 |  |  |
[101]
نيست، و احتياط آن است كه يگ گوسفند قربانى به مكّه بفرستد و اگر فرستادن قربانى به مكّه ممكن نيست در شهر خود قربانى كند.
4- كسى كه «طواف حج» را تا آخر ذى الحجّه ترك كند اگر از روى عمد باشد حجّ او باطل است، و بايد سال ديگر اعاده كند، و اگر از روى جهل و ناآگاهى باشد نيز حجّ او باطل است (خواه جاهل مقصّر باشد يا غير مقصّر) و علاوه بر اعاده حج، احتياط آن است كه شترى هم قربانى كند.
و اگر از روى سهو و فراموشى بوده طواف را قضا مى كند و حجّ او صحيح است، و چنانچه بعد از مراجعت از حج يا بيرون رفتن از مكّه متوجّه شود و بازگشت براى او مشقّت داشته باشد كسى را نائب مى گيرد كه براى او طواف كند (و مستحبّ است سعى را نيز بعد از آن اعاده كند، و يك گوسفند در منى قربانى نمايد، و اگر ممكن نشد در وطن خود قربانى كند و در اين مدّت چيزى بر او حرام نيست.)
5- اگر «طواف نساء» را ترك كند خواه از روى عمد
باشد يا جهالت يا فراموشى، زن بر او حرام است، تا بازگردد و طواف كند، و اگر ممكن نيست يا مشكل است نائب بگيرد، و اگر از دنيا برود «ولىّ» او قضاى آن را به جا مى آورد. و اگر طواف نساءهاى متعدّدى را ترك كرده باشد يك طواف نساء براى همه آنها كافى است. و در اين حكم، يعنى ترك طواف نساء، فرقى ميان زن و مرد و كودك نيست، زيرا طواف نساء بر همه لازم است، و بدون آن همسر براى او حلال نمى شود.
كم يا زياد كردن طواف
مسأله 199- هرگاه عمداً مقدارى از طواف را كم كند و موالات از بين برود طوافش باطل است، و بايد اعاده كند و اگر پيش از فوت موالات كمبود را جبران كند طوافش صحيح است; و طواف واجب يا مستحب را مى توان قطع كرد و از نو شروع نمود.
مسأله 200- هرگاه طواف را عمداً بيش از هفت دور به جا
آورد طواف او باطل است، خواه از اوّل قصد زيادى داشته باشد يا بعد از اتمام طواف قصد كند چيزى بر آن اضافه نمايد، و خواه زيادى به اندازه يك دور باشد يا بيشتر يا كمتر، امّا اگر مقدار اضافى را به قصد طواف به جا نياورد، مثل اين كه در اوّل كار يك دور با جمعيّت حركت مى كند تا به طواف آشنا شود، سپس هنگامى كه مقابل «حجرالاسود» رسيد قصد طواف كند، اين كار ضررى ندارد.
همچنين اگر بعد از تمام شدن هفت دور بر اثر كثرت جمعيّت نتواند فوراً از محلّ طواف خارج شود مانعى ندارد مقدارى با مردم، بدون قصد طواف ادامه دهد، و بعد خارج شود.
مسأله 201- هرگاه سهواً طواف را زيادتر از هفت دور به جا آورد، اگر كمتر از يك دور باشد آن را قطع مى كند و طوافش صحيح است، و اگر يك دور يا بيشتر باشد احتياط واجب آن است كه به قصد قربت بر آن بيفزايد تا هفت دور
ديگر كامل شود، و بعد دو ركعت نماز طواف واجب به جا مى آورد و بعد از سعى (در آنجا كه سعى واجب است) دو ركعت ديگر براى طواف مستحب به جا مى آورد (و لازم نيست قصد كند كه طواف اوّل واجب است و دوم مستحب، همين اندازه كه به قصد قربت انجام دهد كافى است.
مسأله 202- «قِران» در طواف (يعنى دو طواف كامل را قرين هم و پشت سر يكديگر بدون آن كه نماز طواف ميان آن دو بخواند به جا آورد) در طواف واجب حرام است، ولى طواف اوّل باطل نمى شود، مگر اين كه از آغاز چنين قصدى را داشته باشد كه در اين صورت صحيح بودن طواف او مشكل است; امّا قران در طواف مستحب مكروه است، ولى حرام و باطل نيست.
مسأله 203- هرگاه مقدارى از طواف را سهواً كم كند. مطابق مسأله شماره 197 عمل مى كند.
شك در مقدار طواف
مسأله 204- اگر بعد از فراغت از طواف شك در عدد دورهاى طواف كند اعتنا نمى كند، همچنين اگر شك كند كه شرايط آن را مانند وضو و غيره درست انجام داده يا نه، اعتنا نكند.
مسأله 205- اگر بعد از رسيدن به «حجرالاسود» شك كند هفت دور به جا آورده يا هشت دور يا بيشتر، اعتنا نكند، و طوافش صحيح است; همچنين اگر در وسط دور، شك كند كه دور هفتم است يا بيشتر، آن دور را تمام كند و طوافش صحيح است.
مسأله 206- هرگاه در طواف واجب شك در كمتر كند (مثل شكّ ميان شش و هفت، يا پنج و شش و مانند آن) احتياط واجب آن است كه آن طواف را رها كرده، از نو شروع نمايد (اين در صورتى است كه طواف واجب باشد)، امّا در طواف مستحب بنا بر كمتر مى گذارد و طوافش صحيح است.
مسأله 207- ظن و گمان در مسائل گذشته در حكم شك است و بايد مطابق حكم شك عمل كند.
مسأله 208- مانعى ندارد كه انسان براى شمردن دورهاى طواف به رفيق و همراه خود اعتماد كند (در صورتى كه فرد مورد اعتمادى باشد.)
مسأله 209- شخص كثيرالشّك (يعنى كسى كه زياد در طواف شك مى كند) اعتنا به شك خود نكند، و آن طرفى را كه مناسبتر براى او است بگيرد، مثلاً اگر شك ميان پنج و شش كند بنا را بر شش مى گذارد، و اگر شك ميان هفت و هشت كند، بنا را بر هفت مى گذارد.
مسأله 210- سخن گفتن در حال طواف و خنديدن و حتّى خوردن چيزى، طواف را باطل نمى كند، ولى البتّه بهتر است در حال طواف (خواه طواف واجب باشد يا مستحب) سخنى جز ذكر خدا و دعا نداشته باشد، و با حضور قلب اين عبادت بزرگ را انجام دهد و از هر كارى كه حضور قلب را كم مى نمايد پرهيز كند.
3- نماز طواف
مسأله 211- واجب است بعد از طواف واجب دو ركعت نماز به جا آورد، و احتياط واجب آن است كه اين نماز را پشت مقام ابراهيم(عليه السلام) به جا آورد، و لازم نيست متّصل به آن باشد، همين اندازه كه بگويند پشت مقام ابراهيم به جا آورده، كافى است.
مسأله 212- محلّ نماز طواف واجب چنانكه گفتيم پشت مقام ابراهيم است، ولى اگر فشار جمعيّت زياد باشد مى تواند در يكى از دو طرف مقام ابراهيم، يا عقب تر از مقام بخواند (مخصوصاً در مواقعى كه جمعيّت طواف كننده به قدرى زياد است كه صفوف طواف كنندگان به پشت مقام ابراهيم مى رسد، و خواندن نماز در آنجا مشكل مى شود، در اين حال نبايد اصرار بر خواندن نماز در نزديكى مقام ابراهيم داشت، بلكه در جائى كه اين مشكل وجود ندارد مى خواند، و كارهائى كه بعضى از عوام
مى كنند و گروهى دست به دست هم مى دهند و حريمى براى نمازگزاران مورد نظر درست مى كنند هيچ ضرورتى ندارد، بلكه اگر براى طواف كنندگان يا ساير نمازگزاران ايجاد مزاحمت كند خالى از اشكال نيست.)
مسأله 213- نماز طواف مستحب را در هر جاى مسجدالحرام مى توان خواند، و مقام ابراهيم در آن شرط نيست.
مسأله 214- نماز طواف را مى توان بلند يا آهسته خواند، و اذان و اقامه ندارد، و در چيزهاى ديگر شبيه نماز صبح است; ولى جماعت در نماز طواف مشروع نيست، بنابر احتياط واجب.
مسأله 215- هرگاه كسى عمداً نماز طواف را ترك كند بايد برگردد و به جا آورد، ولى اگر بموقع به جا نياورد حجّ او باطل نيست، فقط گناه كرده است.
مسأله 216- هرگاه كسى سهواً يا از روى جهل و ندانستن مسأله، نماز طواف واجب را ترك كند اگر ممكن است
برگردد و نماز را پشت مقام ابراهيم به جا آورد، و اگر برگشتن براى او مشقّت دارد هرجا كه هست نماز را به جا آورد، حتّى اگر در وطن خود باشد، و اگر از دنيا برود و نماز طواف واجب را به جا نياورده باشد ولىّ او قضا مى كند (اگر ديگرى نيز براى او قضا كند كافى است.).
مسأله 217- هرگاه نماز طواف را فراموش كند و مشغول سعى ميان صفا و مروه شود، و در حال سعى يادش بيايد، در همان جا سعى را رها مى كند و برمى گردد، و نماز طواف را به جا مى آورد، سپس سعى را از همان جا كه رها كرده، ادامه مى دهد.
مسأله 218- احتياط واجب ان است كه «نماز» طواف را بدون فاصله بعد از «طواف» به جا آورد، مگر آن كه يادش برود كه حكم آن در بالا گفته شد.
مسأله 219- «طواف» و «نماز طواف واجب» را در هر ساعتى از شب و روز مى توان به جا آورد، حتّى به هنگام طلوع و غروب آفتاب چنين نمازى كراهت ندارد.
مسأله 220- هرگاه به واسطه مانعى مثل باطل شدن وضو يا نجس شدن لباس و بدن، يا ازدحام جمعيّت براى نماز جماعت روزانه، نتواند نماز طواف را بلافاصله به جا آورد، بعد از رفع مانع به جا مى آورد، و «طواف»و «نمازش» صحيح است.
مسأله 221- بر هر مكلّفى واجب است قرائت نماز خود را ياد بگيرد; يعنى حمد وسوره و ساير ذكرهاى نماز را بطور صحيح بخواند، ولى اگر به علّت بيسوادى يا علل ديگر، بعد از تلاش لازم نتوانست قرائت را بطور كامل بخواند، همان مقدار كه مى تواند كافى است، و اگر مى تواند ياد بگيرد امّا كوتاهى كند، معصيت نموده، ولى اگر وقت تنگ باشد و فرصت براى ياد گرفتن نباشد بايد به همان مقدار كه توانائى دارد نماز طواف را بخواند، و نائب گرفتن لازم نيست، و خواندن نماز طواف به جماعت اشكال دارد.
مسأله 222- اگر كسى نمى داند قرائت نمازش درست نيست و در نادانى خود معذور باشد نمازش صحيح است،
و اعاده ندارد; امّا اگر مقصّر بوده لازم است پس از درست كردن قرائت، نمازش را اعاده كند وگرنه معصيت كرده است.
مسأله 223- همه نمازها را بايد با قرائت صحيح انجام داد و زوّار خانه خدا بايد از فرصت استفاده كنند و به هنگام اراده اين سفر بزرگ روحانى قرائت نماز خود را دقيقاً براى اهل علم بخوانند و اگر ايرادى دارد برطرف نمايند تا حجّ آنها از هر نظر خالى از اشكال باشد.
مسأله 224- براى صحيح بودن قرائت دقّتهاى علماى تجويد شرط نيست، همين اندازه كه در عرف عرب بگويند كلمات را صحيح ادا مى كند كافى است.
* * *
طوافهاى مستحبّى
يكى از مستحبّات بسيار مؤكّد براى كسانى كه در مكّه هستند طواف خانه خداست، كه مانند طواف واجب هفت دور است، و بعد از آن دو ركعت نماز طواف خوانده مى شود; ولى سعى صفا و مروه ندارد.
و اين از افضل عبادات در مسجد الحرام است و در حديث معتبر از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه: «در اطراف كعبه صد و بيست رحمت الهى وجود دارد كه نيمى از آن مخصوص طواف كنندگان و چهل قسمت ديگر از آن مربوط به نمازگزاران و بيست قسمت ديگر، از آنِ نگاه كنندگان به كعبه است»(1)
و انسان مى تواند به نيّت خود يا به نيّت دوستانى كه در مكّه نيستند، اعم از اموات و غير اموات، اين طواف را به جا آورد و بر عمره هاى متعدّد كه به قصد رجا به جا مى آورند ترجيح دارد.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1- وسائل الشّيعه، جلد 9، صفحه 398.
طواف مستحب مانند طواف واجب است; ولى در موارد زير تفاوت دارد.
1- در طواف مستحب طهارت شرط نيست; هرچند افضل آن است كه با وضو باشد; ولى براى نماز طواف بايد وضو بگيرد.
2- نماز طواف مستحب را در هر جايى از مسجد الحرام مى توان انجام داد.
3- موالات در طواف مستحب لازم نيست.
4- قطع طواف نافله بدون عذر و ضرورت جايز است; اگرچه نخواهد بقيّه اشواط را به جا آورد. و امّا در طواف واجب بنا بر احتياط واجب در غير موارد ضرورت قطع نشود.
5- شك در نقصان دورهاى طواف مستحب اشكالى ندارد و بنا را بر كمتر مى گذارد.
6- در طواف واجب، قِران جايز نيست (يعنى جايز نيست طواف واجب را با طواف ديگر دنبال هم آورد، بدون آن كه بين دو طواف، نماز طواف فاصله شود) ولى در طواف مستحب مكروه است.
7- قطع طواف مستحب در غير موارد ضرورت نيز جايز است و بعداً از هر كجا قطع كرده باشد بقيّه را به جا مى آورد و احتياج به گذشتن از دور چهارم نيست.
بهتر است در مواقعى كه گروه زيادى مشغول انجام طواف واجب هستند و ازدحام شديد است، از طواف مستحب خوددارى شود تا مطاف در اختيار كسانى كه طواف واجب مى كنند قرار گيرد.
طواف مستحب وقت معيّنى ندارد و در هر موقع از شب يا روز مى توان انجام داد، همچنين تعداد معيّنى ندارد ولى هر طواف بايد هفت دور باشد.
طواف مستحب لباس احرام نمى خواهد و سكوت يا سخن گفتن و يا ذكر گفتن در آن جايز است، مانند طواف واجب; هرچند بهتر است كه مشغول ذكر خدا باشد و يا دعا بخواند.
بلند خواندن دعاها در طواف مستحب و واجب بطورى كه مزاحمت براى ديگران فراهم شود كار خوبى نيست.
4- سعى صفا و مروه
مسأله 225- سعى صفا و مروه از واجبات «عمره تمتّع» و «حج» است، و منظور از آن رفت و آمد ميان اين دو كوه كوچك است، از «صفا» به سوى «مروه» مى رود، و از «مروه» به «صفا» باز مى گردد، تا هفت دور تمام شود (رفتن از يكى به ديگرى يك دور حساب مى شود.)
بنابراين چهار بار از صفا به مروه مى رود و سه بار آن، باز مى گردد و دفعه چهارم باز نمى گردد و مجموعاً هفت دور مى شود.
مسأله 226- هر كس عمداً تمام هفت دور يا قسمتى از آن را ترك كند اگر در عمره تمتّع بوده باشد، و نتواند قبل از وقوف به عرفات آن را جبران كند، احتياط واجب آن است كه حجّ خود را مبدّل به إفراد كند يعنى نيّت حجّ إفراد كند و اعمال حج را تمام نمايد و سال آينده نيز حجّ تمتّع را اعاده كند.
و اگر سعى را عمداً در حج ترك كند و بموقع آن را جبران ننمايد حجّ او باطل مى شود، و بايد سال آينده دوباره حج را به جا آورد.
مسأله 227- اگر ترك سعى از روى جهل و نادانى نسبت به مسأله بوده باشد احتياط واجب آن است كه همان حكم عمد را، كه در مسأله قبل گفته شد، اجرا كند; امّا اگر سهواً و از روى فراموشى سعى را ترك كند بايد هر وقت يادش آمد برگردد و آن را به جا آورد، هرچند بعد از ماه ذى الحجّه باشد، و اگر برگشتن براى او مشقّت دارد، نائب مى گيرد تا براى او به جا آورد، و در اين مدّت چيزى بر او حرام نيست.
مسأله 228- هرگاه عمداً زيادتر از هفت مرتبه سعى را به قصد سعى واجب به جا آورد سعى او باطل است، و اگر سهواً يك دور يا كمتر يا بيشتر اضافه كند و بعد به خاطرش بيايد اعتنا نمى كند و سعى او صحيح است، و نيازى ندارد كه مقدار زيادى را تا هفت دور تمام كند; بلكه احتياط ترك اين كار است.
مسأله 229- هرگاه از روى ندانستن مسأله چيزى بر هفت دور اضافه كند نيز حكمش مانند عمد است; يعنى سعى را از نو به جا مى آورد.
مسأله 230- هرگاه از روى سهو و فراموشى چيزى از سعى را كم كند، خواه قبل از اتمام چهار دور باشد يا بعد از آن، هر وقت به خاطرش آمد كمبود را به جا مى آورد، و سعى او صحيح است، و اگر از مكّه خارج شده، يا به وطن بازگشته، و برگشتن به مكّه براى او مشقّت دارد نائب مى گيرد، و كفّاره اى هم ندارد; هرچند كارهائى را كه بر مُحرِم حرام است انجام داده باشد.
مسأله 231- هرگاه قبل از تقصير گمان كند سعى خود را كامل كرده بايد به اين گمان قناعت نكند و تحقيق نمايد و اگر فكرش به جائى نرسيد، مقدارى را كه اطمينان به انجامش ندارد، به جا آورد; و اگر بدون تحقيق تنها به گمان اين كه سعى خود را كامل كرده، تقصير كند (موى سر را كوتاه كند و ناخن بگيرد) و بعد از آن با همسر خود نزديكى
نمايد احتياط واجب آن است كه علاوه بر تكميل سعى خود يك گاو قربانى كند (قربانى را اگر بتواند در مكّه و اگر نتواند در شهر خود ذبح مى كند.)
مسأله 232- هرگاه مشغول سعى صفا و مروه است، و مقدارى از آن را انجام داده - خواه كم باشد يا زياد - و وقت نماز فرا رسد سعى را قطع مى كند، و نماز را به جا آورده، سپس باقيمانده سعى را انجام مى دهد.
مسأله 233- هرگاه حاجت ضرورى براى او يا يكى از برادران و خواهران دينى پيدا شود مى تواند سعى را قطع كرده، و به دنبال آن برود، بعد كه برمى گردد از همان جا كه رها كرده ادامه دهد و سعى او صحيح است. همچنين كسى كه خسته شود مى تواند براى استراحت در وسط سعى بنشيند، و بعد برخيزد و ادامه دهد (خواه در صفا باشد يا در مروه يا در ميان اين دو.)
مسأله 234- هرگاه مشغول سعى باشد و به خاطرش بيايد كه نماز طواف را انجام نداده برمى گردد، و نماز طواف
را نزد مقام ابراهيم مى خواند، سپس سعى را از همان جا كه رها كرده ادامه مى دهد.
مسأله 235- احتياط آن است در غير مواردى كه در بالا گفته شد موالات در سعى را مراعات كند، يعنى هفت دور را بدون فاصله زيادى پشت سر هم به جا آورد.
واجبات سعى
مسأله 236- در سعى چند چيز واجب است:
اوّل: نيّت - واجب است «سعى» را با «قصد» و براى رضاى خدا انجام دهد، و همين اندازه كه اجمالاً بداند چه مى كند، و براى حج يا عمره سعى مى نمايد كافى است، و گفتن به زبان لازم نيست.
دوم: شروع از «صفا» و سوم: ختم كردن به «مروه» است (صفا و مروه چنانكه گفته شد دو كوه كوچك است نزديك مسجدالحرام كه هنگام بيرون آمدن از مسجدالحرام «صفا» در طرف راست و «مروه» در طرف چپ قرار دارد، بنابراين
حاجى نخست به طرف صفا آمده و از آن شروع مى كند.)
رفتن از صفا به مروه يك دور و بازگشت از آن، دور دوم حساب مى شود، بنابراين دور هفتم به مروه ختم مى شود.
مسأله 237- بايد تمام فاصله ميان اين دو كوه را بپيمايد و با توجّه به اين كه در حال حاضر قسمتى از دامنه اين كوه پوشانيده شده همين اندازه كه سربالائى را بپيمايد كافى است، بنابراين لازم نيست به قسمت لخت كوه برود، و پاى خود را به آن بچسباند، و كارهاى وهن آورى كه بعضى عوام انجام مى دهند انجام دهد.
چهارم: بايد سعى صفا و مروه هفت مرتبه تمام باشد نه كمتر و نه بيشتر و اگر عمداً كم و زياد كند سعى او باطل است، و اگر سهواً باشد، در صورت نقصان، قبل از فوت موالات، كامل مى كند; و در صورت زيادى، ضررى ندارد.
پنجم: سعى ميان صفا و مروه بايد از طريق معمول باشد، بنابراين اگر قسمتى از سعى را از داخل مسجد الحرام، يا فضاى بيرون انجام دهد، درست نيست;
| | |
