دار الاماره

مقر استاندار و فرماندار،خانه امير،حاكم نشين،ارگ،ارگ حكومتى.در شهرهايى كه‏امير و حاكم آنجا حضور داشت،اغلب كنار مسجد جامع شهر،مقر امارت و قصرحكومتى ساخته مى‏شد،تا براى اقامه نماز جمعه و ايراد خطبه،فاصله‏اى نباشد.در كوفه‏محل استقرار ابن زياد را دار الاماره مى‏گفتند و مجالس عمومى را در مسجد جامع برگزارمى‏كردند.اسراى اهل بيت را در كوفه وارد آن مجلس عمومى ساختند و آن گفتگوها ميان‏ابن زياد و عترت طاهره پيش آمد.در همين قصر كه نامش‏«طمار»بوده،مسلم بن عقيل‏و هانى را به دستور ابن زياد شهيدكردند.

ساختمان دار الاماره كوفه،بعنوان قديمى‏ترين بناى دولتى در اسلام،به دست‏سعد بن‏ابى وقاص انجام گرفت.«آثار كوفه قديم،از جمله دار الاماره از بين رفته و تنها بقايايى ازمسجد جامع وجود دارد.اداره آثار باستانى عراق،با تلاشهاى زياد،پايه‏هاى آن را باحفاريها پيدا كرد. علايم نشان مى‏دهد كه دار الاماره،چهار ديوار به طول 170 متر داشته كه‏ارتفاع متوسط آن 14 متر بوده و هر ديوار از ضلع خارجى به 6 برج نيم‏دايره متصل بوده وفاصله هر برج با ديگرى 60/24 متر و ارتفاع آنها حدود 20 متر بوده است.بناى محكم‏قصر و نوع مهندسى آن،دار الاماره را از هجوم خارجى مصون مى‏داشته است.كنار برخى‏درهاى اصلى آن نيز اتاقهايىبعنوان زندان و مطبخ بوده است.» ⁽¹⁾

دار الخلافه

در پايتخت‏حكومت،قصرى كه محل سكونت‏خليفه بود،دار الخلافه گفته مى‏شد،جاى اقامت پادشاه.به خود شهرى هم كه خليفه يا پادشاه در آنجا بود،دار الخلافه گفته‏مى‏شد.دار الحكومههم به همان معنى بود.

يزيد،پس از كشتن امام حسين‏«ع‏»و به اسارت در آوردن اهل بيت او،براى به رخ‏كشيدن اين پيروزى به مردم بار عام و اذن عمومى داد و قصر پر از جمعيت‏شد.آنگاه‏اسراى اهل بيت را كه با طناب،آنان را به هم بسته بودند،با وضعى اهانت آميز وارد مجلس‏يزيد كردند. ⁽²⁾ دار الخلافهيزيد،نزديك مسجد جامع دمشق بوده است.

دختر سه ساله رقيه

درخت‏سدر

در دوره هارون الرشيد،اطراف قبر امام حسين‏«ع‏»خانه‏ها و بناهايى احداث شده بود درخت‏سدرى وجود داشت كه هم نشانه‏اى براى زائران و مسافران بود و هم سايه‏بانى‏برايشان. به دستور هارون آن درخت را قطع كردند.اين حادثه پيش از تخريبهايى بود كه‏در عصر متوكل چندين نوبت نسبت به قبر سيد الشهدا«ع‏»انجام گرفت. ⁽³⁾ نيز نقل شده كه‏موسى بن عبد الملك،دستور به قطع آن درخت داد.در حديثى هم از پيامبر نقل شده است‏كه سه بار فرمود:«لعن الله قاطع السدرة‏». ⁽⁴⁾ خداوند لعنت كند قطع كننده درخت‏سدر را.تازمان هارون الرشيد مردم نمى‏دانستند معناى اين حديث چيست و به چه جنايتى اشاره‏دارد.جرير بن عبد الحميد از مردى از اهل عراق كه آمده بود،پرسيد،چه خبر؟وقتى اوخبر تخريب قبر امام و قطع درخت‏سدر را گفت،جرير دستانش را بلند كرد و گفت:الله‏اكبر!حديثى از پيامبر وايت‏شده كه قطع كننده سدر را لعن نموده است،ولى تا امروزمعنايش را نمى‏فهميديم.قصداو تغيير موضع قبر حسين‏«ع‏»است تا مردم ندانند قبرش‏كجاست. ⁽⁵⁾

درسهاى عاشورا

حادثه عاشورا،بى‏شك از عظيمترين رخدادهايى بود كه در تاريخ بشرى موجى عظيم‏پديد آورد و مسلمانان و غير مسلمانان را با ارزشهاى متعالى و مفهوم حيات هدفدار آشناساخت و انگيزه‏هاى مبارزه براى حفظ كرامت انسان و نفى سلطه ستم را در انسانها ايجادكرد،يا تقويت نمود.هر اندازه كه مسلمانان و انسانها با درسهاى نهفته در آن حركت‏خونين و عميق آشناتر شده،از آن بهره برده‏اند،به همان ميزان عزتمند و بزرگوار زيسته وپايه‏هاى حكومت طاغوتها را لرزانده‏اند.درسهايى كه از عاشورا مى‏توان گرفت،درسخنان امام حسين‏«ع‏»و يارانش، عملكرد و روحيات آنان،تاثير آن واقعه در فكر وزندگى مسلمانان و ماندگارى آن حماسه و آثارش در طول زمان نهفته است و كسى كه‏بدقت در مجموعه اين واقعه بنگرد،با اين درسها آشنا مى‏شود.در اين فرهنگنامه،در ذيل‏عنوانها و مدخلهاى متعددى به شكلهاى گوناگون به اينگونه درسها و آموزشهاى‏عاشورايى اشاره شده است.از جمله به اين موضوعات مراجعه شود: آثار و نتايج نهضت‏عاشورا،آزادگى،اهداف نهضت عاشورا،ايثار،بصيرت،بلا و كربلا،تاكتيكهاى نظامى‏تبليغى،جهاد،رمز جاودانگى عاشورا،زندگى،زيارت،شعارهاى عاشورا،شهادت‏طلبى، شيعه امام حسين‏«ع‏»،عاشورا در نظر ديگران،عاشورا و امر به معروف،عاشورا و سقيفه،صبر، على الاسلام السلام،فتح،فتوت،فرهنگ عاشورا،فوز،قربانى،كل يوم عاشورا،ماهيت قيام كربلا، مدايح و مراثى،نماز،نهضت‏يا شورش،وارث،وفا،هجرت،هل من‏ناصر،هيهات منا الذله،يا فتح ياشهادت،يا ليتنا كنا معك و...برخى عنوانهاى ديگر:

دروازه ساعات

نام يكى از دروازه‏هاى ورودى دمشق،كه اسراى اهل بيت را از آنجا وارد شهر كردند،همراه سر مطهر امام حسين‏«ع‏».در حالى كه مردم به شادمانى و پايكوبى و طبل‏زنى‏مشغول بودند.نام آن دروازه‏«باب ساعات‏»بود. ⁽⁶⁾ آن دروازه،يكى از دروازه‏هاى شرقى‏آن شهر بود كه راه حلب و كوفه به اين دروازه ختم مى‏گرديد.هنگامى كه اسيران به دروازه‏شام رسيدند،از شدت ازدحام جمعيت و مانور لشكر بنى اميه،ساعتها قافله اسرا در كناردروازه شام توقف كرد.لذا شيعياناين دروازه را«باب ساعات‏»ناميدند.

در عصر حاضر،باب ساعات را«باب توما»مى‏نامند و آثارى از اين دروازه قديمى‏باقى مانده است و امروزه باب توما از محله‏هاى مسيحى نشين شهر دمشق است و نسبت‏به نقاط ديگرشهر،از هم پاشيده‏تر و كثيف‏تر به نظر مى‏رسد. ⁽⁷⁾

دريد

نام پرچمدار سپاه عمر سعد در روز عاشورا است.

دستان بريده

يا دستهاى قلم شده.منظور دو دست علمدار كربلا ابا الفضل‏«ع‏»است كه چون روزعاشورا براى آوردن آب به خيمه‏ها،به سوى فرات رفت،در درگيرى با كمين نيروهاى‏دشمن،ابتدا دست راستش از كار افتاد و با رجز«و الله ان قطعتموا يمينى...»مى‏كوشيد تاآب را به خيمه‏ها برساند. دست چپش هم قطع شد.وى به رجز و مبارزه ادامه داد تا به‏شهادت رسيد.در مرثيه‏ها براى بى‏دستى علمدار رشيد عاشورا،جايگاه خاصى است و اززبان حال مادرش‏«ام البنين‏»همنوحه‏ها خوانده مى‏شود.

كاش مى‏گشتم فداى دست تو تا نمى‏ديدم عزاى دست تو خيمه‏هاى ظهر عاشورا هنوز تكيه دارد بر عصاى دست تو از درخت‏سبز باغ مصطفى تا فتاده شاخه‏هاى دست تو اشك مى‏ريزد ز چشم اهل دل در عزاى غم‏فزاى دست تو يك چمن گلهاى سرخ نينوا سبز مى‏گردد به پاى دست تو درشگفتم از تو اى دست‏خداچيست آيا خونبهاى دست تو؟ ⁽⁸⁾

دسته‏هاى عزادارى

دسته:گروهى از مردم كه در جايى گرد آيند و يا با هم حركت كنند و كارى را انجام‏دهند. گروهى كه با تشريفات خاصى در خيابانها و كوچه‏ها حركت مى‏كنند و با هم‏اشعارى خوانند، براى اقامه عزادارى سيد الشهدا و ائمه ديگر. ⁽⁹⁾ حركتشان بصورت‏سينه‏زنى يا زنجير زنى است.رواج آن بيشتر در عصر صفويه شكل گرفت.

اينگونه دستجات،براى خود نشانه و علامت و توغ و پرچم مخصوص و گاهى نام‏ويژه‏اى داشته‏اند و با نوعى سازماندهى مردمى در ايام عاشورا و روزهاى ديگر به‏سوگوارى مى‏پرداختند.اين مراسم،بويژه در عراق و شهرهايى چون نجف و كربلا،ريشه‏دارتر بوده است. مرحوم كاشف الغطاء مى‏نويسد:«آغاز بيرون آمدن دسته‏هاى‏عزادارى براى سيد الشهدا،پيش از هزار سال،در زمان‏«معز الدوله‏»و«ركن الدوله‏»بود،كه‏دسته‏هاى عزاداران در حالى كه براى حسين‏«ع‏»ندبه مى‏كردند و شب،مشعلهايى به دست‏داشتند،بغداد و راههايش يكباره پر از شيون شد...اين در قرن چهارم بود.و اگر بيرون‏آمدن اين موكبها در راهها نبود،هدف و غرض از يادآورى حسين بن على‏«ع‏»از بين‏مى‏رفت و ثمره فاسد مى‏شد و راز شهادت حسين بن على‏«ع‏»منتفى مى‏گشت.» ⁽¹⁰⁾ «موكب‏»يا«مواكب حسينى‏»نيز به همين حركتهاى جمعى بصورت عزادارى وپيمودن راهى با حالت عزا گفته مى‏شود كه در عراق،بويژه در ايام اربعين رواج و شوربيشترى دارد.در روزهاى تاسوعا و عاشورا نيز در همه شهرها و روستاهاى شيعه‏نشين‏رواج دارد.برخى از اين دسته‏ها،تاريخچه‏اى طولانى و گاهى مثلا چند صد ساله دارد(مثل دسته‏«طويرج‏»در كربلا)كه در نسلهاى پياپى،سنتهاى خويش را حفظ مى‏كنند. ⁽¹¹⁾ دسته‏هاى عزادارى،نوعى تشكل و سازماندهى را تمرين مى‏دهد كه بر محور امام‏حسين‏«ع‏»است.اين دسته‏ها و هيئتها،در افراد احساس مسؤوليت و شخصيت و اعتماد به‏نفس را تقويت مى‏كند و به آنان نظم و نظام مى‏بخشد،آن هم با محتوايى مقدس وآدابى‏خالصانه و عاشقانه و بدون حاكميت زور و اعمال قدرت.

دشت كربلا

دعبل خزاعى

ابو على،دعبل بن على بن رزين خزاعى كوفى،سراينده قصيده معروف‏«مدارس‏آيات‏»در سوگ مظلوميت امامان شيعه.وى كه از مرثيه سرايان بزرگ عاشورا به حساب‏مى‏آمد،بيشتر در بغداد زيست.شعرهايش بيشتر در نكوهش خلفاى جور و حمايت ازاهل بيت‏«ع‏»بود.ولادت اين چهره نابغه شعر شيعى كه از شيفتگان جان باخته راه ائمه وولايت بود،سال 148 و شهادتش به دسيسه حاكم دمشق،در 98 سالگى در 246 هجرى‏بود.قبرش در«زويله‏»نزديك مرز سودان است. ⁽¹²⁾ دعبل به خاطر قصيده‏«مدارس آيات‏»،پيراهنى از امام رضا«ع‏»خلعت گرفت.او نه‏تنها يك شاعر برجسته،بلكه در علم حديث و كلام و تاريخ و لغت نيز چهره ارزشمندى‏بود و از علماى شيعه به حساب مى‏آمد و سروده‏هايش در زمان خود او منتشر و دهان به‏دهان نقلمى‏شد.

دعوتنامه نامه كوفيان به امام حسين‏«ع‏»

دغدغه

تابوت بزرگى كه معمولا دسته‏هاى عزادار يا تعزيه خوان،آن را روز 28 صفر كه‏مصادف با شهادت امام حسن مجتبى‏«ع‏»است مى‏آورند.ابتدا دغدغه را سياهپوش كرده،در حالى كه بر دوش عزاداران بود،دو كودك در اطراف آن نوحه‏خوانى مى‏كردند. ⁽¹³⁾ ظاهراتنها در شهر قمرايج و مصطلح بوده است.

دفن اجساد شهدا بنى‏اسد

دفن در كربلا

دفن شدن در سرزمين مقدس كربلا در فرهنگ شيعه،ارزش است و رحمت الهى‏شامل كسانى مى‏شود كه در حاير حسينى و كربلا دفن شوند.بسيارى از بزرگان،علما،امرا و مردم عادى وصيت مى‏كرده‏اند كه در آنجا دفن شوند و حتى كسانى پس از مدفون‏شدن در جاى ديگر،دوباره جسد را به كربلا منتقل كرده‏اند و نمونه‏هاى زيادى براى آن‏هست،از جمله پدر سيد رضى گرد آورنده نهج البلاغه. ⁽¹⁴⁾ در اينكه محدوده اين استحباب وارزش تا كجاست، ديدگاههاى مختلفى است،بستگى به محدوده حرم دارد كه از يك‏فرسخ تا پنج فرسخ هم نقلشده است.

دم

در اصطلاح مرثيه و نوحه‏خوانى،بيت و مصرعى كه مداح و مرثيه‏خوان مى‏گويد وحاضران آن را تكرار مى‏كنند و همصدا با مداح،دم مى‏گيرند.دم دادن و دم گرفتن ازاصطلاحات سينه‏زنىو نوحه‏خوانى است.

دمشق

بزرگترين شهر سوريه كه از قديم،موقعيت و مركزيت فرهنگى و تاريخى داشته وپيش از اسلام بنا شده است و اماكن تاريخى آن،گوياى تاريخ كهن آن است.مسلمانان درسال 13 هجرى آنجا را فتح كردند.معاويه مدت 31 سال در آنجا حكومت كرد.مسجدجامع اموى ⁽¹⁵⁾ كه از بزرگترين مساجد اسلامى است در اين شهر است. ⁽¹⁶⁾ اسراى اهل بيت را پيش يزيد در اين شهر آوردند.مرقد رقيه دختر امام حسين نيز دراين شهر است.مردم آن ديار در دوره‏هاى نخستين اسلام،چون تحت تاثير تبليغات شوم‏معاويه و امويان بودند،نسبت به على و آلعلى‏«ع‏»ديدگاه خصمانه‏اى داشتند.

برخوردهاى شاميان با اسراى كربلا نيز نشان دهنده آن بود.

دهه عاشورا

ده روز اول ماه محرم را دهه عاشورا يا دهه محرم مى‏گويند و در اين ايام مردم اقدام به برپايى‏عزادارى و مجالس وعظ و مرثيه مى‏كنند و هيئتهاى عزادارى و مساجد و تكايا و حسينيه‏هارونق و شور بيشترى پيدا مى‏كند و آمادگى براى بزرگداشت عاشوراى حسينىپديد مى‏آيد.

دير ترسا دير راهب

دير راهب

نام محلى در سرزمين شام،كه اسيران اهل بيت از آن گذشتند.در اين سفر،كه اسرا به‏همراه نيروهاى يزيدى به شام برده مى‏شدند،سرهاى شهدا نيز همراه قافله بود.در يكى ازمنزلگاههاى راه،به محلى رسيدند به نام‏«قنسيرين‏»كه راهبى در ديرى به عبادت مشغول‏بود.نگاه راهب از صومعه به سر مطهر امام حسين‏«ع‏»افتاد كه نور از آن به آسمان‏مى‏رفت.با ديدن اين صحنه،ده هزار درهم به نگهبانان سر داد و آن سر را آن شب نزدخود در صومعه نگهداشت.شب هنگام،راهب از آن سر مقدس،شگفتيها و كراماتى ديد وبهبركت آنها مسلمان شد. ⁽¹⁷⁾ به گفته نير تبريزى:

دير ترسا و سر سبط رسول مدنىواى اگر طعنه به قرآن زند انجيل و زبور

اين دير،هم اكنون در منطقه راه سوريه به لبنان موجود است و بر يك بلندى مشرف به‏جادهقرار دارد.

ديزج

ابراهيم ديزج،كسى بود كه از سوى متوكل عباسى ماموريت‏يافت براى متفرق ساختن‏شيعه و تجمع آنان پيرامون قبر سيد الشهدا«ع‏»،قبر آن حضرت را خراب كند.همراه او دراين جنايت، هارون مغربى بود.كارگرانى گرفتند ولى نتوانستند خراب كنند.براى تخريب‏و شخم آن محل، از گاو استفاده كردند،ولى گاوها هم پيش نمى‏رفتند.اين دو نفر،پس ازآن گرفتاريهايى ديدند كه در كتب تاريخ ثبت است. ⁽¹⁸⁾ ديزج،يهودى بود و به ظاهر اسلام آورده بود و در تخريب قبر، خودش با بيلى كه دردست گرفته بود،مباشرت در كار داشت.اين عمل،در سال 236 هجرىبود. ⁽¹⁹⁾

ذات عرق

نام منزلى بين مكه و عراق كه تا مكه دو منزل فاصله دارد و اين محل،ميقات احرام‏براى مناطق شرقى مكه است. ⁽²⁰⁾ عرق،نام كوهى است در راه مكه كه عراقيون از آن مسيروارد مكه مى‏شوند و اين منزل،از منزلگاههايى است كه سيد الشهدا پس از وادى عقيق برآن گذشته است و يكى دو روز در اين محل توقف كرده،سپس خيمه‏ها را برچيده و به‏راه ادامه داده است.امام در همين منزل با بشر بن غالب ملاقات كرد كه از عراق مى‏آمد.

اوضاع عراق را پرسيد.وى پاسخ داد:دلها با تو ولى شمشيرها بر توست.سيد الشهدا راه‏خويش را به سوى‏«غمره‏»كه منزل بعدى بود ادامه داد. ⁽²¹⁾ در همين منزل نامه‏اى به كوفيان‏نوشت وخبر آمدنش را در آن نگاشت و توسط قيس بن مسهر صيداوى فرستاد.

ذاكر

ياد آورنده،كسى كه از مصايب اهل بيت مى‏گويد و مردم را مى‏گرياند،چه مداح باشد وچه واعظ و منبرى.«ذاكر اهل بيت‏»،عنوانى افتخارآميز است براى آنانكه با مداحى و مرثيه‏خوانى، نام و ياد و فضايل و مظلوميتهاى خاندان پيامبر را زنده نگه مى‏دارند و نقشه‏دشمنان را در بهفراموشى سپردن ظلمهاى خود به دودمان رسالت،خنثى مى‏سازند.

ذكر و ياد ائمه و شهداى كربلا،مورد تشويق امامان بود و خودشان همواره از ذاكرانواحياگران حادثه كربلا و مظلوميت اهل بيت بودند و بر آن مى‏گريستند.امام صادق‏«ع‏»

فرمود:«من ذكرنا عنده ففاضت عيناه حرم الله وجهه على النار». ⁽²²⁾ هر كس كه نزد اويادشويم و چشمانش اشك آلود شود،خداوند چهره‏اش را بر آتش حرام مى‏كند.

ذكر مصيبت

سنتى در جهت احياى ياد و نام ائمه و مطرح نگه داشتن حادثه عاشورا.در اين برنامه،چه بصورت مقطع پايانى سخنرانى و موعظه و چه بصورت مستقل،حوادث كربلا وكيفيت‏شهادت امام حسين‏«ع‏»و ياران او و نيز امامان ديگر بصورتى سوزناك نقل مى‏شودكه سبب تحريك عواطف و گريستن بر سيد الشهدا مى‏گردد.نقل حوادث بر اساس مقتلهاانجام مى‏گيرد و شايسته است كه از منابع معتبر و شعرهاى خوب استفاده مى‏شود تاموجب وهن به مقاممعصومين و خاندان عصمت نگردد.

امام سجاد«ع‏»كه بيست‏سال به ياد عاشورا مى‏گريست،مى‏فرمود ياد شهادت فرزندان‏فاطمه چشمانم را پر اشك مى‏كند:«انى لم اذكر مصرع بنى فاطمة الا خنقتنى لذلك‏عبرة‏» ⁽²³⁾ با اين حساب،ياد حادثه و يادآورى آن مظلوميتها خودش كافى است تا مستمعان‏را بگرياند و نيازىبه آميختن دروغ يا نقل حرفهاى بى‏اساس در ذكر مصيبت و مرثيه‏خوانى نيست.

ذكر مصيبت،سبب تعميق نهضت‏حسينى و پيوند عاطفى و قلبى شيعه باسيد الشهداست و نقشه دشمنان اهل بيت را كه كوشش در محو جنايات خويش داشتند،نقش بر آب مى‏كند و جامعه را هوادار اهل بيت و خصم ظالمان مى‏پرورد. ⁽²⁴⁾ البته بايد ذاكران و مرثيه خوانان،هم شايستگى اين منصب حساس را داشته باشند وهم در محتواى مرثيه‏خوانى خود دقت داشتهباشند و نصايح بزرگان را در آداب آن به كاربندند.

ذو الجناح

بالدار،نام اسب حسين بن على‏«ع‏»كه روز عاشورا بر آن نشسته بود.از آن جهت كه‏اين اسب، رهوار و تندرو بوده است،به آن ذو الجناح مى‏گفته‏اند.اين اسب،پس از شهادت‏آن حضرت،از پيكر وى دفاع مى‏كرد و به سواران دشمن حمله مى‏نمود و به اين طريق،تعدادى را كشت. ⁽²⁵⁾ سيد الشهدا تا آخرين حد و لحظه توان خود،سوار بر اين اسب بود ومقاومت و جنگ مى‏كرد.در پايان از روى اين اسب بر زمين كربلا افتاد.

نه ذو الجناح دگر تاب استقامت داشت نه سيد الشهدا بر قتال،طاقت داشت بلند مرتبه شاهى ز صدر زين افتاداگر غلط نكنم عرش بر زمين افتاد

پس از شهادت امام حسين‏«ع‏»،اسب او كاكل خود را به خون امام آغشته كرد و باصيحه و فرياد و گام بر زمين زدن به سوى خيمه‏ها دويد تا شهادت امام را به اهل بيت‏خبردهد.زنان متوجه شهادت امام شدند و شيون آنان برخاست. ⁽²⁶⁾ در برخى منابع نقل شده كه‏اسب امام، پس از شهادت حضرت،وحشتزده از نزد بانوان گريخت و خود را به آب فرات‏انداخت و ناپديد شد. ⁽²⁶⁾ در زيارت ناحيه مقدسه از اين اسب،با عنوان‏«جواد»ياد شده كه بازين و حالت پريشان روى به خيمه‏ها نهاد:«فلما نظرن النساء الى الجواد مخزيا و السرج‏عليه ملويا خرجن من الخدور ناشرات الشعور،على الخدود لاطمات و للوجوه سافرات وبالعويل داعيات...». ⁽²⁸⁾ وروايت است كه پس از شهادت امام،اين اسب با همهمه مى‏گفت:

«الظليمة الظليمة لامة قتلت ابن بنت نبيها». ⁽²⁹⁾

خونى كه روى يال تو پيداست،ذو الجناح خون هميشه جارى مولاست،ذو الجناح يك قطره آفتاب به روى تنت نشستبوى خدا ز يال تو برخاست،ذو الجناح ⁽³⁰⁾

ذو حسم

نام محلى است.يكى از منزلگاههاى ميان مكه و كوفه.چون طليعه سپاه اعزامى ازكوفه براى امام حسين‏«ع‏»آشكار شد،يارانش را به طرف ذو حسم سوق داد و پيش ازرسيدن نيروهاى دشمن،در آنجا اردو زد.حر و سربازانش در همين مكان با امام‏حسين‏«ع‏»برخورد كردند و آن حضرت دستور داد حر و سپاه او و حتى اسبانشان راسيراب كنند كه از راه رسيده بودند و بى‏تاب عطش بودند.امام سپس براى آن گروه‏سخنرانى كرد و هنگام ظهر،نمازماعت‏خوانده شد.حر و سپاه او نيز به امام حسين‏«ع‏»اقتدا كردند. ⁽³¹⁾

پى‏نوشتها

1-حياة الامام الحسين بن على،ج 2،ص 357(پاورقى).

2-حياة الامام الحسين بن على،ج 3،ص 376.

3-تاريخ الشيعه،محمد حسين المظفرى،ص 89.

4-مناقب،ج 4،ص 64.

5-همان،63،بحار الانوار،ج 45،ص 398.

6-بحار الانوار،ج 45،ص 128.برخى هم علت نامگذارى را وجود ساعتى مخصوص بر سر درآن دانسته‏اند(نفس‏المهموم،ص 241).

7-دايره المعارف تشيع،ج 3،ص 12.(به نقلى،توقف سه ساعته آنان يكى از درهاى قصر بود وبه آن‏«باب الساعات‏»گفتند.رياض القدس،ج 2،ص 294 به نقل از منتخب طريحى).

8-صادق رحمانى.

9-فرهنگ فارسى،معين.

10-المواكب الحسينيه،محمد حسين كاشف الغطاء،ص 15،(چاپ 1345 ق،نجف).

11-در زمينه تشكلها و اهداف دسته‏هاى عزادارى حسينى از جمله ر.ك:«المواكب الحسينيه،مدارس و معسكرات‏»از:

سامى البدرى،ص 34.

12-الغدير،علامه امينى،ج 2،ص 286-263.نيز در باره شرح حال او ر.ك:«دعبل خزاعى،شاعردار بر دوش‏»از:

مصطفى قليزاده.

13-تاريخ تكايا و عزادارى قم،ص 218.

14-موسوعة العتبات المقدسه،الخليلى،ج 8،ص 95.

15-در باره عظمت و شگفتيهاى مسجد جامع دمشق ر.ك:«لغت‏نامه‏»دهخدا،واژه‏«جامعدمشق‏».

16-دائرة المعارف الاسلامية،ج 9،ص 264.

17-مناقب،ج 4،ص 60،بحار،ج 45،ص 172،احقاق الحق،ج 11،ص 498،اثبات الهدة،ج 5،ص193.

18-مناقب،ج 4،ص 64،بحار الانوار،ج 45،ص 394.

19-تتمة المنتهى،محدث قمى،ص 239.

20-مقتل الحسين،مقرم،ص 204.

21-الحسين فى طريقه الى الشهادة،ص 31.

22-بحار الانوار،ج 44،ص 285.

23-بحار الانوار،ج 45،ص 109.

24-ر.ك:«نقش انقلابى ياد و يادآوران‏»،شريعتى.بحار الانوار،ج 44،ص 278،احاديث گريستن وعزادارى برسيد الشهداء را آورده است.

25-مناقب،ابن شهر آشوب،ج 4،ص 58.

26-بحار الانوار،ج 45،ص 60.

27-تذكرة الشهدا،ملا حبيب الله كاشى،ص 353.

28-حياة الامام الحسين،ج 3،ص 298.

29-بحار الانوار،ج 44،ص 266.

30-از:حسين عبدى.

31-مقتل الحسين،مقرم،ص 215.