 |  |  |
[181]
4- هرگاه جمعيّت طواف كننده بقدرى زياد است كه انسان را با فشار و بدون اختيار به پيش مى برد، ضررى براى طواف ندارد. و همين اندازه كه از آغاز، نيّت مى كند كه براى طواف به ميان جمعيّت برود كافى است.
5- محلّ نماز طواف واجب، پشت مقام ابراهيم است ولى اگر ازدحام جمعيّت زياد باشد مى توان عقب تر نماز خواند. مخصوصاً در موقعى كه جمعيّت طواف كننده بقدرى زياد است كه به پشت مقام ابراهيم مى رسد، نبايد اصرار بر خواندن نماز در پشت مقام داشت و كارهايى كه بعضى عوام مى كنند و مزاحم طواف كنندگان مى شوند صحيح نيست. (امّا نماز طواف مستحب را در هر جاى مسجد مى توان خواند.)
6- سعى صفا و مروه در طبقه بالا جايز نيست; مگر اين كه ازدحام بقدرى زياد باشد كه سعى در طبقه پائين مشقّت شديد داشته باشد.
7- هنگام سعى صفا و مروه كافى است مقدارى از
سربالايى صفا و مروه را طى كند و لازم نيست به قسمت لخت كوه برسد و پاى خود را به آن بچسباند (سربالايى مفروش در صفا و مروه جزء كوه است.)
8- نشستن در حال طواف واجب، براى رفع خستگى مانعى ندارد، ولى احتياط آن است كه موالات عرفى به هم نخورد و فاصله زياد نشود; امّا نشستن در حال سعى براى رفع خستگى و مانند آن به هر مقدار، مانعى ندارد; خواه در صفا باشد يا در مروه يا در ميان آن دو.
9- رمى جمرات (پرتاب كردن سنگريزه به ستونهاى سه گانه در منى) در طبقه بالا هنگام ازدحام جمعيّت مانعى ندارد و كسانى كه روز نمى توانند رمى كنند شب قبل يا بعد از آن مى توانند رمى كنند.
10- قربانى كردن در هر يك از قربانگاه هاى موجود در منى جايز است هرچند خارج از محدوده منى باشد.
11- بهتر است قربانى را روز عيد ذبح كنند; ولى تأخير آن تا روز سيزدهم نيز جايز است.
12- لازم نيست ذبح كننده شيعه باشد; بلكه هر مسلمانى كه ذبيحه او پاك و حلال است جايز است ذبح كند.
13- سر بريدن و ذبح حيوانات براى قربانى يا غير آن با چاقوهاى استيل و فلزّات ديگرى مانند آن، اشكالى ندارد.
14- قربانى را مى توان شخصاً ذبح نمود و يا به ديگرى كه به او اطمينان دارد نيابت دهد. خواه مدير كاروان باشد يا بعثه حج يا بعضى از دوستان. (معيار، اطمينان داشتن به كار نايب است.) و لازم نيست وكيل، نام صاحب قربانى را بداند هرچند بردن نام او جايز است. ولى اگر كسى بدون گرفتن وكالت از طرف ديگرى قربانى كند، صحيح نيست.
15- مسلمانان بايد كارى كنند كه گوشتهاى قربانى از بين نرود و مجبور به سوزاندن و دفن كردن آنها نباشند. زيرا اين كار اسراف و حرام است و چنانچه مستحقّينى در منى يافت نشوند لازم است آن را به ساير بلاد اسلامى برد و به فقرا و مؤمنين داد و اگر اين كار هزينه اى دارد، بر عهده
مسلمانان و حكومت اسلامى است.
16- تا ممكن شود بايد قربانى را در منى انجام داد و از تلف شدن گوشت آن جلوگيرى كرد، امّا اگر بعد از تلاش و كوشش لازم يقين پيدا كند كه راهى براى استفاده از گوشت قربانى نيست و حتماً ضايع مى شود بايد موقّتاً از قربانى صرفنظر كند و پول آن را كنار بگذارد و هنگام بازگشت در محلّ خود قربانى كند. (در همان ماه ذى الحجه يا در ذى الحجّه سال آينده) سپس مطابق دستورى كه درباره گوشت قربانى گفتيم آن را مصرف مى كند.
17- استفاده از وسايل ماشينى براى ذبح حيوانات مانعى ندارد. ولى شرايط ذبح شرعى مانند رو به قبله بودن و بسم اللّه گفتن و غير آن بايد رعايت شود (شرح آن را در توضيح المسائل ذكر كرده ايم.)
18- بهتر است هنگام ازدحام جمعيّت، طواف مستحبى را ترك كرد و محلّ طواف را براى كسانى كه طواف واجب مى كنند واگذاشت.
19- ميقات براى احرام حجّ تمتّع مكّه است و از هر جاى مكّه باشد كافى است و فرقى ميان مكّه قديم و جديد نيست، حتّى از محلاّتى از مكّه كه امروز به طرف منى گسترش يافته مى توان احرام بست، امّا احتياط واجب آن است كه از نقاطى از شهر مكّه كه از مسجدتنعيم دورتر است (و از محدوده حرم بيرون است) احرام نبندد. (مسجد تنعيم نزديكترين حدّ حرم است) ولى بهتر از همه جا مسجدالحرام مى باشد.
20- كاركنان كاروانها و بعثه حج و تمام كسانى كه حجّ واجب خود را قبلاً به جا آورده اند و انجام تمام مراسم حج براى آنها مشكل است مى توانند از اوّل نيّت عمره مفرده كنند و آن را كامل كرده و از احرام بيرون آيند و بعد از آن براى رفتن به عرفات و مشعر و منى (بدون نيّت) يا نرفتن و ماندن در مكّه و رسيدن به كارها آزادند.
21- نماز خواندن با اهل سنّت و شركت در جماعات آنها در ايام حج و مانند آن از مستحبّات مؤكّد و موجب
تقويت صفوف مسلمين در برابر دشمنان است و در روايات معصومين تأكيدهاى بسيارى درباره آن شده است. و حق اين است كه چنين نمازى كفايت از نماز واجب مى كند و اعاده آن لازم نيست و در مسئله وقت و مانند آن از آنها پيروى نمايند و در مورد سجده اگر بتواند، روى سنگهاى كف مسجد سجده مى كند (زيرا بر تمام اين سنگها سجده كردن جايز است) و اگر نتواند، روى فرش سجده مى كند; ولى لازم نيست دست بسته نماز بخواند يا بعد از حمد آمين بگويد.
در مورد هلال ماه ذى الحجّه نيز مى توان از آنها پيروى كرد. همچنين در مورد وقت افطار روزه براى كسانى كه در مسجد الحرام يا ساير مساجد آنان باشند و به آنها اصرار بر افطار كنند مانعى ندارد و روزه آنها صحيح است.
22- استفاده كردن از بادبزن يا حصيرهاى بدون نخ يا حصيرهاى معمولى كه نخ نازكى دارد براى سجده كردن در همه حال جايز است و لزومى ندارد كه از مهر استفاده شود
كه مخالفان به خاطر تبليغات نادرستى روى آن حساسيّت دارند; بلكه استفاده از مهر در بعضى از مواقع اشكال دارد.
23- رفتن به غار حرا و مناطقى شبيه به آن در خارج از مكّه بعد از اتمام عمره و قبل از حج مانعى ندارد; ولى به نقاط دورتر نروند. مگر ضرورتى ايجاب كند.
24- روحانيّون كاروانها و خدمه و كاركنان بعثه ها و كارمندان بانكها و پزشكان و پرستاران و تمام كسانى كه به هر عنوان دعوت به حج مى شوند مى توانند قصد حجّ واجب كنند، هرچند مستطيع نباشد و حجّ ديگرى بر آنها واجب نيست.
25- احتياط واجب آن است كه افرادى كه حجّ نيابتى انجام مى دهند و سال اوّل آنهاست بعد از اتمام حج، عمره مفرده براى خودشان به جا آورند. (با طواف نساء.)
26- احتياط واجب آن است افراد معذور كه ناچارند بعضى از اعمال حج را ترك كنند نايب و اجير نشوند، ولى عذرهايى كه براى افراد معمولى در سفر حج پيدا مى شود
مانند تيمّم و جبيره و نرسيدن به بعضى از وقوفهاى اختيارى و امثال آن مانع از عمل نايب نخواهد شد; بلكه مطابق دستور عمل مى كند و حجّ او صحيح است. همچنين اگر بر اثر ضيق وقت مجبور به عدول از حجّ تمتّع به حجّ افراد شود، ولى كسانى كه بر اثر بيسوادى يا كم سوادى قادر به اصلاح حمد و سوره خود نيستند قبول نيابت نكنند هرچند حجّشان براى خودشان در صورت ناچارى صحيح است.
27- نايب و اجير بايد اعمال حج را مطابق اجتهاد يا تقليد خودش به جا آورد نه اجتهاد يا تقليد شخصى كه براى او نيابت مى كند.
28- مسافران مخيّرند در مكّه و مدينه نماز خود را در مسجد الحرام و مسجدالنّبى بلكه در تمام شهر مكّه و مدينه، تمام يا قصر بخوانند و نماز تمام افضل است. و فرقى ميان مكّه و مدينه قديم و امروز نيست.
29- كسانى كه پيش از رفتن به عرفات قصد ده روز در
مكّه كرده اند هنگامى كه به عرفات و مشعر و منى مى روند نمازشان همه جا تمام است. و اين مسافت گرچه در گذشته به اندازه 4 فرسنگ بوده; ولى امروز به خاطر توسعه مكّه كمتر است.
30- احرام بستن از تمام آنچه امروز جزء مسجد شجره است جايز است، و تمام آنچه امروز جزء مسجد الحرام و مسجد النبى(صلى الله عليه وآله) شده حكم آن را دارد.
31- حاجيان شيعه و پيروان مكتب اهلبيت(عليهم السلام) نبايد در ايّام حج و مانند آن تشكيل نماز جماعت جداگانه به طور گروهى در كاروانها يا مسجدالحرام و مسجد النّبى بدهند. و چنين نماز جماعتى اشكال دارد.
32- زوّار خانه خدا بايد از تمام كارهايى كه موجب وهن مذهب است اجتناب كنند; مانند:
الف: بازگشت از مسجدالحرام و مسجدالنّبى(صلى الله عليه وآله) و صفوف جماعت آنان هنگام اذان يا نزديك اذان.
ب: پرداختن به خريد و فروش در بازارها و خيابانها يا
برگشتن با اجناس خريدارى شده به سوى كاروانها در چنين ساعات.
ج: اجتماع پشت ديوار بقيع براى زيارت قبور معصومين(عليهم السلام) هنگام نماز جماعت.
د: پوشيدن لباسهاى نامناسب كه مايه وهن در انظار عموم است.
هـ: برخورد خشونت آميز در سخن يا رفتار با ساير زوّار خانه خدا يا ساكنان مكّه و مدينه.
خلاصه بايد چنان رفتار كنند كه همه احساس نمايند آنها به بركت تأسّى به اهلبيت(عليهم السلام) از تربيت بالائى برخوردارند و هيچ گونه بهانه اى به دست مخالفان ندهند كه اين كار اجر و ثواب حجّ آنها را مضاعف مى سازد. انشاء اللّه.
* * *
آداب و مستحبّات حج و عمره
در روايات اسلامى، و كلمات فقهاى عظام (رضوان اللّه تعالى عليهم) آداب و مستحبّات بسيارى براى هر يك از اعمال «حج» و «عمره» ذكر شده است كه قسمت قابل توجّهى از آن را عيناً در اينجا مى آوريم.
ولى از آنجا كه بعضى از آنها دليل كافى ندارد (و ما اصل تسامح در ادلّه سنن و مستحبّات را صحيح نمى دانيم) بهتر است همه را به قصد «رجاء»، يعنى به اميد اين كه مطلوب شرع مقدّس و داراى ثواب باشد، به جا آورد.
«نكته مهمّ ديگر» اين كه انجام بعضى از اين مستحبّات در زمان ما، و در آن انبوه جمعيّت، براى بسيارى از مردم غير ممكن است; بنابراين آنچه را ممكن است انجام مى دهند، و آنچه را نمى توان انجام داد اگر مورد علاقه حاجى باشد و نيّت انجام آن را، در صورت امكان داشته باشد، طبق روايات معصومين(عليهم السلام) خداوند مطابق نيّتش به
او پاداش خواهد داد.
مستحبّات سفر: كسى كه قصد سفر مكّه يا سفر ديگرى دارد. مستحبّ است كه از خداوند متعال طلب خير كند و وصيّت بنمايد و صدقه بدهد تا آن كه به آن صدقه سلامت خود را خريدارى نمايد و وقتى كه براى مسافرت مهيّا مى شود مستحبّ است در خانه خود چهار ركعت نماز به جا آورد در هر ركعتى سوره حمد و سوره قل هو اللّه را بخواند و بگويد:
(اللَّهُمَّ إنّي أتَقَرَّبُ إلَيْكَ بِهِنَّ، فَاجْعَلْهُنَّ خَليفَتي في أهْلِي وَ مَالي.)
و مستحبّ است بر در خانه خود ايستاده و سه مرتبه از پيش رو و از طرف راست و طرف چپ سوره حمد و به همين ترتيب سه مرتبه آية الكرسى را بخواند و بعد از آن بگويد:
(اَللَّهُمَّ احفَظْنى وَ احْفَظْ مَا مَعىَ وَ سَلِّمْني وَ سَلِّم مَا مَعِىَ وَ بَلِّغْني وَ بَلِّغْ مَا مَعِىَ بِبَلاغِكَ الحَسَنِ الجَميلِ.)
مستحبّات احرام
مستحبّات احرام چند چيز است:
1- قبلاً بدن خود را پاكيزه نموده و ناخن و شارب خود را بگيرد و موى زير بغل و اطراف عورت را زايل كند.
2- كسى كه قصد حج دارد از اوّل ماه ذى القعده و شخصى كه قصد عمره مفرده دارد پيش از يك ماه موى سر و ريش را رها كند و بعضى از فقهاء قائل به وجوب آن شده اند.
3- پيش از احرام در ميقات غسل احرام بنمايد و اين غسل از زن حائض و زنى كه وضع حمل كرده نيز صحيح است و تقديم اين غسل بخصوص در صورتى كه خوف آن باشد كه در ميقات آب يافت نشود، جايز است و در صورت تقديم اگر در ميقات آب يافت شد مستحبّ است غسل را اعاده بنمايد و بعد از اين غسل اگر مكلّف لباسى را بپوشد يا چيزى را بخورد كه بر محرم حرام است باز هم
اعاده مستحبّ است و اگر مكلّف در روز غسل نمايد آن غسل تا آخر شب آينده كفايت مى كند و همچنين اگر در شب غسل نمايد تا آخر روز آينده كافى است; ولى اگر بعد از غسل و پيش از احرام وضوى او باطل شد، غسل را اعاده نمايد.
4- هنگام پوشيدن دو جامه احرام بگويد:
«اَلحَمْدُ لِلّه الَّذي رَزَقَني مَا اُواري بِه عَوْرَتِي و اُؤدِّي فيهِ فَرْضي وَ أعْبُدُ فيهِ رَبِّي و اَنْتَهي فيه إلى مَا اَمَرَنِي الحَمْدُ لِلّهِ الَّذي قَصَدْتُهُ فَبَلَّغَني و أرَدْتُهُ فَاُعانَنى وَ قَبِلَني وَ لَمْ يَقْطَعْ بي وَ وَجْهَهُ أرَدْتُ فَسَلَّمَني فَهُوَ حِصْني وَ كَهْفِي و حِرْزي وَ ظَهْري وَ مَلاذي وَ رَجائى وَ مَنجاي و ذُخري وَ عُدَّتى في شِدَّتي وَ رَخائي.»
5- دو حوله احرام از جنس پنبه باشد.
6- احرام را به ترتيب ذيل ببندد: در صورت تمكّن بعد از نماز ظهر و در صورت عدم تمكّن بعد از نماز واجب ديگر و در صورت عدم تمكّن از آن، بعد از شش يا دو
ركعت نماز نافله، در ركعت اوّل پس از حمد سوره توحيد و در ركعت دوم سوره قل يا ايّها الكافرون را بخواند و شش ركعت افضل است و بعد از نماز حمد و ثناى إلهى را به جا آورد و بر پيغمبر و آل او صلوات بفرستد; آنگاه بگويد:
«اللَّهُمَّ إنَّي أسألُكَ أنْ تَجْعَلَني مِمَّنِ اسْتَجابَ لَكَ وَ آمَنَ بِوَعْدِكَ وَ اتَّبَعَ أمْرَكَ فإنَّي عَبْدُكَ وَ في قَبْضَتِكَ لا أوُقى إلاَّ مَا وَقَيْتَ وَ لا آخُذُ إلاّ مَا أعْطَيْتَ وَ قَدْ ذكَرْتَ الْحَجَّ فَأسْاَلُكَ أنْ تَعْزِمَ لي عَليهِ عَلى كِتابِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَواتُكَ عَليهِ وَ آلِهِ و تُقَوِّيَني عَلى مَا ضَعُفْتُ وَ تُسَلِّمَ لي مَناسِكي في يُسر مِنْكَ وَ عافِيَة وَ اجْعَلْني مِن وَفْدِكَ الَّذي رَضِيْتَ وَ ارْتَضَيْتَ وَ سَمَّيْتَ وَ كَتَبْتَ، اللّهُمَّ إنَّي خَرَجْتُ مِنْ شُقَّة بَعيدة وَ أنْفَقْتُ مالي إبْتِغاءَ مَرْضاتِكَ اللّهُمَّ فَتَمِّمْ لي حَجَّتي وَ عُمْرَتي، اللّهُمَّ إنّي اُرِيدُ الَّتمَتُّعَ بِالعُمرَةِ إلى الحَجِّ عَلى كِتابِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَواتُكَ عَلَيهِ وَ آلِهِ، فَإن عَرَضَ لي عارِضٌ يَحْبِسُني فَخَلِّني حَيثُ حَبَسْتَني بِقَدَرِكَ الَّذي قَدَّرْتَ
عَلَىّ، اللّهُمَّ إنْ لَمْ تَكُنْ حِجَّةً فَعُمرَةً اُحَرِّمُ لَكَ شَعْري وَ بَشَري وَ لَحْمي وَ دَمي وَ عِظِامي وَ مُخِّي وَ عَصَبِي مِنِ النِّساءِ وَ الثِّيابِ وَ الطّيبِ أبْتَغي بِذلِكَ وَجْهَكَ وَ الدّارَ الآخِرَةَ.»
7- نيّت احرام را بر زبان جارى كند و تنها به نيّت قلبى قناعت نكند، و براى مردان مستحبّ است تلبيه را بلند بگويند.
8- سابقاً گفتيم كه تلبيه واجب، كه احرام به آن حاصل مى شود، بنا بر احتياط اين است:
«لَبَّيْكَ اللّهُمَّ لَبَّيكَ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيكَ، إنَّ الحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَكَ وَ المُـلْك، لا شَرِيكَ لَكَ.»
و مستحبّ است بعد از آن بگويد:
«لَبَّيْكَ ذَا الْمـَعارِجِ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ داعِياً اِلى دارِ السَّلام لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ غَفّارَ الذُّنُوبِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ اَهْلَ التَّلْبِيَةِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ ذَاالْجَلالِ وَ الاِكْرامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تُبْدِئُ وَ الْمَعادُ اِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تَسْتَغْني وَ يُفْتَقَرُ اِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ مَرْعُوباً وَ مَرْهُوباً اِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ اِلهَ
الْحَقِّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ ذَا النَّعْمآءِ وَ الْفَضْلِ الْحَسَنِ الْجَميلِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ كَشّافَ الْكُرَبِ العِظامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدَيكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ يا كَرِيمُ لَبَّيْكَ.»
و خوب است اين جمله ها را نيز بگويد:
«لَبَّيْكَ أَتَقَرَّبُ اِلَيْكَ بِمُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ بِحَجَّة اَوْ عُمْرَة لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ وَ هذِهِ عُمْرَةُ مُتْعَة اِلَى الْحَجِّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ اَهْلَ التَّلْبِيَةِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تَلْبِيَةً تَمامُها وَ بَلاغُها عَلَيْكَ.»
9- تلبيه ها را در حال احرام تكرار كند و در اين موارد نيز تكرار كند: 1- وقت برخواستن از خواب. 2- بعد از هر نماز واجب و مستحب. 3- وقت رسيدن به زوّار ديگر كه سوار هستند 4- هنگام بالا رفتن از بلندى يا سرازير شدن از آن. 5- وقت سوار شدن يا پياده شدن. 6- در اوقات سحر تلبيه بسيار بگويد، و زن حائض و نفساء نيز اين تلبيه ها را بگويند و شخصى كه عمره به جا مى آورد تلبيه گفتن او در عمره
مستمر خواهد بود تا خانه هاى مكّه را ببيند، و پس از آن قطع خواهد شد و تلبيه حج تا ظهر روز عرفه مستمر است و پس از آن قطع خواهد شد.
* * *
مكروهات احرام
مكروهات احرام چند چيز است:
1- احرام در جامه سياه، و احتياط ترك آن است و بهتر احرام در جامه سفيد است.
2- خوابيدن محرم در رختخواب و بالش زردرنگ.
3- احرام بستن در جامه چركين و اگر جامه در حال احرام چرك شود بهتر است مكلّف مادام كه در حال احرام است آن را نشويد; ولى مى تواند تبديل كند.
4- احرام بستن در جامه راه راه.
5- استعمال حنا پيش از احرام در صورتى كه اثر آن تا حال احرام باقى بماند.
6- بهتر است كه محرم كيسه و مانند آن بر بدن نكشد.
7- لبّيك گفتن محرم در جواب كسى كه او را صدا نمايد، بلكه احتياط ترك آن است.
مستحبّات دخول حرم
1- براى تواضع و فروتنى در برابر خداوند متعال پابرهنه شده و كفشهاى خود را در دست گرفته داخل حرم شود، اين عمل ثواب زيادى دارد.
2- هنگام دخول حرم اين دعا را بخواند:
«اَللّهُمَّ اِنَّكَ قُلْتَ في كِتابِكَ وَ قَوْلُكَ الْحَقُّ: وَ اَذِّنْ في النّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلى كُلِّ ضامِر يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيق - اَللّهُمَّ اِنِّي اَرْجُوا اَنْ أكُونَ مِمَّنْ اَجابَ دَعْوَتَكَ وَ قَدْ جِئْتُ مِنْ شُقَّة بَعِيدَة وَ فَجٍّ عَمِيق سامِعاً لِنِدآئِكَ وَ مُسْتَجِيباً لَكَ مُطِيعاً لاَِمْرِكَ وَ كُلُّ ذلِكَ بِفَضْلِكَ عَلَىَّ وَ اِحْسانِكَ اِلَىَّ فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَى ما وَفَّقْتَني لَهُ اَبْتَغي بِذلِكَ الزُّلْفَةَ عِنْدكَ وَ الْقُرْبَةَ اِلَيْكَ وَ الْمَنْزِلَةَ لَدَيْكَ وَ الْمَغْفِرَةَ لِذُنُوبي وَ التَّوْبَةَ عَلَىَّ مِنْها بِمَنِّكَ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ حَرِّمْ بَدَني عَلَى النّارِ وَ امِنِّي مِنْ عَذابِكَ وَ عِقابِكَ بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمِينَ.»
| | |
