کتابخانه الکترونيکي انهار

132- هر كه ازعقل يارى طلبد او را به راه راست وادارد.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 967
133- من قلّعقله ساء خطابه 7985.
134- من لا عقلله لا ترتجيه 8088.
135- من كملعقله استهان بالشّهوات 8226.
136- من أوكدأسباب العقل رحمة الجهّال 9295.
137- من كمالالنّعم وفور العقل 9300.
138- من العقلمجانبة التّبذير، و حسن التّدبير 9320.
139- من أحسنالعقل التّحلّي بالحلم (بالعلم) 9339.
140- صلاحالبريّة العقل 5803.
141- يستدلّعلى عقل كلّ امرى‏ء بما يجري على لسانه 10957.
142- يستدلّعلى عقل الرّجل بحسن مقاله، و على طهارة أصله بجميل أفعاله 10961. 133- هر كهعقلش كم باشد سخن گفتن او بد باشد (علامه خوانسارى- رحمه اللّه- فرموده يعنى سخنگفتن با او بد باشد).
134- هر كهبراى او عقلى نباشد به او اميدوار مباش.
135- هر كهعقلش كامل باشد خواهش‏ها را خوار سازد.
136- ازمحكمترين اسباب عقل ترحم بر نادانهاست.
137- از كمالنعمتها (و تماميت آن) وفور عقل است.
138- از عقلاست دورى از اسراف و نيكوئى تدبير.
139- از بهترين(به حساب آمده) زيور يافتن به حلم (يا به علم) است.
140- صلاحخلائق خرد است.
141- بر عقل هرمردى به آنچه بر زبانش جارى مى‏گردد استدلال مى‏شود.
142- بر عقلمرد به نيكوئى گفتارش، و بر پاكى اصل و نژادش به نيكوئى كردارهايش استدلال مى‏شود.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 968
143- يستدلّعلى عقل الرّجل بكثرة وقاره، و حسن احتماله، و على أكرم أصله بحسن أفعاله 10975.
144- من غلبعقله هواه أفلح 8357.
145- من غلبهواه عقله افتضح 8358.
146- من فاتهالعقل لم يعده الذّلّ 8700.
147- من قعد بهالعقل قام به الجهل 8701.
148- لا يزكوعند اللّه سبحانه إلّا عقل عارف و نفس عزوف 10882.
149- لا شي‏ءأحسن من عقل مع علم، و علم مع حلم، و حلم مع قدرة 10909. 143- بر عقل مرد بهبسيارى وقار و سنگينى او و نيكوئى تحمل او (مخارج مردم را) و بر گرامى بودن اصل ونژادش به نيكوئى افعال او استدلال مى‏شود (و مى توان پى‏برد).
144- هر كهعقلش بر خواهشش غلبه نمايد رستگار گردد.
145- هر كهخواهش او بر عقلش غلبه كند رسوا شود.
146- هر كه عقلرا از دست دهد خوارى از او در نگذرد (البته خوار گردد).
147- هر كه عقلاو را بنشاند (كه صلاح كارش نباشد) جهل او را بپا دارد (چنانكه گويند: كارى كه بهعقل بر نيايد ديوانگى در آن ببايد مرحوم خوانسارى احتمال ديگر داده كه به نظر صحيحنمى‏آيد، فرموده: كسى كه براى عقل و قيام به فرمان او برنخيزد برخيزاند او را جهلاز براى قيام به فرمان خود).
148- فزايشنيابد و يا پاكيزه نگردد در نزد خداى سبحان مگر عقلى كه (به خير و شر و به علوم ومعارف) عارف بوده، و نفسى كه از دنيا رو گردان و بى‏رغبت باشد.
149- چيزىنيكوتر از عقلى كه با علم باشد، و علمى كه با حلم باشد، و حلمى‏
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 969
150- يستدلّعلى عقل الرّجل بالتّحلّي بالعفّة و القناعة 10956.
151- لا غنىكالعقل 10472.
152- لا عقلكالتّجاهل 10503.
153- لا يجتمعالعقل و الهوى 1074.
154- لا مالأعود من العقل 10618.
155- لا جمالأزين من العقل 10639.
156- لا نعمةأفضل من عقل 10672.
157- لا يغشّالعقل من انتصحه 10698.
158- لا خير فيعقل لا يقارنه حلم 10742.
159- لا مرضأضنى من قلّة العقل 10763. كه با قدرت (بر انتقام) باشد نخواهد بود.
150- بر عقلمرد به زيور يافتن به پاكدامنى، و قناعت استدلال مى‏شود.
151- هيچتوانگرى مانند عقل نيست.
152- هيچ عقلىمانند تجاهل نيست (كه آدمى در مقابل بى‏ادبى ديگران خود را به نفهميدن زند).
153- عقل و هواو هوس جمع نمى‏شود.
154- نيست مالىنفع دهنده‏تر از عقل.
155- نيستجمالى زينت دارتر از عقل.
156- نعمتىافزونتر از عقل نيست.
157- عقل بهكسى كه از او نصيحت طلبد غشّ نخواهد نمود.
158- خيرى نيستدر عقلى كه بردبارى همراه آن نيست.
159- نيستبيمارى سنگينى كننده‏تر از كمى عقل.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 970
160- لا دينلمن لا عقل له 10768.
161- من ضيّععاقلا دلّ على ضعف عقله 8240.
162- من قدّمعقله على هواه حسنت مساعيه 8270.
163- من ملكعقله كان حكيما 8282.
164- من اعتبربعقله استبان 8295.
165- من قويعقله أكثر الاعتبار 8303.
166- من العقلالتّزوّد ليوم المعاد 9371.
167- من دلائلالعقل النّطق بالصّواب 9416.
168- من علاماتالعقل العمل بسنّة العدل 9430.
169- ما جمّلالفضائل كاللّبّ 9473. 160- دينى نيست براى كسى كه براى او عقلى نيست.
161- هر كهعاقلى را ضايع كند (چنين كارى) بر ضعف عقلش دلالت مى‏كند.
162- هر كهعقلش را بر خواهشش مقدم دارد كوشش‏هاى او نيكو خواهد گرديد.
163- هر كهمالك عقل خود شود (و عقل در فرمانش باشد) حكيم مى‏باشد.
164- هر كه بهوسيله عقلش عبرت گرفته يا چيزها را بسنجد عارف گردد.
165- هر كهعقلش قوى باشد عبرت بسيار گيرد.
166- از (آثار)عقل است توشه گرفتن براى روز بازگشت.
167- ازدليلهاى عقل است درست سخن گفتن.
168- ازعلامت‏هاى عقل عمل كردن به شيوه عدل و عدالت است.
169- فضائل وافزونى‏هاى مرتبه را چيزى مانند خرد زيبا نگرداند.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 971
170- ما قسماللّه سبحانه بين عباده شيئا أفضل من العقل 9605.
171- ما استودعاللّه سبحانه امرأ عقلا إلّا ليستنقذه به يوما 9679.
172- ملاكالأمر العقل 9713.
173- مع العقليتوفّر الحلم 9741.
174- ميزةالرّجل عقله، و جماله مروّته 9749.
175- من عجز عنحاضر لبّه، فهو عن غائبه أعجز و من غائبه أعوز 8209. 170- هيچ چيزى
را خداوند سبحان ميان بندگانش افزونتر از عقل تقسيم ننمودهاست.
171- خداوندسبحان عقلى را به مردى به وديعه و امانت نگذاشته مگر براى آنكه او را يك روزى بهسبب آن (از بلاء و گرفتارى‏ها) خلاصى بخشد.
172- ملاك امر(و ريشه هر كارى) عقل است.
173- با عقل (وتأمل در كار) بردبارى زياد مى‏شود.
174- ميز وامتياز مرد عقل او، و جمال و زيبائى او مروّت او خواهد بود.
175- هر كه ازعقل موجود و حاضر در نزد خود عاجز باشد (كه نتواند حقائق را دريابد و يا از آن نفعبرد، و يا در حياتش به وسيله آن بهره‏مند شود و يا مانع و رادع او باشد) پس او ازغائب آن (عقل ديگرى كه بعد پديدار گردد (عقل مسموع) و يا عقل ديگران) عاجزتر است،و كيست كه غايب او كمياب‏تر باشد (مرحوم خوانسارى فرموده: مراد بيان عجز آدمى استاز شناخت و دريافت حقائق اشياء آن گاه مطالبى را عنوان فرموده در باره حضور و غيابمانند ذات صفات خود و ذات و صفات بارى تعالى و مفصل داد سخن داده و احتمال داده ردصوفيه باشد، ولى اگر كسى به نهج البلاغه خطبه 119 مراجعه كند مى‏داند كه مقصود چيزديگرى است و عبارت آنجا چنين است: بعد از آنكه حضرت صفات اهل بيت- عليهم السلام- را فرموده: مى‏فرمايد: «اعملوا ليوم تدّخر له الذّخائر و تبلى فيه السّرائر و منلا ينفعه حاضر لبّه فعازبه عنه
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 972

العاقل

1- العاقل منعقل لسانه 1591.

2- العاقل منتغمّد الذّنوب بالغفران 1697.

3- العاقل منهجر شهوته، و باع دنياه بآخرته 1727.

4- العاقل لايتكلّم إلّا بحاجته أو حجّته 1732.

5- العاقل منتورّع عن الذّنوب، و تنزّه من العيوب 1737.

6- العاقل منعقل لسانه إلّا عن ذكر اللّه 1741.

7- العاقل منعصى هواه في طاعة ربّه 1747. أعجز و غائبه أعوز و اتّقوا نارا إلخ» كه از اينعبارت بدست مى‏آيد مطلب مربوط به قيامت است نه توحيد و شناخت خدا).

خردمند 1- خردمند كسى است كه از زبانش را بسته دارد.

2- خردمند كسىاست كه گناهان را به آمرزش بپوشاند.

3- خردمند كسىاست كه از خواهش خود دورى گزيند و دنيايش را به آخرت خود بفروشد.

4- خردمند سخننمى‏گويد مگر به آنچه نياز داشته يا دليل براى اثبات حق خود داشته باشد.

5- خردمند كسىاست كه از گناهان بپرهيزد، و از عيبها پاك باشد.

6- عاقل كسىاست زبانش جز از ياد خدا بسته باشد.

7- خردمند كسىاست خواهش خود را در بندگى پروردگارش نافرمانى كند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 973

8- العاقل منأحسن صنائعه، و وضع سعيه في مواضعه 1798.

9- العاقل إذاسكت فكر، و إذا نطق ذكر، و إذا نظر اعتبر 1813.

10- العاقل مناتّهم رأيه، و لم يثق بكلّ ما تسوّل له نفسه 1851.

11- العاقل منزهد في دنيا فانية دنيّة، و رغب في جنّة سنيّة خالدة عالية 1868.

12- العاقل منوضع الأشياء مواضعها، و الجاهل ضدّ ذلك 1911.

13- العاقل إذاعلم عمل، و إذا عمل أخلص، و إذا أخلص اعتزل 1936.

14- العاقل منصان لسانه عن الغيبة 1955. 8- خردمند كسى است كه احسانهاى خود را نيكو كرده، وكوشش را در موضع آن بنهد.

9- خردمندهنگامى كه خاموش گردد فكر كند، و هر گاه گويا شود ذكر خدا كند، و چون نگاه كندعبرت گيرد.

10- خردمند كسىاست كه رأى خود را متهم دارد، و به هر چيزى كه نفس او برايش زينت دهد اعتماد نكند.

11- خردمند كسىاست كه در دنياى فانى پست مرتبه بى‏رغبت باشد، و در بهشت بلند جاويد بلند مرتبهرغبت نمايد.

12- خردمند كسىاست كه اشياء را در جايگاههاى خود بگذارد، و نادان بر خلاف اين است.

13- خردمند هرگاه بداند عمل مى‏كند، و چون عمل كرد خالصانه انجام مى‏دهد، و زمانى كه خالصگرداند گوشه‏گيرى كند (يعنى كناره‏گيرى از مردمان بد).

14- خردمند كسىاست كه زبانش را از غيبت نگه دارد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 974

15- العاقليجتهد في عمله و يقصّر من أمله 1966.

16- العاقل منغلب هواه، و لم يبع آخرته بدنياه 1983.

17- العاقل لايفرط به عنف، و لا يقعد به ضعف 1995.

18- العاقل منيملك نفسه إذا غضب، و إذا رغب و إذا رهب 2015.

19- العاقليتقاضى نفسه بما يجب عليه، و لا يتقاضى لنفسه بما يجب له 2066.

20- العاقل منلا يضيع له نفسا فيما لا ينفعه، و لا يقتني ما لا يصحبه 2163.

21- العاقل منغلب نوازع أهويته 2181. 15- خردمند در كار خود كوشا، و از اميد خويش مى‏كاهد.

16- خردمند كسىاست كه بر خواهش خود غالب گشته، و آخرتش را به دنياى خود نفروشد.

17- خردمنددرشتخوئى او را از حد نگذراند، و ضعف و ناتوانى او را نمى‏نشاند.

18- خردمند كسىاست كه نفس خود را در هنگامى كه خشم كند، و رغبت نمايد، و بترسد، مالك شود.

19- خردمند نفسخود را به آنچه بر او واجب است بازخواست نموده و براى نفس خويش بازخواست نمى‏نمايدآنچه را كه براى او واجب مى‏شود (يعنى از حق خود در مى‏گذرد و عفو مى‏كند).

20- عاقل كسىاست كه نفس خود را در آنچه به سود او نبوده تباه نساخته، و آنچه را كه همراه اونمى‏باشد (مانند مال و ثروت) ذخيره ننمايد.

21- خردمند كسىاست كه بر از جابر كننده‏هاى هواهاى خود غلبه نمايد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 975

22- العاقل منسلّم إلى القضاء، و عمل بالحزم 2195.

23- العاقل(الكامل) من قمع هواه بعقله 2198.

24- اعقل تدرك2254.

25- ألا و إنّاللّبيب من استقبل وجوه الآراء بفكر صائب، و نظر في العواقب 2778.

26- أعقلكمأطوعكم 2830.

27- أعقلالنّاس من أطاع العقلاء 2861.

28- إذا لوّحتللعاقل فقد أوجعته عتابا 4103.

29- أسعدالنّاس العاقل 2877.

30- أعقلالنّاس أحياهم 2900. 22- عاقل كسى است كه به قضاء و قدر الهى تسليم گشته، و بادور انديشى كار كند.

23- خردمند كسىاست كه هوا و هوس خود را با عقلش كوبيده باشد.

24- خردمند شوتا دريابى.

25- آگاهباشيد، براستى عاقل كسى است كه استقبال كند وجوه انديشه‏ها را به وسيله فكر درست،و نظر كردن در عاقبت‏ها و سرانجام كارها.

26- عاقل‏ترينشما فرمانبرترين شماست.

27- خردمندترينمردم كسى است كه از عقلاء فرمانبردارى كند.

28- هر گاه براىخردمند اشاره كنى پس در حقيقت او را به سبب ملامت و سرزنش به درد آوردى.

29- نيكبختترين مردم كسى است كه عاقل باشد.

30- عاقل‏ترينمردم با حياترين آنهاست.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 976

31- أعقلالإنسان محسن خائف 2937.

32- أعقلالنّاس أعذرهم للنّاس 2988.

33- أعقلالنّاس أبعدهم عن كلّ دنيّة 3073.

34- أعقلالنّاس أطوعهم للّه سبحانه 3147.

35- أعقلالنّاس أقربهم من اللّه 3228.

36- أعقلالنّاس من كان بعيبه بصيرا و عن عيب غيره ضريرا 3233.

37- أعقلالنّاس من لا يتجاوز الصّمت في عقوبة الجهّال 3313.

38- أفضلالنّاس عقلا، أحسنهم تقديرا لمعاشه، و أشدّهم اهتماما بإصلاح معاده 3340.

39- أعقلالنّاس من غلب جدّه هزله، و استظهر على هواه 31- عاقل‏ترين انسان، نيكوكار ترسناكاست.

32- عاقل‏ترينمردم معذور دارترين آنهاست نسبت به مردم (يعنى فورا عذر را بپذيرد و در صدد انتقامبر نيايد).

33- خردمندترينمردم دورترين آنهاست از هر صفت پست.

34- خردمندترينمردم فرمانبردارترين آنهاست خداى سبحان را.

35- عاقل‏ترينمردم نزديكترين آنهاست به خدا.

36- خردمندترينمردم كسى است كه نسبت به عيب خود بينا، و از عيب غير خويش نابينا باشد.

37- خردمندترينمردم كسى است كه در عوقبت و انتقام از نادانها از سكوت تجاوز نكند.

38- افزونترينمردم به حسب عقل، نيكوترين آنهاست از نظر تقدير معاش، و سخت‏ترين آنهاست از روىاهتمام به اصلاح معاد خود.

39- عاقل ترينمردم كسى است كه كارهاى جدّى او بر لهو و بازيش غلبه‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 977

بعقله 3355.

40- أعقلالنّاس من ذلّ للحقّ فاعطاه من نفسه، و عزّ بالحقّ فلم يهن إقامته، و حسن العمل به3356.

41- أعقلالنّاس أنظرهم في العواقب 3368.

42- إنّ العاقللا ينخدع للطّمع (بالطّمع) 3424.

43- إنّ العاقلمن عقله في إرشاد، و من رأيه في ازدياد، فلذلك رأيه سديد، و فعله حميد 3547.

44- إنّ العاقليتّعظ بالأدب و البهائم لا تتّعظ إلّا بالضّرب 3560.

45- إنّ العاقلمن نظر في يومه لغده، و سعى في فكاك نفسه، و عمل كند، و با عقلش بر خواهش خود يارىجويد.

40- خردمندترين مردم كسى است كه براى حق و در مقابل آن ذليل گشته پيرو آن باشد، پس از جانبخود آن را بخشيده (اگر حق با ديگرى است حق دهد) و به وسيله حق عزيز گشته يا حق راعزيز گرداند، پس به پا داشتن حق و نيكوئى عمل به آن را خوار ندارد.

41- عاقل‏ترينمردم نگاه كننده‏ترين آنهاست در عاقبت‏ها.

42- براستى كهخردمند براى طمع (يا به وسيله طمع) فريب نخورد.

43- براستى كهخردمند كسى است كه عقلش در راهنمائى به حق باشد، و فردى است كه انديشه‏اش درافزونى و ازدياد قرار گيرد، و به همين جهت رأى او استوار و محكم، و كردارش ستودهخواهد بود.

44- براستى كهخردمند به مجرد ادب پند گيرد (يعنى با درس و تعليم) و چارپايان پند نخواهند گرفتمگر بزدن.

45- براستى كهعاقل كسى است كه در امروزش براى فرداى خود نظر كرده، و در آزاد كردن نفسش بكوشد، وبراى آنچه برايش از آن چاره‏اى نبوده، و گريزى‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 978

لما لابدّ له منه، و لا محيص له عنه 3570.

46- إنّ العاقلينبغي أن يحذر الموت في هذه الدّار، و يحسن له التّأهّب قبل أن يصل إلى دار يتمنّىفيها الموت فلا يجده 3611.

47- شيمة ذويالألباب و النّهى الإقبال على دار البقاء، و الإعراض عن دار الفناء، و التّولّهبجنّة المأوى 5791.

48- ينبغيللعاقل أن يقدّم لآخرته، و يعمر دار إقامته 10932.

49- العاقليألف مثله 326.

50- المرء صديقما عقل 424.

51- العاقلعدوّ لذّته 448. برايش از آن نيست عمل نمايد.

46- براستى كهعاقل سزاوار است كه از مرگ در اين سرا بر حذر بوده، (از اين كه از تهيّه و آمادگىنسبت به آن كوتاهى كند) و كمال آمادگى را قبل از آنكه به سرائى رسد كه در آن آرزوىمرگ كند، پس نيابد آن را، براى آن به بهترين وجه فراهم سازد.

47- شيوه ورويه صاحبان عقل‏ها و خردها رو آوردن بر سراى بقاء (آخرت)، و رو گردانيدن از خانهفنا (دنيا)، و شيفته شدن به جنّة المأوى (بهشت خاصى) است.

48- براى عاقلسزاوار است كه براى آخرت خود پيش بفرستد، و سراى اقامت خويش را آباد سازد.

49- خردمند باخردمندى مثل خود الفت گيرد.

50- آدمى دوستآن چيزيست كه مى‏داند و عقل خود را در آن بكار مى‏برد.

51- خردمند،دشمن لذّت خويش است (زيرا كمتر مى‏شود كه در لذّت مرتكب گناهى نشود).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 979

52- العاقل منعقل لسانه 502.

53- العاقليطلب الكمال، الجاهل يطلب المال 579.

54- العاقل يضعنفسه فيرتفع 677.

55- العاقلمهموم، مغموم 959.

56- العاقل منأحرز أمره 1113.

57- التّعريضللعاقل أشدّ عتابه 1161.

58- العاقل منوعظته التّجارب 1189.

59- العاقل منأمات شهوته 1194.

60- العاقل منبذل نداه 1262.

61- العاقليعتمد على عمله، الجاهل يعتمد على أمله 1240. 52- خردمند كسى است كه زبانش راببندد، (چنانكه انسان زانوى شتر را مى‏بندد).

53- خردمندطالب كمال بوده، و نادان طالب مال.

54- خردمند نفسخويش را پست مى‏گرداند در نتيجه بالاتر مى‏رود.

55- خردمنداندوهناك غمگين است (البته براى آخرت خود).

56- خردمند كسىاست كه امر خود را احراز و يا محكم كرده باشد.

57- كنايه (سخنرا بالصراحة نگفتن) براى خردمند سخت‏ترين ملامت اوست (چنانكه مشهور است «العاقليكفيه الإشارة»).

58- خردمند كسىاست كه تجربه و آزمايشها او را پند دهد.

59- خردمند كسىاست كه خواهش خود را ميرانده باشد.

60- خردمند كسىاست كه باران بخشش خود را بباراند.

61- خردمند برعمل خويش تكيه كرده، و نادان بر اميد خود تكيه مى‏زند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 980

62- العاقل مناتّعظ بغيره 1284.

63- العاقل منصدّق (صدّقت) أقواله أفعاله 1390.

64- العاقل منوقف حيث عرف 1391.

65- العاقل منيزهد فيما يرغب فيه الجاهل 1523.

66- إنّماالعاقل من وعظته التّجارب 3863.

67- إنّمااللّبيب من استسلّ الأحقاد 3868.

68- إذا شابالعاقل شبّ عقله 4169.

69- تلويح زلّةالعاقل له من أمضّ عتابه (أمضّ من عتابه) 4497. 62- خردمند كسى است كه از غير خودپند گيرد (يعنى حالات غير خود را ببيند آن گاه پس از سنجش عبرت گيرد).

63- خردمند كسىاست كه كردارهاى او گفتارهايش را تصديق نمايد.

64- خردمند كسىاست كه هر كجا شناخت بايستد (يعنى از حق تجاوز نكند گر چه دشمن بگويد).

65- خردمند كسىاست كه در آنچه نادادن رغبت مى‏نمايد بى‏رغبت باشد (مراد دنيا و زرق و برق آنست).

66- جز ايننيست خردمند كسى است كه تجربه‏ها او را پند دهد.

67- جز ايننيست خردمند كسى است كه كينه‏ها را (از دلها) ريشه كن كرده باشد.

68- هر گاهدانا يا خردمند پير شود دانائى يا عقل او جوان مى‏گردد (يعنى دانائى و يا عقلش قوىخواهد گرديد).

69- اشاره بهلغزش عاقل و اظهار به كنايه براى او از درد آورنده‏ترين سرزنش اوست (زيرا با كنايههمه چيز را درك خواهد نمود، نيازى به تصريح و شكافتن امرى ندارد، اشاره او را بساست).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 981

70- ثروةالعاقل في علمه و عمله 4708.

71- حبّ العلم،و حسن الحلم، و لزوم الصّواب من فضائل أولي النّهى و الألباب 4879.

72- حقّ علىالعاقل العمل للمعاد، و الاستكثار من الزّاد 4924.

73- حقّ علىالعاقل أن يقهر هواه قبل ضدّه 4939.

74- دولةالعاقل كالنّسيب يحنّ إلى الوصلة 5109.

75- ذو العقللا ينكشف إلّا عن احتمال، و إجمال، و إفضال 51079.

76- رغبةالعاقل في الحكمة، و همّة الجاهل في الحماقة 5420. 70- دارائى خردمند در علم وعمل اوست (نه اين كه مال بسيار داشته باشد).

71- دوستى علم،و نيكوئى بردبارى، و ملازم بودن با آنچه حق و درست است، و جدا نشدن از آن، ازافزونيهاى صاحبان خرد و عقل هاست.

72- حق وسزاوار است بر خردمند كار كردن براى معاد، و بسيار طلب زاد و توشه نمودن.

73- بر خردمندحق است كه بر خواهش خويش قبل از دشمن خود غلبه نمايد (زيرا هواى نفس بالاترين دشمنخواهد بود).

74- دولت عاقلمانند خويشى است كه مشتاق به پيوند است (يعنى دولت از او جدا نخواهد شد).

75- صاحب عقل(و خردمند حال او) گشوده نمى‏شود، و عقلش ظاهر نمى‏گردد، مگر از (اين صفات) متحملشدن (مخارج مردم و درشتى‏ها و آزار آنها) و نيكوئى كردن، و احسان نمودن.

76- رغبت و ميلخردمند در حكمت، و همّت نادان در حماقت است (يعنى كارى كند كه از لوازم آن باشد).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 982

77- زلّةالعاقل محذورة 5480.

78- زلّةالعاقل شديدة النّكاية 5482.

79- سلطانالعاقل ينشر مناقبه 5577.

80- شيمةالعقلاء قلّة الشّهوة، و قلّة الغفلة 5776.

81- شيمة ذوىالألباب و النّهى الإقبال على دار البقاء، و الإعراض عن دار الفناء، و التّولّهبجنّة المأوى 5791.

82- صدر العاقلصندوق سرّه 5875.

83- ظنّ العاقلأصحّ من يقين الجاهل 6040.

84- عداوةالعاقل خير من صداقة الجاهل 6295. 77- لغزش عاقل (و يا عالم) محذور است (يعنىبايد از آن دورى نمود، زيرا خطرش بسيار و در اجتماع ناپسند خواهد بود).

78- لغزشخردمند سخت زخم زدن است (بنا بر اين بايد عاقل در حفظ آبروى خود و ديگران بكوشد كهلغزشى از او سر نزند).

79- سلطنت عاقلمناقب او را پراكنده مى‏سازد.

80- طريقه وخصلت خردمندان كمى خواهش و كمى غفلت است.

81- شيوه وطريقه صاحبان عقلها و خردها رو آوردن بر سراى باقى (آخرت) و رو گردانيدن از خانهفنا و نيستى (دنيا) و شيفته شدن نسبت به جنّة المأوى (بهشت مخصوص) خواهد بود.

82- سينه عاقلصندوق سرّ اوست (يعنى بايد آن را نگهدارى كند).

83- گمان عاقلاز يقين جاهل درست‏تر است (براى اين كه آن از روى تعقل و فكر است، و اين ممكن استاز راه بى‏فكرى و نادانى باشد).

84- دشمنى عاقلاز دوستى نادان يا كم عقل بهتر است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 983

85- غنى العاقلبعلمه 6381.

86- غنى العاقلبحكمته، و عزّه بقناعته 6422.

87- قبيح عاقلخير من حسن جاهل 6787.

88- كلّ عاقلمغموم (محزون) 6826.

89- كن عاقلافي أمر دينك، جاهلا في أمر دنياك 7163.

90- كلام العاقلقوت، و جواب الجاهل سكوت 7224.

91- للعاقل فيكلّ عمل إحسان 7328.

92- للعاقل فيكلّ كلمة نبل 7334.

93- للعاقل فيكلّ عمل ارتياض 7339. 85- توانگرى عاقل و خردمند به علم و دانش اوست (يعنى اگرعلم داشته باشد و مال نداشته باشد خود را صاحب ثروت مى‏داند).

86- توانگرىعاقل به كردار و علم درست او، و عزتش به قناعت او خواهد بود.

87- زشت عاقلبهتر از نيكوى جاهل است (و يا كار زشت عاقل بهتر از كار زشت جاهل خواهد بود).

88- هر عاقلىاندوهناك است (چون بى‏اعتبارى دنيا را ديده و پيوسته در فكر آخرت است).

89- در امردينت عاقل، و در امر دنيايت جاهل باش.

90- سخن عاقلقوت (غذاى جان) و پاسخ جاهل سكوت است.

91- براىخردمند در هر عملى احسانى است (كه يا نسبت به او بايد شود در مقابل عمل هايش و يانسبت به ديگران چون غير احسان عملى انجام ندهد).

92- براى عاقلدر هر سخنى زيركى و يا نجابتى است.

93- براى عاقلدر هر عملى رياضت كشيدن (و رام كردن نفس) است (يعنى‏

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 984

94- ليس للعاقلأن يكون شاخصا إلّا في ثلاث: حظوة (خطوة) في معاد، أو مرمّة في معاش، أو لذّة فيغير محرّم 7524.

95- لم يعقل منو له باللّعب و استهتر باللّهو و الطّرب 7568.

96- من عقل فهم7644.

97- من عقل عفّ7646.

98- من عقلاستقال 7669.

99- من عقل سمح7695.

100- من عقلقنع 7724.

101- من عقلصمت 7745.

102- من لا يعقليهن، و من يهن لا يوقّر 7927. در هر كارى مى‏كوشد رضايت خدا را بدست آورده وخواسته نفس را كنار زند).

94- براىخردمند صحيح نيست كه رونده باشد مگر در سه چيز: نصيب و بهره و يا گام در بارهمعاد، يا مرمّت براى معاش (و ترميم زندگانى) يا لذّت در غير حرام.

95- صاحب عقل ودريافت نيست كسى كه به بازى شيفته گشته و در شادى و طرب حريص شده است.

96- كسى كهعاقل باشد (به اندك تأملى راه رستگارى خود را) مى‏فهمد.

97- كسى كهعاقل باشد پارسا گردد.

98- كسى كهعاقل باشد (هميشه از خداى آمرزنده و يا از كسانى كه نسبت به آنها تقصيرى نموده)طلب گذشت كند.

99- هر كه عاقلباشد بخشش نمايد.

100- هر كهعاقل باشد قناعت نمايد.

101- هر كهعاقل باشد خاموش باشد.

102- هر كه عقلرا بكار نبرد خوار شود، و هر كه خوار گردد تعظيم نشود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 985

103- من عقلكثر اعتباره 8389.

104- من قلّعقله كثر هزله 8556.

105- من عقلاعتبر بأمسه، و استظهر لنفسه 8743.

106- من غلبعقله شهوته، و حلمه غضبه كان جديرا بحسن السّيرة 8887.

107- من عقلتيقّظ من غفلته، و تأهّب لرحلته، و عمر دار إقامته 8918.

108- من لم يكنأملك شي‏ء به عقله لم ينتفع بموعظة 8992.

109- من لم يكنله عقل يزينه لم ينبل 9002.

110- من لميكمل عقله لم تؤمن بوائقه 9189. 103- هر كه عاقل باشد عبرت گرفتن او بسيار گردد.

104- هر كهعقلش كم باشد بازى او بسيار باشد.

105- هر كهعاقل باشد از روز گذشته خود (براى آينده) عبرت گرفته و براى نفسش احتياط نمايد.

106- هر كه عقلاو بر شهوتش، و بردباريش بر خشم او غلبه كند سزاوار به حسن سيرت باشد.

107- هر كهدريابد از (خواب) غفلتش بيدار گشته، و براى كوچيدن آماده شده، و سراى اقامت خود راآباد سازد.

108- هر كهعقلش نسبت به او مالك ترين چيز نباشد به پند و موعظه نفع نيابد.

109- هر كهبراى او عقلى كه او را زينت دهد نباشد به بزرگى نرسد.

110- هر كهعقلش كامل نباشد از مصائب و تباهى او ايمنى نيست.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 986

111- من عقلالرّجل أن لا يتكلّم بجميع ما أحاط به علمه 9327.

112- من حقّالعاقل أن يقهر هواه قبل ضدّه 9334.

113- من حقّاللّبيب أن يعدّ سوء عمله، و قبح سيرته من شقاوة جدّه و نحسه 9336.

114- من كمالعقلك استظهارك على عقلك 9421.

115- ما عقل منأطال أمله 9513.

116- ما كذبعاقل، و لا زنى مؤمن 9531.

117- مروّةالعاقل دينه، و حسبه أدبه 9779.

118- نصفالعاقل احتمال، و نصفه تغافل 9968. 111- از عقل مرد (يا آدمى) است كه به همه آنچهعلمش به آن احاطه دارد تكلم ننمايد، (زيرا ممكن است فاجعه آور باشد و يا عقلها آنرا نپذيرد).

112- از حقعاقل (و بر او لازم است) آنكه پيش از دشمن به خواهش خود غلبه نمايد.

113- از حقعاقل اين است كه بدى عمل و زشتى طريقه و شيوه خود را از بدى بخت خود و نحوست آنشمارد (پس بكوشد آن را به هر وسيله شده رفع كند).

114- از كمالعقل تست احتياط تو بر عقل خود (نه به مقتضاى خواهش و هواى خود).

115- عاقل نيستكسى كه آرزويش را طول داده است.

116- هيچ عاقلنيست كسى كه آرزويش را طول داده است.

116- هيچ عاقلىدروغ نگويد، و هيچ مؤمنى زنا نكند (و لذا روايت دارد زمانى كه مؤمن زنا كند ايماناز او سلب مى‏شود).

117- آدميت ومردانگى عاقل دين او، و حسب او ادبش خواهد بود.

118- نصف عاقلتحمل (بى‏ادبى‏ها و آزار مردم بوده) و نصف (ديگر) او تغافل و چشم پوشى است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 987

119- لا فقرلعاقل 10449.

120- لا يلفىالعاقل مغرورا 10563.

121- لا أشجعمن لبيب 10591.

122- لا ينبغيأن يعدّ عاقلا من يغلبه الغضب و الشّهوة 10898.

123- ينبغيللعاقل أن لا يخلو في كلّ حالة عن طاعة ربّه، و مجاهدة نفسه 10922.

124- ينبغيللعاقل أن يعمل للمعاد، و يستكثر من الزّاد قبل زهوق نفسه، و حلول رمسه 10923.

125- ينبغيللعاقل أن يقدّم لآخرته، و يعمر دار إقامته 10932.

126- ينبغيللعاقل أن يكتسب بماله المحمدة، و يصون نفسه عن المسألة 10942. 119- هيچ فقرىبراى عاقل نيست (زيرا كه بالاتر از مال را دارا است).

120- يافتنمى‏شود خردمند فريب خورده شده.

121- نيستدليرتر از عاقل.

122- سزاوارنيست كه عاقل شمرده شود كسى كه بر او خشم و شهوت غلبه كند.

123- براى عاقلسزاوار آنست كه در هر حال از اطاعت پروردگارش، و جهاد با نفس خود خالى نباشد.

124- براى عاقلسزاوار چنين است كه براى روز بازگشت عمل كرده، و از توشه زياد بر گيرد پيش از رفتننفس خويش و فرود آمدن در قبر خود.

125- براى عاقلسزاوار اين است كه براى آخرت خود پيش فرستد، و سراى اقامت خود را (آخرت) آبادسازد.

126- براى عاقلسزاوار اين است كه به مال خود مدح و ستايش مردم را

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 988

127- ينبغيللعاقل أن يخاطب الجاهل مخاطبة الطّبيب المريض 1944.

128- ينبغيللعاقل أن يكثر من صحبة العلماء و الأبرار، و يجتنب مقارنة الأشرار و الفجّار10949.

129- ينبغيللعاقل أن يحترس من سكر المال، و سكر القدرة، و سكر العلم، و سكر المدح، و سكرالشّباب فإنّ لكلّ ذلك رياحا خبيثة، تسلب العقل، و تستخفّ الوقار 10948.

130- ينبغيللعاقل إذا علّم أن لا يعنف، و إذا علّم أن لا يأنف 10954.

131- ينبى‏ء عنعقل كلّ امرى‏ء ما ينطق به لسانه 11008.

132- ينبى‏ء عنعقل كلّ امري‏ء لسانه، و يدلّ على فضله بيانه 11046. كسب كرده، و نفسش را از مسئلتو درخواست نگه دارد.

127- براى خردمندسزاوار اين است كه با جاهل سخن گويد، مانند سخن گفتن طبيب با مريض (يعنى بامهربانى و دلسوزى با تصميم مداوا كردن نادانى او).

128- براى عاقلسزاوار چنين است كه همنشينى و صحبت علماء و نيكوكاران را بسيار نموده، و از همراهىبدان و فاسقان كناره كند.

129- براى عاقلسزاوار چنين است كه خود را از مستى مال، و مستى قدرت، و مستى علم، و مستى ستايش، ومستى جوانى نگهدارى كند، زيرا براى همه اينها بادهاى پليدى باشد كه عقل را برطرفساخته، و آرامش و وقار را سبك گرداند.

130- براى عاقلسزاوار اين است كه هر گاه تعليم كند درشتى ننمايد، و هر گاه تعليم شود آن را ننگ وعار خود نداند.

131- از عقل هرمردى خبر خواهد داد آنچه را كه زبان او به آن گويا مى‏شود.

132- از عقل هرمردى (و هر آدمى) زبانش خبر مى‏دهد (و از اين راه مى‏توان به مقدار عقل گوينده پىبرد) و بر فضلش بيان او راهنمائى كند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 989

133- يعجبني منالرّجل أن يرى عقله زائدا على لسانه، و لا يرى لسانه زائدا على عقله 1047.

134- أطعالعاقل تغنم 2263.

135- ربّما عمياللّبيب عن الصّواب 5377.

العلل و المعلولات

1- لترجعنّالفروع على أصولها و المعلولات إلى عللها و الجزئيّات إلى كلّياتها 7367. 133- مرا از مردى خوش آيد كه عقلش زائد بر زبانش باشد، و ديده نشود كه زبانش زائد برعقلش گردد.

134- خردمند رااطاعت نما تا نفع عمده برى.

135- بسا خردمنداز راه راست نابينا گردد (پس نبايد به عقل مغرور شد بلكه بايد تسليم قضا و قدربود).

علل و معلولات 1- هر آينه به طور حتم فروع بر اصول، و معلولاتبه علل، و جزئيات به كليّات خود برگشت خواهد نمود (اگر اين عبارت از آن حضرت باشدو مربوط به فلاسفه و يا صوفيه نباشد، ممكن است مراد اين باشد چنانكه علامه بزرگوارمرحوم خوانسارى فرموده: هر كه را اصل و نژاد پاكيزه و نيكو باشد او نيز پاكيزه ونيكو باشد يا رجوع هر كسى به طينت خود چون طينت‏ها مختلف است يا برگشت نتائج بهمقدمات است اگر صحيح باشند صحيح خواهند بود و گرنه نادرست در آيد و اللّه العالم).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 990

العالم العلوي

1- سئل- عليهالسّلام- عن العالم العلويّ فقال: صور عارية عن الموادّ، عالية عن القوّة والاستعداد، تجلّى لها فأشرقت، و طالعها فتلألأت، فألقى في هويّتها مثاله، فأظهرعنها أفعاله، و خلق الإنسان ذا نفس ناطقة، إن زكّاها بالعلم و العمل فقد شابهتجواهر أوائل عللها، و إذا اعتدل مزاجها و فارقت الأضداد فقد شارك بها السّبعالشّداد 5885. عالم بالا 1- از آن بزرگوار از جهان بالا (يعنى عالم مجردات كه بهحسب مرتبه از عالم اجسام و ماديات بالاتر است) پرسيده شد فرمود: صورت‏هايند برهنهاز مادّه‏ها (مانند مقدار و شكل و حجم) بلندتر از قوه و استعدادند (يعنى هر چه ازكمالات دارند بالفعل است زيرا كه قوه و استعداد از لوازم ماديات مى‏باشند چنانكهدر بشر متصور است) خداوند براى آنها منكشف گرديده و تابيده پس نورانى شدند و برآنها طلوع نموده و بر آنها نور افشانى كرد پس درخشان گرديدند، و در هويّت و تشخصآنان مثال و شباهت خود را إلقاء نمود، پس از آنها افعال خويش را ظاهر فرمود (ممكناست مقصود اين باشد كه آنها را همچون خود مجرد قرار داد و خلقت را از كارهاى آنهامقرر نمود همچون وسائط ديگر مانند خلقت طير بدست حضرت عيسى- عليه السلام- و ياآنكه مراد اين است كه آنها متخلق به اخلاق الهى هستند) و انسان را صاحب نفسدريابنده آفريد، اگر آن را به علم و عمل پاكيزه گرداند پس در حقيقت مشابه باگوهرهاى علت‏هاى آنها (عقول مقدّسه كه به قول حكماء وسائط در ايجاد موجوداتند وعلل آنها منتهى به آنها شود) خواهد گرديد، و چون مزاج آن معتدل باشد (يعنى درحرارت و برودت و رطوبت و يبوست و از اضداد جدا گرد، چنانكه بايد آدمى شجاع باشد ازجبن دور گردد يا جواد و سخى باشد از بخل بپرهيزد و همچنين...) پس

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 991

العلم

1- العلم يهديإلى الحقّ 1581.

2- العلم مصباحالعقل، و ينبوع الفضل 1583.

3- العلم قاتل الجهل،و مكسب النّبل 1584.

4- العلم بلاعمل و بال 1587.

5- العلم كنزعظيم لا يفنى 1589.

6- العلم أحدالحياتين 1626. در حقيقت با آن هفت آسمان محكم شريك گردد يا او با هفت آسمان محكمشريك خواهد شد در اين كه مصدر خيرات باشند (مخفى نماند كه اگر اين عبارات از حضرتعلى- عليه السلام- باشد علم آن را بايد به خودش واگذار كرد زيرا او درك عالمعلوى را نموه و از حيطه فكر و علم ما خارج است و اگر از آن بزرگوار نيست چنانكهعلامه بزرگوار خوانسارى شارح غرر فرموده گمان فقير اين است كه كلام يكى از حكماءبوده كه بعضى براى ترويج آن را نسبت به آن حضرت داده پس تلاش زيادتر براى شرحمحتواى آن وقت بيشترى را خواهد گرفت و بايد به كتب فلسفه مراجعه نمود.