کتابخانه الکترونيکي انهار

9- دوستىمبالغه در مدح (از جانب كسى كه او را مدح مى‏نمايند يعنى دوست داشته باشد بيشتر اورا مدح كنند و يا خود مداح) و نفس مدح و ثنا از محكم‏ترين فرصت‏هاى شيطان است(زيرا مداح على أى حال مرتكب دروغ و گزاف گوئى خواهد شد، و از طرفى شخص مدح شده همبه عجب و فراموشى حق تعالى دچار خواهد گرديد، مرحوم علّامه خوانسارى به آيهمباركه: لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِما أَتَوْا وَ يُحِبُّونَ أَنْيُحْمَدُوا بِما لَمْ يَفْعَلُوا فَلا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفازَةٍ مِنَ الْعَذابِوَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (آل عمران 188) استشهاد فرموده است، ترجمه آيه چنين است:گمان نكن كسانى كه خوشحال مى‏شوند نسبت به آنچه كرده‏اند و دوست دارند كه آنها راستايش كنند به آنچه انجام نداده‏اند پس البته گمان مكن آنها را كه در محل رستگارىاز عذاب‏اند براى آنهاست عذابى دردناك).
10- بهترين مدحو ستايش آنست كه بر زبان نيكوكاران جارى شود (زيرا در گفتار آنان گزاف گوئى و دروغتصور نمى‏شود).
11- بدترينستايش آنست كه بر زبانهاى اشرار جارى شود (چون ستايش آنها بر باطل خواهد بود).
12- طلب كردنستايش بدون استحقاق، كودنى و كند فهمى و كم عقلى است.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1328
13- كم منمفتون بالثّناء عليه 6931.
14- كثرةالثّناء ملق يحدث الزّهو و يدني من العزّة 7119.
15- لكلّ مثنعلى من أثنى عليه مثوبة من جزاء أو عارفة من عطاء 7309.
16- من مدحكفقد ذبحك 7766.
17- من مدحكبما ليس فيك فهو خليق أن يذمّك بما ليس فيك 8658.
18- من أثنيعليه بما ليس فيه سخر به 8831. 13- بسا مفتونى كه به سبب ستايش بر او به فتنهافتاده (يعنى به سبب خود بينى قدرت تشخيص از او گرفته شده خيال كند چنانست كه اورا مى‏ستايند).
14- ستايشبسيار چاپلوسى است كه تكبر را پديد آورده، و فريب خوردن را نزديك مى‏گرداند.
15- براى هرثناگو بر كسى كه او را ستايش كرده پاداش نيكى است از جزا يا عطائى از بخششى است(كه يا در پيش به او شده است و يا بعدا به او عطا شود).
16- هر كه مدحو ستايش تو كند در حقيقت تو را سر بريده است. (ممكن است از اين جهت باشد كه بدينسبب براى تو عجبى حاصل گردد پس گويا انسانيت و سعادت تو را ذبح نموده است).
17- هر كه تورا به آنچه در تو نيست مدح و ستايش كند پس چنين سزاوار است كه تو را به آنچه در تونمى‏باشد مذمت كند (چون عمل چنين كسى روى ميزان صحيح نيست).
18- هر كه براو به چيزى كه در آن نيست ستايشى شود با آن مسخره شده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1329
19- من مدحكبما ليس فيك فهو ذمّ لك إن عقلت 9042.
20- من أقبحالمذامّ مدح اللّئام 9268.
21- مادحالرّجل بما ليس فيه مستهزئ به 9780.
22- ما دحك بماليس فيك مستهزي بك، فإن لم تسعفه بنوالك بالغ في ذمّك و هجائك 9838.

المرء و الرجل

1- المرء حيثوضع نفسه برياضته و طاعته، فإن نزهها تنزّهت، و إن دنسها تدنّست 1905.

2- الرّجل حيثاختار لنفسه إن صانها ارتفعت، و إن ابتذلها اتّضعت 1906. 19- هر كه تو را به آنچهدر تو نيست (از سجايا و اخلاق محموده) ستايش كند پس آن مذمّت تست اگر دريابى.

20- اززشت‏ترين چيزهاى عيبناك ستايش لئيمان است.

21- ستايشگرمرد به آنچه در او نيست مسخره كننده اوست.

22- ستايشگر توبه آنچه در تو نيست استهزاء كننده تست (زيرا نظر مادى و دنيوى دارد) پس اگر حاجتاو را به عطا و بخشش خود بر نياوردى در نكوهش و هجو تو مبالغه نمايد.

مرد و آدمى 1- مرد در مرتبه‏ايست كه نفس خود را به رام كردن وفرمانبردارى آن بگذارد، پس اگر آن را پاك دارد پاك گشته، و اگر چركين دارد چركخواهد گرديد.

2- مرد درمرتبه‏ايست كه براى نفس خود برگزيند، اگر آن را نگه دارد بلند شود، و اگر آن رانگهدارى ننمايد پست گردد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1330

3- المرءبأصغريه: بقلبه، و لسانه، إن قاتل قاتل بجنان، و إن نطق نطق ببيان 2089.

4- المرءيتغيّر في ثلاث: القرب من الملوك، و الولايات، و الغناء من الفقر، فمن لم يتغيّرفي هذه فهو ذو عقل قويم، و خلق مستقيم 2133.

5- المرءبفطنته لا بصورته 2166.

6- المرءبهمّته لا بقنيته 2167.

7- المرءبهمّته 231.

8- الرّجلبجنانه 232.

9- المرءبإيمانه 233. 3- مرد به دو كوچكتر خود است (يعنى قدر و قيمتش به اين دو مى‏باشد)به دل، و زبانش، اگر جنگ كند جنگ كند به دل و قوت آن و اگر سخن گويد سخن گويد بهفصاحت و زبان آورى (پس عمده فضائل انسان، به اين دو پارچه گوشت مى‏باشد).

4- مرد در سهچيز تغيير مى‏كند: نزديكى به پادشاهان، و امارت‏ها، و توانگرى بعد از درويشى، پسهر كه در اين سه تغيير نكند او صاحب عقل درست و خوى راست مى‏باشد.

5- قدر و منزلتمرد به دريافت اوست نه به صورت او.

6- سنجس مرد بههمّت اوست نه به ذخيره او.

7- مردى انسانبه همّت اوست.

8- مردى بهاعتبار دل اوست (از قبيل صفاء، علوم، معارف، دليرى، شجاعت و نيت‏هاى خير).

9- قدر و ارزشمرد به ايمان اوست.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1331

10- حسب الرّجلماله، و كرمه دينه 4890.

11- حسب الرّجلعقله، و مروءته خلقه 4891.

12- حسب المرءعلمه، و جماله عقله 4892.

13- دليل أصلالمرء فعله 5102.

14- قيمة كلّامرء ما يعلم 6752.

15- قيمة كلّامرء عقله 6763.

16- قدر المرءعلى قدر فضله 6764.

17- قدر كلّامرء ما يحسنه 6765.

18- لكلّ امرء(أمر أدب) أرب 7280. 10- حسب مرد (و چيزى كه آدمى به آن فخر مى‏كند) مال او، وكرمش دين او خواهد بود.

11- حسب مردعقل او، و مروّت و مردانگيش خلق و خصلت نيكوى او خواهد بود.

12- حسب مردعلم او و جمال و زيبائيش عقل او خواهد بود.

13- دليل ونشانه اصل (آدمى و) مرد كردار اوست (يعنى از كردار آدمى آقائى و پستى او ظاهرمى‏شود).

14- قيمت هرمردى به قدر آنست كه مى‏داند.

15- قيمت هرمردى عقل اوست (يعنى به اندازه آنست).

16- قدر و قيمتمرد به اندازه فضل و افزونى مرتبه يا احسان اوست.

17- قدر هرمردى آن چيزيست كه آن را نيكو داند (اگر آداب اسلامى را نيكو داند به همان اندازهو اگر لهويات و لغويّات را نيكو داند به همان اندازه خواهد بود، و به همين روالاست ساير صفات مانند عدل، ظلم، علم، جهل و...).

18- براى هرمردى عقلى يا حاجتى است (يا براى هر كارى ادبى است).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1332

19- يستدلّ علىخير كلّ امرء، و شرّه، و طهارة أصله و خبثه، بما يظهر من أفعاله 10972.

20- إذا كانتمحاسن الرّجل أكثر من مساويه فذلك الكامل، و إذا كان متساوي المحاسن و المساويفذلك المتماسك، و إن زادت مساويه على محاسنه فذلك الهالك 4175.

21- الرّجلالسّوء لا يظنّ بأحد خيرا، لأنّه لا يراه إلّا بوصف نفسه 2175.

22- بئس الرّجلمن باع دينه بدنيا غيره 4403.

23- قد تخدعالرّجال 6636. 19- بر خوبى هر مردى و بدى او، و پاكى اصل و پليدى او، به آنچه ازكردارش ظاهر مى‏شود استدلال مى‏شود (و مى‏توان پى‏برد).

20- هر گاهنيكى‏هاى مرد (آدمى) بيشتر از بديهاى او باشد پس آن كامل است، و چون نيكيها وبديهايش مساوى باشد پس آن خويشتن‏دار بوده (كه خود را از هلاكت نگه داشته) و اگربديهايش بر نيكيهايش زيادى كند پس آن هالك خواهد بود (بنا بر اين افراد بر سه دستهتقسيم خواهند شد: كامل، متماسك، هالك).

21- مرد بد، بهاحدى گمان خوبى نمى‏برد، براى اين كه نمى‏بيند او را مگر به صفت خود.

22- بد مردىاست كسى كه دين خود را به دنياى غير خود بفروشد (و چه بسيارند چنين افرادى كه براىغرضهاى شخصى بدون آنكه خدا را در نظر آورده، و بياد قيامت و حساب دقيق الهى افتادهخيلى آسان دين خود را براى رياست و پست و مقام ديگرى و يا ساير امور دنيوى ديگرىمى‏فروشند).

23- گاهى مردان(عاقل و كامل و شخصيت‏ها) فريب خورده مى‏شوند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1333

24- المرء يوزنبقوله، و يقوّم بفعله، فقل ما ترجّح زنته، و افعل ما تجلّ قيمته 1848.

25- ينبى‏ء عنقيمة كلّ امرى‏ء علمه و عقله 11027.

26- كلّ امرءمسئول عمّا ملكت يمينه و عياله 7254.

المروءة

1- المروءةاجتناب الرّجل ما يشينه و اكتسابه ما يزينه 1815.

2- المروءة العدلفي الإمرة، و العفو مع القدرة، و المواساة في العشرة (العسرة) 2112.

3- المروءة بثّالمعروف، و قرى الضّيوف 2171. 24- مرد به گفتارش سنجيده مى‏شود، و به كردارش قيمتمى‏گردد، پس بگو آنچه را كه وزن آن بچربد، و بجا آور آنچه را كه قيمت آن گرانباشد.

25- از ارزش وبهاى هر مردى (و هر انسانى) علم و عقلش خبر مى‏دهد (هر اندازه علم و عقل زيادترباشد قيمت و ارزش او زيادتر خواهد بود).

26- هر مردى ازملك يمين خود (آنچه در دست او و مالك آنست) و عيالش سؤال خواهد شد (كه با آنانچگونه رفتارى كرده و چه قسم سلوك كرده است).

مروّت و مردانگى 1- مردانگى يا انسانيت دورى كردن مرد است ازآنچه او را زشت كند، و كسب كردن اوست آنچه را كه او را زينت دهد.

2- مردانگى (ياآدميّت) دادگرى است در حكومت، و در گذشتن با توانائى، و مساوات و مواسات در اموالبا هر كه معاشرت نمايد (يا در زمان نياز و پريشانى).

3- مردانگىپراكنده كردن احسان، و پذيرائى از مهمانان است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1334

4- المروءة اسمجامع لسائر الفضائل و المحاسن 2178.

5- أشرفالمروءة حسن الأخوّة 2986.

6- أحسنالمروءة حفظ الودّ 3017.

7- أصل المروءةالحياء، و ثمرتها العفّة 3101.

8- أشرفالمروءة ملك الغضب، و إماتة الشّهوة 3102.

9- أفضلالمروءة احتمال جنايات الإخوان 3116.

10- أفضلالمروءة استبقاء الرّجل ماء وجهه 3155.

11- أوّلالمروءة طاعة اللّه، و آخرها التّنزّه عن الدّنايا 3195.

12- أوّلالمروءة طلاقة الوجه، و آخرها التّودّد إلى النّاس 3290. 4- مردانگى يا آدميتاسمى است كه جامع همه فضائل و محاسن مى‏باشد.

5- برترينمردانگى (يا آدميت) نيكوئى برادرى است (به اين معنى كه بطور كامل حقوق برادرى رامراعات نمايد).

6- بهترين مروتنگهدارى دوستى، و رعايت لوازم آنست.

7- ريشه آدميت(و يا جوانمردى) شرم، و ميوه آن پاكدامنى است.

8- برترينمروّت مالك شدن غضب، و ميراندن شهوت است.

9- افزونترينمروّت و مردانگى متحمل شدن تقصيرات برادران است (كه آدمى بر آن صبر كند و تلافىننمايد).

10- افزونترينمروّت و آدميت باقى نگهداشتن مرد است آبروى خود را (يعنى براى مختصر چيزى آبروىخود را نمى‏ريزد).

11- أوّل مروّتو آدميّت فرمانبردارى خدا، و آخر آن پاكيزگى از صفات پست مى‏باشد.

12- اول مروّتگشاده‏روئى، و آخر آن دوستى نسبت به مردم است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1335

13- أوّلالمروءة البشر، و آخرها استدامة البرّ 3292.

14- أفضلالمروءة الحياء، و ثمرته العفّة 3311.

15- أفضلالمروءة مواساة الإخوان بالأموال، و مساواتهم في الأحوال 3314.

16- المروءةإنجاز الوعد 845.

17- المروءةاجتناب الدّنيّة 968.

18- إخفاءالفاقة و الأمراض من المروءة 1146.

19- المروءة منكلّ خناء عريّة بريّة 1188.

20- المروءةتحثّ على المكارم 1296.

21- لا مروّةكالتّنزّه عن المآثم 10612. 13- اول مروّت شكفته روئى، و آخر آن دائم داشتن دوستىاست.

14- افزونترينمروّت شرم، و ميوه آن پاكدامنى است.

15- افزونترينمروّت برابر دانستن برادران است در اموال، و مساوى قرار دادن آنهاست با خود دراوضاع و احوال.

16- مردانگى بهوعده وفا كردنست.

17- مروت ومردانگى دورى گزيدن از صفات زشت است.

18- پنهانداشتن پريشانى و مرضها از مردانگى است، (براى اين كه در نزد مخلوق شكايت كردن،شكايت از خداى بزرگ است، و اخفاء آن شكيبائى نسبت به آن و شكوه ننمودن از پروردگارخود خواهد بود).

19- آدميّت و مردانگىاز هر دشنامى برهنه و بيزار است.

20- مروّت(آدمى را) بر كارهاى نيكو ترغيب مى‏نمايد.

21- هيچ آدميّتو جوانمردى مانند پاكيزگى و دورى از گناهان نيست.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1336

22- المروءةالقناعة و التّحمّل (التجمّل) 363.

23- المروءةتمنع من كلّ دنيّة 1475.

24- المروءة منكلّ لؤم بريّة 1476.

25- المروءةبريّة من الخناء و الغدر 1486.

26- ثلاث فيهنّالمروءة: غضّ الطّرف، و غضّ الصّوت، و مشي القصد 4660.

27- ثلاث هنّجماع المروءة: عطاء من غير مسئلة، و وفاء من غير عهد، وجود مع إقلال 4667.

28- ثلاثة هنّالمروءة: جود مع قلّة، و احتمال من غير مذلّة، و تعفّف عن المسألة 4669. 22- مروّت و مردى قناعت كردن و تحمّل اذيّت‏ها و سختى‏ها (و يا آرايش نمودن) است.

23- جوانمردىيا آدميّت از هر صفت پستى جلوگيرى مى‏نمايد.

24- مروّت ازهر چيزى كه پست و باعث سرزنش است بيزار خواهد بود.

25- آدميّت ويا جوانمردى از فحش و بى‏وفائى بيزار است.

26- سه چيز استكه در آنهاست مروّت: پائين انداختن چشم، و پست كردن آواز، و ميانه راه رفتن.

27- سه چيز استكه آنها جمع كننده مروّت است: بخشش و دهش بدون سؤال و مسئلت طرف، و وفا كردن بدونآنكه عهدى باشد (چه رسد به اين كه قول هم داده باشد)، و سخاوت با كمى و پريشانى.

28- سه خصلتاست كه آنها مروّت است: سخاوت و بخشش با كمى و پريشانى، و متحمل شدن بى‏خوارى(يعنى با قدرت تمام ناگواريها را متحمّل شود) و باز ايستادن از طلب و سؤال ازمردم.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1337

29- جماعالمروءة أن لا تعمل في السّرّ ما تستحيي منه في العلانية 4785.

30- خصلتانفيهما جماع المروءة: اجتناب الرّجل ما يشينه، و اكتسابه ما يزينه 5081.

31- على قدرشرف النّفس تكون المروءة 6177.

32- لم يتّصفبالمروّة من لم يرع ذمّة أوليائه و ينصف أعدائه 7540.

33- لو أنّالمروّة لم تشتدّ مؤنتها، و يثقل محملها ما ترك اللّئام الأغمار منها مبيت ليلة، ولكنّها اشتدّت مؤنتها، و ثقل محملها، فحاد عنها اللّئام الأغمار، و حملها الكرامالأخيار 7605.

34- من المروءةالعمل للّه فوق الطّاقة 9303. 29- جامع مروّت آنست كه در پنهانى كارى نكنى كه درآشكارا از آن شرم مى‏دارى.

30- دو خصلتندكه در آنهاست تمام مروّت: دورى كردن مرد از چيزى كه او را عيبناك سازد، و بدستآوردن چيزى كه او را زينت بخشد.

31- به اندازهشرافت نفس مردانگى مى‏باشد (هر اندازه مروّت ملاحظه شود شرافت همان اندازه است).

32- به مروّت ومردانگى متصف نگرديده كسى كه پيمان دوستان خود را رعايت نكرده، و با دشمنانش عدل وانصاف بكار نبرده است.

33- اگر اين كهمردانگى زحمتش سخت و بارش سنگين نمى‏بود افراد پست بى‏تجربه (براى افراد بلندمرتبه) يك شب را باقى نمى‏گذاشتند (چون خوبى آن بر همه ثابت است) و ليكن مؤنه آنسخت، و تحمل آن سنگين است، لئيمان از آن ميل كرده، و كريمان نيكوكار آن رابرداشته‏اند.

34- از مردانگىاست براى خدا بالاتر از طاقت عمل نمودن (البته اين عمل‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1338

35- من المروءةغضّ الطّرف و مشي القصد 9317.

36- من المروّةطاعة اللّه، و حسن التّقدير 9319.

37- من شرائطالمروّة التّنزّه عن الحرام 9337.

38- من تمامالمروءة أن تستحيي من نفسك 9341.

39- من أفضلالدّين المروّة و لا خير في دين ليس له (فيه) مروّة 9368.

40- من تمامالمروّة التّنزّه عن الدّنيّة 9369.

41- من أفضلالمروّة صلة الرّحم 9384.

42- من أفضلالمروّة صيانة الحزم 9398.

43- من تمامالمروّة أن تنسى الحقّ لك، و تذكر الحقّ عليك 9409. منافات ندارد با رواياتى كهدلالت دارد بر اين كه هر زمان كه نفس شما به عمل مستحبى مايل نبود ترك مناسب‏تراست، براى اين كه ممكن است عمل با اين كه فوق تاب و توان است اما با ميل انجامگيرد).

35- از مردانگى(يا آدميت) است پائين انداختن چشم، و ميانه‏روى (كه نه تند رود و نه كند).

36- از مروّتاست بندگى خدا، و نيكوئى تقدير.

37- از شرائطمروّت پاكيزگى از حرام است.

38- از تمامىمروّت آنست كه از نفس خود شرم نمائى.

39- ازافزونترين دين (و از بهترين چيزهائى كه بايد در دين مراعات آن نمود) مروّت است، وخيرى نيست در دينى كه در آن مروّتى نيست.

40- از تماممروّت (و كمال آن) دورى جستن از صفات پست خواهد بود.

41- از افزونترينمروّت پيوند با خويش است.

42- ازافزونترين مروّت نگهدارى و رعايت دور انديشى است.

43- از تمامىمروّت است كه حق خود را (كه بر ديگران دارى) فراموش‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1339

44- من المروّةأنّك إذا سئلت أن تتكلّف و إذا سألت أن تخفّف 9424.

45- من المروّةأن تقتصد فلا تسرف، و تعد فلا تخلف 9425.

46- من المروّةاحتمال جنايات الإخوان (المعروف) 9444.

47- ما حملالرّجل حملا أثقل من المروّة 9658.

48- مع الثّروةتظهر المروّة 9735.

49- مروّةالرّجل على قدر عقله 9777.

50- مروّةالرّجل صدق لسانه 9825.

51- مروّةالرّجل في احتمال عثرات إخوانه 9826. كنى، و حقى كه بر عهده تست (كه ديگران بسبباحسان بر تو دارند) ياد آورى.

44- از مروّت ومردانگى آنست كه هرگاه از تو مسئلت شود تكلف نمائى (و زحمت را بر خود هموار سازى)و چون مسئلت نمائى سبك گيرى (كه بر ديگران دشوار نباشد).

45- از مروّتاست آنكه ميانه روى كنى و اسراف ننمائى و وعده كنى پس خلف ننمائى.

46- از مروّتاست تحمّل نمودن جنايت‏ها (و گناهان) برادران (و تلافى ننمودن از آنها و يا جناياتاحسان و تحمل منّت آن كه خود جنايت بزرگى است).

47- هيچ مردىبارى را بر نداشته كه از مروّت سنگين‏تر باشد (چون از عهده آن بر آمدن مشكل است).

48- با مالدارىمردانگى آشكار مى‏گردد.

49- مروّت مرد(آدمى) باندازه عقل اوست.

50- جوانمردىمرد راستى زبان اوست.

51- مردى مرد(آدمى) در متحمل شدن لغزشهاى برادران خود است (و انتقام‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1340

52- ملاكالمروّة صدق اللّسان و بذل الإحسان 9866.

53- نظامالمروّة في مجاهدة أخيك على طاعة اللّه سبحانه، و صدّه عن معاصيه، و أن تكثر علىذلك ملامه، (و أن تكثّر على ذلك ملامه) 9997.

54- لا تكملالمروّة إلّا للبيب 10609.

55- لا مروّةكالتّنزّه عن المآثم 10612.

56- لا مروّةلمن لا همّة له 10778.

57- لا تكملالمروّة إلّا باحتمال جنايات المعروف 10871.

58- يستدلّ علىالمروّة بكثرة الحياء، و بذل النّدى، و كفّ الأذى 10966. نكشيدن از آنان).

52- ملاك مروّت(و اساس آن) راستى زبان و بذل احسان است.

53- نظام ورشته پيوستگى مروّت در پيكار برادر خود است بر طاعت خداى سبحان (كه با او بجنگى تاخدا را فرمان برد) و باز داشتن اوست از معصيت‏هاى خود و اين كه او را بر اين(گناه) بسيار ملامت كنى (گر چه ملامت و سرزنش او بر تو بسيار باشد).

54- مروّت كاملنمى‏شود مگر براى خردمند (چون عقلش را بكار مى‏اندازد فوائد مردانگى را بدستآورد).

55- نيستمروّتى مانند پاكيزگى از گناهان.

56- مروّتىنيست براى كسى كه براى او همّتى نيست.

57- مروّت كاملنخواهد گرديد مگر به متحمل شدن جنايت‏ها (و رنج و زحمت‏هاى) احسان (كه آدمى بر اثرآن بر خود هموار مى‏كند).

58- بر مروّت ومردانگى به بسيارى شرم و حياء، و بذل احسان و عطا، و باز داشتن آزار و ايذاءاستدلال مى‏شود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1341

59- يستدلّ علىمروّة الرّجل ببثّ المعروف، و بذل الإحسان، و ترك الامتنان 10974.

المرض

1- المرض حبسالبدن 370.

2- شيئان لا يؤنفمنهما: المرض، و ذو القرابة المفتقر 5766.

3- من كتمالأطبّاء مرضه خان بدنه 8545.

4- من كتممكنون دائه عجز طبيبه عن شفائه 8612.

5- المرض أحدالحبسين 1636. 59- بر مروّت مرد به پراكنده كردن عطا، و بذل احسان، و ترك منتگذاشتن استدلال مى‏شود (و مى‏توان پى‏برد).

بيمارى و درد 1- بيمارى منع كردن بدن است.

2- دو چيز استكه از آنها استنكاف نمى‏شود (يعنى نبايد از آنها ننگ داشت): بيمارى، و فاميلمحتاج.

3- هر كه مرضخود را از طبيبان پنهان دارد به بدن خود خيانت كرده است.

4- هر كه دردنهانى خود را پنهان دارد طبيب او از شفا (و مداواى) او عاجز گردد.

5- بيمارى يكىاز دو حبس است (ممكن است مراد اين باشد بيمارى منع بدن است از بعض امور و ديگر حبسمعروف است كه در هر دو جا منع وجود دارد و اللّه العالم).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1342

المراء و الجدال

1- المراء بذرالشّرّ 393.

2- الجدل فيالدّين يفسد اليقين 1177.

3- ثمرة المراءالشّحناء 4607.

4- سببالشّحناء كثرة المراء 5524.

5- ستّة لايمارون: الفقيه و الرّئيس و الدّنيّ و البذيّ و المرأة و الصّبيّ 5634.

6- من كثرمراؤه لم يأمن الغلط 8115.

7- من عوّدنفسه المراء صار ديدنه 8546. جنگ و ستيز 1- جدال و ستيزه تخم بدى است.

2- جدل و بحث وگفتگو در دين (كه از روى انصاف نباشد بلكه براى غلبه بر خصم و حرف خود را به كرسىنشاندن باشد) يقين را فاسد مى‏كند.

3- ميوه جدلكردن دشمنى است.

4- سبب دشمنىجدل و ستيزه كردن بسيار است.

5- شش دسته‏اندكه نبايد با آنها جدال و ستيزه كرد: عالم به احكام شرع (زيرا جدال با او يعنىانكار حق و مكابره نمودن) رئيس (كه از هر چه خواهد انجام مى‏دهد) شخص پست مرتبه(چون رعايت طرف را نمى‏كند هر چه بزبانش آيد مى‏گويد) و فحش گو، و زن، و كودك (كهحال آنها هم معلوم است).

6- هر كه بحث واعتراض او بسيار باشد (و به گونه‏اى سخن گويد كه بر مبناى مقدمات يقينيه نباشد) ازاشتباه ايمن نيست.

7- هر كه نفسخود را به مراء (زور گفتن و مكابره در بحث) عادت دهد عادت‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1343

8- من جعلديدنه المراء لم يصبح ليله 8828.

9- من كثرمرائه بالباطل دام عماؤه عن الحقّ 8853.

10- من مارىالسّفيه فلا عقل له 9072.

11- لا محبّةمع كثرة مراء 10532.

المزاح

1- المزاح فرقةتتبعها ضغينة 1767.

2- إيّاك أنتذكر من الكلام (ما كان) مضحكا، و إن حكيته عن غيرك 2682.

3- الإفراط فيالمزح خرق 1184.

4- دع المزاحفإنّه لقاح الضّغينة 5134. او خواهد شد (و جدّا بد عادتى است).

8- هر كه جنگ وجدال را عادت خود قرار دهد شب خود را صبح نخواهد نمود (و به ظلمت شب جهل و بدبختىباقى ماند و يا احتمال خطر قتل او مى‏رود).

9- هر كه جدالباطل او بسيار باشد كورى او از حق هميشه خواهد بود.

10- هر كه باسبك عقل و يا نادان جدال كند براى او عقلى نيست.

11- نيست دوستىبا كثرت مراء.

خوش طبعى 1- خوش طبعى جدائى است كه بدنبال در آيد آن را كينه.

2- بر تو بادبه دورى از اين كه ذكر كنى آنچه خنده آور باشد، (يا از كلام سخن خنده آورى را) اگرچه از غير خود آن را حكايت كنى.

3- خوش طبعى ومزاح زياد كم عقلى و نادانى است.

4- خوش طبعىبسيار را واگذار كه آن آبستن كينه است (يعنى كم مى‏شود كه‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1344

5- في السّفه وكثرة المزاح الخرق 6523.

6- كثرة المزاحتسقط الهيبة 7101.

7- كثرة المزاحتذهب البهاء و توجب الشّهناء 7126.

8- لكلّ شي‏ءبذر، و بذر العداوة المزاح 7316.

9- من مزحاستخفّ به 7861.

10- من كثرمزاحه استجهل 7883.

11- من كثرمزاحه استحمق 79500.

12- من كثرمزاحه قلّت هيبته 8095.

13- من كثرمزحه قلّ وقاره 8432. مزاح باعث رنجش و كينه نشود).

5- در كمىبردبارى و بسيارى مزاح و خوش طبعى حماقت است.

6- بسيارى مزاحو مسخره و استهزاء هيبت (ترس و حساب بردن مردم از او) را ساقط مى‏كند.

7- مزاح بسيارقدر و منزلت (آدمى) را برده، و موجب دشمنى گردد (چون غالبا از آن رنجش پيش آيد).

8- براى هرچيزى تخمى است، و تخم دشمنى خوش طبعى است.

9- هر كه مزاحو خوش طبعى كند به او استخفاف شود (و مردم احترام او را نگهدارى نكنند).

10- هر كه مزاحاو بسيار گردد نادان بحساب آيد.

11- هر كه خوشطبعى او بسيار باشد كم عقل شمرده شده است.

12- هر كه خوشطبعى او بسيار باشد هيبت و وقار او كم شود.

13- هر كه مزاحاو بسيار باشد وقارش كم شود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1345

14- من كثرمزاحه لم يخل من حاقد عليه و مستخفّ به 8930.

15- ما مزحامرء مزحة إلّا مجّ من عقله مجّة 9617.

16- لا تمازحالشّريف فيحقد عليك 10220.

17- لا تمازحنّ صديقا فيعاديك، و لا عدوّا فيرديك 10410.

المشي

1- امش بدأ بك(بدائك) ما مشى بك 2317. 14- هر كه مزاح او بسيار باشد از كينه ور بر او، و سبكشمارنده (يا سبك كننده) او خالى نماند (يعنى مزّاح پيوسته با كينه ور و سبكشمارنده روبرو خواهد بود).

15- خوش طبعىنكند هيچ مردى مزاحى را جز آنكه از عقل خود از دهنش بقدر آب دهن (تف) بيروناندازد.

16- با شريف(شخص بزرگ) خوش طبعى مكن پس بر تو كينه‏ور گردد.

17- هرگز با دوستىمزاح مكن پس با تو دشمن گردد، و نه با دشمن پس تو را هلاك سازد.

رفتن 1- به راه و رسم خود به هر نحو كه تو را ببرد راه برو (وتغيير راه مده و يا با مردم به هر نحو كه رفتار كرده‏اى سلوك نما اگر سلوك بدنباشد و آن را تغيير مده كه زيان فراوان ببار آورد و ممكن است عبارت چنين باشد:«امش بدائك» يعنى با درد خود مدارا كن وقتى كه آن با تو مدارا مى‏كند و تو را اذيتنمى‏كند و از خوردن دوا بپرهيز چون زيان آن بيشتر است).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1346

المطل

1- المطل والمنّ منكّدا الإحسان 1595.

2- المطل أحدالمنعين 1605.

3- المطل عذابالنّفس 635.

المكر

1- المكر والغلّ مجانبا الإيمان 1594.

2- إيّاك والمكر، فإنّ المكر لخلق ذميم 2705.

3- المكر لؤم،الخديعة شؤم 105.

4- المكر شيمةالمردة 623.

5- المكر سجيّةاللّئام 644. تأخير وعده 1- پس انداختن وعده و منّت نهادن دو دشوار كنندهاحسانند.

2- پس انداختنوعده يا دادن حق يكى از دو منع است.

3- مماطله و پسدست انداختن عذاب جان (طرف) است.

فريب 1- فريب كارى، و غش (يا كينه) دورى كننده از ايمانند.

2- از مكر،دورى نما، زيرا كه مكر هر آينه خوئى است نكوهيده.

3- مكر و حيله،سرزنش، و خدعه و فريب شوم خواهد بود.

4- حيله و مكر،خصلت سركشان است.

5- حيله، روشبخيلان يا افراد پست است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1347

6- المكر بمنائتمنك كفر 1165.

7- آفة الذّكاءالمكر 3920.

8- رأس الحكمةتجنّب الخدع 5249.

9- ربّ محتالصرعته حيلته 5338.

مكر اللّه

1- من أمن مكراللّه هلك 8375.

2- من أمنالمكر لقي الشّرّ 8373.

الماكر و المكور

1- المكور شيطان192.

2- المكورشيطان في صورة الإنسان 1465. 6- مكر كردن به كسى كه تو را امين دانسته كفر است.(يعنى حق پوشى و يا بمنزله كفر است، بنا بر اين بايد اسرار را نگه داشت و به امانتخيانت ننمود).

كفر است. (يعنى حق پوشى و يا بمنزله كفر است، بنا بر اين بايداسرار را نگه داشت و به امانت خيانت ننمود).

7- آفت زيركىمكر و حيله است.

8- سر حكمت(علم راست و كردار درست) دورى گزيدن از حيله‏هاست.

9- بسا حيلهكنندهاى كه حيله او او را در هلاكت اندازد.

مكر خدا 1- هر كه از مكر خدا ايمن باشد هلاك خواهد شد.

2- هر كه ازمكر (خدا) ايمن گردد به بدى رسد (هم در دنيا و هم در آخرت).

مكر كننده 1- بسيار فريبنده شيطان است.

2- بسيارفريبنده شيطانى است در صورت انسان.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1348

3- من مكر حاقبه مكره 7834.

4- من مكربالنّاس ردّ اللّه سبحانه مكره في عنقه 8832.

5- لا أمانةلمكور 10441.

6- لا يحيقالمكر السّيّى‏ء إلّا بأهله 10818.

الملق

1- إيّاك والملق، فإنّ الملق ليس من خلائق الإيمان 2696.

2- ليس الملقمن خلق الأنبياء 7453.

3- من كثر ملقهلم يعرف بشره 7963.

4- إنّما يحبّكمن لا يتملّقك و يثني عليك من لا يسمعك 3875. 3- هر كه مكر نمايد فرود آيد بر اومكرش و يا فرو گيرد او را مكر او (چنانكه در قرآن دارد: وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُالسَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ مكر بد فرو نمى‏گيرد مگر اهلش را).

4- هر كه نسبتبه مردم مكر نمايد خداوند سبحان مكرش را در گردنش بر گرداند.

5- براى هيچبسيار مكر كننده‏اى امانت نيست.

6- مكر بد،فرود نخواهد آمد مگر به اهل آن (يعنى به كسى كه مكر كند).

چاپلوسى 1- بر تو باد به دورى از تملق و چاپلوسى، زيرا كهتملّق از روشهاى مردم با ايمان نيست.

2- چاپلوسى ازاخلاق پيمبران نيست.

3- هر كهچاپلوسى او بسيار شود شكفته روئى او شناخته نشود. (زيرا هر چه خوشروئى كند حمل برچاپلوسى شود).

4- جز اين نيستكسى تو را دوست دارد كه تملق نكند تو را و كسى تو را

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1349

الملوك

1- السّلطانالجائر، و العالم الفاجر أشدّ النّاس نكاية 1897.

2- اصحبالسّلطان بالحذر، و الصّديق بالتّواضع و البشر، و العدوّ بما تقوم به عليه حجّتك2468.

3- إنّالسّلطان لأمين اللّه في الأرض، و مقيم العدل في البلاد و العباد، و وزعته فيالأرض 3634.

4- السّلطانالجائر يخيف البريّ 1191. ستايش نمايد كه نشنواند تو را (زيرا كه كسى متملق است ويا در مقام مدح مى‏خواهد به طرف بفهماند جز تملق نظرى ندارد).

سلاطين 1- پادشاه ستمكار، و عالم بدكردار سخترين مردمند دركاويدن (و در آزار با دست و زبان).

2- با پادشاهبه احتياط و با رفيق بفروتنى و خوشروئى، و با دشمن به آنچه حجت تو بر او به آن بپاگردد (بگونه‏اى كه هر كس آن را ملاحظه كند حق را بتو دهد) مصاحبت نما.

3- براستى كهپادشاه هر آينه امين خداست در زمين، و بر پاى دارنده دادگرى است در ميان شهرها وبندگان، و فرمانفرمايان‏اند كه مردم را از معاصى و ستم باز دارند، (صيغه جمع رابكار برده با اين كه سلطان مفرد است به اين حساب بوده كه سلطان حكم يك ملّت وجمعيتى را دارد، مفرد آن وازع خواهد بود، از اين حديث استفاده مى‏شود كه اگرپادشاه داراى چنين صفتى نباشد غاصب خواهد بود و بايد كنار رود و شخص دادگرى بايدجايگزين او شود).

4- پادشاهستمگر بى‏گناه را بترساند (زيرا هر يك از آنها در طريق ضد

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1350

5- الأميرالسّوء يصطنع البذيّ 1192.

6- آفة الملوكسوء السّريرة 3928.

7- آفة الوزراءخبث السّريرة 3929.

8- آفةالزّعماء ضعف السّياسة 3931.

9- آفة الملكضعف الحماية 3945.

10- إذا ملكتفارفق 3974.

11- إذا بنى الملك(ملكه) على قواعد العدل، و دعم بدعائم العقل، نصره اللّه مواليه، و خذل معاديه4118. يكديگرند، و لذا ستمگر مى‏كوشد بى‏گناه در خط خودش حركت كند و براى اين جهتاو را مى‏ترساند).

5- فرمانرواىبد به ناسزاگو احسان نمايد (و او را زير بال خود تربيت مخصوص كند).

6- آفتپادشاهان بد سلوكى و بد طينتى است.

7- آفت وزراءخباثت باطنى است.

8- آفت بزرگانو رؤساء سستى سياست است (زيرا در وقتى زعيم قوم مى‏تواند رعيّت را براه اندازد كهقاطعيت داشته باشد، و بفهمد چگونه بايد رفتار كرد، و در غير اين صورت رعيت به صلاحنخواهد آمد).

9- آفت پادشاهىسستى كردن در حمايت (از رعيت و دفع ظلم از آنها) مى‏باشد.

10- هر گاهپادشاه و يا مالك امور شدى نرمى نما.

11- هرگاهپادشاه پادشاهيش را بر اساس عدالت بنا نهد، و به ستونهاى عقل بر پاى دارد، خداونددوستانش را يارى كرده و دشمنان او را خوار سازد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1351

12- إذا زادكالسّلطان تقريبا فزده إجلالا 4129.

13- الملوك لامودّة له (لهم) 1009.

14- الملكالمنتقل الزّائل حقير يسير 1150.

15- الغنى عنالملوك أفضل ملك 1331.

16- الجرأة علىالسّلطان أعجل هلك 1332.

17- زين الملكالعدل 5467.

18- غضب الملوكرسول الموت 6436. 12- هر گاه سلطان تو را مقرب‏تر گردانيده (چه در صورت عدالت وخوبى آن و چه در حال ستمگرى) او را تعظيم بيشتر كن (چون اگر عادل است وظيفه چنين است،و اگر ظالم خواهد بود از جهت بيدادگريش بايد او را احترام كند، چون در غير اينصورت همچون درنده ضرر خود را خواهد رسانيد، البته تا ممكن است نبايد در دستگاهچنين ستمگرانى وارد شد و حرام است، ولى اگر زمانى مصلحت اقتضاء كرد مانند على بنيقطين در دستگاه هارون باشد راه همان خواهد بود كه حضرت دستور فرموده است).

13- پادشاهانبرايشان وفا و دوستى نيست.

14- پادشاهىناپايدار كه منتقل و زائل گردد، حقير و اندك خواهد بود (پس بايد انسان بدنبالسلطنتى رود كه هميشگى باشد (يعنى سعادت اخروى را تحصيل كند).

15- بى‏نيازى ازپادشاهان بهترين پادشاهى است.

16- دليرى وجرأت بر سلطان شتابنده‏ترين هلاكت است، (البته سير طبيعى چنين كارى اين است، اماآيا ديگران در مقابل سلطان جائر چه وظيفه‏اى دارند اين روايت از آن ساكت است، بايداز جاى ديگر حكم آن را بدست آورد، از اين روايت استفاده نمى‏شود).

17- زينتپادشاهى عدالت گسترى است.

18- خشمپادشاهان رسول و فرستاده مرگ است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1352

19- فضيلةالسّلطان عمارة البلدان 6562.

20- قلّما تدوممودّة الملوك و الخوّان 6725.

21- قلّما تدومخلّة الملوك (الملول) 6727.

22- قلوبالرّعيّة خزائن راعيها، فما أودعها من عدل أو جور وجده 6825.

23- ليس ثوابعند اللّه سبحانه أعظم من ثواب السّلطان العادل، و الرّجل المحسن 7526.

24- من ملكاستأثر 7671.

25- من تكبّرفي سلطانه صغّره 7759.

26- من طالعدوانه زال سلطانه 8027. 19- فضيلت پادشاه (و هر زمامدار و حاكم هر مملكتى) آبادنمودن شهرهاست.

20- كم است كهدوستى پادشاهان و خيانت كنندگان پاينده بماند.

21- كم است كهدوستى پادشاهان يا آزرده شدگان پايدار بماند (يعنى اگر كسى خواهد كه ديگرى دردوستى خود باقى باشد نبايد او را آزرده و ملول كرد).