65- براى هرنفسى (و صاحب جائى) مرگى است.
66- براى هرزنده‏اى مرگى است (جز پروردگار بزرگ).
67- براىنفس‏ها مرگى است (كه بايد آن را بچشد).
68- هيچتوانگرى بسبب بسيارى مالش هرگز از مرگ رستگارى نمى‏يابد (يعنى مرگ خريد و فروشنمى‏شود پرش همه را فرا خواهد گرفت).
69- هرگز فقيرىبجهت بى‏چيزى خود از مرگ سالم نخواهد ماند.
70- اگر آنكهمرگ خريده مى‏شد آن را ثروتمندان مى‏خريدند (تا آنكه هميشه در دنيا خوش باشند).
71- هر كهبميرد فوت شود (يعنى ديگر در ميان عمل كنندگان خود را نخواهد ديد پس تا زنده استبايد در طاعت و عمل بكوشد).
72- هر كه بهسفر (و انتقال از جائى به جائى) يقين نمايد براى حركت و كوچ كردن آماده گردد.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1378
73- من رأىالموت بعين يقينه راه قريبا 8258.
74- من رأىالموت بعين أمله راه بعيدا 8259.
75- من ذكرالمنيّة نسي الأمنيّة 8446.
76- من تذكّربعد السّفر استعدّ 8488.
77- من أكثرذكر الموت نجا من خداع الدّنيا 8506.
78- من أخطأهسهم المنيّة قيّده الهرم 8524.
79- من ترقّبالموت سارع إلى الخيرات 8590.
80- من صوّرالموت بين عينيه هان أمر الدّنيا عليه 8604.
81- من أكثرذكر الموت رضي من الدّنيا بالكفاف 8662.
82- من أكثر منذكر الموت قلّت في الدّنيا رغبته 8766. 73- هر كه مرگ را بديده يقين بنگرد، آن رانزديك خواهد ديد.
74- هر كه مرگرا بديده اميد خود ببيند، آن را دور خواهد ديد.
75- هر كه مرگرا ياد كند، آرزو و اميد را فراموش نمايد.
76- هر كهمتذكر دورى سفر (آخرت) گردد، آماده مى‏شود.
77- هر كهفراوان ياد مرگ كند، از فريبهاى دنيا نجات پيدا كند.
78- هر كه تيرمرگ از او خطا كند، پيرى او را به بند كشد (يعنى على اى حال بشر به ناتوانى كلىخواهد رسيد پس بايد تدارك سفر ديد).
79- هر كهانتظار مرگ كشد، بسوى خيرات شتاب نمايد.
80- هر كه مرگرا ميان دو چشم خود مصور سازد، كار دنيا بر او آسان باشد.
81- هر كه يادمرگ بسيار نمايد، از دنيا به آن مقدار كه او را بس باشد خوشنود خواهد گرديد.
82- هر كه يادمرگ بسيار كند، رغبت او در دنيا كم خواهد بود.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1379
83- من ذكرالموت رضي من الدّنيا باليسير 8843.
84- من وكّل بهالموت اجتاحه و أفناه 9156.
85- ما ينجو منالموت من طلبه 9510.
86- ما أنزلالموت منزله من عدّ غدا من أجله 9630.
87- ما أنفعالموت لمن أشعر الإيمان و التّقوى قلبه 9638.
88- موتاتالدّنيا أهون من موتات الآخرة 9794.
89- نحن أعوانالمنون، و أنفسنا نصب الحتوف، فمن أين نرجو البقاء، و هذا اللّيل و النّهار لميرفعا من شي‏ء شرفا إلّا أسرعا الكرّة في هدم ما 83- هر كه بياد مرگ باشد، ازدنيا به اندك خوشنود مى‏گردد.
84- هر كه مرگبه او گماشته شود، او را از بيخ بركنده، و فانى سازد او را.
85- از مرگرستگارى نيابد، هر كه آن را بخواهد (يعنى دنيا محل بقاء نيست خواهى نخواهى مرگخواهد آمد).
86- مرگ را درجايگاه خود فرود نياورده، كسى كه فردا را از اجل خود به حساب آرد (يعنى بايد انسانهر آن و هر لحظه منتظر آن باشد).
87- چه سودمنداست مرگ، براى كسى كه ايمان و تقوا را شعار دل خود قرار دهد.
88- مردن‏هاىدنيا (و مشقت و سختى‏هاى آن بر من) از (عقوبت‏ها و) مرگ‏هاى آخرت آسان‏تر است(حضرت اين فراز را در وقتى فرمودند كه مردم با او بعد از قتل عثمان بيعت نمودند، وچنان با آن بزرگوار رفتار كردند كه ناچار شد به مبارزه، سپس اين جمله را فرمودند.نهج البلاغه خطبه 53) 89- (اين فرازها تتمه كلامى است «چنانكه در كلمات قصار 182نهج البلاغه است» در پند و اندرز كه آن حضرت فرموده: پس) ما ياران و ياوران مرگيم،و نفس‏هاى ما نشانه مرگ‏ها، پس از كجا ما اميد بقاء داشته، و اين شب و روز
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1380
بنيا، و تفريق ما جمعا 9980.
90- هل (و أهلمدّة البقاء) ينتظر أهل مدّة البقاء، إلّا آونة الفناء مع قرب الزّوال و أزوفالانتقال 10031.
91- هل يدفععنكم الأقارب، أو تنفعكم النّواحب 10036.
92- هيهات أنيفوت الموت من طلب أو ينجو منه من هرب 10042.
93- وافد الموتيقطع العمل، و يفضح الأمل 10111.
94- وافد الموتيبيد المهل، و يدني الأجل، و يقعد الأمل 10112. چيزى از شرافت و بزرگى ندادند، ويا كنگره‏هاى ساختمانى را بلند نكرده‏اند مگر آنكه در ويرانى آنچه ساخته، وپراكندگى آنچه گرد آورده بودند بشتاب باز گشتند.
90- (تتمه كلامىاست كه حضرت در خطبه 82 غراء بيان داشته، و در آن خلقت بدن انسان و نعمت‏هاى الهىو غير آن را تذكر داده، تا آنكه مى‏فرمايد:) آيا اهل مدّت بقاء جز هنگامه فنا رابا نزديكى زوال، و زودى انتقال (از اين جهان) انتظار خواهند كشيد 91- (تتمه كلامىاست نيز از همان خطبه) آيا از شما خويشان (مرگ و سختى عذاب را) دفع كرده، يا بلندكنندگان آواز به گريه سودى به شما خواهند رسانيد 92- دور است اين كه مرگ از كسىكه (آن را) طلب نمايد فوت شده، يا كسى كه از آن بگريزد نجات يابد (يعنى على اى حالمرگ آدمى را احاطه نمايد).
93- وارد شوندهمرگ عمل را بريده، و اميد و آرزو را رسوا گرداند. (يعنى تا آدمى زنده است مى‏تواندعملى را انجام داده و يا اميدى بخود راه دهد).
94- وارد شوندهمرگ، مهلت را نابود ساخته، و مدّت را نزديك گردانيده (و پايان اجل است) و اميد وآرزو را مى‏نشاند (كه ديگر كسى نتواند آرزوئى كند).
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1381
95- لا مريحكالموت 104097.
96- لا ترعوىالمنيّة اختراما 10594.
97- لا قادمأقرب من الموت 10621.
98- لا غائبأقدم من الموت 10729.
99- لا لوملهارب من حتفه 10890.
100- يغلب(تذلّ الأمور للمقادير) المقدار على التّقدير حتّى يكون الحتف في التّدبير 11032.
101- ينبغي لمنعرف سرعة رحلته أن يحسن التّأهّب لنقلته 10931.
102- الموت ولا ابتذال الخزية 361. 95- هيچ راحت كننده‏اى (براى مؤمنين) مانند مرگ نيست.
96- مرگ هيچهلاك كردنى را ترك نخواهد نمود (بلكه همه را هلاك مى‏كند).
97- نيست ازسفر آينده‏اى نزديك تر از مرگ.
98- نيست غائبىوارد شونده‏تر از مرگ (چون ورود آن قطعى است).
99- نيست سرزنشو ملامتى براى گريزنده از مرگ خود (براى اين كه در مرگ آمادگى لازم است، و يا آنكهجائى كه امر به استقبال آن نشده مانند جهاد بايد آدمى از جائى كه مظنّه مرگ استبگريزد).
100- (در حكمت16 نهج البلاغه با مختصر تفاوتى اين فراز نقل گرديده كه كارها پيرو قضا و قدر است)مقدار (و اندازه حتمى از جانب خدا) بر تقدير (كه انسان در شفاى خود بكار مى‏برد)غلبه كرده بگونه‏اى كه مرگ در تدبير مى‏باشد.
101- براى كسىكه سرعت كوچيدن خود را (از اين دنيا) مى‏شناسد، سزاوار اين است كه آماده شدن ازبراى نقل و انتقالش را نيكو نمايد.
102- مرگ آرى،خوارى و رسوائى هرگز.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1382
103- الموتيأتي على كلّ حيّ 1117.

الموتى

1- لا تذكرالموتى بسوء، فكفى بذلك إثما 10252.

المال و الثروة

1- المال يكرمصاحبه في الدّنيا، و يهينه عند اللّه سبحانه 1836. 2- المال يكرم صاحبه ما بذله،و يهينه ما بخل به 1838.

3- المال والبنون زينة الحياة الدّنيا، و العمل الصّالح حرث الآخرة 1841.

4- المال يرفعصاحبه في الدّنيا و يضعه في الآخرة 1885.

103- مرگ بر هرزنده‏اى خواهد آمد (يعنى بايد تهيه آن را گرفت).

مردگان 1- مردگان را به بدى ياد مكن كه چنين كارى براى گناهبه حساب آمدن كافى است.

مال و ثروت 1- مال و ثروت صاحبش را در دنيا گرامى مى‏گرداند،و او را در نزد خداى سبحان خوار مى‏كند.

2- مال صاحبشرا گرامى مى‏دارد، زمانى كه بذل كند آن را و خوار مى‏سازد او را هنگامى كه به آنبخل ورزد.

3- مال و پسرانزينت زندگانى دنيا هستند، و عمل شايسته كشته آخرت است.

4- ثروت صاحبشرا در دنيا بالا مى‏برد، و او را در آخرت پست مرتبه‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1383

5- المال و بالعلى صاحبه إلّا ما قدّم منه 1957.

6- المال فتنةالنّفس و نهب الرّزايا 1988.

7- المال تنقصهالنّفقة، و العلم يزكو على الإنفاق 2035.

8- أمسك منالمال بقدر ضرورتك، و قدّم الفضل ليوم فاقتك 2405.

9- إيّاك والاستيثار (الاستتار) بما للنّاس فيه أسوة، و التّغابي عمّا وضح للنّاظرين فإنّهمأخوذ منك لغيرك 2730. مى‏نمايد.

5- مال بر صاحبخود و بال مى‏باشد، مگر آنچه از آن پيش فرستاده است.

6- مال فتنهنفس و غارت مصيب‏هاست.

7- مال و ثروت،خرج كردن آن را كم مى‏كند، و دانش، با خرج كردن نشو و نما كند.

8- از مال بهاندازه ضرورت نگاه دار، و زيادتى را براى روز حاجت خود (قيامت) پيش فرست.

9- دورى نما ازتنهائى (يا پنهان كردن) آنچه براى مردم در آن اقتدا (يا تساوى و برابرى) بوده، وپنهان كردن (يا خود را به غفلت زدن) از آنچه براى بندگان روشن است، زيرا كه آن ازتو براى غير خود گرفته خواهد شد، (يعنى مالى را كه بايد با مردم بخورى بخود اختصاصمده، و با ظهورش آن را پنهان مساز، كه با مردنت يا با فرمان حكومت عدل از تو براىغير تو گرفته خواهد شد، بزرگان احتمالات ديگرى هم داده اند: كه ممكن است مرادچيزهائى است كه همه مردم در آن شريكند، و اختصاص به كسى ندارد، مانند آبهاى مباح،علف صحرا، هيمه، بنا بر اين نهى حضرت از يك چنين چيزهائى است، و يا آنكه مرادهديه‏اى باشد كه در حضور جمعى بياورند كه بر همه واضح باشد. و يا استتار از واجباتمانند زكات باشد كه در اين صورت امر شده آشكارا داده شود، تا مردم به او اقتداكنند).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1384

10- أفضل المالما استرقّ به الأحرار 2953.

11- أفضلالأموال ما استرقّ به الرّجال 2955.

12- أزكى المالما اكتسب من حلّه 2956.

13- أنفع المالما قضي به الفرض 3039.

14- أزكى المالما اشتري به الآخرة 3040.

15- أطيب المالما اكتسب من حلّه 3050.

16- أفضلالأموال أحسنها آثرا عليك 3145.

17- أفضل المالما قضيت به الحقوق 3250.

18- إنّ مالكلحامدك في حياتك، و لذامّك بعد وفاتك 3465. 10- افزونترين مال مالى است كه بسببآن آزادگان بنده شوند (چون وقتى به كسى احسانى شد گويا او را بنده خود نمودهچنانكه مشهور است «الإنسان عبيد الإحسان» انسان بنده احسان است).

11- افزونترينمالها آنست كه بوسيله آن مردان بنده شوند.

12- پاكيزه‏ترين مال آنست كه از ممّر حلال بدست آيد.

13- سودمندترينمال آنست كه بوسيله آن واجب انجام گيرد (چون زكات و خمس و حجّ و دين و امثال آن).

14- پاكيزهترين مال آنست كه به آن آخرت خريده شود.

15- پاكيزه‏ترين مال آنست كه از راه حلال آن بدست آمده باشد.

16- افزونترينمالها نيكوترين آنهاست از نظر اثر بر تو (يعنى در مصرف خير بكار برده شود كه درآدمى اثر بخش باشد، و يا در انسان اثر نيكو كند نه آنكه اثر سوء گذارد).

17- افزونترينمال آنست كه بوسيله آن حقوق اداء شود.

18- براستى كهمال تو براى ستايش كننده تست در حال حياتت، و براى‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1385

19- إنّ المرءعلى ما قدّم قادم، و على ما خلّف نادم 3506.

20- إنّ اللّهسبحانه فرض في أموال الأغنياء أقوات الفقراء، فما جاع فقير إلّا بما منع غنيّ، و اللّهسائلهم عن ذلك 3564.

21- إنّ أعظمالنّاس حسرة يوم القيامة، رجل اكتسب مالا من غير طاعة اللّه، فورّثه رجلا أنفقه فيطاعة اللّه، فدخل به الجنّة، و دخل به الأوّل النّار 3589.

22- إنّ المرءإذا هلك قال النّاس: ما ترك و قالت الملائكة ما قدّم للّه آباؤكم، فقدّموا بعضايكن لكم ذخرا، و لا تخلّفوا كلّا فيكون عليكم مذّمت كننده تست بعد از ممات تو (بهاين معنى كه گويند: كم گذاشته، يا خودش نخورد، از گلويش پائين نرفت، دل نمى‏كندخرج كند و امثال آن، بنا بر اين سزاوار اين است كه خود صاحب مال از آن بهره ببرد،و كمتر براى ديگران بگذارد).

19- براستى كهمرد بر آنچه پيش فرستاده وارد خواهد شد، و بر آنچه پس انداخته (و براى ديگرانگذاشته) پشيمان است.

20- براستى كهخداوند سبحان در مالهاى ثروتمندان قوت‏هاى فقراء را واجب گردانيده، پس هيچبيچاره‏اى گرسنه نماند مگر بواسطه آنچه ثروتمند جلوگيرى كرده (يعنى حقشان رانداده) و خدا از اين كار پرسش كننده است (به اين معنى كه از آنها مؤاخذه خواهدنمود).

21- براستىعظيمترين مردم در قيامت از نظر حسرت و ندامت، مردى است كه مالى را از راه حرامبدست آورده، و آن را براى مردى بگذارد كه او آن را در طاعت خدا انفاق نمايد، پسچنين كسى داخل بهشت شده، و مرد اولى بسبب آن داخل آتش شود.

22- براستى كهمرد هرگاه بميرد مردم گويند: چه به جا گذاشته و فرشتگان گويند چه پيش فرستاده استخدا پدران شما را خير دهد (يا براى خدا باد پدران‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1386

كلّا 3567.

23- إنّ خيرالمال ما كسب ثناء و شكرا، و أوجب ثوابا و أجرا 3572.

24- إنّ خيرالمال ما أورثك ذخرا و ذكرا، و أكسبك حمدا و أجرا 3600.

25- إنّ أفضلالأموال ما استرقّ به حرّ، و استحقّ به أجر 3601.

26- إنّ مالكلا يغني جميع النّاس، فاخصص به أهل الحقّ 3639.

27- المال حساب183.

28- المالعارية 243.

29- إنّ الّذيفي يديك قد كان له أهل قبلك، و هو صائر إلى من شما) پس بعض مال را پيش فرستيد تابراى شما ذخيره و اندوخته باشد، و همه را بجاى مگذاريد تا بر شما كلّ باشد (و بارسنگين آن به دوش شما قرار گيرد، و سبب عذاب شود).

23- براستى كهبهترين مال آنست كه موجب سپاس و شكر گشته، و پاداش را واجب گرداند.

24- براستى كهبهترين مال آنست كه تو را ذخيره و يادى ميراث گذاشته، و براى تو ستايش و اجر وثواب را كسب نمايد.

25- براستى كهافزونترين مال‏ها آنست كه بسبب آن آزاده‏اى بنده گشته، و به آن استحقاق اجر وپاداشى حاصل گردد.

26- براستى كهمال و ثروت تو (يا آنچه براى تست) همه مردم را بى‏نياز نسازد، پس آن را به اهل حق(مستحقين يا مؤمنين) مخصوص ساز.

27- مال و ثروتحساب است (يعنى در آخرت بى‏حساب نخواهد بود).

28- ثروت عاريهاست (به زودى در وقتش از دست برود).

29- براستىآنچه در دستهاى تست، در حقيقت از براى آن قبل از تو اهلى‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1387

بعدك، و إنّما أنت جامع لأحد رجلين: إمّا رجل عمل فيما جمعتبطاعة اللّه فسعد بما شقيت به، أو رجل عمل فيما جمعت بمعصية اللّه فشقي بما جمعت،و ليس أحد هذين أهلا أن تؤثره على نفسك، و لا تحمل له على ظهرك 3646.

30- المال نهبالحوادث 377.

31- المال سلوةالوارث (الورّاث) 378.

32- الماليقوّي غير الأيّد 461.

33- الرّجالتفيد المال، المال ما أفاد الرّجال 508. بوده، و آن بسوى كسى كه بعد از تو مى‏باشدمنتقل مى‏گردد، و جز اين نيست كه تو براى يكى از دو مرد جمع كننده‏اى: مردى كه درآنچه بوسيله طاعت خدا فراهم آورده‏اى عمل نموده پس به آنچه تو به آن بدبخت گشته‏اىنيكبخت مى‏شود، و يا مردى كه در آنچه تو بواسطه نافرمانى خدا جمع نمودى عملمى‏نمايد پس بواسطه آنچه تو فراهم آورده‏اى بدبخت مى‏گردد، و هيچكدام از اين دواهليت آن را نداشته كه تو او را بر نفس خود مقدم دارى، و گناه را بر پشت خود براىاو بردارى، (پس به مال دنيا دل مبند و آن را در حال حيات در راه خدا انفاق نما).

30- مال غارتحوادث است (بنا بر اين بايد از آن حتى الإمكان براى خيرات استفاده كرد).

31- مال سببرفاه و كامرانى (و يا تسلى وارثان يا وارث) است.

32- مال و ثروتغير صاحب قوت را تقويت مى‏نمايد (گر چه در واقع ضعيف باشد).

33- مردان مالرا بخشيده يا كسب مال كرده، و مال مردان را نبخشيده و يا كسب نمى‏كند (خلاصه معنىآنست كه آدمى بايد بكوشد مردى بدست آورد نه مال زيرا مال محصول مردانست ولى مردانمحصول مال نمى‏باشند).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1388

34- الماليعسوب الفجّار 573.

35- المالمادّة الشّهوات 575.

36- الماليقوّي الآمال 577.

37- المال يبديجواهر الرّجال و خلائقها 1155.

38- المال يفسدالمآل و يوسّع الآمال 1428.

39- المالللفتن سبب، و للحوادث سلب 1448.

40- المالداعية التّعب و مطيّة النّصب 1449.

41- المال لاينفعك حتّى يفارقك 1452.

42- إنّما لكمن مالك ما قدّمته لآخرتك، و ما أخّرته فللوارث 3904. 34- مال و ثروت پادشاه و يافرمانفرماى اهل فسق و فجور است.

35- ثروتسرمايه خواهشهاست.

36- ثروت اميدو آرزوها را تقويت مى‏نمايد.

37- مال و ثروتگوهرهاى مردان و صفات آنان را ظاهر مى‏سازد (كه تا چه اندازه مرد مى‏دانند آيابخيلند يا سخى، متكبرند يا متواضع و...) 38- ثروت عاقبت و سرانجام كار را تباهساخته، و اميدها را گشايش مى‏دهد.

39- مال براىفتنه‏ها وسيله، و براى حادثه‏ها ربوده شده است (يعنى زود از دست برود).

40- مالخواننده رنج و تعب، و شتر سوارى زحمت است (يعنى آدمى را برنج كشانده و گويا مركبسوارى زحمت خواهد بود).

41- مال تا ازتو جدا نشود تو را سودى نرساند (اگر در مصرف خير صرف شود سودمند گردد، و گرنه جزخسران چيزى را عائد انسان نخواهد نمود).

42- جز ايننيست كه براى تست از مالت آنچه را كه براى آخرتت پيش فرستادى، و آنچه را كه پسانداختى براى وارث خواهد بود (پس تا زنده‏اى از آن براى‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1389

43- إذا جمعتالمال فأنت فيه وكيل لغيرك يسعد به و تشقى أنت. 4135.

44- إذا قدّمتمالك لآخرتك و استخلفت اللّه سبحانه على من خلّفته من بعدك، سعدت بما قدّمت و أحسناللّه لك الخلافة على من خلّفت 4136.

45- بركوبالأهوال تكتسب الأموال 4256.

46- ثروةالدّنيا فقر الآخرة 4705.

47- ثروة المالتردي، و تطغي، و تفنى 4707.

48- حبّ المالسبب الفتن و حبّ الرّياسة رأس المحن 4871. روز باز پسين استفاده كن).

43- هر گاه جمعنمائى مال و ثروت را پس تو در آن وكيل غير خودى، او بسبب آن نيكبخت گرديده، و توبدبخت گردى.

44- هر گاهمالت را براى آخرت خود پيش فرستى، و خداى سبحان را بر كسى كه بعد از خود بجاىبگذارى جانشين سازى، نيكبخت گردى بسبب آنچه پيش فرستادى، و خداوند هم خوب جانشينىكند بر كسى كه جاى گذاشتى.

45- بوسيلهتحمل ترسها (مانند سفرهاى دريا و صحرا و هوائى و زمينى) اموال بدست خواهد آمد،(اما چرا آدمى بدنبال اعمالى نرود كه ترس و هراسى نداشته و پايدار خواهد بود).

46- مال و ثروتدنيا درويشى و بيچارگى آخرت است (البته اگر از ممر حرام بدست آمده و در غير راهصحيح مصرف گردد).

47- بسيارى مالبهلاكت انداخته، و سركش نموده، و نيست مى‏گردد.

48- دوستى مالسبب فتنه‏ها و دوستى رياست سر محنت‏هاست.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1390

49- حبّ الماليفسد المآل 4874.

50- حبّ الماليقوّي الآمال، و يفسد الأعمال 4875.

51- حبّ الماليوهن الدّين، و يفسد اليقين 4876.

52- خير أموالكما وقى عرضك 4958.

53- خيرالأموال ما استرقّ حرّا 4960.

54- خيرالأموال ما أعان على المكارم 4993.

55- خير أموالكما كفاك 5034.

56- خذوا منكرائم أموالكم ما يرفع به ربّكم سنيّ أعمالكم 5049.

57- ربّ جامعلمن لا يشكره 5331. 49- دوستى مال بازگشت و عاقبت را تباه سازد.

50- دوستى مالاميدها را تقويت نموده و عملها را تباه خواهد ساخت.

51- دوستى مالدين را سست، و يقين را فاسد خواهد نمود.

52- بهتريناموال تو آنست كه عرض و آبروى تو را نگه دارد.

53- بهترينمالها آنست كه آزاده‏اى را بنده سازد (چون «الإنسان عبيد الإحسان» آدمى بنده احسانخواهد بود).

54- بهترينمالها آنست كه (آدمى را) بر كردار خوب يارى كند.

55- بهتريناموال تو آنست كه تو را كفايت كند (يعنى نه كم باشد كه در زحمت افتى، و نه زياد كهباعث طغيان شود).

56- از نفائساموال خود آنچه بوسيله آن پروردگارتان عملهاى بلند شما را بلند كند (مانند زكات وساير حقوق واجبه بلكه مستحبه) فرا گيريد و در راه او مصرف نمائيد.

57- بسا گردآورنده مالى كه براى كسى است كه از او تشكر ننمايد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1391

58- زكاة المالالإفضال 5447.

59- شرّالأموال ما أكسب المذامّ 5673.

60- شرّالأموال ما لم يغن عن صاحبه 5682.

61- شرّ المالما لم ينفق في سبيل اللّه منه، و لم تؤدّ زكاته 5683.

62- شرّالأموال ما لم يخرج منه حقّ اللّه سبحانه 5710.

63- صاحب المالمتعوب، و الغالب بالشّرّ مغلوب 5830.

64- قليل يكفيخير من كثير يطغي 6750.

65- قليل ينجيخير من كثير يردي 6751.

66- قدّموابعضا يكن لكم، و لا تخلّفوا كلّا فيكون عليكم 6804. 58- زكات مال احسان كردن بهمردم است.

59- بدترينمالها آنست كه نكوهش را كسب نمايد (يعنى سبب مذمت شود).

60- بدترينمالها آنست كه صاحب خود را بى‏نياز نسازد.

61- بدترين مالآنست كه از آن در راه خدا انفاق نگشته و زكات آن داده نشود.

62- بدترينمالها آنست كه از آن حق خداى سبحان خارج نگردد.

63- صاحب مالرنج ديده شده (چون مال كمتر بى‏زحمت حاصل شود و براى انفاقش نيز تعب خواهد كشيد وبراى حفظ و نگهداريش نيز در رنج است) و غلبه كننده ببدى مغلوب خواهد بود.

64- اندك (ازمال) كه بس باشد بهتر از بسيارى است كه طغيان آورد.

65- اندكى كهرستگارى آورد بهتر از بسيارى است كه برو و يا در هلاكت اندازد.

66- بعض (ازاموال) را پيش فرستيد تا براى شما (باقى) باشد، و همه را جا

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1392

67- كم من جامعما سوف يتركه 6959.

68- كم منمنقوص رابح و مزيد خاسر 6960.

69- كثرة المالتفسد القلوب و تنشى‏ء الذّنوب 7109.

70- كن بمالكمتبرّعا، و عن مال غيرك متورّعا 7158.

71- لن يذهب منمالك ما وعظك، و حاز لك الشّكر 7433.

72- لم يكتسبمالا من لم يصلحه 7543.

73- لم يرزقالمال من لم ينفقه 7544.

74- لم يذهب منمالك ما وقى عرضك 7547.

75- لم يضع منمالك ما قضى فرضك 7548. 76- مگذاريد پس بر ضرر و زيان شما گردد.

68- بسا كمكرده شده سود كننده (كه نفعش در كمى است كه به او داده شده) و زياد شده زيان برندهباشد.

69- بسيارى مالدلها را فاسد نموده، و منشأ گناهان خواهد گرديد.

70- به مال خودمتبرّع، و از مال غير خود پرهيزگار باش.

71- هرگز ازمال تو نرفته (و عوض آن را خواهى يافت) آنچه تو را پند داده (كه آن را در جاى صحيحصرف كردى، و يا اگر تلف شده تو را پند داده) و شكر را براى تو جمع كرده است (كهخودت از بين نرفتى و يا ديگران از تو تشكر كنند).

72- كسب مالىنكرده كسى كه آن را اصلاح نكرده است.

73- روزى دادهنشده مالى را كسى كه آن را انفاق نكرده باشد (بلكه آن و بال است نه مال).

74- از مالتنرفته آنچه عرض و آبروى تو را حفظ كرده است.

75- از مال توضايع نگرديده آنچه واجبى را (مانند خمس و زكات و...) بجا

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1393

76- لم يضعامرء ماله في غير حقّه أو معروفه في غير أهله إلّا حرمه اللّه شكرهم و كان لغيرهودّهم 7550.

77- من بذلماله استعبد 7938.

78- من اكتسبمالا من غير حلّه أضرّ بآخرته 8533.

79- من جمعالمال لينفع به النّاس أطاعوه و من جمع لنفسه أضاعوه 8576.

80- من كرمعليه المال هانت عليه الرّجال 8636.

81- من بذل فيذات اللّه ماله عجّل له الخلف 8737. آورده است.

76- هيچ مردى(آدمى) مال خود را در ناحق (و يا احسانش را در غير اهلش) نگذاشته مگر آنكه خداونداز شكر آنها او را محروم گردانيده و براى غير اوست دوستى آنان.

77- هر كه بذلمال خود كند (ديگران را) بنده خود سازد.

78- هر كه مالىرا از غير راه حلال آن كسب كند به آخرت خود زيان رسانيده است.

79- هر كه مالرا براى آنكه به مردم سود برساند جمع نمايد مردم او را فرمان برند، و هر كه براىنفس خود جمع نمايد مردم او را ضايع كنند.

80- هر كه براو مال گرامى باشد (و در نزد او مال ارزشى داشته باشد) مردان (و رجال برجسته) درنزد او خوار خواهد بود (حاضر است هم خود و هم رجال فداى مال شوند).

81- هر كه درراه خدا بذل مال كند خداوند جانشين آن را تعجيل فرمايد (يعنى بزودى آن را جبرانخواهد كرد).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1394

82- من منعالمال من يحمده ورّثه من لا يحمده 8776.

83- من يكتسبمالا من غير حلّه يصرفه في غير حقّه 8883.

84- من لم يدعو هو محمود يدع و هو مذموم 9039.

85- من لميقدّم ماله لآخرته و هو مأجور، خلّفه و هو مأثوم 9040.

86- من سلبتهالحوادث ماله، أفادته الحذر 9143.

87- لا تضيّعنّمالك في غير معروف 10171.

88- لا تصرفمالك في المعاصي، فتقدم على ربّك بلا عمل 10361. 82- هر كه مالش را از كسى كه اورا ستايش مى‏كند منع كند، مال را به كسى ميراث دهد كه ستايش او ننمايد.

83- هر كه مالىرا از غير راه حلال آن بدست آورد آن را در مصرف بيجايش مصرف نمايد.

84- هر كه (مالخود را به صرف آن در خيرات) وا نگذارد و حال آنكه ستايش شود (يعنى بوسيله احسان وانفاق او را ستايش نمايند) واگذارد و حال آنكه مذّمت شود (يعنى با مردنش آن را تركگويند و مردم او را سرزنش كنند كه پول‏ها را براى ديگران جمع كرد).

85- هر كه مالشرا براى آخرت خود پيش نفرستد كه پاداش داده شود، آن را بجاى خود گذارد، در حالى كهگنهكار باشد (در صورتى كه حقوق واجبه بر آن تعلق گرفته و نپرداخته باشد).

86- هر كهحوادث مال او را بربايد (و به تاراج برد) افاده حذر نمايند (يعنى سبب شده كه درآينده انديشه كرده بى‏پروا نباشد).

87- مال خود رادر غير معروف (و در غير مصرف مشروع) ضايع مكن.

88- مال خود رادر معاصى مصرف نكن، پس بر پروردگارت بدون عمل وارد

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1395

89- لا تخلفنّوراءك شيئا من الدّنيا فإنّك تخلّفه لأحد رجلين: إمّا رجل عمل فيه بطاعة اللّهفسعد بما شقيت به، و إمّا رجل عمل فيه بمعصية اللّه فكنت عونا له على المعصية، وليس أحد هذين حقيقا أن تؤثره على نفسك 10398.

90- لا تجتمعحبّ المال و الثناء 10577.

91- لا فخر فيالمال إلّا مع الجود 10746.

92- يسير يكفيخير من كثير يطغي 10987.

93- الدّولةتردّ خطاء صاحبها صوابا و صواب ضدّه خطاء 1806. شوى.

89- (اينفرازها در حكمت 408 نهج البلاغه از حضرت نقل گرديده كه به فرزند عزيزش امام حسن- عليه السلام- فرموده: اى پسرك من) هرگز از (مال و ثروت) دنيا چيزى را پشت سر خودمينداز، زيرا كه تو آن را براى يكى از دو مرد مى‏گذارى، يا مردى كه در آن بطاعتخدا عمل كند، پس او نيكبخت گردد به آنچه تو به آن بدبخت شدى، و يا مردى كه در آنبه معصيت خدا بپردازد، پس تو بر معصيت ياور او شدى، و نيست يكى از اين دو سزاوارتراز آنكه تو او را بر نفست اختيار كنى (و او را بر خود مقدم دارى).

90- دوستى مال،و مدح (و ستايش مردم) جمع نمى‏شود.

91- در مالفخرى نيست مگر با جود و بخشش.

92- اندكى كهكفايت كند بهتر از بسيارى است كه طغيان آورد.

93- ثروت خطاىصاحب خود را به صواب بر مى‏گرداند و درستى خلاف آن را به خطاء.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1396

الميل و الأواء

1- كلّشي‏ءيميل إلى جنسه 6863.

2- كلّ أمريميل إلى مثله 6865.

3- كلّ طيريأوي إلى شكله 6866. ميل، تمايل 1- هر چيزى به جنس خود ميل مى‏كند (دانا با داناو نادان با نادان و...).

2- هر مردى (ياآدمى) بسوى مثل خود ميل مى‏كند.

3- هر پرنده‏اىبمثل و مانند خود جا مى‏گيرد (يعنى همنشين مى‏شود).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1397

باب النون

النّبل و النبلاء

1- النّبلبالتّحلّي بالجود و الوفاء بالعهود 2153.

2- إنّماالنّبل التّبرّي عن المخازي 3872.

3- عادةالنّبلاء السّخاء و الكظم و العفو و الحلم 6306.

4- عنوانالنّبل الإحسان إلى النّاس 6322.

5- من النّبلأن يبذل الرّجل ماله و يصون عرضه 9343.

6- من علاماتالنّبل العمل بسنّة العدل 9356.

7- يستدلّ علىنبل الرّجل بقلّة مقاله و على تفضّله بكثرة تيزهوش، زيركى 1- تندى دانائى و زيركىبه آراستگى به بخشش، و وفاء كردن به پيمانهاست.

2- جز اين نيستكه نجابت يا تندى زيركى بيزارى از خواريهاست.

3- عادت مردمنجيب يا زيرك، سخاوت، و فرو بردن خشم، و عفو و بخشش، و بردبارى است.

4- نشانه نجابتو زيركى احسان كردن به مردم است.

5- از افزونىمرتبه و زيركى است كه مرد مالش را بدهد، و آبروى خود را نگهدارى كند.

6- ازنشانه‏هاى نجابت (و يا مرتبه بلند است) عمل كردن بطريقه عدل.

7- بر نجابت وزيركى مرد بكمى گفتار، و بر افزونى مرتبه او بزياد متحمل‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1398

احتماله 10962.

الانتباه

1- كونوا قوماصيح بهم فانتبهوا 7192.

2- انتباهالعيون لا ينفع مع غفلة القلوب 1870.

3- ألا متنبّهمن رقدته قبل حين منيّته 2751.

الأنبياء و الرسل و الأئمة

1- استمعوا منربّانيّكم و أحضروه قلوبكم و اسمعوا إن هتف بكم 2493.

2- اسمعوا(اقبلوا) النّصيحة ممّن أهداها إليكم و اعقلوها على أنفسكم 2494. شدنش (نسبت بهمؤنات و اخراجات و ديون مردم) استدلال مى‏شود.

بيدارى 1- از دسته‏اى باشيد كه به آنها فرياد زده شده، پسآگاه گرديدند.

2- بيدارىچشمها سودى ندهد در صورتى كه دلها غافل باشند.

3- آيا از خوابخود بيدارى قبل از هنگام مرگش نيست (چون كه بعد از آن سودى ندارد).

پيمبران و امامان 1- گوش فرا داريد به كسى كه از جانبپروردگار شما باشد، و دلهاى خود را از براى او حاضر و آماده سازيد، و اگر شما راآواز دهد بشنويد.

2- پند و اندرزرا از كسى كه آن را بسوى شما به هديه آورده بشنويد (و يا قبول نمائيد)، و بر نفسهاىخود آن را ببنديد (يعنى در خاطر نگهداريد).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1399

3- رسل اللّهسبحانه تراجمة الحقّ و السّفراء بين الخالق و الخلق 5433.

4- لرسل اللّهفي كلّ حكم تبيين 7337.

النّجاح و النّجاة و النجح

1- أنجحكمأصدقكم 2838.

2- أدرك النّاسلحاجته ذو العقل المترفّق 3325.

3- إن كنتمللنّجاة طالبين فارفضوا الغفلة و اللّهو و الزموا الاجتهاد و الجدّ 3741.

4- آفة النّجحالكسل 3968. 3- فرستادگان خداى سبحان نمايندگان و مترجمان حق بوده، و سفراء (واصلاح كنندگان) ميان خالق و مخلوق خواهند بود (كه آنان را به اطاعت در آورده و ازعصيان و سركشى باز دارند).

4- براىفرستاده‏هاى خدا در هر حكمى بيان كردنى است (كه آنها را مهمل و مجمل نگذاشته‏اند).

پيروزى 1- پيروزمندترين شما راستگوترين شماست.

2- بدستآورنده‏ترين مردم نسبت به حاجتش، صاحب عقلى است كه نرم و هموار است.

3- اگر شماطالب رستگارى هستيد غفلت و بازى را ترك كرده، از جد و كوشش (در اصلاح نفس خود) جدانشده و ملازم او باشيد.

4- آفت پيروزىسستى و كاهلى است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1400

5- قد ينالالنّجح 6658.

6- قد يعيياندمال الجرح 6659.

7- ما أقربالنّجاح ممّن عجّل السّراح 9536.

8- ملاكالنّجاة لزوم الإيمان و صدق الإيقان 9867.

9- لا يفوزبالنّجاة إلّا من قام بشرائط الإيمان 10757.

10- لا نجاةلمن لا إيمان له 10780.

11- لا ينجو مناللّه سبحانه من لا ينجو النّاس من شرّه 10886.

12- ثلاث فيهنّالنّجاة: لزوم الحقّ، و تجنّب الباطل و ركوب الجدّ 4661. 5- گاهى پيروزى رسيدهمى‏شود (يعنى نبايد از هيچ امرى مأيوس شد).

6- گاهى بهمآمدن زخم عاجز مى‏سازد (يعنى ممكن است پيروزى صلاح نباشد و زيان‏آور باشد و ياچنان نيست كه هميشه پيروزى ميّسر شود گر چه تدبير زياد شود چنانكه بهم آمدن زخمآدمى را عاجز سازد).

7- چه چيزنزديك كرده پيروزى را به كسى كه در رهائى شتاب نموده است (يعنى گر چه به حاجتنرسيده اما زود راحت گرديده است و آن در حكم پيروزى است).

8- ملاك نجات ورستگارى ملازمت ايمان و راستى يقين است.

9- برستگارىپيروزى نيابد، مگر كسى كه بشرائط ايمان قيام نمايد.

10- نجاتى نيستبراى كسى كه براى او ايمانى نيست.

11- از (عذاب)خداى سبحان رستگارى نيابد، كسى كه مردم از شرّ او رستگارى ندارند.

12- سه چيز استكه در آنهاست نجات و رستگارى: ملازم بودن حق و از آن جدا نشدن، و دورى از باطل، وسوار شدن جد (يعنى كارها را جدّى تلقى كردن و با

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1401

13- كيف ينجومن اللّه هاربه 6980.

النجد و الاستنجاد

1- من استنجدذليلا ذلّ 7904.

2- من لم ينجدلم ينجد 8214.

المناجاة

1- لا خير فيالمناجاة إلّا لرجلين: عالم ناطق، أو مستمع واع 10835.

الندم و الندامة

1- النّدم أحدالتوبتين 1689. كوشش تمام انجام دادن).

13- چگونهرستگارى از جانب خدا پيدا مى‏كند كسى كه از او گريزان است طلب يارى 1- هر كه از(آدم) پست طلب يارى كند (نه از عزيز و محترمى) خوار گردد.

2- هر كه يارىنكند يارى نشود (ممكن است نصرت الهى منظور باشد).

راز گفتن 1- خيرى نيست در مناجات (و راز گفتن) مگر براى دومرد (و دو دسته از مردم) عالمى گويا (كه از او مسائل و اسرار پرسيده مى‏شود) ياگوش دهنده و شنونده نگهدارنده.

پشيمانى 1- پشيمانى يكى از دو توبه است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1402

2- اندم على ماأسأت و لا تندم على معروف صنعت 3343.

3- النّدماستغفار 178.

4- النّدم علىالخطيئة يمحوها 894.

5- النّدم علىالخطيئة استغفار 1211.

6- النّدم علىالذّنب يمنع من معاودته 1398.

7- ندم القلبيكفّر الذّنب و يمحّص الجريرة 9973.

النادم

1- طوبى لكلّنادم على زلّته مستدرك فارط عثرته 5947.

2- من ندم فقدتاب 7843. 2- بر آنچه بد كرده‏اى پشيمان شو (چه نسبت بمقام الهى و چه نسبتبمخلوق) و بر احسانى كه نموده‏اى پشيمان مشو.

3- پشيمانىاستغفار است (يعنى كسى كه از عملكرد خود نادم شد راستى توبه كرده، نيازى به لفظ«استغفر اللّه» ندارد، بلكه خود آن طلب مغفرت مى‏باشد).