 |  |  |
[121]
همچنين سعى از طبقه بالا كه امروز ساخته شده و بالاتر از دو كوه صفا و مروه قرار دارد مشكل است، مگر اين كه ضرورت شديدى باشد و نتواند سعى را در طبقه پائين به جا آورد، در اين صورت سعى در طبقه بالا جايز است.
ششم: واجب است هنگام رفتن به مروه، رو به مروه باشد، و هنگام برگشتن به صفا، رو به صفا باشد، و اگر به عكس باشد، يعنى موقع رفتن به سوى مروه پشت به آن كرده عقب عقب برود، يا روى دست راست يا دست چپ حركت كند اشكال دارد، ولى اين مسأله نبايد موجب وسواس شود، همين اندازه كه مطابق معمول حركت كند كافى است، هرچند صورت خود را به راست و چپ برگرداند، يا مثلاً براى ملاحظه همراهان گاهى به عقب سر نگاه كند.
هفتم: براى صحّت سعى احتياط واجب آن است كه لباس شخص سعى كننده و آنچه همراه خود دارد غصبى نباشد، و نيز احتياط ستر عورت در مردان و حجاب شرعى
در زنان است.
مسأله 238- لازم نيست سعى را بلافاصله بعد از طواف و نماز آن به جا آورد، بلكه اگر خسته باشد يا هوا گرم باشد مى تواند آن را تا شب به تأخير اندازد، و حتّى بدون خستگى و گرما نيز جايز است، ولى تأخير آن تا فردا بدون ضرورت جايز نيست; امّا اگر تأخير انداخت گناه كرده و سعى او باطل نخواهد شد.
مستحبّات سعى
مسأله 239- در سعى امور زير مستحبّ است:
1- بهتر است در حال سعى وضو داشته باشد، ولى واجب نيست. حتّى زنان در حالى كه حائض هستند مى توانند سعى بين صفا و مروه را انجام دهند. حتّى سعى در حال خواب اشكالى ندارد (مثلاً در حالتى كه روى چرخ نشسته، سعى مى كند و مقدارى خواب مى رود.)
2- مستحبّ است اگر ازدحام مانع نشود بعد از تمام كردن طواف و نماز آن، دست به «حجرالاسود» بگذارد يا
آن را ببوسد، و به سراغ آب زمزم برود، مقدارى از آن بنوشد، و كمى بر سر و بدن خود بريزد، سپس به سراغ سعى برود، ولى اگر بوسيدن يا دست گذاردن بر حجرالاسود بر اثر ازدحام موجب آزار ديگران گردد بايد آن را ترك كند.
3- سعى را مى توان پياده يا سواره انجام داد، خواه سالم و توانا باشد، يا بيمار و ناتوان، امّا براى اشخاصى كه توانائى پياده روى دارند، بهتر پياده رفتن است.
4- مستحبّ است به هنگام رفتن از صفا به مروه يا هنگام بازگشت وقتى به محلّ علامتگذارى شده مى رسد «هَرْوَله» كند (هروله يعنى حركت سريع كه ميان راه رفتن و دويدن محسوب مى شود) ولى اگر موجب ناراحتى اوست آن را ترك كند.
هروله كردن براى زنان مستحب نيست، و براى مردان نيز اگر فراموش شود احتياط آن است كه برنگردند.
5- سخن گفتن و حتّى خوردن آب يا چيزى از غذا در حال سعى جايز است، ولى بهتر آن است كه در اين حال
مشغول به دعا و ذكر خدا باشد و با سكينه و وقار و توجّه به ذات پاك خداوند سعى را به جا آورد.
مسأله 240- استراحت در ميان سعى صفا و مروه براى رفع خستگى يا غير آن اشكالى ندارد، خواه در صفا باشد يا در مروه يا ميان اين دو، ولى بهتر آن است كه بدون خستگى ننشيند و استراحت نكند.
مسأله 241- هرگاه بعد از اتمام سعى و انجام تقصير شك كند آيا هفت دور را درست به جا آورده يا نه، يا ساير شرايط، موجود بوده يا نه اعتنا نكند، ولى اگر قبل از تقصير شك كند كه ناقص به جا آورده يا كامل، بايد سعى را از اوّل اعاده كند، امّا اگر مى داند هفت دور كامل به جا آورده و شك در بيشتر دارد سعى او صحيح است و اعتنا نكند.
مسأله 242- هرگاه يقين داشته باشد كه سعى را ناقص به جا آورده، مثلاً شش دور يا كمتر از آن بوده، برمى گردد و آنچه را مى داند ناقص گذاشته تكميل مى كند، و سعى او صحيح است.
5- تقصير
مسأله 243- پنجمين واجب عمره، تقصير است، يعنى كوتاه كردن موى سر يا صورت (ريش يا سبيل) و گرفتن مقدارى از ناخن، و كافى است تنها كمى از موى سر يا صورت را كوتاه كند، واز كوتاه كردن ناخن صرفنظر نمايد، ولى احتياط آن است كه به كوتاه كردن ناخن به تنهائى قناعت نكند.
مسأله 244- كوتاه كردن موى سر يا صورت با هر وسيله اى باشد فرق نمى كند، ولى كندن مو كافى نيست.
مسأله 245- تقصير از عبادات است و بايد با قصد قربت و براى خدا انجام شود.
مسأله 246- براى تقصير عمره تمتّع محلّ معيّنى شرط نيست، پس مى تواند در همان محلّ «مروه» پس از اتمام سعى، تقصير كند، و يا بعد از مراجعت به منزل تقصير نمايد، و نيز تفاوت نمى كند كه خودش كوتاه كند يا به
ديگرى بگويد كمى از موى او را كوتاه نمايد.
مسأله 247- تراشيدن سر به جاى كوتاه كردن مو در تقصير «عمره تمتّع» جايز نيست، و هرگاه عمداً اين كار را كند و در ماه ذى القعده به بعد باشد احتياط واجب آن است كه گوسفندى كفّاره دهد، و اگر عمداً اين كار را نكرده كفّاره ندارد.
مسأله 248- بعد از تقصير «عمره تمتّع» از احرام بيرون مى آيد، و تمام آنچه بر مُحرِم حرام بود بر او حلال مى شود، مگر صيد كردن كه همچنان بر او حرام است; به خاطر اين كه صيد حَرَم براى همه حرام مى باشد.
مسأله 249- هرگاه تقصير را فراموش كند و به سراغ اعمال حج برود (يعنى احرام ببندد و به عرفات برود) عمره و حجّ او صحيح است، و چيزى بر او نيست; ولى بهتر آن است كه يك گوسفند كفّاره بدهد.
مسأله 250- اگر عمداً تقصير را ترك كند و به سراغ اعمال حج برود، عمره او باطل است، و حجّ او مبدّل به إفراد
مى شود، حج را بايد تمام كند، و احتياط واجب آن است كه بعد از حج، عمره مفرده به جا آورد، و حجّ او صحيح است، هرچند احتياط مستحب آن است كه در سال بعد حج را اعاده كند.
مسأله 251- كسى كه از روى ندانستن، تقصير را ترك كند نيز حكمش حكم عمد است.
مسأله 252- در عمره تمتّع طواف نساء واجب نيست، حتّى ضرورتى ندارد كه به قصد رجاء طواف نساء را به جا آورد.
* * *
حجّ تمتّع
مسأله 253- همان گونه كه قبلاً گفتيم بعد از عمره تمتّع بايد حجّ تمتّع را به جا آورد و اعمال آن سيزده چيز به ترتيب زير است:
1- احرام بستن از مكّه.
2- وقوف يعنى ماندن در «عرفات» از حدود ظهر تا غروب آفتاب روز نهم ذى الحجّه.
3- وقوف در مشعرالحرام; يعنى ماندن از طلوع فجر روز عيد قربان تا طلوع آفتاب.
4- رفتن به منى و رمى جمره عقبه (يعنى هفت سنگ كوچك به ستونى كه در آخر منى قرار دارد و نامش «جمره عقبه» يا «جمره اولى» است بزند.)
5- قربانى كردن در منى در روز عيد (دهم ذى الحجّه).
6- تراشيدن موى سر يا كوتاه كردن آن.
7- طواف خانه كعبه (اين طواف را طواف زيارت
مى گويند.)
8- به جا آوردن دو ركعت نماز طواف.
9- سعى ميان صفا و مروه.
10- طواف ديگرى كه آن را «طواف نساء» مى نامند.
11- دو ركعت نماز طواف نساء.
12- اقامت شب يازدهم و شب دوازدهم در منى.
13- رمى جمرات سه گانه يعنى انداختن هفت سنگ به هر كدام از سه ستونى كه در منى قرار دارد در روزهاى يازدهم و دوازدهم.
شرح هر كدام در مسايل آينده خواهد آمد.
1- احرام بستن از مكّه
مسأله 254- قبلاً نيز اشاره شد كه ميقات احرام براى «حجّ تمتّع» «مكّه» است، و از هر جاى مكّه باشد خواه مسجدالحرام، يا مساجد ديگر مكّه، يا كوچه ها و خيابانها، و يا خانه و منزل كافى است و فرقى ميان مكّه قديم و جديد
نيست، حتّى محلاّتى از مكّه امروز كه به طرف منى و عرفات گسترش يافته از همه اين مناطق مى توان احرام حج بست، ولى احتياط واجب آن است كه نقاطى از شهر مكّه كه از «مسجد تنعيم» دورتر است، يعنى از محدوده حرم بيرون است، از آنجا احرام نبندد (مسجد تنعيم نزديكترين حدّ حرم است) و بهتر از همه جا مسجدالحرام است.
مسأله 255- بهترين وقت احرام براى حج، روز هشتم ذى الحجّه است، ولى از سه روز قبل از آن نيز مى توان احرام بست و به سوى منى حركت كرد تا از آنجا به عرفات برود، مخصوصاً افراد پير و بيماران در صورتى كه از ازدحام بترسند مى توانند زودتر از اين هم حركت كنند.
مسأله 256- آخرين وقت احرام حج موقعى است كه تأخير از آن سبب شود كه به وقوف عرفات كه از ظهر روز نهم تا غروب مى باشد، نرسد; بنابراين صبح روز نهم نيز مى تواند مُحرِم شود و خود را به عرفات برساند (در صورتى كه امكان رسيدن در اين موقع باشد).
2- وقوف در عرفات
مسأله 257- دومين واجب از واجبات حج وقوف عرفات است. «عرفات» بيابانى است در حدود بيست كيلومترى مكّه كه امروزه به صورت نيمه مشجّر درآمده، و واجب است حجّاج بعدازظهر روز نهم ذى الحجّه را در آنجا بمانند.
مسأله 258- احتياط آن است كه از اوّل ظهر روز نهم تا غروب آفتاب، در آنجا توقّف كند، خواه سواره باشد يا پياده، در حال حركت باشد يا نشسته، در حال بيدارى باشد و يا مقدارى خواب و مقدارى بيدارى، و مستحبّ است در اين مدّت مشغول به ذكر خدا و توجّه به ذات پاك او و توبه و دعا و نيايش باشد، و فضيلت دعا و نيايش در اين مكان و اين زمان بى نظير است.
مسأله 259- وقوف در عرفات عبادت است و بايد با نيّت و قصد قربت همراه باشد، و نيّت آن عبارت خاصّى
ندارد و همين مقدار كه در دل قصد كند كافى است.
مسأله 260- هرگاه قبل از غروب آفتاب از عرفات كوچ كند، اگر از روى فراموشى يا ندانستن مسأله باشد چيزى بر او نيست، ولى اگر عمداً باشد گناه كرده و بايد يك شتر در منى قربانى كند (و اگر نتواند شتر قربانى كند بايد هيجده روز، روزه بگيرد) و در هر صورت حجّش صحيح است.
مسأله 261- هرگاه قبل از غروب آفتاب دوباره به عرفات بازگردد و تا غروب در آنجا بماند سپس كوچ كند كفّاره اى بر او واجب نيست.
مسأله 262- گرچه وقوف در عرفات در تمام وقتى كه در بالا گفته شد واجب است و تركش گناه مى باشد، ولى از اركان حج نيست، بلكه ركن حج فقط مقدارى از اين مدّت است، يعنى اگر كسى تنها مقدارى از ظهر تا غروب را در عرفات توقّف كند حجّش صحيح است، و اگر عمداً تمام اين مدّت را ترك كند حجّ او باطل خواهد بود.
مسأله 263- كسى كه موفّق به درك وقوف در عرفات از
ظهر تا غروب نشود واجب است مقدارى از شب عيد را هرچند كم باشد در آنجا توقّف كند; بنابراين اگر بر اثر موانع، زمانى به عرفات برسد كه مردم از آنجا كوچ كرده باشند مقدارى از شب را مى ماند به شرط اين كه قبل از طلوع آفتاب روز عيد خود را به مشعر الحرام برساند و اين را «وقوف اضطرارى عرفات» مى گويند.
و اگر موفّق به اين وقوف اضطرارى در عرفات نيز نشد يعنى نتوانست چيزى از شب را در آنجا بماند كافى است كه مقدارى از وقوف مشعر الحرام را، كه بعداً اشاره خواهيم كرد، درك كند كه در اين صورت نيز حجّش صحيح است.
3- وقوف در مشعر الحرام
مسأله 264- مشعرالحرام، كه نام ديگرش «مُزْدَلَفَه» و «جُمَعْ» مى باشد، محلّ معروفى است ميان منى و عرفات (و حدود آن مابين كوه مِأزَمَيْن و حِياضْ و وادى مُحَسَّر مى باشد) و واجب است بر كسانى كه حج به جا مى آورند
بعد از وقوف به عرفات به آنجا كوچ كنند و احتياط آن است كه در صورت امكان، كوچ كردن به مشعر را به تأخير نيندازند.
مسأله 265- وقوف از طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مشعرالحرام واجب است، بلكه احتياط واجب آن است كه شب را نيز در آنجا بماند و مقدارى ذكر خدا بگويد و واجب است براى تمام اينها نيّت كند و قصد قربت داشته باشد.
مسأله 266- هرگاه بدون عذر شرعى قبل از طلوع فجر از مشعر كوچ كند و به منى برود اگر جاهل باشد چيزى بر او نيست و اگر از روى عمد باشد گناه كرده و بايد يك گوسفند كفّاره بدهد; ولى حجّ او صحيح است.
مسأله 267- وقوف در مشعر الحرام ركن است و هر كس عمداً آن را ترك كند حجّ او باطل مى شود.
مسأله 268- اگرچه ماندن تمام فاصله ميان طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مشعر الحرام واجب است (و حتّى ماندن
در شب عيد نيز بنابرا احتياط، واجب مى باشد) ولى هرگاه شب را به تنهائى در آنجا بماند براى صحيح بودن حجّ او كافى است، امّا همانطور كه گفتيم اگر عمداً باشد گناه كرده و يك گوسفند كفّاره دهد.
مسأله 269- براى چند طايفه جايز است مقدار مختصرى در مشعر توقّف كنند و سپس به منى بروند.
1- زنان. 2- بيماران. 3- پيرمردان. 4- تمام افراد معذور. به اين ترتيب كه كسانى كه عذرى دارند مقدارى از شب را در مشعر توقّف كنند، سپس از آنجا كوچ كرده به منى بروند; بنابراين پيرمردان، بيماران، كودكان و تمام اشخاصى كه براى پرستارى يا راهنمائى بايد همراه آنها باشند و آنها كه مى ترسند در ازدحام جمعيّت صبح روز عيد اذيّت شوند مى توانند شبانه (بعد از مقدارى توقّف در مشعر الحرام و ذكر خدا) به منى بروند و همان شب نيز رمى جمره عقبه كنند; ولى احتياط مستحب آن است كه قبل از نصف شب از مشعر حركت نكنند. و راهنمايان اگر
بتوانند بعد از رساندن نفرات به مشعر براى وقوف بازگردند، احتياط آن است كه برگردند.
احكام وقوف در عرفات و مشعر
مسأله 270- همان گونه كه گفته شد هر يك از وقوف در «عرفات» و «مشعر» داراى دو قسم است:
1- وقوف اختيارى 2- وقوف اضطرارى.
«وقوف اختيارى عرفات» از حدود ظهر تا غروب آفتاب است.
«وقوف اضطرارى عرفات» مقدارى - هرچند كم - از شب عيد است.
«وقوف اختيارى مشعر» از طلوع صبح روز عيد تا طلوع آفتاب است.
«وقوف اضطرارى مشعر» از طلوع آفتاب تا ظهر روز عيد است.
البتّه «مشعر» وقوف اضطرارى ديگرى نيز دارد كه
مربوط به زنان و افراد ضعيف و بيمار است و آن، مقدارى از شب عيد مى باشد كه در آنجا توقّفِ كوتاهى مى كنند سپس از آنجا به منى كوچ مى كنند.
در اينجا احكام كسى كه همه اين وقوفها يا بعضى از آنها را درك كند مشروحاً مى آوريم.
1- كسى كه وقوف به عرفات و مشعر را هر دو در وقت اختيارى انجام دهد (يعنى از ظهر تا غروب روز عرفه در عرفات، و از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در مشعر الحرام باشد) مسلّماً حجّ او صحيح است.
2- كسى كه هيچيك از وقوفهاى اختيارى و اضطرارى كه در بالا گفته شد نه در مشعر و نه در عرفات درك نكند، چنين كسى حجّ او باطل است و بايد نيّت «عمره مفرده» كند، يعنى با همان احرامى كه دارد طواف و نماز و سعى به جا آورد و تقصير كند (و احتياطاً طواف نساء و نماز آن را نيز به جا آورد) و از احرام بيرون آيد، ولى بايد در سال آينده حجّ تمتّع را اعاده كند.
3- هرگاه «وقوف اضطرارى عرفه» را با «وقوف اختيارى مشعر» به جا آورد (يعنى روز نهم به عرفات نرسيده و تنها مقدارى از شب را در آنجا مانده، سپس در مشعر الحرام از طلوع صبح تا طلوع آفتاب وقوف كرده است، چنين كسى نيز حجّش صحيح و بلااشكال است.
4- كسى كه «وقوف اختيارى عرفه» را با «اضطرارى مشعر» درك كند (يعنى بعد از ظهر عرفه تا غروب در عرفات بوده، ولى به علّتى بعد از طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مشعر نمانده است، امّا مقدارى قبل از ظهر را در مشعر مانده است) چنين كسى نيز حجّش صحيح است.
5- كسى كه فقط «وقوف اختيارى عرفه» را درك كرده است (يعنى بعد از ظهر نهم تا غروب در عرفات بوده، امّا نتوانسته است در مشعر حتّى قبل از ظهر روز عيد مقدارى وقوف كند) چنين كسى نيز حجّش صحيح است (به هر علّت كه باشد.)
6- كسى كه تنها «وقوف اختيارى مشعر» را درك كرده
(يعنى مطلقا به عرفات نرسيده، امّا در مشعرالحرام از طلوع صبح تا طلوع آفتاب توقّف نموده) حجّ او نيز صحيح است.
7- كسى كه «وقوف اضطرارى عرفات» را در شب عيد و «وقوف اضطرارى مشعر» را در پيش از ظهر عيد درك نموده، حق اين است كه حجّ او نيز صحيح مى باشد.
8- كسى كه فقط «وقوف اضطرارى مشعر» را درك كرده (يعنى تنها توانسته است خود را پيش از ظهر روز عيد به مشعر الحرام برساند) چنين شخصى حجّ او فوت شده و بايد نيّت عمره مفرده كند و بعد از انجام اعمال عمره مفرده از احرام بيرون آيد، و بايد حجّ تمتّع را در سال آينده اعاده كند.
9- كسى كه تنها وقوف اضطرارى عرفات را درك كند حجّ او نيز فوت شده و بايد مطابق صورت قبل عمل كند.
10- كسى كه هيچيك از وقوفهاى اضطرارى و اختيارى را درك نكند (يعنى بعد از ظهر روز عيد به آنجا برسد) حجّ او باطل است و بايد طبق مسأله قبل عمل كند.
4- رمى جمره عقبه
مسأله 271- چهارمين واجب از واجبات حج، رمى «جمره عقبه» در روز عيد قربان است، منظور از آن، انداختن هفت عدد سنگ كوچك به محلّى است كه در آخر منى در طرف مكّه واقع شده، و آن را «جمره عقبه» مى نامند.(1)
مسأله 272- در رمى «جمره» چند چيز واجب است:
1- نيّت و قصد قربت و كافى است كه در دل قصد داشته باشد كه براى اطاعت فرمان خدا و انجام مناسك حج هفت سنگ كوچك به جمره مى زند و به زبان آوردن نيّت لازم نيست.
ــــــــــــــــــــــــــــ1- به گفته مرحوم صاحب جواهر - رضوان اللّه تعالى عليه - نام «جمره» از «جمار» گرفته شده كه در لغت به معنى سنگريزه است و در حقيقت جمره محلّ «جمار» و سنگريزه ها مى باشد. بايد توجّه داشت كه سه «جمره» داريم، «جمره اولى» و «جمره وسطى» و «جمره عقبه» كه آخرين آنها به طرف مكّه است.
| | |
