 |  |  |
[21]
حجّ نيابتى
مسأله 11- جايز است كسى را از طرف ميّت براى حجّ واجب، يا مستحب، اجير كند، امّا از طرف كسى كه زنده است فقط براى حجّ مستحبّى مى توان اجير كرد، مگر كسانى كه حج بر آنها واجب شده باشد و بر اثر كوتاهى، آن را به جا نياورده اند، و اكنون به خاطر بيمارى يا پيرى و ناتوانى قادر بر حج نيستند، در اين صورت واجب است نائب بگيرند، امّا اگر وقتى استطاعت مالى پيدا كرده استطاعت جسمى نداشته، و يا طريق رفتن براى او باز نبوده حج بر او واجب نيست، و گرفتن نائب نيز واجب نمى باشد، چه در حيات باشد و چه بعد از مرگ او.
مسأله 12- زن مى تواند از طرف مرد، و مرد مى تواند از طرف زن نيابت كند، و هر كدام بايد وظيفه خودشان را در چنين حجّى رعايت كنند; اگر زن است وظايف زنان را به جا آورد، و اگر مرد است مطابق وظائف مردان، ولى بهتر آن
است كه زن براى زن و مرد براى مرد نيابت كند.
مسأله 13- كسى كه حجّ واجب بر او است جايز نيست از طرف ديگرى اجير براى حج شود; ولى اگر اين كار را كند حجّ نيابتى او صحيح است هرچند گناه كرده است. و كسى كه مستطيع نيست مى تواند حجّ نيابتى به جا آورد و با رسيدن به مكّه از اين طريق مستطيع نمى شود.
مسأله 14- هرگاه كسى براى حج اجير شود و تعيين نكنند در چه سالى بايد انجام دهد، وظيفه او اين است كه در اوّلين سال انجام دهد.
مسأله 15- جايز است براى انجام حجّ واجب از طرف ميّت كسى را اجير كنند كه از «ميقات» حج را به جا آورد، و پول آن از اصل تركه خارج مى شود; ولى اگر وارثها اجازه دهند مى توان از طرف او حجّ «بلدى» انجام داد (يعنى كسى اجير شود كه از همان شهرى كه ميّت در آن بوده حج به جا آورد) ولى تفاوت حجّ بلدى و ميقاتى را فقط وارثان كبير مى توانند بپردازند.
مسأله 16- «نائب» بايد مسائل حج را بداند، ولى لازم نيست قبلاً حج به جا آورده باشد. و كسانى از خدمه كاروان يا مانند آنها كه از اوّل مى دانند قادر به درك وقوف اختيارى مشعر يا مانند آن نيستند مى توانند نيابت قبول كنند.
حجّ نذرى
مسأله 17- كسى كه عاقل و بالغ باشد و از روى قصد و اختيار نذر كند كه حج به جا آورد، حج بر او واجب مى شود; ولى نذر زن بدون اجازه شوهر - اگر با حقّ او منافات داشته باشد - جايز نيست، و در صورتى كه منافات نداشته باشد صحيح است.
مسأله 18- هرگاه نذر حج كند و زمانى براى آن تعيين ننمايد مى تواند آن را تأخير بيندازد; ولى اگر زمانى براى آن معيّن كرده، واجب است در همان زمان انجام دهد، و چنانچه عمداً انجام ندهد بايد كفّاره بدهد و احتياط آن است كه حج را نيز قضا كند.
مسأله 19- هرگاه كسى نذر كند اگر فلان حاجتش روا شد حج به جا آورد و قبل از روا شدن آن از دنيا برود قضاى نذر لازم نيست، امّا اگر بعد از روا شدن حاجتش از دنيا برود بايد ورثه او آن را قضا كنند، يا براى او اجير بگيرند، و احتياط آن است كه پول آن را از اصل تركه بردارند، با رضايت ورثه اگر همه كبير باشند.
اقسام حج
مسأله 20- حج بر سه گونه است: «حجّ تمتّع» و «حجّ قِران» و «حجّ اِفراد»
«حجّ تمتّع» وظيفه كسانى است كه فاصله محلّ سكونت آنها تا مكّه چهل و هشت ميل يا بيشتر باشد (يعنى حدود هشتاد و شش كيلومتر) و قسم دوم و سوم حج، وظيفه اهالى مكّه معظّمه و كسانى است كه منازل آنها در كمتر از اين مسافت قرار داشته باشد.
مسأله 21- كسى كه اهل مكّه است اگر به خارج از مكّه
سفر كند سپس به سوى مكّه بازگردد مى تواند حجّ تمتّع يا حجّ قِران و اِفراد به جا آورد.
كسى كه اهل خارج از مسافت مزبور باشد هرگاه در مكّه بيش از دو سال اقامت كند وظيفه او همان وظيفه اهل مكّه است، خواه قبلاً مستطيع بوده و يا بعد از اقامت مستطيع شده باشد و خواه اقامت او به قصد توطّن بوده باشد يا به قصد ماندن براى يك مدّت محدود.
مسأله 22- از آنجا كه بيشتر مسلمين در تمام نقاط جهان مشمول «حجّ تمتّع» هستند، لذا احكامى كه در اين مناسك آمده است احكام حجّ تمتّع است.
صورت حجّ تمتّع
مسأله 23- صورت حجّ تمتّع به طور اجمال چنين است:
1- عمره تمتّع: عمره تمتّع حتماً بايد در ماههاى حج (يعنى شوّال و ذى القعده و ذى الحجّه) واقع شود و در آن
اعمال زير واجب است:
1- احرام بستن از ميقات به قصد عمره تمتّع.
2- هفت بار طواف خانه كعبه.
3- دو ركعت نماز طواف نزد مقام ابراهيم.
4- سعى بين صفا و مروه.
5- تقصير، يعنى گرفتن مقدارى از مو يا ناخن، ولى قناعت به گرفتن ناخن نكند.
و بعد از آن كه اين اعمال پنجگانه را انجام داد از احرام بيرون مى آيد، و چيزهائى كه به خاطر احرام بر او حرام شده بود حلال مى شود.
2- حجّ تمتّع: حجّ تمتّع شامل اعمال زير است:
1- بستن احرام از مكّه.
2- وقوف (يعنى ماندن) در عرفات از ظهر تا غروب روز نهم ذى الحجّه.
3- وقوف در مشعر الحرام و ماندن در آنجا از طلوع فجر روز عيد قربان تا طلوع آفتاب.
4- رفتن به منى و رمى جمره عقبه (يعنى هفت سنگ كوچك به ستونى كه در آخر منى قرار دارد و نامش «جمره عقبه يا جمره قصوى» است مى زند.)
5- قربانى كردن در منى روز عيد (دهم ذى الحجّه)
6- تقصير، يعنى تراشيدن سر يا گرفتن مقدارى از مو يا ناخن.
با انجام اين شش عمل تمام آنچه با احرام بر او حرام شده بود حلال مى شود، جز زن و بوى خوش.
7- طواف خانه كعبه (اين طواف، طواف زيارت نام دارد.)
8- به جا آوردن دو ركعت نماز طواف.
9- سعى (يعنى رفت و آمد) ميان صفا و مروه.
هنگامى كه اين چند عمل انجام شد بوى خوش براى او حلال مى شود.
10- طواف ديگرى اطراف خانه كعبه به جا مى آورد (و اين طواف، طواف نساء نام دارد.)
11- دو ركعت نماز طواف نساء.
با انجام اين دو عمل زن نيز بر او حلال مى شود.
12- بازگشت به منى و اقامت شب يازدهم و شب دوازدهم (و در بعضى از حالات شب سيزدهم) در آنجا.
14- رمى جمرات سه گانه (يعنى انداختن هفت سنگ به هر كدام از سه ستون كه در منى قرار دارد) در روز يازدهم و دوازدهم.
و بعد از ظهر روز دوازدهم با انجام اين اعمال، مى تواند به مكّه بازگردد و حجّ او تمام است.
اين بود اعمال پنجگانه عمره تمتّع، و اعمال سيزده گانه حجّ تمتّع كه شرح جزئيّات آن در مسائل آينده خواهد آمد.
صورت حجّ إفراد: حجّ إفراد مانند حجّ تمتّع است با اين تفاوت كه در حجّ تمتّع قربانى هست و در إفراد واجب نيست، ولى استحباب دارد و عمره آن بعد از حج مى باشد به خلاف عمره تمتّع كه قبل از آن است و چون حجّ قِران در اين ايّام مورد ابتلا نيست از شرح آن خوددارى مى شود.
شرايط حجّ تمتّع
مسأله 24- در حجّ تمتّع پنج چيز شرط است:
1- نيّت و آن عبارت از اين است كه قصد كند براى خدا اين اعمال را به عنوان «حجّ تمتّع» به جا مى آورد، بنابراين اگر نوع ديگرى از حج را قصد كند، يا مردّد ميان «حجّ تمتّع» و حجّ ديگرى باشد يا قصد او خالص براى خدا نباشد حجّش صحيح نيست.
2- «عمره» و «حج» بايد هر دو در ماههاى حج (ماه شوّال و ذى القعده و ذى الحجّه) واقع شود، بنابراين اگر تمام عمره يا قسمتى از آن را قبل از ماه شوّال انجام دهد كافى نيست.
3- «عمره تمتّع» و «حجّ آن» هر دو را بايد در يك سال انجام دهد، اگر يكى را امسال، و ديگرى را سال ديگر در ماههاى حج انجام دهد صحيح نيست.
4- احرام «حجّ تمتّع» چنانكه گفته شد بايد از خود مكّه
باشد، و تفاوتى ميان محلّه ها و مناطق مختلف مكّه نيست، از منزل باشد، يا از مسجد الحرام، يا حتّى از كوچه و خيابان قصد احرام كند، ولى از همه جا بهتر براى احرام حج «مسجد الحرام» است.
5- در صورتى كه «حجّ تمتّع» عنوان نيابت داشته باشد بايد «عمره» و «حج» هر دو به وسيله يك نفر انجام شود، بنابراين اگر يك نفر عمره را به جا آورد و ديگرى حج را، كافى نيست.
مسأله 25- احتياط واجب آن است كه بعد از انجام «عمره تمتّع» از مكّه خارج نشود تا موقع حج فرا رسد، و حج را انجام دهد، مگر اين كه حاجت و ضرورتى پيدا كند كه در اين صورت بايد بنابر احتياط واجب به نيّت حج احرام ببندد و با احرام از مكّه خارج شود و هنگام بازگشت به همان حال بماند تا مراسم حج را انجام دهد; امّا اگر بستن احرام براى حج، مايه مشقّت و حرج شديد باشد مى تواند آن را ترك كند، و در اين احكام فرقى ميان حجّ
واجب و مستحب نيست.
مسأله 26- ممنوع بودن خروج از مكّه براى كسانى كه عمره تمتّع را انجام داده اند براى رفتن به نقاط دوردست است، بنابراين رفتن به نقاط نزديك مانند يك فرسنگ و دو فرسنگ مانعى ندارد، و كسانى كه منزلشان بيرون مكّه است مى توانند بعد از فراغت از عمره به منزل خود بازگردند.
مسأله 27- شهر مكّه امروز بسيار بزرگ شده، با اين حال تمام آنچه به نام مكّه ناميده مى شود احكام مكّه را دارد، همان گونه كه مسجدالحرام توسعه يافته، در عين حال تمام آن، احكام مسجدالحرام را دارد.
مسأله 28- هرگاه پس از انجام عمره بدون احرام از مكّه بيرون رفت و از ميقاتها گذشت به هنگام بازگشت بايد از ميقات مُحرِم شود و عمره به جا آورد مگر اين كه بازگشت او در همان ماهى باشد كه خارج شده است (مثلاً در ذى القعده خارج شده و در همان ذى القعده بازگشته است.)
مسأله 29- كسى كه وظيفه او حجّ تمتّع است نمى تواند
به حجّ إفراد يا حجّ قِران بازگردد، مگر اين كه وقت تنگ باشد، به طورى كه نتواند عمره را تمام كرده و به حج برسد، در اين صورت مى تواند «عمره تمتّع» را رها كرده، و نيّت حجّ إفراد يا قِران كند، و وظائف حج را به جا آورد، و بعد از پايان حج، عمره مفرده انجام دهد (مانند ساير كسانى كه حج قران و افراد انجام مى دهند) و منظور از تنگ بودن وقت براى حج اين است كه نتواند وقوف در عرفات را از ظهر تا غروب روز عرفه درك كند.
مسأله 30- هرگاه زن گرفتار عادت ماهانه شود و نتواند طواف و نماز طواف را، كه شرط آن طهارت است، پيش از رسيدن موسم حج (و وقوف به عرفه) انجام دهد بايد نيّت حج إفراد كند و با همان احرام به عرفات برود و اعمال حج را انجام دهد، و بعد از بازگشت به مكّه و پاك شدن، طوافهاى حج و نمازهاى طواف را انجام مى دهد، و پس از إتمام حج براى «عمره مفرده» به مسجد تنعيم رفته و از آنجا مُحرِم مى شود و اعمال عمره مفرده را انجام مى دهد، و
احتياط آن است كه در پايان آن طواف نساء را نيز به جا آورد.
مسأله 31- مانعى ندارد كه زنان به وسيله خوردن قرص و مانند آن از عادت ماهانه خود جلوگيرى كنند تا بتوانند اعمال حجّ تمتّع، از جمله طواف و نماز طواف را در حال پاكى انجام دهند.
ميقاتهاى احرام
مسأله 32- منظور از ميقات جائى است كه بايد از آنجا براى حج يا عمره احرام بست، و بدون احرام نمى توان از آن گذشت.
مسأله 33- ميقاتهاى احرام ده محل است كه پنج ميقات آن اصلى مى باشد.
1- مسجد شجره:
مسأله 34- مسجد شجره در كنار مدينه قرار دارد، و امروز به نام «آبارعلى» معروف است، تمام كسانى كه
مى خواهند از راه مدينه به حج روند بايد از آنجا مُحرِم شوند، و جايز نيست تأخير بيندازند، و مثلاً از «جحفه» كه ميان راه مكّه و مدينه است مُحرِم گردند، مگر بيماران و افراد ضعيف و كسانى كه موانع ديگرى دارند.
مسأله 35- واجب نيست احرام از داخل مسجد شجره باشد، بلكه مى توان در كنار مسجد نيز احرام بست، و تفاوتى ميان مسجد سابق و مسجد امروز كه بسيار توسعه يافته است وجود ندارد، بنابراين زنانى كه در حال عادت ماهانه هستند مى توانند در بيرون مسجد احرام ببندند.
2- جُحْفَه:
مسأله 36- «جحفه» محلّى است ميان مدينه و مكّه در فاصله 15 كيلومترى مكّه و با جادّه اصلى مقدارى فاصله دارد، و آن ميقات كسانى است كه از مصر و شمال آفريقا و سوريه و اردن و لبنان (از طريق زمينى) به حج مى آيند، بلكه ميقات تمام كسانى است كه از آنجا عبور مى كنند.
مسأله 37- مسلمانان ايران و ساير نقاط كه با هواپيما وارد فرودگاه جدّه مى شوند، و نمى خواهند به مدينه روند مى توانند به جحفه رفته، و از آنجا مُحرِم شده، به مكّه بروند.
مسأله 38- در «جحفه» مسجدى است كه مى توان از بيرون مسجد يا داخل آن احرام بست و بهتر داخل مسجد است.
3- وادى عقيق
مسأله 39- وادى عقيق محلّى است در سمت شمال شرقى مكّه، و حدود 94 كيلومتر با آن فاصله دارد و آن ميقات اهل «عراق» و مردم «نجد» است، و تمام كسانى كه از آن محل عبور مى كنند مى توانند از آنجا مُحرِم شوند، اين ميقات داراى سه قسمت است; قسمت اوّل را «مسلخ» مى نامند، و قسمت دوم را «غمره» و قسمت سوم را «ذات عرق» و احرام بستن از تمام آنها جايز است هرچند افضل احرام از «مسلخ» است كه قسمت اوّل آن مى باشد.
4- قرن المنازل
مسأله 40- «قرن المنازل» محلّى است نزديك «طائف» كه حدود 94 كيلومتر با مكّه فاصله دارد و آن ميقات مردم آنجا يا كسانى است كه از آنجا عبور مى كنند، بلكه تمام كسانى كه به جدّه وارد مى شوند مى توانند به آنجا رفته و از آنجا مُحرِم شوند.
5- يلملم
مسأله 41- «يلملم» نام كوهى است در نواحى جنوبى مكّه (حدود 84 كيلومتر با آن فاصله دارد) و آن ميقات كسانى است كه از جنوب شبه جزيره عربستان مانند يمن به سوى مكّه مى آيند، و نيز تمام كسانى كه از آنجا مى گذرند مى توانند از آنجا مُحرِم شوند.
اين پنج ميقات اصلى است.
6- شهر مكّه
مسأله 42- «مكّه» ميقات براى «حجّ تمتّع» است; يعنى پس از انجام عمره براى اداى مناسك حج، كه نخستين
عمل آن رفتن به «عرفات» است، از شهر مكّه احرام مى بندند.
مسأله 43- فرقى بين محلاّت مكّه نيست و از هر نقطه آن مى تواند مُحرِم شود، حتّى در نقاطى كه بر اثر توسعه شهر مكّه امروز به آن اضافه شده است; ولى احتياط واجب آن است كه از محدوده حرم خارج نباشد; مثلاً، امروزه مكّه امتداد يافته و از مسجد تنعيم كه نزديكترين حدّ حرم است فراتر رفته، اگر كسى از آنجا كه بيرون حدّ حرم است مُحرِم به احرام حجّ تمتّع شود خالى از اشكال نيست و بهتر از همه جا مسجدالحرام است.
7- منزل خود انسان
مسأله 44- كسانى كه منزلشان از ميقات به مكّه نزديكتر است ميقاتشان همان منزل خودشان است، ولى جايز است بلكه بهتر است كه آنها هم به يكى از ميقاتهاى پنجگانه نخستين رفته و از آنجا مُحرِم شوند.
8- جعرّانه
مسأله 45- «جعرانه» محلّى است در انتهاى حرم ميان
طائف و مكّه و بنا بر احتياط واجب اهل مكّه بايد از آنجا احرام ببندند، همچنين كسانى كه مدّت دو سال در مكّه اقامت كرده اند.
9- محاذات يكى از ميقاتها
مسأله 46- كسانى كه از ميقات نمى گذرند هرگاه به محاذات هر يك از ميقاتها برسند بايد از همانجا مُحرِم شوند و لزومى ندارد حتماً به يكى از ميقاتهاى پنجگانه نخستين بروند، و اگر از محاذات دو ميقات مى گذرند بايد وقتى به محاذات نخستين ميقات مى رسند احرام ببندند.
مسأله 47- هرگاه محاذات ميقات را به طور قطع بداند و يا از گفته اهل اطّلاع گمان حاصل شود كافى است از همان جا احرام ببندد، امّا اگر شك كند و راهى براى تحقيق نباشد بهتر است قبل از رسيدن به آن محل نذر احرام كند و از آنجا مُحرِم شود.
مسأله 48- هرگاه از راهى بگذرد كه محاذى هيچيك از ميقاتها نيست احتياط آن است كه به مقيات رود و از آنجا
مُحرِم شود يا به جائى برود كه محاذى يكى از ميقاتها باشد، و اگر آن هم امكان ندارد از هرجا كه احتمال دهد محاذى يكى از ميقاتها است مُحرِم مى شود سپس به اوّلين نقطه حرم (در اطراف مكّه) كه رسيد احرام خود را تجديد مى كند (يعنى از نو نيّت كرده و «لبّيك» مى گويد.)
مسأله 49- فرقى در مسأله محاذات ميقات، ميان صحرا و دريا و هوا نيست، بنابراين هرگاه با هواپيما از محاذات يكى از ميقاتها عبور كند بايد از همانجا مُحرِم شود و بلافاصله «لبّيك» بگويد (و اين كه در چنين صورتى در حال احرام زير سقف خواهد بود حكمش بعداً خواهد آمد.)
10- أدنى الحل
مسأله 50- «أدنى الحل» يعنى اوّلين نقطه خارج از حرم، ميقات كسانى است كه عمره مفرده به جا مى آورند (اعم از عمره حجّ قِران و إفراد يا عمره مفرده كه در هر موقع از سال مى توان به جا آورد.)
مسأله 51- بهتر اين است كه براى عمره مفرده از يكى از
سه محل زير «حديبيّه» يا «جعرّانه» يا «تنعيم» كه نزد اهل مكّه معروف است، احرام ببندد و آسانتر براى كسانى كه مى خواهند بعد از حج، عمره مفرده به جا آورند اين است كه به مسجد تنعيم كه حدود هشت كيلومتر با مسجدالحرام فاصله دارد و در حال حاضر جزء شهر مكّه شده، رفته، از تنعيم مُحرِم شوند.
مسأله 52- كسانى كه از طريق جدّه براى عمره مفرده به سوى مكّه مى روند بايد از «حديبيّه» (كه فاصله آن با مكّه حدود 17 كيلومتر است) مُحرم شوند (حديبيّه دورترين حدّ حرم است.)
مسأله 53- بهتر اين است كه احرام عمره مفرده، نيز از يكى از ميقاتهاى پنجگانه اوّل (مسجد شجره، جحفه، قرن المنازل، وادى عقيق و يلملم) انجام گيرد، بنابراين كسانى كه قصد عمره مفرده دارند و قبلاً به مدينه مى روند، بهتر است از مسجد شجره يا لااقل جحفه مُحرِم شوند.
مسأله 54- ترتيب ميقاتها به طور خلاصه به صورت زير است:
| | |
