و ايـن كـه يـوسـف در پـيـغـام خـود بـه شـاه مـصـر و تـحـقـيـقازحـال زنـان ، نـامـى از زليـخـا نـبرد - با اين كه وى اساس فتنه بود و گرفتارى هاىيـوسـف بـه دسـت وى انـجـام شـده بود و نيز او بود كه پاى زنان ديگر را به اين ماجراكـشـانـيد - دليل ديگرى بر جوان مردى و گذشت او است كه نمى خواست در اين داستان نامزليـخـا و شوهرش كه چند سال سمت سرپرستى و كفالت او را به عهده داشتند، به ميانآيـد و بـه خـاطـر اثبات پاك دامنى اش آنان را رسوا كرده و موضوع تقاضاى كام جويىنـامـشـروع زليـخا و امتناع خود را دوباره زنده كند. از اين رو تنها به گوشه اى از ماجراكـه تحقيق و بررسى آن بى گناهيش را اثبات مى كرد، اكتفا نموده ونام همسر عزيز مصررا بـه مـيـان نياورد.مطلب ديگرى كه از جمله انّ ربّى بكيدهنّ عليم به دست مى آيد،ايـن مـطـلب اسـت كـه يوسف از اين فرصت نيز بار ديگر براى رسالت الهى خود استفادهكـرد و نـام خـداى يـكـتـا و دانـاى بـه امـور نهانى را به حساس ترين مقام سياسى مصر وبزرگان و دانش مندان آن كشور گوشزد كرد و آيين و مرام خود را نيز به طور ضمنى بهآنان خبر داد، يعنى آن پروردگار بزرگى كه من او را خداى خويش ‍ مى دانم و پروردگارمـن اسـت ، از نـيـرنگ زنان مصرى به خوبى آگاه است و علت بريدن دست هاى آن ها را مىدانـد، امـا شما كه به چنين خدايى ايمان نداريد، داستان را تحقيق و بررسى كنيد تا حقيقتبر شما مكشوف گردد.
تحقيق و بررسى
فـرسـتـاده مـخـصـوص دوبـاره بازگشت و پيغام يوسف را به شاه رسانيد و فرمان رواىمـصـر كـه تـازه از وجـود چـنـيـن مـرد دانـش مـندى ميان زندانيان آگاه شده بود با اين پيغامدرصـدد برآمدند تا علت زندانى شدن او را تحقيق كند و به همين منظور زنان را خواست وموضوع را از آن ها پرسيد.
از دنباله داستان معلوم مى شود كه پادشاه مصر پس از تحقيق دستور احضار زليخا را نيزدر آن جـلسـه صـادر كـرد. زليـخـا نيز از روى ميل يا اكراه ، در جلسه مزبور حضور پيداكرد و به پاك دامنى يوسف اعتراف كرد.
قـرآن كريم سؤ الى كه پادشاه يا قضات در اين باره از زنان مصرى كردند اين گونهبـيـان كـرده اسـت :داسـتـان شـمـا (چـيـست ؟) در آن وقتى از يوسف كام (مى ) خواستيد چهمنظورى داشتيد؟⁽⁵²¹⁾
زنان در پاسخ اظهار داشتند:پناه بر خدا! (يوسف از آلودگى مبّرا و پاك است ) ما بدى(وگـنـاهـى ) از او سراغ نداريم .⁽⁵²²⁾ اين ما بوديم كه او را به ناپاكى دعوتكرديم ، ولى او از دايره عفت و تقوا پافراتر ننهاد و هيچ گونه انحرافى پيدا نكرد.
زن عـزيـز هـم ديـگـر نـتـوانـست حقيقت را كتمان كند و بى پرده گفت :اكنون حقيقت آشكارشـد⁽⁵²³⁾ و من هم به پاكى و عفت يوسف اعتراف مى كنم ، به راستى كوچك ترينانـحـرافـى پـيـدا نـكـرد ومن بودم كه از او كام خواستم و بى شك (در سخن خود كه مىگويد بى گناه به زندان رفته ) از راست گويان است .⁽⁵²⁴⁾
قرآن كريم در دنباله گفتار همسر عزيز مصرطلبى را در دو آيه ديگر بيان كرده كه ميانمـفسّران اختلاف است كه آيا تتمه گفتار همسر عزيز است يا سخن يوسف صديق است كه درزندان يا پس از آزادى از زندان گفت . ترجمه آن دو آيه اين است : و اين بدان سبب بودكه بداند من در غياب وى خيانتى بدو نكردم و به راستى خداوند نقشه خيانت كاران را بههـدف نـمـى رسـانـد و مـن خـود را تبرئه نمى كنم كه همانا نفس امّاره انسان را به كار بدوامـى دارد، مـگـر آن كـس كـه خـدا بدو رحم كند و حتما پروردگار من آمرزنده و مهربان است.⁽⁵²⁵⁾
آنان كه معتقدند اين سخنان دنباله گفتار زليخا در مجلس بازپرسى است ، مى گويند اينسـخـنـان چـسبيده به گفتار همسر عزيز مصر بوده و وجهى ندارد ما سياق عبارت را به همزده و روى گـفـتـار با به سوى يوسف برگردانيم تا ناچار شويم براى ارتباط مطلبجـمـله اى را در تقدير بگيريم و مثلا بگوييم اين جمله در تقدير است كه چون موضوعرا بـه يوسف گفتند، يوسف علت اين عمل خود را كه براى شاه پيغام داد (موضوع را تحققكـنـد) اين گونه ذكر كرد كه من اين كار را كردم تا عزيز مصر بداند من در غياب او خيانتنـكـردم و... بـلكـه دو آيـه را دنباله گفتار زليخا مى گيريم و محذورى هم لازم نمىآيد.
ولى آنـان كه عقيده دارند اين دو آيه گفتار يوسف است و تناسبى با گفتار زليخا ندارد،به چند دليل تمسّك جسته اند:
اولا، در آن جا كه مى گويد:اكنون حقيقت آشكار شد كه من يوسف را به كام جويى دعوتكـردم ⁽⁵²⁶⁾ و بـه گناه و خيانت خويش اعتراف مى كند، آن گاه چگونه دنبالش مىگويد:اين براى آن بود كه بداند من در غيابش خيانتى بدو نكردم اگر منظورشاز او شوهرش باشد تناقض گفته است ، چون يك جا اعتراف به خيانت خود كرده وبلافاصله خيانت را از خود دور ساخته است و اگر منظورش يوسف باشد، باز همبدو خيانت كرد كه او را مجرم معرفى كرده و به زندانش افكند.
ثـانـيـا، چنان كه مى دانيم زليخا زنى كينه توز و هوس باز و از همه بالاتر بت پرستبـود و چـنـين زنى چگونه مى تواند اين سخنان بلند و پرارجى را كه داراى معارف عالىتـوحـيـدى و حـاكـى از ايـمـان و تـقـوا و توكل گوينده آن به خداى يكتا است ، اظهار كردهبـاشد، زيرا وى خداى يكتا را نمى شناخت تا بگويد: و انّ اللّه لايهدى كيد الخائنين⁽⁵²⁷⁾ يا بگويد:... الّا ما رحم ربّى انّ ربّى غفور رحيم ....⁽⁵²⁸⁾
از مـجـمـوع سـخـنـان طـرفـيـن بـا تـوجـه بـه نـكـتـه هـايـى كـه در آيـه شـريـفـه اسـت ،قول دوم صحيح تر به نظر مى رسد. اگر چه جمعى از نويسندگان مصرى و غيرمصرىكـه در ايـن بـاره قـلم فـرسـايـى كـرده انـد، اصـرار دارنـدقول اول را ثابت كرده و قول دوم را ردّ كنند.
بـه هـر صـورت بـر اسـاس قـولاول ، مـعـنـاى آيـه بـا تـوضـيـحـى مـختصر چنين مى شود كه زليخا در حضور شاه مصر وديـگـران گـفـت :ايـن كه من صريحا اعتراف مى كنم يوسف قصد خيانت به من نداشت و منبـودم كـه مـى خـواسـتـم از او كـام جـويـى كنم به دو علت بود: يكى براى اين كه يوسفبـدانـد مـن هـنـوز در عـشـق او صـادق و در مـحـبـت بـه وى صـمـيـمـى ام ؛ بـهدليل آن كه من در طول اين چند سال با همه نقشه هاى خائنانه ام مى خواستم يوسف را پيششـوهـرم و ديـگران گناه كار و خود را بى گناه جلوه دهم و به همين منظور او را به زندانافـكـنـدم ، ولى اكـنـون مـى بـينم همه اين كارها نتيجه معكوس داد و به زيان من تمام شد وخـداى بـزرگ وضـع را طـورى پـيـش برد كه همه چيز به نفع يوسف و رسوايى من تمامشد. از اين رو دانستم كه خداوند نقشه خائنان را به ثمر نمى رساند و بهتر است كه بهحـقيقت اعتراف كنم . اعتراف من به اين كار به سبب فرمان نفس سركش انسان به بدى است، مـگـر آن كـه خـداونـد بـه انسان رحم كرده و در برابر خواهش هاى نفسانى توفيق مقاومتبـدهـد و گـرنـه مـهار كردن آن مقدور نيست . اين نفس سركش بود كه مرا به اين كار زشتوادار كـرد، ولى ايـنك اميدوارم كه خدا مرا ببخشد، كه به راستى او آمرزنده و مهربان است.
طبق قول دوم كه گفتار يوسف باشد، معناى آيه روشن است و نيازى به توضيح ندارد و -چـنـان كـه گفته شد- مناسب تر همين است كه بگوييم گفتار يوسف صديق است و بيان اينمعارف عالى از شخصى مانند همسر عزيز مصر بعيد به نظر مى رسد.
و بـه هـر تـرتـيـب ايـن اعـتـراف زنـان مصرى ، براى شاه و ديگران جاى ترديدى باقىنـگـذاشـت كـه يـوسـف (ع ) بـدون هـيـچ گـونـه جـرم و گـنـاهـى بـه زنـدان رفـتـه وسال ها بى سبب در زندان بوده است . در صورتى كه هيچ نقطه ابهام و تاريكى از نظرآلودگـى در دوران زنـدگـى كـاخ ‌نشينى اين جوان دانش مند و بزرگوار ديده نمى شود وكـاخ نـشينانى چون بانوى عزيز مصر و زنان ديگر مصرى بوده اند كه نقشه كام جويىاز ايـن جـوان بـاتـقـوا و عفيف را كشيده و شكست خورده اند، يا شوهر بى درد زليخا كه بااطـلاع و آگـاهـى از مـراوده هـمـسـرش بـا يـك جوان بيگانه خم به ابرو نياورده و با جملهكوتاه استغفرى لذنبك ⁽⁵²⁹⁾ كه به همسرش گفته ، موضوع را ناديده گرفتهو بى گناه را به جاى مجرم و گناه كار به زندان افكنده است .
كـشـف ايـن مـاجرا علاقه و اشتياق شاه و ديگران را به ديدار يوسف چند برابر كرد و بههـمـان اندازه عزيز مصر و همسرش را از چشم او انداخت و موقعيت وى را لكه دار ساخت تا آنجـا كـه گـفـتـه انـد كـشـف اين ماجرا منجر به عزل وى از آن منصب مهم گرديد و چنان كه درصفحه هاى بعد خواهيد خواند شاه مصر، يوسف را به جاى وى به آن منصب گماشت و بدينترتيب يوسف صديق ، عزيز مصر گرديد.
تقاضاى مجدد شاه براى ديدار يوسف
پـيـغـام يـوسـف سـبـب شـد تا شاه مصر درباره داستان زنان مصرى و همسر عزيز تحقيق وبـررسـى كـند واين كندوكاو موجب شد تا پادشاه اشتياق بيش ترى به ديدار يوسف پيداكرده و تصميم بگيرد او را به سمت مشاور مخصوص و محرم اسرار خود انتخاب نموده و دركـارهـاى مـهـم مـمـلكـتـى از عـقل و درايت و كاردانى وى استفاده كند، از اين رو براى بار دومفرستاده مخصوص خود را با دستورى ويژه براى آوردن يوسف به زندان فرستاد. قرآنكـريـم مـتـن دستور شاه مصر را اين گونه نقل مى كند:پادشاه گفت : او را نزد من آوريدتا براى (كارهاى مهم مملكتى ) خود برگزينم (و محرم خويش گردانم ) و چون با او گفتو گو كرد (و عقل و درايت او را ديد) بدو گفت تو امروز در نزد ما داراى منزلت و مقام و امين، هستى .⁽⁵³⁰⁾
شاه مصر پيش از ديدن وى ، يكى از بزرگترين منصب هاى مهم مملكتى را براى او در نظرگـرفـت و دانست كه اين جوان بزرگوار گذشته از بزرگ ترين مقامى كه از نظر علم ودانـش و فـرزانـگـى دارد، از نـظـر تـقـوا و عـفّت نيز بى نظير است و قدرتش در برابرنيروهاى اهريمنى نفس و مهار كردن هواهاى نفسانى فوق العاده و بلكه فوق قدرت بشرىاسـت . در ضـمـن ايـن مـطـلب هم براى او روشن شد كه اين قهرمان برزگ ، مرد بلند همت وشـريـفـى است و از آن افراد بسيار نادر و اندكى است كه شرف و حيثيت خود را بيش از هرچيز دوست دارد و مانند ساير افراد ممتلّق و چاپلوسى نيست كه به هزاران وسيله متشبّت مىشـونـد تـا بـه پـسـت و مـقـامـى بـرسـنـد يـا بـه ديـدار پـادشـاهنائل گردند و از وى درخواستى بنمايند. وى مردى است كه رفتن به دربار فرعون مصرو مـلاقـاتش را براى خود افتخارى نمى داند و با اظهار علاقه او به ملاقاتش همه چيز رافـرامـوش نـمـى كند، خلاصه ، اين جوان همان كسى است كه پادشاه مصر مى خواهد و اگرمقامى را بپذيرد، از هر نظر آراسته و لايق آن مقام است و مانند افرادى نيست كه عاشق پُستو منصب هستند، اگر چه لياقت آن را نداشته باشند.
بـارى فـرسـتـاده مخصوص به زندان آمد و نزد يوسف رفت و دستور پادشاه مصر را بهوى ابـلاغ نـمـود و تـحـقـيـق و بـررسـى از زنـان مـصـرى را نيز به اطلاعش رسانيد و ازشـهـادتـى كه زنان و به خصوص همسر عزيز مصر در پاك دامنى و برائت ساحت قدس اوداده بودند، آگاهش كرد.
يـوسـف (ع ) ديـگـر وجـهـى براى توقف خود در زندان نديد و از سويى فرصتى برايشپـيـش آمـده بـود تا دبنى وسيله مرام مقدس توحيد را با قدرت و نفوذ بيش ترى در كشورمـصـر رواج دهـد و از نـظـر مـادى هـم با گرفتن اختياراتى از پادشاه مصر به خوبى مىتـواند مردم را در دوران قحطى از گرسنگى و هلاكت نجات بخشد و بزرگ ترين خدمت رابـه مـردم مـصـر نـمـايـد، او ديـگـر دليـلى نـديد كه فرستاده شاه را نااميد برگرداند وپـاسـخـش را نـدهد، از اين رو موافقت خود را اعلام كرده و به همراه فرستاده مخصوص بهسوى كاخ سلطنتى حركت نمود.
شـاه و بـزرگـان دربـار و دانـشـمـندان معبّر همگى چشم به راه آمدن يوسف بودند و براىديدار اين مرد فوق العاده و ملكوتى و دانش مند بزرگ و گمنام ، دقيقه شمارى مى كردندكه ناگهان فرستاده مخصوص وارد سرسرا شد و پس از تعظيم متعارف ، ورود يوسف رابـه كـاخ اطـلاع داد و سـپـس خـود يـوسـف - كـه گـويـنـد در آن ايـام سـىسال از عمرش گذشته بود - وارد مجلس شد.
شـاه او را نـزد خـود نـشـانـد و بـا او گـفـت وگـو كـرد و هـر جـمـله اى كـه مـيـان آن دوردّوبـدل مـى شـد، عـلاقـهئ شاه به او بيش تر مى شد. پادشاه مصر با همان گفت وگوىمـخـتـصـر دانـسـت كه او خيلى بالاتر و دانش مندتر از آن است كه وى تصور مى كرد و مقامعـلمـى و عـقـل و تـدبـيـر و هـم چـنـيـن شـخـصـيـت ايـمـانـى ، تـقـوا، امـانـت و پـاك دامـنى اشقـابـل سنجش با افراد ديگر نيست ، از اين رو بى اندازه شيفته كمالات اوگرديد تا آنجاكه بدون درنگ و بى آن كه با درباريان و مشاوران مخصوص خود مشورت كند رو به وىكـرد و گفت : تو امروز در پيش گاه ما داراى منزلت و امين هستى ⁽⁵³¹⁾ و هر چهبـخواهى مى توانى انجام دهى و هر منصبى را بپذيرى ، به تو واگذار مى كنيم . يوسف(ع ) مـيـان هـمـه پـسـت هـاى مهم مملكتى منصب خزينه دارى سرزمين مصر را انتخاب كرد و درپـاسـخ شاه چنين گفت :خزينه هاى مملكت را در اختيار و فرمان من قرار ده كه من شخصىنـگـهـبـان و دانـائى هـسـتـم ⁽⁵³²⁾. انتخاب اين پست نيز فقط براى آن بود كه باآگاهى و اطلاعى كه از وضع آينده مردم مصر و قحطى داشت و خواب شاه هم حكايت از آن مىكـرد مـى خواست كار كشت و برداشت محصول و واردات و صادرات غلّه در خزانه هاى مملكتىمـسـتـقـيـمـا تـحـت نـظـر و دسـتـور او بـاشـد تـا در هـفـت سـالهاول كـه دوران وسـعـت و فـراخـى نعمت و پرمحصولى است ، اضافه بر مايحتاج زندگىمردم مصر، بقيّه را بدون كم وكاست در خزينه ها ذخيره كند و از اسراف هايى كه معمولا درايـن دسـتـگـاه هـا مى شود، جلوگيرى كند و مردم بى پناه مصر را سرپرستى كرده تا درسـال هـاى قـحـطـى از هـلاكـت و نـابـودى مـحـافـظـت كـنـد. بـه طـور كـلّىقـبـول كـردن ايـن سـمت تنها به خاطر حفظ جان ميليون ها انسانى بوده كه خطر بزرگىتـنـها در آينده آن ها را تهديد مى كرد و وسيله خوبى براى پيش برد هدف مقدس توحيدىاو مـحـسوب مى شد. وگرنه يوسف طالب مقام و رياست و خوشى و لذّتى نبود كه با مقاممعنوى و شخصيت روحانى او منافاتى داشته باشد.
و ايـن پـاسـخـى اسـت بـه بـرخـى افـراد كـوتـه بـيـن كـه خـواسـتـه انـد ايـن پيشنهاد وقـبـول مـسـئوليـت را بـريـوسـف بـزرگـوار خـرده گـرفـتـه و زيـر مـلامـت سـؤال ببرند.
از ايـن رو در روايـت هـا آمـده اسـت يـوسـف در تـمـامسـال هـاى قـحـطـى هـيـچ گـاه شـكـم خـود را سـيـر نـكرد و غذاى سير نخورد و وقتى از اوپرسيدند با اين كه تمام خزينه هاى مملكت مصر در دست توست ، چرا گرسنگى مى كشىو خـود را سير نمى كنى ؟ در جواب فرمود:مى ترسم خود را سير كنم و گرسنه ها رافراموش نمايم .
و بـا تـوضـيـحـى كـه ذكـر شـد ديـگـر جـاى ايـن سـؤال بـاقـى نـخـواهـد مـانـد كـه چـرا يـوسـف با آن كه مقام نبوت داشت مسئوليت خزانه دارىكـافـرى را پـذيـرفـت ؟ زيـرا پـس از احـسـاس مـسئوليت در پذيرفتن مقام فرق نمى كندواگذاركننده اين پست و مقام ، زمام دار خداشناس و موحّدى باشد يا شخص كفر و بت پرستو پذيرنده اين مقام پيغمبر باشد يا امام يا يكى از اوليا و دانشمندان بزرگ الهى .
در روايـتـى آمـده كه مردى به امام هشتم حضرت على بن موسى الرضا(ع ) ايراد گرفت وگـفـت : چـگـونـه ولى عـهـدى مـاءمـون را پذيرفتى ؟ امام در جوابش فرمود:آيا پيغمبربـالاتـر اسـت يـا وصـى پـيـغـمـبـر؟ آن مـرد گـفـت : البـتـه پـيـغـمـبـر. حضرت بازفرمود:آيا مسلمان برتبر است يا مشرك ؟ آن مرد گفت : بلكه مسلمان .
امام (ع ) در جواب آن مرد گفت :عزيز مصر شخص مشركى بود و يوسف پيغمبر خدا بودو ماءمون مسلمان است و من هم وصى پيغمبرم . يوسف خود از عزيز درخواست منصب كرد و گفتمـرا بـر خـزيـنـه دارى مـملكت بگمار كه من نگهبان و دانا هستم ، ولى مرا ماءمون ناچار بهقبول كردن ولى عهدى خود كرد.⁽⁵³³⁾
بـه هـرصـورت پـذيـرفـتـن مـنـصـب هـاى ظـاهـرى يـا درخـواست آن از طرف مردان الهى درصورتى كه مصلحتى در كار باشد، هيچ گونه منافاتى با شاءن و مقام روحانى و الهىآنان ندارد و موجب ايراد و اشكال نيست .
درس آموزنده ديگرى از قرآن
از آن جـا كـه هـدف قـرآن كـريـم در نقل داستان هاى گذشتگان تربيت افكار و توجه دادنبـنـدگـان خـدا بـه مـبـداء و مـعـاد و تـهـذيـب نـفـوس وكمال انسان ها است و بيش تر جنبه تربيتى و آموزشى دارد، در هرجا به تناسب ، اين هدفعـالى را تـعـقـيـب نـموده و تذكرهاى سودمندى به ساير افراد مى دهد. قرآن كريم در اينفـصـل از داسـتـان يـوسف نيز پس از ذكر موضوع آزادى يوسف از زندان و رسيدن وى بهبـزرگ ترين مقام هاى ظاهرى و جلب اطمينان و دوستى شاه مصر و بزرگان آن كشور، يكنـتـيجه بسيار را در آن سرزمين تمكن و قدرت داديم به هرگونه (و درهرجا) كه مى خواهددر كـارهـا تـصـرف (و امـرونـهـى ) كـنـد و ما هر كه را بخواهيم به رحمت خويش ‍ مخصوصداريـم و پـاداش نـيـكـوكـاران را تـبـاه (وضـايـع ) نـمـى كـنيم و همانا پاداش آخرت بهتر(وزيادتر) است براى كسانى كه ايمان آورده و تقوا و پرهيزگارى دارند .⁽⁵³⁴⁾
قـرآن كـريـم در ايـن جـا دو حـقـيـقت را گوشزد مى كند: يكى مربوط به زندگى اين جهانناپايدار است و ديگرى به عالم آخرت و زندگى ابدى آن جهان .
آن چـه مـربـوط بـه زنـدگـى ايـن جـهان است ، اين كتاب بزرگ آسمانى بانشان دادن يكنمونه بارز از سرگذشت يكى از پيغمبران بزرگ الهى به پيروان خود اين درس را مىدهد كه عزّت و ذلّت اشخاص به دست بندگان ناتوان خدا و تحت اختيار اين و آن نيست كههـر كـه را بـخواهند روى حبّ و بغض ها عزيز گردانند يا هر كسى را اراده كنند، روى هوا وهوس ها خوار و زبون سازند؛ بلكه دادن عزت و گرفتن آن تنها به دست خداست و خدا بههر كه خواهد عزت دهد و از هر كه خواهد بگيرد.
البـتـه خـداى مـتـعالى نيز بدون علت و بى سبب به كسى چيزى نمى دهد و بى علت نيزچـيـزى را از كسى نمى گيرد، بلكه عمل خود افراد و لياقت آنان زمينه اى را براى اعطاىنـعـمـت هـا و منصب ها فراهم ساخته ، چنان كه كردار خود آنان و بى لياقتى ايشان است كهزمينه را براى سلب نعمت ها و آمدن بلاها و نقمت ها آماده مى سازد.
اگـر خـداوند متعال آن عزت و عظمت را به يوسف داد، براى آن بود كه همسر عزيز مصر وبرادرانش - كه بعدا به مصر آمدند و يوسف را شناختند- به اين حقيقت واقف شوند كه عزّتو ذلّت بـه دسـت آفـريـنـنـده ايـن عـالم و خـالق اين جهان هستى است ، از اين رو آنان هر چهخـواسـتـند يوسف را خوار و زبون سازند به همان اندازه خداى تعالى او را عزيز و محترمگردانيد. آنان از علاقه قلبى يك پدر پير به وى حسادت ورزيده و زندگى محدود خانهيـعـقـوب و فـرمـان بـردارى مـحـوطـه كـاخ عـزيـز را از او دريـغ داشـتـنـد. خـداى تـعـالىفرمانروايى بى چون و چراى تمام كشور مصر را به او موهبت فرمود و عظمت و محبت او رادر دل ميليون ها انسان انداخت . آن ها با تشكيل جلسات متعدد، نقشه نابودى و خوارى يوسفرا كـشـيـدنـد،امـا خـداى تعالى به وسيله همان نقشه ها زمينه عظمت و آقايى يوسف رافراهمساخت .
هـمـه ايـن عـزت ها و عظمت ها به سبب آن بود كه يوسف در مقام بندگى حق تعالى از دايرهعـبـوديـت پـا بيرون ننهاد و با تقوا و عمل نيك در همه جا لياقت و شايستگى خود را براىدريافت عنايت ها و موهبت هاى الهى ابراز داشت و خداى تعالى نيز اين عزت و مقام را به اوعنايت فرمود.
ايـن حـساب نه فقط در مورد يوسف عزيز است ، بلكه درباره همه افراد اين گونه است وداستان يوسف نمونه و شاهدى براى بيان اين حقيقت است و - چنان كه گفتيم - تمام نعمت هاو عـطـاياى الهى تحت حساب و نظم است وبى نظمى وبى عدالتى در دستگاه پروردگارمتعال و جهان آفرينش وجود ندارد.