دنيا، همچون زنروسپى هوس انگيزى است كه خود را نشان دهد و سپس با نفرت پشت كند، و همچون مركبسركشى كه هنگام دويدن از رفتن باز ايستد و دروغگويى است خيانت پيشه.

3868 78- ينبغي لمن عرف الدّنيا ان يزهد فيها و يعزف عنها. 6 441براى كسى كه دنيا را شناخته شايسته است كه در آن زهد ورزد و از آن دورى گزيند.

3869 79- ينبغي لمن علم سرعة زوال الدّنيا ان يزهد فيها. 6 442شايسته است براى كسى كه شتاب زوال دنيا را دانسته كه در آن زهد ورزد.

3870 80- تحبّب الى النّاس بالزّهد فيما أيديهم تفز بالمحبّةمنهم. 3 288 با نشان دادن بى‏رغبتى نسبت به آنچه در دست مردم است دوستى آنها راجلب كن، تا از محبّت آنها بهره‏مند شوى.

3871 81- انّ الزّهد فى الجهل بقدر الرّغبة فى العقل. 2 503 بهراستى كه (ارزش و اهميت) بى‏رغبتى در باره جهل و نادانى، به اندازه رغبت داشتن درعقل است.

باب الزّينة (آرايش)

3872 1- الزّينة بحسن الصّواب لا بحسن الثّياب. 2 38 آرايش انسانبه نيكويى راه درست او است نه به نيكويى جامه.

باب الزيّ (شكل، هيئت)

3873 1- انّ احسن الزّىّ ما خلطك بالنّاس، و جمّلك بينهم، و كفّألسنتهم عنك. 2 510 به راستى كه بهترين شكل و هيئت آن است كه تو را با مردم آميزشدهد، و در ميان ايشان زيبايت كند، و زبانشان را از تو باز دارد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 502

حرف «السين»

باب السؤال عن اللَّه تعالى (درخواست از خدا)

3874 1- التّقرّب الى اللَّه تعالى بمسألته و الى النّاس بتركها.2 52 تقرّب و نزديك شدن به درگاه خداى تعالى به سؤال كردن از او است ولى تقرّب بهمردم به ترك سؤال از آنهاست.

3875 2- اعلم النّاس باللَّه اكثرهم له مسئلة. 2 451 داناترينمردم نسبت به خداى تعالى كسانى هستند كه درخواستشان از خدا بيشتر است.

3876 3- ربّما سألت الشّى‏ء فلم تعطه و اعطيت خيرا منه. 4 80 چهبسا چيزى از خدا درخواست كنى كه آن را به تو ندهد و بهتر از آن را به تو عطافرمايد.

3877 4- سلوا اللَّه العفو و العافية و حسن التّوفيق. 4 137 ازخدا درخواست كنيد گذشت و تندرستى و توفيق نيك را.

3878 5- من سئل اللَّه اعطاه. 5 220 كسى كه چيزى از خدا بخواهد بهاو عطا كند.

3879 6- ليكن مسئلتك ما يبقى لك جماله و ينفى عنك وباله. 5 50بايد درخواست تو چيزى باشد كه زيبايى‏اش براى تو مى‏ماند و عذاب و سختى براى تو بهدنبال نداشته باشد.

3880 7- ما من شي‏ء احبّ الى اللَّه سبحانه من ان يسئل. 6 80 چيزىدر پيشگاه خداى سبحان محبوب‏تر از آن نيست كه از او درخواست كنند (و هر چهمى‏خواهند از او بخواهند).

3881 8- نسأل اللَّه سبحانه لمنّته تماما و بحبله اعتصاما. 6 176از خداى سبحان درخواست مى‏كنيم تمامى نعمتش را، و چنگ زدن به ريسمان‏