کتابخانه الکترونيکي انهار

23- سبب زائلشدن نعمت كفران نعمت است.
24- در هرنعمتى پاداشى است (چه از طرف خدا باشد و يا از سوى مخلوق).
25- هر نعمتدنيا هلاكت (و يا منشأ هلاكت) است.
26- هر نعمتىكه از آنها بديگران احسان شود از ربوده شدن و زوال مأمون بوده، و از تغييرات محكمنگه داشته شده است.
27- هر چه نعمتجاهل نيكو شود قباحت و زشتى او در باب آن نعمت زياد مى‏شود (چون شكر آن را نخواهدنمود).
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1428
28- لير عليكأثر ما أنعم اللّه به عليك 7358.
29- لن يقدرأحد أن يستديم النّعم بمثل شكرها و لا يزينها بمثل بذلها 7443.
30- من عدّدنعمه محق كرمه 7958.
31- من استعانبالنّعمة على المعصية فهو الكفور 8455.
32- من كثرتنعم اللّه عليه كثرت حوائج النّاس إليه (فإن قام فيها بما أوجب اللّه سبحانه عليهفقد عرّضها للدّوام و إن منع ما أوجب اللّه سبحانه فيها فقد عرّضها للزّوال) 87528600. 28- بايد بر تو نشان آنچه خداوند به آن بر تو انعام و احسان كرده ببيند(يعنى خداوند به تو داده هم مصرف خود و اهل و عيالت كن و هم بديگران احسان نما).
29- هرگز احدىتوانائى ندارد كه نعمت‏ها را بمثل شكر آن پاينده دارد و آنها را زينت نمى‏دهد بمثلبذل و بخشش آنها.
30- هر كهنعمتهاى او (خدا) را بشمارد كرم او را باطل ساخته است (يعنى بكريمى او معتقد نيست(زيرا كه نعمتهاى خدا قابل شماره نيست چنانكه فرموده: وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَاللَّهِ لا تُحْصُوها مرحوم علامه خوانسارى چنين معنى كرده: هر كه نعمتهاى خود رابشمارد كرم خود را باطل ساخته است).
31- هر كهبوسيله نعمت بر معصيت يارى جويد پس او بسيار كفران كننده است.
32- هر كهنعمت‏هاى خدا بر او فراوان شود حاجت‏هاى مردم بسوى وى بسيار گردد (پس بايد در قضاءحوائج بكوشد) پس اگر در آنها به آنچه خداى سبحان بر او واجب نموده (از شكر وپرداختن حقوق واجبه و مانند آن) قيام نمايد آنها را در معرض دوام و پايندگى درآورده است، و اگر در آنها آنچه خداى سبحان واجب نموده است جلوگيرى نمايد (شكرننموده و حقوق را نپردازد) آنها را در معرض زوال قرار داده‏
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1429
33- من بسط يدهبالإنعام حصّن نعمته من الانصرام 8659.
34- من أوسعاللّه عليه نعمة (نعمه) وجب عليه أن يوسّع النّاس إنعاما 9111.
35- من النّعمالصّديق الصّدوق 9247.
36- من كمالالنّعمة التّحلّي بالسّخاء و التّعفّف 9316.
37- ما حصّنتالنّعم بمثل الإنعام بها 9546.
38- ما حرستالنّعم بمثل الشّكر 9548.
39- ما أعظمنعم اللّه سبحانه في الدّنيا و ما أصغرها في نعم الآخرة 9594. است.
33- هر كه دستخود را به نعمت دادن و احسان بگشايد نعمت خود را از بريده شدن (و قطع آن) نگهدارىكند.
34- هر كهخداوند بر او نعمتى يا نعمتهاى خود را وسعت دهد بر او واجب است كه احسان و انعامىرا بر مردم وسعت دهد.
35- ازنعمت‏هاست دوست راستگو.
36- از كمالنعمت است بسخاوت و عفت زيور يافتن.
37- نعمت‏ها بهچيزى بمثل انعام به آن (و صرف آن در مصارف خودش) محكم نگه داشته نخواهد شد.
38- نعمت‏هابچيزى مانند شكر حفظ و حراست نخواهد گرديد.
39- چه چيزنعمتهاى خداى سبحان را در دنيا بزرگ نموده، و چه آنها را در قبال نعمت‏هاى آخرتكوچك ساخته است (البته نعمتهاى دنيا با همه بزرگيش با نعمتهاى اخروى كه از هر نقصو عيبى برى هستند قابل مقايسه نخواهد بود).
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1430
40- ما أقربالنّعيم من البؤس 9623.
41- ما أنعماللّه على عبد نعمة فظلم فيها إلّا كان حقيقا أن يزيلها عنه 9710.
42- نعمالجهّال كروضة على مزبلة 9956.
43- نعمة لاتشكر كسيّئة لا تغفر 9959.
44- نعم اللّهسبحانه أكثر من أن تشكر إلّا ما أعان اللّه عليه و ذنوب ابن آدم أكثر من أن تغفرإلّا ما عفا اللّه عنه 9978.
45- نسأل اللّهسبحانه لمنّته تماما و بحبله اعتصاما 9979.
46- لا تضعنعمة من نعم اللّه سبحانه عندك و لير عليك أثر ما أنعم اللّه به 40- چه نزديك استنعمت بسختى و نياز شديد (پس نبايد فريب آن را خورد).
41- خداوند بربنده‏اى نعمتى را انعام و احسان ننموده كه در آن ستم كند (يا بنفس و يا بديگران)جز آنكه سزاوار است بر خدا كه آن را از او زائل و برطرف سازد.
42- نعمت‏هاىنادانها مانند باغى است بر اطراف مزبله (كه ميوه و خرمى دارد، اما از تعفن و بوىبد خالى نيست).
43- نعمتى كهشكر نشود مانند گناهى است كه آمرزيده نمى‏شود.
44- نعمت‏هاىخداى سبحان بيشتر از آنست كه شكر شود، مگر آنچه خداوند بر آن كمك كند، و گناهانپسر آدم بيشتر از آنست كه آمرزيده شود مگر آنچه را كه خداوند از آن عفو نمايد.
45- از خداىسبحان تمامى منت و نعمت و چنگ زدن بريسمان او را مسئلت داريم (اين نيز تتمه كلامىاست از خطبه 185 نهج البلاغه كه در وصف منافقين ايراد فرموده است و در آنجا چنيندارد: «و نسأله لمنته تماما و بحبله اعتصاما»).
46- هيچ نعمتىرا از نعمت‏هاى خداى سبحان كه در نزد تست ضايع مكن‏
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1431
عليك 10357.
47- لا تحاطالنّعم إلّا بالشّكر 10608.
48- يا ابن آدمإذا رأيت اللّه سبحانه يتابع عليك نعمه فاحذره و حصّن النّعم بشكرها 10997.
49- أقلّ مايجب للمنعم أن لا يعصى بنعمته 3268.
50- إنّ منالنّعمة تعذّر المعاصي 3395.

التنغيص

1- بقدرالسّرور التّنغيص 4255.

2- لا لذّةبتنغيص 1498. (و در غير مصرف آن صرف منما) و بايد بر تو اثر آنچه خداوند بسبب آنبر تو انعام نموده ديده شود.

47- نعمت‏هانگاه داشته نمى‏شوند مگر با شكر.

48- آى پسر آدمهر گاه ديدى كه خداى سبحان نعمت‏هاى خود را بر تو پى در پى مى‏كند از آن حذر نما(و بترس مبادا استدراج باشد) و نعمت‏ها را بشكر آن نگهدارى كن.

49- كمترينچيزى كه براى نعمت دهنده واجب است انجام گيرد آنست كه با نعمت او گناه نشود و يادر مقابل نعمتش نافرمانى نشود.

50- براستى كهاز جمله نعمت مقدور نشدن گناهان است (كه آدمى نتواند گناهى كند).

تيره كردن 1- به اندازه شادمانى است مكدّر ساختن (يعنى هراندازه خوشى بيشتر باشد تكدّر عيش بيشتر گردد).

2- هيچ لذّتىبا تيره كردن لذّت نيست (بلكه لذّت آنست كه از تيرگى

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1432

النفرة

1- كلّ شي‏ءينفر من ضدّه 6865.

2- عرّجوا عنطريق المنافرة و ضعوا تيجان المفاخرة 6311.

النفس و محاسبتها

1- النّفسالكريمة لا تؤثّر فيها النّكبات 1555.

2- النّفسالشّريفة لا تثقل عليها المؤنات 1556.

3- النّفسالدّنيّة لا تنفكّ عن الدّنائات 1557.

4- إزراءالرّجل على نفسه برهان رزانة عقله و عنوان وفور فضله 2006. و كدورت جدا باشد مانندلذائذ اخروى).

نفرت و جدايى 1- هر چيزى از دشمن خود نفرت دارد (بنا بر ايندانا از نادان و نادان از دانا و... متنفر است).

2- از راهپراكندگى و جدائى ميل كنيد (و بطريق وحدت برويد) و تاجهاى مفاخرت و خود فروشى راكنار بگذاريد (يعنى فخر و مباهات نكنيد، خاكى و بى‏آلايش باشيد).

نفس و محاسبه 1- در نفس گرامى اثر نمى‏كند مصيبت‏ها.

2- بر نفس شريفگران نيست صرف كردن مال.

3- نفس پست ازكارهاى پست مرتبه جدا نمى‏شود.

4- نكوهش كردن(يا عيب نمودن) مرد بر نفس خود دليل پا بر جا بودن عقل و نشانه بسيارى فضل اوست.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1433

5- النّفوسطلقة لكن أيدى العقول تمسك أعنّتها عن النّحوس 2048.

6- الرّاضي عننفسه مغبون و الواثق بها مفتون 1902.

7- الرّاضي عننفسه مستور عنه عيبه، و لو عرف فضل غيره كساه (لساءه) ما به من النّقص و الخسران2088.

8- النّفسالأمّارة المسوّلة تتملّق تتملّق المنافق، و تتصنّع بشيمة الصّديق الموافق، حتّىإذا خدعت و تمكّنت تسلّطت تسلّط العدوّ، و تحكّمت تحكّم العتوّ، فأوردت مواردالسّوء 2106.

9- أكرم نفسكما أعانتك على طاعة اللّه 2322.

10- أهن نفسكما جمحت بك إلى معاصي اللّه 2323. 5- نفسها رها شده است، ولى دستهاى خردهاعنانهاى آنها را از بدبخت شدن (و يا از ضلالتها و گمراهى‏ها) نگاه مى‏دارد.

6- راضى از نفسخود مغبون، و اعتماد كننده بر نفس بفتنه افتاده است.

7- هر كه ازنفس خود خوشنود باشد عيب او از او پوشيده شده است، و اگر برترى غير خود را تشخيصدهد به او بپوشاند آنچه در اوست از كمى و زيان (و يا دلگير سازد او را آنچه دراوست از نقص و خسران).

8- نفس امارهمسوّله (فرمانده و آرايشگر) همچون چاپلوسى منافق تملق كرده است، و بشيوه دوستموافق احسان مى‏نمايد، تا آنكه هرگاه فريب داد، و متمكن شد همچون تسلط دشمن مسلطگشته، و مانند حكم كردن متكبر و از حد گذر تحكّم مى‏نمايد، پس صاحبش را در جايگاهبدى وارد مى‏سازد.

9- نفس خويش راتا مادامى كه تو را بر طاعت و فرمانبردارى خدا يارى كند گرامى دار.

10- نفس خود رامادامى كه تو را بسوى معاصى خدا برد خوار دار.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1434

11- اتّق اللّهفي نفسك، و نازع الشّيطان قيادك، و اصرف إلى الآخرة وجهك، و اجعل للّه جدّك 2407.

12- أكرم نفسكعن كلّ دنيّة و إن ساقتك إلى الرّغائب فإنّك لن تعتاض عمّا تبذل من نفسك عوضا2428.

13- اجعل مننفسك على نفسك رقيبا و اجعل لآخرتك من دنياك نصيبا 2429.

14- أقبل علىنفسك بالإدبار عنها (أعني أن تقبل على نفسك الفاضلة المقتبسة من نور عقلك الحائلةبينك و بين دواعي طبعك، و أعني بالإدبار الإدبار عن نفسك الأمّارة بالسّوءالمصافحة بيد العتوّ) 2434. 11- در باره نفس خود از خدا بترس، و زمام را از دستشيطان دركش، و روى خود را بسوى آخرت بگردان، و كوشش خود را براى خدا قرار ده.

12- نفس خود رااز هر صفت پست گرامى دار گر چه تو را بسوى عطاهاى بسيار كشد، براى اين كه تو ازآنچه از نفس خود بذل نمائى عوضى را نخواهى يافت (آرى وقتى انسان بسبب صفت پستىبى‏آبرو شد و خوار و ذليل گرديد چه كارى عوض آبرو و عزّت از دست رفته قرار خواهدگرفت).

13- از نفسخويش بر نفس خود نگهبانى قرار ده، و براى آخرتت از دنياى خود بهره و نصيبى مقرّرنما.

14- بر نفس خودبه پشت گردانيدن از آن اقبال كن، قصد من چنين است كه بر نفس فاضله روشنى گيرنده ازنور عقل، حائل ميان تو و خواهشهاى طبعت رو آورى، و قصدم از پشت گردانيدن، پشتگردانيدن از نفس امّاره بسيار فرمانفرماى به بدى، و دست دهنده بدست تكبر و تجاوزگراز حدّ است (بنا بر اين انسان بايد نسبت به نفس اول رو آور، و نسبت بنفس دوم روگردان باشد، و چنين كارى خواسته آن بزرگوار و ساير پيشوايان و رهبران بزرگ الهىخواهد بود).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1435

15- امنع نفسكمن الشّهوات تسلم من الآفات 2440.

16- أنصف مننفسك قبل أن ينتصف منك، فإنّ ذلك أجلّ لقدرك، و أجدر برضا ربّك 2456.

17- املكواأنفسكم بدوام جهادها 2489.

18- اشغلواأنفسكم بالطّاعة، و ألسنتكم بالذّكر، و قلوبكم بالرّضا فيما أحببتم و كرهتم 2498.

19- اقمعوا هذهالنّفوس، فإنّها طلعة إن تطيعوها تزغ بكم إلى شرّ غاية 2559.

20- المعرفةبالنّفس أنفع المعرفتين 1675.

21- إيّاك أنترضى عن نفسك فيكثر السّاخط عليك 2642. 15- نفس خود را از شهوات باز دار، تا ازآفتها سالم مانى.

16- پيش از اينكه از تو داد بستانند از نفس خود داد بستان (يعنى اگر نزد تو از ديگرى حقى استبپرداز پيش از آنكه در دنيا و يا در آخرت از تو حكومت حق بستاند) كه چنين كارىبراى قدر و مقام تو بزرگتر، و به خشنودى پروردگارت سزاوارتر است.

17- نفسهاى خودرا با پيكار هميشگى آن مالك شويد، پيوسته با آن در جنگ باشيد.

18- نفسهاى خودرا بفرمانبردارى، و زبانهايتان را بذكر، و دلهايتان را بخشنودى در آنچه دوست داشتهو ناخوش داريد مشغول سازيد.

19- اين نفسهارا بكوبيد، زيرا كه آنها نگهبانند، اگر آنها را پيروى نمائيد شما را به بدترينعاقبتى (از جاى خود بجانب هوا و هوس خود) بر مى‏كنند.

20- شناسائىنسبت بنفس سودمندترين دو معرفت است.

21- بر تو بادبدورى از اين كه از نفس خود راضى گردى، براى اين كه بر تو خشمناك بسيار گردد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1436

22- إيّاك والثّقة بنفسك فإنّ ذلك من أكبر مصائد الشّيطان 6678.

23- ألا إنّهليس لأنفسكم ثمن إلّا الجنّة، فلا تبيعوها إلّا بها 2764.

24- أكبرالبلاء فقر النّفس 2965.

25- أزرى بنفسهمن ملكته الشّهوة، و استعبدته المطامع 3176.

26- أقوىالنّاس أعظمهم سلطانا على نفسه 3187.

27- أعجزالنّاس من عجز عن إصلاح نفسه 3189.

28- أعظمالنّاس سلطانا على نفسه من قمع غضبه و أمات شهوته 3259.

29- إنّالنّفوس إذا تناسبت ايتلفت 3393. 22- بر تو باد بدورى از اعتماد بنفس خود، زيراكه چنين كارى از بزرگترين دامهاى شيطان است.

23- آگاه باش،كه براى نفس‏هاى شما بهائى جز بهشت نيست، پس آنها را نفروشيد مگر به آن.

24- بزرگترينبلاء تهيدستى نفس است (از اعمال صالحه و ذخائر اخرويّه).

25- نفس خويشرا عيبناك نموده كسى كه خواهش او را مالك گرديده، و طمعها او را بنده ساخته است.

26- قويترينمردم بزرگترين آنهاست از نظر تسلّط بر نفس خويش.

27- ناتوان‏ترين مردم كسى است كه از اصلاح نفس خود عاجز گردد. (يعنى بايد كوشيد نفساصلاح شود و گرنه عجز و ناتوانى آدمى ثابت خواهد شد).

28- بزرگترينمردم از نظر تسلّط بر نفس خود، كسى است كه خشم خود را كوبيده، و خواهش خويشتن رابميراند.

29- براستى كهنفسها هر گاه متناسب در آيند (در خوبى يا بدى) الفت گيرند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1437

30- إنّلأنفسكم أثمانا، فلا تبيعوها إلّا بالجنّة 3473.

31- إنّ من باعنفسه بغير الجنّة، فقد عظمت عليه المحنة 3474.

32- إنّ هذهالنّفوس طلعة، إن تطيعوها تنزع بكم إلى شرّ غاية 3485.

33- إنّ طاعةالنّفس و متابعة أهويتها أسّ كلّ محنة و رأس كلّ غواية 3486.

34- إنّ النّفسأبعد شي‏ء منزعا، و إنّها لا تزال تنزع إلى معصية في هوى 3487.

35- إنّ هذهالنّفس لأمّارة بالسّوء فمن أهملها جمحت به إلى المآثم 3489. 30- براستى كه براىنفسهاى شما بها و ثمن‏هائى است، پس آنها را نفروشيد مگر به بهشت.

31- براستى كسىكه نفس خود را بغير بهشت بفروشد، پس در حقيقت بر او رنج و محنت بزرگ شود (معلوماست كسى كه گرفتار جهنم گرديد داراى چه رنجى خواهد بود).

32- براستى كهاين نفس‏ها نگهبانانند، اگر آنها را فرمان بريد شما را بسوى بدترين عاقبت از جاىخود كننده، و بكارهاى بد مى‏كشانند.

33- براستى كهفرمان بردارى نفس و پيروى از خواهشهاى آن اصل بناى هر محنت و رنج، و رأس هر گمراهىاست.

34- براستى كهنفس دورترين چيزيست از نظر كندن از جا (و بردن بسوى خواهشها و هوس‏ها) و بدرستى كهآن پيوسته انسان را بسوى معصيت مشتاق نموده (يا بسوى نافرمانى در خواهشى مى‏كند).

35- براستى كهاين نفس هر آينه فرمان دهنده به بدى است، پس هر كه آن را

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1438

36- إنّ نفسكلخدوع، إن تثق بها يقتدك الشّيطان إلى ارتكاب المحارم 3490.

37- إنّ النّفسلأمّارة بالسّوء و الفحشاء، فمن ائتمنها خانته، و من استنام إليها أهلكته، و منرضي عنها أوردته شرّ الموارد 3491.

38- إنّ المؤمنلا يمسي و لا يصبح إلّا و نفسه ظنون عنده، فلا يزال زاريا عليها، و مستزيدا لها3493.

39- إنّ النّفسلجوهرة ثمينة من صانها رفعها و من ابتذلها وضعها 3494.

40- إنّ النّفسالّتي تطلب الرّغائب الفانية لتهلك في طلبها، و تشقى في منقلبها 3527. واگذارد (وبا آن پيكار ننمايد) بر او غلبه كرده، و او را بسوى گناهان خواهد برد.

36- براستى كهنفس فريب دهنده است، اگر به آن اعتماد كردى تو را شيطان بسوى ارتكاب حرامهامى‏كشاند.

37- براستى كهنفس هرآينه فرمانده به بدى و افعال زشت است، پس هر كه آن را امين دانست به اوخيانت نمايد، و كسى كه از جانب آن آرامى طلبد نابودش سازد، و هر كه از آن خوشنودباشد او را به بدترين جايگاه فرود آمدن فرود آورد.

38- براستى كهمؤمن روزگار را بشب نرسانيده و شبانگاه را صبح نكرده مگر آنكه نفسش نزد او متّهم(يا ضعيف و كم شرم) باشد، و پيوسته آن را عيب كننده بوده، و زيادتى و افزونى مرتبهرا براى آن طلب كند.

39- براستى كهنفس گوهر گرانبهائى است هر كه آن را نگهدارى كند (و آن را به تحصيل فضائل تربيتنمايد) آن را بلند گردانده، و كسى كه به ابتذال كشاند آن را پست گرداند آن را.

40- براستىنفسى كه عطاهاى فانى شونده را (رغائب دنيويه) دنبال مى‏نمايد

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1439

41- إنّ النّفسالّتي تجهد في اقتناء الرّغائب الباقية لتدرك طلبها، و تسعد في منقلبها 3528.

42- إنّ النّفسحمضة، و الأذن مجّاجة، فلا تجبّ فهمك بالإلحاح على قلبك، فإنّ لكلّ عضو من البدناستراحة 3603.

43- إنّ نفسكمطيّتك، إن أجهدتها قتلتها، و إن رفقت بها أبقيتها 3643.

44- إنّك إنأخللتها بشي‏ء من هذا التّقسيم فلا تقوم نوافل تكتسبها هر آينه در طلب آن به هلاكتمى‏رسد، و در بازگشتش بدبخت مى‏گردد (در آخرت).

41- براستىنفسى كه در بدست آوردن عطاهاى بسيار باقيه (رغائب اخروى) مى‏كوشد، هر آينه مطلبخود را يافته، و در بازگشت خود نيكبخت خواهد گرديد.

42- براستى كهنفس چرنده است (چنانكه شتر خواهش خوردن گياههاى شور و تلخ را دارد نفس مشتاق چريدنو اشتغال بخواهشهاى خود است) و گوش بر گرداننده بوده (و حفظ و نگهدارى نمى‏كند بعداز مكدر و ملول شدن نفس) پس فهم خود را بوسيله الحاح و اصرار بر قلبت قطع مكن و يااجابت منما، زيرا كه براى هر عضوى از بدن استراحتى است (خلاصه معنى اين مى‏شود كهنفس را نبايد خيلى در تفكر و تعلم زحمت داد، زيرا كه ملول و خسته مى‏شود، در نتيجهگوش نمى‏پذيرد و پس مى‏دهد بنا بر اين تا نفس اقبال دارد، و كام با استراحت دل واعضاء منافات ندارد، بايد از آن كار كشيد، و گر نه در صورت سلب استراحت آدمى بليدخواهد شد و درس و مطالعه و زحمت نتيجه عكس خواهد داشت).

43- براستى كهنفس شتر سوارى تست، اگر آن را زائد بر طاقتش بار كنى مى‏كشى آن را، و اگر با آنمدارا نمائى باقى دارى آن را (پس بايد به اندازه از آن كار كشيد كه ملول و مكدّرنشود).

44- براستى اگرتو بچيزى از اين تقسيم اخلال كنى، پس نوافلى كه آن را

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1440

بفرائض تضيّعها 3644.

45- الاشتغالبتهذيب النّفس أصلح 1319.

46- الثّقةبالنّفس من أوثق فرص الشّيطان 1466.

47- استدراكفساد النّفس من أنفع التّحقيق 1480.

48- اشتغالكبمعائب نفسك يكفيك العار 1483.

49- إن لم تردعنفسك عن كثير ممّا تحبّ مخافة مكروهه سمت بك الأهواء إلى كثير من الضّرر 3722.

50- إنّك إنملّكت نفسك قيادك، أفسدت معادك، و أوردتك بلاء لا كسب مى‏نمائى با واجباتى كه آنرا ضايع مى‏سازى برابرى نمى‏نمايد (يعنى زائد بر طاقت بمستحبات عمل كردن سبب تضييعواجبات گشته، و شكى نيست در اين كه نوافل انجام شده با واجبات از دست رفته مساوىنخواهد بود).

45- به تهذيب وپاكيزه كردن نفس مشغول شدن، و آن را از صفات بد و افعال ناپسند پاك ساختن اصلحاست.

46- بر نفساعتماد نمودن (و معتقد بودن كه موفقيت از جانب اوست و يا اهل اشتباه نيست و راهصحيح مى‏رود) از محكمترين فرصت‏هاى شيطان است.

47- تلافى وتدارك فساد نفس (و آن را بصلاح آوردن) از سودمندترين تحقيق است.

48- پرداختن بهعيبهاى نفس خود تو را از عار (شرم از گفتن بدى ديگران و يا از بدى كردن و تداركننمودن و يا گفتن عيب مردم) كفايت مى‏كند.

49- اگر نفسخود را از بسيارى از آنچه دوست دارى باز ندارى از ترس ناشايستگى آن آرزوها وخواهشها تو را بسوى بسيارى از زيان بلند كند و تو را به ضررهاى فراوان مبتلا خواهدنمود.

50- براستى كهتو اگر نفس خود را مالك بر عنان خود گردانى (بگونه‏اى كه‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1441

ينتهي، و شقاء لا ينقضي 3791.

51- إنّكم إنأطعتم أنفسكم نزعت بكم إلى شرّ غاية 3850.

52- إنّما أنتكالطّاعن نفسه ليقتل ردفه 3867.

53- إذا أخذتنفسك بطاعة اللّه أكرمتها، و إن ابتذلتها (بذلتها) في معاصيه أهنتها 4085.

54- إذا صعبتعليك نفسك فاصعب لها تذلّ لك و خادع نفسك عن نفسك تنقد لك 4107.

55- إذا رغبتفي صلاح نفسك فعليك بالاقتصاد، و القنوع، و التّقلّل 4172. بهر طرف كه خواهد تو رابكشاند) معاد خود را تباه ساختى، و تو را ببلائى كه نهايت ندارد، و به بدبختى كهمنقضى نشود وارد خواهد ساخت.

51- براستى اگرشما نفسهاى خود را فرمان بريد شما را به بدترين عاقبت از جا كنده و حركت دهد.

52- جز ايننيست، تو مانند كسى هستى كه نفس خود را براى اين كه همرديف خويش را بكشد ضربت زند.

53- هر گاهنفست را در طاعت خدا بكار گرفتى، آن را گرامى داشتى، و اگر در نافرمانى او آن راكار فرمائى، خوارش ساختى.

54- هرگاه نفستبر تو سركشى كند پس تو هم در مقابل آن سركشى نما (و خود را سخت نشان ده) رام توخواهد گرديد، و با نفس خويش از نفس خود خدعه و مكر كن، تا تو را اطاعت نمايد.

55- هر گاه درصلاح حال نفس خود رغبت نموده و مايل باشى، پس بر تست به ميانه روى، و راضى بودن بهقسمت، و كم نمودن مؤنه.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1442

56- بالمجاهدةصلاح النّفس 4319.

57- تولّوا منأنفسكم تأديبها و اعدلوا بها عن ضرارة عاداتها 4522.

58- تقاض نفسكبما يجب عليها تأمن تقاضي غيرك لك، و استقص عليها تغن عن استقصاء غيرك 4526.

59- و قال فيحقّ من ذمّه: تغلبه نفسه على ما يظنّ، و لا يغلبها على ما يستيقن، قد جعل هواهأميره، و أطاعه في سائر أموره 4550.

60- جرّب نفسكفي طاعة اللّه بالصّبر على أداء الفرائض و الدّؤب في إقامة النّوافل و الوظائف4731. 56- در جهاد كردن (با نفس و همچنين با دشمن) صلاح حال نفس است (زيرا باجهاد آدمى فرمانبردار خدا شود و چون مطيع و منقاد الهى گرديد نفس بصلاح آيد).

57- تأديبنفسهاى خود را بر گردن گيريد، و متولّى شويد، و آنها را از حرص عادتهايشانبرگردانيد، (و بعادتهاى خوب عادت دهيد).

58- از نفس خودآنچه بر آن واجب است طلب نما (يعنى از آن بازخواست كن و بحساب آن برس) تا آنكه ازطلب ديگرى (در قيامت) ايمن گردى، و بر آن استقصاء نما و تقاضا را بنهايت برسان تاآنكه از استقصاء غير خود بى‏نياز گردى (يعنى قبل از آنكه بحسابت رسند كاملا بحسابنفس خويش برس و گرنه از روز حساب ايمن نخواهى ماند).

59- (آنبزرگوار در حق كسى كه او را نكوهش كرده فرموده:) نفس او بر آنچه گمان مى‏كند بر اوغلبه كرده، و بر نفسش بر آنچه يقين مى‏داند (مانند اطاعت خدا و رسول) غلبهنمى‏نمايد، در حقيقت خواهش خود را امير و فرمانده خويش قرار داده، و آن را در همهامور و يا در باقى كارهايش پيروى كرده است.

60- نفس خود رادر طاعت خدا با صبر بر انجام فرائض و رنج كشيدن در بپا

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1443

61- حاسبواأنفسكم تأمنوا من اللّه الرّهب، و تدركوا عنده الرّغب 4894.

62- حاسب نفسكلنفسك فإنّ غيرها من الأنفس لها حسيب غيرك 4926.

63- حاسبواأنفسكم قبل أن تحاسبوا و ازنوها قبل أن توازنوا 4933.

64- حاسبواأنفسكم بأعمالها، و طالبوها بأداء المفروض عليها، و الأخذ من فنائها لبقائها، وتزوّدوا و تأهّبوا قبل أن تبعثوا 4934.

65- حلّواأنفسكم بالعفاف، و تجنّبوا التّبذير و الإسراف 4946.

66- خيرالنّفوس أزكاها 4980. داشتن نوافل و وظيفه‏ها و سنت‏هاى مقررّى تجربه و آزمايشنما.

61- حسابنفس‏هاى خود كشيد، تا از ترس خدا ايمن باشيد، و آنچه را كه رغبت داريد (مانند بهشتو نعمتها) نزد او بدست آوريد.

62- نفس خود رابراى نفس خود محاسبه نما (و بديگران نپرداز) زيرا غير آن از نفس‏ها برايشانحسابگرى غير تو هست (يعنى نيازى به تفحص و محاسبه تو نسبت به آنها نمى‏باشد).

63- نفسهاىخويش را پيش از آنكه محاسبه شويد محاسبه كنيد، و قبل از آنكه سنجيده شويد آنها رابسنجيد.

64- نفسهاى خودرا بعملهاى آنها محاسبه نمائيد، و آنها را به انجام دادن آنچه بر آنها واجب گرديدهمطالبه كنيد، و از سراى فانى آنها براى سراى باقى آنها برگيريد، و قبل از آنكه برانگيخته شويد توشه بر گرفته و آماده شويد.

65- نفسهاى خودرا بپارسائى زينت داده، و از تبذير و اسراف دورى گزينيد.

66- بهتريننفسها پاكيزه‏ترين آنهاست، (از گناهان و اخلاق بد).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1444

67- خذ من نفسكلنفسك، و تزوّد من يومك لغدك، و اغتنم غفو (عفو) الزّمان، و انتهز فرصة الإمكان5046.

68- خادع نفسكعن العبادة، و ارفق بها (و لا تقهرها)، و خذ عفوها، و نشاطها، إلّا ما كان مكتوبامن الفريضة، فإنّه لا بدّ من أدائها 5064.

69- خذوا منأجسادكم تجودوا بها على أنفسكم و اسعوا في فكاك رقابكم قبل أن تغلق رهائنها 5065.67- (عملهاى خير را) از نفس خود براى نفس خود (و از براى آخرت خويش) فرا گير، واز امروز خود براى فردايت توشه برگير، و خواب و يا چرت و پينكى زمان را (كه گوياروزگار خوابيده و چرت مى‏زند و از تو غافل شده و گرنه تو را مى‏ربود و حيات وسلامت و موفقيت را از تو مى‏گرفت) و يا در گذشتن و عفو زمان را (كه فعلا تو رابخشيده و بر تو تنگ نگرفته) غنيمت دان، و فرصت كار خير را از دست مده و از آناستفاده كن.

68- نفس خويشرا نسبت بنوافل و عبادت فريب ده (يعنى كارى كن كه بعبادت مايل گردد) و با آن نرمىكن و آن را مجبور مساز و زيادتى و يا گذشت و نشاط آن را فرا گير و منتظر باش (درهنگام كسالت و خستگى آن را بعبادت مشغول مساز) مگر آنچه را كه از واجب نوشته شدهكه از گذاردن آن چاره‏اى نيست (مانند نماز حتى در وقت كسالت بايد آنها را انجامداد).

69- از بدنهاىخود گرفته، به آنها بر نفس‏هاى خود بخشش نمائيد، (يعنى پيكرها را با رياضت اطاعت وعبادت لاغر سازيد و بدين وسيله روح را تقويت و نيرومند كنيد) و در آزاد كردنگردنهاى خود بشتابيد قبل از آنكه گروهاى آنها مستحق شود (يعنى پيش از آنكه گروهارا كسى ببرد كه گردنها در نزد او گرو است، مراد اين است كه خداوند از ما عملخواسته، اگر عمل كرديم آنچه ما گرو گذاشتيم خود مالك شويم، و گرنه خدا مالك آن شوداگر بخواهد عذاب كند مى‏تواند و حجت‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1445

70- خالف نفسكتستقم و خالط العلماء تعلم 5090.

71- خدمةالنّفس صيانتها عن اللّذّات، و المقتنيات، و رياضتها بالعلوم و الحكم، و اجتهادها(إجهادها) بالعبادات و الطّاعات، و في ذلك نجاة النّفس 5098.

72- دواءالنّفس الصّوم عن الهوى و الحمية عن لذّات الدّنيا 5153.

73- ذروةالغايات لا ينالها إلّا ذوو التّهذيب و المجاهدات 5190.

74- ذلّ فينفسك و عزّ في دينك و صن آخرتك و ابذل دنياك 5192.

75- ذلّلواأنفسكم بترك العادات، و قودوها إلى فعل الطّاعات، و حمّلوها أعباء المغارم، وحلّوها بفعل المكارم، و صونوها عن دنس را تمام نموده است).

70- با نفس خودمخالفت نما تا مستقيم شوى، و با علماء آميزش كن تا دانا گردى.

71- به نفسخدمت نمودن نگهداشتن آنست از لذّتها، و اندوخته شده ها، و رياضت آن بعلوم وحكمت‏ها، و در نهايت جدّيت واداشتن آنست بعبادتها و طاعتها، و در اين عمل است نجاتو رستگارى نفس.

72- دواى نفسباز ايستادن از خواهش، و پرهيز از لذّتهاى دنياست.

73- بهبلنديهاى غايات و پايان امور نخواهد رسيد مگر صاحبان تهذيب نفوس و مجاهدت‏ها (يعنىكسانى به قلّه‏هاى مقصود رسند كه نفس را مهذب ساخته و با آن جهاد كنند).

74- خوار باشدر نفس خود (يعنى در مقابل خدا نفس خود را ذليل ساز و عزيز باش در دينت، و آخرتخويش را نگه دار، و دنيايت را ببخشاى (يعنى به آن اهميّت مده در آخرت جدّى باش).

75- نفسهاى خودرا بترك عادات رام كنيد، و آنها را بفعل طاعات‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1446

المآثم 5199.

76- ذلّل نفسكبالطّاعة، و حلّها بالقناعة، و خفّض في الطّلب، و أجمل في المكتسب 51201.

77- رحم اللّهامرأ الجم نفسه عن معاصي اللّه بلجامها، و قادها إلى طاعة اللّه بزمامها 5218.

78- رحم اللّهامرأ قمع نوازع نفسه إلى الهوى فصانها، و قادها إلى طاعة اللّه بعنانها 5219.

79- ردع النّفسعن الهوى الجهاد الأكبر 5393.

80- ردع النّفسعن الهوى هو الجهاد النّافع 5395.

81- ردع النّفسعن زخارف الدّنيا ثمرة العقل 5399.

82- ردع النّفسعن تسويل الهوى ثمرة النّبل 5400. بكشانيد، و سنگينى ديون و وامهاى مردم را برعهده گرفته بپردازيد، و آنها را به انجام كارهاى نيكو آرايش داده، و از چركىگناهان نگهدارى كنيد.

76- نفس خود رابطاعت و فرمانبردارى از خدا رام كنيد، و آن را بقناعت زيور ساخته، و در طلب دنياسهل انگارى نموده، و در كسب تأنى و اجمال را بكار بر.

77- خداوندرحمت كند مردى را كه نفس خويش را از معاصى خدا بلجام مناسب آن لجام كند، و بمهارمناسب آن آن را بسوى طاعت الهى بكشاند.

78- خداوندرحمت كند مردى را كه ميل كننده‏هاى نفس خود را بسوى هوا مغلوب ساخته، و آنرا نگهدارد، و بعنان مناسب آن آن را بسوى طاعت الهى بكشاند.

79- باز داشتننفس از خواهش، جهاد بزرگتر است.

80- باز داشتننفس از خواهش آن، جهاد سودمند است.

81- باز داشتننفس از زخارف و آرايشهاى دنيا ثمره عقل است.

82- باز داشتننفس از زينت دادن خواهش (و يا گمراه ساختن آن) ثمره تندى‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1447

83- ردّ عننفسك عند الشّهوات و أقمها على كتاب اللّه عند الشّبهات 5406.

84- ردع النّفسو جهادها عن أهويتها يرفع الدّرجات و يضاعف الحسنات 5407.

85- رضاك عن نفسكمن فساد عقلك 5412.

86- رضا العبدعن نفسه مقرون بسخط ربّه 85440.

87- رضا المرءعن نفسه برهان سخافة عقله 5441.

88- سبب صلاحالنّفس العزوف عن الدّنيا 5528.

89- سياسةالنّفس أفضل سياسة و رياسة العلم أشرف رياسة 5589. زيركى و نجابت است.

83- از نفس خود(بدى و عذاب و عقاب را) در نزد خواهشها برگردان، و آن را بر كتاب خدا (و طبق حكمآن) در نزد شبهه‏ها بر پا دار.

84- باز داشتننفس و جهاد كردن با آن در باره خواهشهاى آن درجه و مرتبه‏ها را بالا برده، و حسناترا دو چندان مى‏گرداند. (مرحوم علامه خوانسارى گويد ظاهر اين است كه معنا چنينباشد باز داشتن نفس از خواهشهاى آن، و جهاد نفس، درجات را بالابرده و حسنات رازياد مى‏كند).

85- رضا وخوشنودى تو از نفس خود از فساد عقلت مى‏باشد (زيرا محض عجب و خود بينى است).

86- خوشنودىبنده از نفس خويش با خشم پروردگارش همراه است (زيرا چنين صفتى خود محورى و خودبينى خواهد بود).

87- خوشنودىمرد (آدمى) از نفس خود دليل سبكى عقل اوست.

88- سبب صلاحنفس (و عدم فسادش) بى‏رغبتى در دنياست.

89- تربيت وكامل نمودن نفس افزونترين سياست، و رياست علم (يعنى‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1448

90- شرّ الفقرفقر النّفس 5722.

91- شرّ الأمورالرّضا عن النّفس 5723.

92- صلاحالنّفس قلّة الطّمع 5797.

93- صلاحالنّفس مجاهدة الهوى 5805.

94- ضلالالنّفوس بين دواعي الشّهوة و الغضب 5910.

95- ثمرةالمحاسبة صلاح النّفس 4656.

96- زنواأنفسكم قبل أن توازنوا (توزنوا) و حاسبوها قبل أن تحاسبوا، و تنفّسوا من (قبل) ضيقالخناق (و انقادوا) قبل عنف السّياق 5509. رياستى كه بوسيله علم بدست آيد)بالاترين رياست است.

90- بدتريندرويشى تهيدستى نفس است (از اعمال خير و از آنچه سبب رستگارى او گردد).

91- بدترينكارها خوشنودى از نفس است (كه همان عجب و خود بينى خواهد بود).

92- صلاح نفس وسلامت آن كمى طمع است.

93- صلاح نفسپيكار با هوا و هوس است.

94- گمراهىنفس‏ها ميان خواننده‏هاى خواهش و خشم است (يعنى تنها سببش اين است كه شهوت و ياغضب آن را بكارى دعوت كند).

95- ثمره بحسابخود رسيدن اصلاح حال نفس است.

96- نفسهاىخويش را پيش از آنكه سنجيده شويد، بسنجيد، و آنها را قبل از آنكه محاسبه گرديدمحاسبه كنيد، و از تنگى گلو پيش از سختى جان كندن گشايش دهيد (يعنى حال خود را قبلاز فرا رسيدن مرگ اصلاح نمائيد، تا مرگ بر شما سخت نگردد، (در نهج البلاغه خطبه 89چنين دارد: «و تنفّسوا قبل ضيق الخناق، و انقادوا قبل...»).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1449

97- قيّدواأنفسكم بالمحاسبة و املكوها بالمخالفة 6794.

98- من حاسبنفسه ربح 7808.

99- من حاسبنفسه سعد 7887.

100- من تعاهدنفسه بالمحاسبة أمن فيها المداهنة 8080.

101- من حاسبنفسه وقف على عيوبه و أحاط بذنوبه و استقال الذّنوب و أصلح العيوب 8927.

102- طوبى لمنكان له من نفسه شغل شاغل عن النّاس 5950.

103- طوبى لمنسعى في فكاك نفسه قبل ضيق الأنفاس و شدّة الإبلاس 5951.

104- طوبى لمنذلّ في نفسه و عزّ بطاعته و غني بقناعته 5966. 97- نفسهايتان را بمحاسبه در بندكشيد، و آنها را بمخالفت مالك شويد.

98- هر كه نفسخويش را بحساب كشد سود كند.

99- هر كهبحساب نفس خود رسد نيكبخت گردد.

100- هر كه نفسخود را بمحاسبه بازرسى كند (و آن را بازخواست كند) از مداهنه و سستى و كاهلى در آنايمن گردد (چون وقتى نفس فهميد بحساب كشيده مى‏شود مجبور خواهد شد كه بوظيفه عملكند).

101- هركهمحاسبه نفس خود كند بر عيبهايش واقف گشته، و به گناهانش احاطه پيدا نموده، و ازخدا طلب عفو از گناهان كند، و عيبها را اصلاح فرمايد.

102- خوشا بحالكسى كه براى او از نفسش شغلى است كه او را از مردم باز دارد (يعنى آن اندازهباصلاح نفس مشغول است كه بديگرى نمى‏رسد).

103- خوشا بحالكسى كه در آزادى نفس خود پيش از تنگ شدن نفس‏ها و سختى نوميدى يا حيرانى در وقتمرگ كوشا باشد.

104- خوشا بحالكسى كه در نزد نفس خود خوار، و بفرمانبردارى خويش‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1450

105- طوبى لمنكان له من نفسه شغل شاغل، و النّاس منه في راحة، و عمل بطاعة اللّه سبحانه 5978.

106- طوبى لنفسإدّت إلى ربّها فرضها 5981.

107- طهّرواأنفسكم من دنس الشّهوات تدركوا رفيع الدّرجات 6020.

108- ظلم نفسهمن عصى اللّه و أطاع الشّيطان 6057.

109- ظلم نفسهمن رضي بدار الفناء عوضا عن دار البقاء 6064.

110- عوّد نفسكالجميل فإنّه يجمل عنك الأحدوثة و يجزل لك المثوبة 6229. عزيز، و بقناعت خويشتنتوانگر باشد.

105- خوشا بحالكسى كه براى او از نفسش شغلى باشد كه او را از مردم باز دارد، و مردم از او درآسايش بوده و بفرمانبردارى از خداى سبحان عمل نمايد.

106- خوشا بحالنفسى كه واجب خود را در برابر پروردگارش انجام دهد.

107- نفسهاىخويش را از آلودگيهاى خواهشها پاك سازيد، تا پله‏هاى بلند و مرتبه‏هاى عالى رادريابيد.

108- ستم برنفس كرده كسى كه خدا را نافرمانى نموده، و پيروى شيطان كند.