کتابخانه الکترونيکي انهار

22- دلهاى رعيتخزينه‏هاى والى آنهاست پس آنچه را كه به رسم امانت گذارد از عدالت يا ستم آن راخواهد يافت.
23- ثواب وپاداشى در نزد خداى سبحان عظيمتر از ثواب سلطان عادل و مرد نيكوكار نيست.
24- هر كهپادشاه شود مستقل در رأى شود (و با ديگران مشورت نكند).
25- هر كه درسلطنت خود تكبر نمايد، خويشتن را (در انظار رعيت) كوچك نموده است و يا سلطنت خودرا حقير شمارد.
26- هر كهعدوان و ظلمش طولانى شود سلطنتش زائل گردد.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1353
27- من جارملكه عظم هلكه 8030.
28- من خانهوزيره فسد تدبيره 8054.
29- من خافسوطك تمنّى موتك 8060.
30- من وثقبإحسانك أشفق على سلطانك 8061.
31- من اجترأعلى السلطان فقد تعرّض للهوان 8537.
32- من خانسلطانه بطل أمانه 8614.
33- من عدل فيسلطانه استغنى عن أعوانه 8669.
34- من أشفقعلى سلطانه قصّر عن عدوانه 8670. 27- هر كه پادشاهى او جائر باشد (يا هر كه بهملك يمين و بنده خود ستم نمايد) هلاكت او بزرگ باشد.
28- هر كهوزيرش به او خيانت كند تدبيرش فاسد گردد.
29- هر كه ازتازيانه (و بدرفتارى) تو بترسد آرزوى مرگ تو را كند.
30- هر كهاعتماد به احسان (و خوشرفتارى) تو داشته باشد بر (نقصان و زوال) سلطنت تو بترسد(يعنى آرزوى بقاء آن داشته باشد).
31- هر كه (ازرعيت) بر پادشاه جرأت و دليرى كند در حقيقت متعرض خوارى گرديده است.
32- هر كهبسلطان خود خيانت كند امان و ايمنى او باطل شود (يعنى گرفتار خشم او شود، البتهاين گونه امور قهرى است ولى نمى‏رساند كه اگر پادشاه جبار بود مردم وظيفه سكوتداشته باشند).
33- هر كه درسلطنت و پادشاهى خود عدالت نمايد از يارى كنندگانش مستغنى شود.
34- هر كه برسلطنت خود بترسد، دشمنى خود را كوتاه كند (تا كسى متعرض حكومت و سلطنت او نشود).
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1354
35- من عاملرعيّته بالظّلم أزال اللّه ملكه، و عجّل بواره و هلكه 8740.
36- من جارملكه (في ملكه) تمنّى النّاس هلكه 8742.
37- من سلّ سيفالعدوان سلب عزّ السّلطان 8808.
38- من طلبخدمة السّلطان بغير أدب خرج من السّلامة إلى العطب 8900.
39- من جار فيسلطانه، و أكثر عدوانه، هدم اللّه بنيانه، و هدّ أركانه 8914.
40- من عدل فيسلطانه، و بذل إحسانه، أعلى اللّه شأنه، و أعزّ أعوانه 8915.
41- من جعلملكه خادما لدينه إنقاد له كلّ سلطان 9016. 35- هر (پادشاه و حاكمى) كه با ظلمنسبت به رعيت خود عمل نمايد خداوند ملك و سلطنت او را از او گرفته، و در نابودى وهلاكت او تعجيل فرمايد.
36- هر كه درملك (و سلطنت) خود ستم نمايد مردم آرزوى هلاكت او را داشته باشند.
37- هر كهشمشير ستم را از غلاف كشد عزّت و قدرت سلطنت از او گرفته شود.
38- هر كه بدون(مراعات) ادب طلب خدمت سلطان كند از سلامت بسوى هلاكت بيرون رود.
39- هر كه درسلطنت خود ستم نمايد، و ظلمش را فراوان كند خداوند كاخش را خراب كرده و اركان(دولت و سلطنت) او را ويران سازد.
40- هر كه درسلطنت خود عدالت نمايد، و بذل احسان كند خداوند شأن (شوكت و عظمت) او را بالابرده، و يارانش را قوى و غالب نمايد.
41- هر كهپادشاهى خود را خادم دينش قرار دهد، هر سلطانى منقاد
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1355
42- من جعلدينه خادما لملكه طمع فيه كلّ إنسان 9017.
43- من تشاغلبالسّلطان لم يتفرّغ للإخوان 9196.
44- من حقّالملك أن يسوس نفسه قبل جنده 9333.
45- منازعةالملوك تسلب النّعم 9810.
46- وزراءالسّوء أعوان الظّلمة و إخوان الأثمة 10121.
47- ولاة الجورشرار الأمّة، و أضداد الأئمّة 10122.
48- لا تصدّعواعلى سلطانكم فتذمّوا غبّ أمركم 10247.
49- لا تكثرنّالدّخول على الملوك، فإنّهم إن صحبتهم ملّوك، و إن و فرمانبردار او خواهد شد.
42- هر كه دينشرا خادم پادشاهى خود قرار دهد هر انسانى در آن طمع خواهد نمود.
43- هر كه بهپادشاه (و خدمت و تقرب به او) و يا به پادشاهى مشغول شود از براى برادران فارغنشود (بنا بر اين دوستان نبايد انتظار رسيدگى از او داشته باشند چون فراغت بالندارد و يا خود را گم كند).
44- از حقپادشاه (و بر او لازم است) اين است كه نفس خود را پيش از لشكر خود سياست كند (بهتربيت آن پردازد).
45- نزاع كردنبا پادشاهان، نعمت‏ها را زائل مى‏كند.
46- وزراى بد،ياوران ستمكاران، و برادران گنهكارانند.
47- زمامدارانجور، بدان امّت، و دشمنان پيشوايانند.
48- بر سلطان(عادل) خود پراكنده نشويد (و از اطاعت او سرپيچى نكنيد) پس عاقبت كار خود رانكوهيده يابيد (زيرا وقتى امت از امام خود سرپيچى كرد رهبر نمى‏تواند مملكت رادائر كرده و از دشمن نگهدارى كند).
49- هرگز ورودبر پادشاهان را زياد مكن، زيرا اگر مصاحب آنها گردى تو را
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1356
نصحتهم غشّوك 10321.
50- لا ترغب فيخلطة الملوك، فإنّهم يستكثرون من الكلام ردّ السّلام، و يستقلّون من العقاب ضربالرّقاب 10323.
51- لا تلتبسبالسّلطان في وقت اضطراب الأمور عليه فإنّ البحر لا يكاد يسلم منه راكبه مع سكونه،فكيف مع اختلاف رياحه و اضطراب أمواجه 10408.
52- لا تطمعنّفي مودّة الملوك، فإنّهم يوحشونك آنس ما تكون بهم و يقطعونك أقرب ما تكون إليهم10431.
53- لا يكونالعرمان حيث يجوز (يجوز) السّلطان 10791.
54- إذا تغيّرتنيّة السّلطان تغيّر (فسد) الزّمان 4009. ملول سازند، و اگر ايشان را نصيحت نمائى(يا با آنها صاف باشى) با تو غشّ نمايند (و ناصافى كنند).
50- در خلطه وآميزش سلاطين رغبت مكن، زيرا كه آنان از كلام، جواب سلام را زياد شمرده، و ازعقاب، زدن گردنها را كم خواهند شمرد.
51- با پادشاهدر وقت تشويش و اضطراب كارها بر او اختلاط مكن، زيرا كه دريا با آرامى آن چناننيست كه سوار شونده بر آن سالم ماند، پس چگونه با اختلاف بادهاى آن و اضطرابموجهاى آن سالم خواهد ماند.
52- هرگز دردوستى پادشاهان طمع مدار، زيرا كه آنان تو را در آرامترين حالات تو به آنها رمداده، و در نزديكترين اوقات تو به آنها از تو خواهند بريد (يعنى به هيچ وقت آنهااعتمادى نيست).
53- آبادى وعمرانى نيست در جائى كه پادشاه از آنجا مى‏گذرد و يا در آنجا ستم مى‏كند.
54- هرگاه نيتو قصد پادشاه تغيير كند زمان تغيّر يابد (يعنى تا زمانى كه عدالت‏
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1357
55- إذا استشاطالسّلطان تسلّط الشّيطان 4010.
56- طلبالسّلطان من خداع الشّيطان 6024.
57- عدلالسّلطان حياة الرّعيّة و صلاح البريّة 6331.
58- شرّالأمراء من كان الهوى عليه أميرا 5693.
59- شرّالأمراء من ظلم رعيّته 5717.
60- صاحبالسّلطان كراكب الأسد، يغبط بموقفه و هو أعرف بموضعه 5827.
61- الشّركة فيالملك تؤدّي إلى الاضطراب 1941. برقرار باشد خداوند نعمت خود را تمام مى‏كند، ولىبمجرد تغيير نيت و ظلم و ستم نعمت هم تغيير خواهد پذيرفت، داستان باغبان و آب انارو پادشاه و نيت ماليات بيشتر روشنگر آن خواهد بود).
55- هرگاهپادشاه سفاك و خشمناك گردد شيطان تسلّط يابد (يعنى راستى بهترين فرصت براى شيطانزمان غضب است، زيرا در آن حال هر فردى نمى‏تواند خود را كنترل كرده، و كمتر مى‏شودكه با معصيت توأم نگردد).
56- طلب كردنپادشاه (و يارى نمودن او در حكومت ناحق) از مكر و حيله شيطان است.
57- عدالتگرىپادشاه حيات رعيت و صلاح حال خلق است.
58- بدترينامراء كسى است كه هوا و هوس بر او امير باشد.
59- بدترينامراء كسى است كه بر رعيت او ستم شود (چه خود امراء ستم كنند يا با وجود آنها بررعيت ستم شود، و ممكن است فعل «ظلم» به صيغه معلوم خوانده شود).
60- دربارىسلطان مانند سوار بر شير است مردم آرزوى جايگاه او را نمايند، در حالى كه او بهموضع (خطير و پر ترس و هراس) خويش داناتر خواهد بود.
61- شركت درپادشاهى به تزلزل و بى‏نظمى منجر مى‏شود.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1358
62- المكانة منالملوك مفتاح المحنة، و بذر الفتنة 2184.
63- أفضلالملوك العادل 2878.
64- أفضلالملوك أعفّهم نفسا 3008.
65- أفضلالملوك سجيّة من عمّ النّاس بعدله 3059.
66- أجلّالأمراء من لم يكن الهوى عليه أميرا 3202.
67- أجلّالملوك من ملك نفسه و بسط العدل 3206.
68- أفضلالملوك من حسن فعله و نيّته، و عدل في جنده و رعيّته 3234.
69- أحسنالملوك حالا من حسن عيش النّاس في عيشه و عمّ رعيّته 62- منزلت از جانب پادشاهانكليد محنت و رنج، و تخم فتنه است (زيرا اغلب اوقات بايد در خدمت او بوده، تحمل هرگونه فرمان را بنمايد، و چون توانائى بر همه چيز را ندارد و از عهده بر نخواهد آمدسبب دشمنى ديگران هم خواهد گرديد).
63- افزونترينپادشاهان پادشاهى است كه دادگر باشد.
64- افزونترينپادشاهان پارساترين آنهاست بحسب نفس (يعنى عفت نفس او بيشتر باشد).
65- افزونترينپادشاهان از نظر اخلاق كسى است كه همه مردم را به عدل خود فرا گرفته باشد، و همهاز عدل او برخوردار باشند.
66- بزرگترينفرماندهان كسى است كه خواهش بر او فرمانفرما نباشد.
67- بزرگترينپادشاهان كسى است كه مالك نفس خود بوده، و عدل را بگستراند.
68- افزونترينپادشاهان كسى است كه كار و قصدش نيكو بوده، و در سپاه و رعيت خود دادگر باشد.
69- نيكوترينپادشاهان به حسب حال، كسى است كه شادمانى و زندگانى‏
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1359
بعدله 3261.
70- أحقّالنّاس أن يحذر السّلطان الجائر، و العدوّ القادر، و الصّديق الغادر 3272.
71- أعقلالملوك من ساس نفسه للرّعيّة بما يسقط عنه حجّتها و ساس الرّعيّة بما تثبت بهحجّته عليها 3350.
72- الملوكحماة الدّين 696.
73- تاج الملكعدله 4473.
74- حقّ علىالملك أن يسوس نفسه قبل جنده 4940. مردم در شادمانى و زندگانى او بوده، و رعيّتخود را به عدل خويش فرو گيرد، بگونه‏اى كه دادگريش شامل همه آنها گردد.
70- سزاوارترينمردم به اين كه از او دورى شود پادشاه ستمگر، و دشمن قدرتمند، و دوست بى‏وفا است.
71- عاقل‏ترينپادشاهان كسى است كه نفس خود را براى رعيت به آنچه ساقط شود از او حجّت آنها (بهگونه‏اى كه براى آنها جاى اعتراضى نسبت به او نماند، به بيچارگان رسيدگى نموده، وبا هر كس فراخور حال اوست رفتار كند و بطور خلاصه عدل كامل در ميانشان بكار برد)ادب نمايد و رعيّت را به آنچه ثابت شود به آن حجّت او بر آنان ادب نموده امر و نهىكند.
72- پادشاهان(اگر متدين و عادل باشند) حاميان دينند.
73- تاج پادشاهعدالت اوست (اگر در او بود كه سرور و سالار خواهد بود، و گرنه بدبخت‏ترين اجتماعبشرى است).
74- بر پادشاهلازم است كه پيش از قشون خود نفس خويش را سياست كند (يعنى امر و نهى نمايد).
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1360
75- خيرالأمراء من كان على نفسه أميرا 4998.
76- خير الملوكمن أمات الجور و أحيى العدل 5005.
77- خورالسّلطان أشدّ على الرّعيّة من جور السّلطان 5047.
78- زكاةالسّلطان إغاثة الملهوف 5456.
79- شرّ الملوكمن خالف العدل 5681.
80- شرّالوزراء من كان للأشرار وزيرا 5692.
81- احرسمنزلتك عند سلطانك و احذر أن يحطّك عنها التّهاون عن حفظ ما رقاك إليه 2396. 75- بهترين فرماندهان و سلاطين كسى است كه بر نفس خويش فرمانده باشد.
76- بهترىپادشاهان كسى است كه ستم را بميراند، و عدل را زنده كند.
77- ضعف و سستىپادشاه بر رعيت از ستم سلطان سخت‏تر است، (زيرا ظلم بيشتر خواهد گرديد، و مملكت ازدست خواهد رفت، دستبرد اجانب خواهد شد، به علاوه اقتصاد و ساير امور مملكت مختلخواهد گرديد).
78- زكات سلطنتو پادشاهى رسيدن به فرياد ستمديده است (يعنى اين عمل باعث پاكيزگى آن خواهد شد).
79- بدترينپادشاهان كسى است كه مخالف عدالت باشد (يعنى با عدل رفتار نكند).
80- بدترينوزراء كسى است كه وزير اشرار باشد.
81- منزلت ومرتبه خود را در نزد پادشاه خود حفظ نما، و از اين بترس كه از حفظ آنچه تو را بسوىاو بلند كرده است فرود آورد (يعنى كارى نكن كه تو را ساقط كند و يا مورد خشم سلطانقرار دهد).
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1361
82- الأعمالتستقيم بالعّمال 1090.

مالك الأشتر

1- و قال- عليه السّلام- في حقّ الأشتر النّخعي لمّا بلغه وفاته رحمه اللّه: لو كان جبلالكان فندا، لا يرتقيه الحافر، و لا يوفي عليه الطّائر 7604.

2- و قال- عليه السّلام- في حقّ الأشتر النخعي: هو سيف اللّه لا ينبو عن الضّرب، و لا كليلالحدّ و لا تستهويه بدعة، و لا تتيه به غواية 10054.

الملائكة

1- إنّ مع كلّإنسان ملكين يحفظانه، فإذا جاء أجله خلّيا بينه و بينه، 82- كارها بوسيله عمّال وكارگزاران (امين و وارد) به استقامت خواهد رسيد.

مالك اشتر 1- حضرت در وصف مالك اشتر در وقتى كه خبر وفات او- رضوان اللّه تعالى عليه- رسيده بود فرموده است: (مالك رفت اما چه مالكى به خداقسم) اگر كوهى بود هر آينه كوه عظيمى بود (و اگر سنگى بود سنگى سخت بود) كه هيچحيوان سم دار به آن بالا نرفته، و هيچ پرنده‏اى بر آن مشرف نگرديد (مخفى نماند كهمعناى مزبور طبق آنچه در نهج البلاغه كلمات قصار 435 ذكر شده مى‏باشد).

2- حضرت در حقمالك اشتر نخعى فرموده: او شمشير خداست كه نه از زدن، و نه از تندى كند مى‏شود، واو را هيچ بدعتى مدهوش ننموده (كه بدنبال آن رود) و هيچ گمراهى او را گمراه نخواهدساخت.

فرشتگان 1- براستى كه با هر انسانى دو فرشته‏اند كه او رانگهدارى مى‏نمايند، همين كه دوران عمرش سرآمد، او را با اجلش بحال خود گذارد وميان تهى كنند، و براستى‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1362

و إنّ الأجل لجنّة حصينة 3556.

2- و قال- عليه السّلام- في ذكر الملائكة: هم أسراء إيمان، لم يفكّهم منه (من ريقته) زيغ ولا عدول 10018.

المملوك

1- ربّ مملوكلا يستطاع فراقه 5353.

الملكة

1- من أحسنالملكة أمن الهلكة 8029. كه مدّت زندگانى هر آينه سپرى است نگهدارنده (كه تا اجلحتمى نرسد تمام خلق نتوانسته رشته عمر او را قطع نمايند).

2- (تتمه كلامىاست از خطبه مفصل اشباح 90 نهج البلاغه كه فرازهايى از آن در وصف فرشتگان فرمودهاست) آنان اسيران ايمانند (و در بند آن) آنان را ميلى و عدولى از آن رها نخواهدنمود (يعنى هميشه در ايمانشان ثابتند).

بنده 1- بسا بنده‏اى كه جدائى او مقدور نيست (چو ن خوش سلوكاست، مرحوم خوانسارى احتمال داده كه «مملول» باشد يعنى بسا كسى كه وجود او سببملالت باشد ولى چاره از زندگى با او نيست و بايد بر آن صبر نمود).

صفت راسخ در نفس 1- هر كه طريقه و يا خوى و اخلاق را نيكو كند(مانند ملكه عدالت) از هلاك شدن ايمن گردد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1363

الملول

1- ليس لملولإخاء 7481.

2- ليس لملولمروّة 7482.

3- لا تأمننّملولا و إن تحلّى بالصّلة، فإنّه ليس في البرق الخاطف مستمتع لمن يخوض الظّلمة10332.

4- لا اخوّةلملول 810437.

5- لا خلّةلملول 10443.

الملل

1- الملل(الملك) يفسد الأخوّة 1108. افسرده 1- براى ملول (كسى كه افسرده و به ستوه آمده)برادرى نيست.

2- براى ملولمروّتى نيست (ممكن است مراد اين باشد كسى كه از ديگرى ملول گشته ديگر رعايت آدميتنكند).

3- از هيچملولى ايمن مباش هر چند كه به احسانى زيور يابد (چون بدست آوردن دل‏آزرده بسيارمشكل است) زيرا در برق جهنده براى كسى كه در تاريكى فرو رفته بهره‏اى نخواهد بود.

4- براى هيچملولى برادرى نيست.

5- هيچ دوستىبراى ملول نيست.

آزردگى 1- پادشاهى يا آزردگى برادرى را فاسد كند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1364

الممتنع

1- كلّ ممتنعصعب مناله و مرامه 6876.

المنّ و الامتنان

1- المنّ يسوّدالنّعمة 381.

2- المنّ مفسدةالصّنيعة 510.

3- المنّ ينكّدالإحسان 680.

4- المنّ يفسدالصّنيعة 748. غير ممكن 1- هر كارى كه ممتنع است رسيدن و طلب كردن آن دشوار خواهدبود (علّامه خوانسارى فرموده: ظاهر اين است كه مراد اين باشد كه هرگاه كسى صنعتىيا حرفه‏اى را دنبال كرد و نشد آن را رها كند، و به حرفه ديگرى مشغول شود مطلبشحاصل گردد، ولى به نظر مى‏رسد كه حضرت در مقام دفاع از منزلت و رتبه امامت فرمودهباشد كه براى امثال شما مردم رسيدن به آن دشوار است پس خود را بزحمت ميندازيدمانند روايت مشهور «العلم نور يقذفه اللّه في قلب من يشاء» كه امام صادق- عليهالسلام- به شخصى فرمود كه آرزوى مقام امامت را داشت).

منّت نهادن 1- منّت نهادن نعمت را سياه مى‏كند.

2- منّت نهادنفاسد كننده احسان است (يعنى ثواب آن را باطل مى‏سازد).

3- منّت گذاشتناحسان را كم و سبك مى‏گرداند.

4- منّت نهادناحسان را فاسد مى‏نمايد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1365

5- المنّ يفسدالإحسان 784.

6- اللّؤم معالامتنان 893.

7- التّكرّم معالامتنان لؤم 960.

8- آفة السّخاءالمنّ 3923.

9- بالمنّيكدّر الإحسان 4189.

10- بكثرةالمنّ تكدّر الصّنيعة 4202.

11- طول الامتنانيكدّر صفو الإحسان 6010.

12- ظلمالمروءة من منّ بصنيعه 6051.

13- ظلمالإحسان قبح الامتنان 6056.

14- كثرة المنّتكدّر الصّنيعة 7087. 5- منّت گذاشتن احسان را تباه مى‏سازد.

6- سرزنش يادنائت و پستى با منّت نهادن است.

7- خود را كريمكردن با منّت دنائت و پستى است.

8- آفت سخاوتمنّت نهادن است.

9- با منّتگذارى احسان تيره مى‏شود.

10- با منّتگذاشتن بسيار احسان تيره مى‏گردد، (چون در خود احسان منّت خوابيده، اگر به رخ طرفكشيده شود بيشتر ناراحت خواهد شد، بخصوص اگر منّت گذارى تكرار هم بشود).

11- منّتطولانى صافى احسان را تيره مى‏سازد.

12- به مردانگىستم نموده كسى كه بر احسان خويش منّت گذارد.

13- ستم براحسان زشتى منّت گذاشتن است.

14- زياد منّتگذاشتن احسان را تيره مى‏سازد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1366

15- من منّبمعروفه أسقط شكره 8510.

16- من منّبمعروفه فقد كدّر ما صنعه 9116.

17- من منّبإحسانه فكأنّه لم يحسن 9158.

18- من منّبمعروفه أفسده 9231.

19- ما كدّرتالصّنايع بمثل الامتنان 9504.

20- ما أهنأالعطاء من منّ به 9535.

21- ما أكملالمعروف من منّ به 9568.

22- ما هنّأبمعروفه من كثر امتنانه 9571.

23- وزر صدقةالمنّان يغلب أجره 10135.

24- لا صنيعةللممتنّ 10512. 15- هر كه به احسان خود منّت گذارد شكرش را ساقط نموده است (يعنىديگر كسى از او تشكر نخواهد نمود).

16- هر كه بهاحسان كردن خود منتى گذارد، پس در حقيقت آنچه را كه كرده (از احسان) تيره ساختهاست.

17- هركه بهاحسان كردن خود منّت نهد گويا احسانى ننموده است.

18- هركه بهاحسان خود منت گذارد آن را فاسد نموده است.

19- احسانها بهچيزى مانند منّت گذاشتن تيره نخواهد شد.

20- گواراننموده عطا و بخشش را كسى كه به آن منّت گذارد.

21- احسان راكامل نگردانيده است كسى كه به آن منّت گذارد.

22- احسانش راگوارا ننموده كسى كه منّت گذاردن او بسيار باشد.

23- گناه صدقهمنّت گذارنده بر اجر او غلبه خواهد نمود (پس بايد از منّت نهادن گريخت).

24- هيچ احسانىبراى منّت گذارنده نيست.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1367

25- لا معروفمع منّ 10532.

26- لا لذّةلصنيعة منّان 10717.

27- لا سوأةأقبح من المنّ 10912.

28- يا أهلالمعروف و الإحسان لا تمنّوا بإحسانكم، فإنّ الإحسان و المعروف يبطله قبح الامتنان10995.

29- إيّاك والمنّ بالمعروف فإنّ الامتنان يكدّر الإحسان 2673.

الموت

1- الموت الزملكم من ظلّكم، و أملك بكم (أملككم) من أنفسكم 1961.

2- أدم ذكرالموت، و ذكر ما تقدم عليه بعد الموت و لا تتمنّ الموت 25- نيست احسانى با منّتنهادن.

26- لذتى براىاحسان بسيار منّت گذارنده نيست.

27- نيست خصلتبدى زشت‏تر از منّت گذاشتن.

28- اى اهلمعروف و احسان به احسان خود منّت نگذاريد، زيرا كه احسان و معروف آن را، زشتى منّتگذاشتن باطل مى‏كند.

29- بر تو بادبه دورى از منّت گذاشتن در احسان زيرا منّت نهادن احسان را تيره مى‏سازد.

مرگ 1- مرگ از سايه شما بشما همراه‏تر، و از خود شما به شمامالك‏تر است (چه بسا آدمى كه مالك خود نبوده، ولى مالكيت مرگ به گونه‏ايست كههيچكس از آن گريزى ندارد).

2- پيوسته ازمرگ و از آنچه كه بر آن بعد از مرگ وارد مى‏شوى (از عقبات‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1368

إلّا بشرط وثيق 2402.

3- أكثر ذكرالموت و ما تهجم عليه، و تفضي إليه بعد الموت حتّى يأتيك، و قد أخذت له حذرك، وشددت له أزرك، و لا يأتيك بغتة فيبهرك 2431.

4- استعدّواللموت فقد أظلّكم (أطلّكم) 2491.

5- أسمعوا دعوةالموت آذانكم قبل أن يدعى بكم 2492.

6- اذكروا هادماللّذّات، و منغّص الشّهوات، و داعي الشّتات 2575.

7- احذر الموت،و أحسن له الاستعداد، تسعد بمنقلبك 2613.

8- احذر قلّةالزّاد، و أكثر من الاستعداد لرحلتك 2614. قيامت) ياد كن، و آرزوى مرگ مكن، مگربشرطى محكم كه از عهده آن برآئى.

3- بسيار ازمرگ و آنچه به آن منتهى مى‏گردى ناگهانى، و به سوى آن كشيده مى‏شوى بعد از مرگ يادكن، تا اين كه مرگ تو را دريابد، و حال آنكه براى آن فراگرفته باشى سلاح و اسبابحذر، و براى آن بسته باشى پشت خويش را، و نكند كه بيايد تو را ناگهان پس بر توغلبه كند.

4- از براى مرگمهيّا شويد، پس به تحقيق كه بر شما سايه (انداخته يا مشرف گرديده است).

5- دعوت مرگ رابه گوشهاى خود پيش از آنكه مرگ شما را بخواند بشنوانيد.

6- ياد كنيدخراب كننده لذّت‏ها، و تيره كننده خواهشها، و خواننده پراكنده‏ها را (و يا بسوىپراكندنيها).

7- از مرگ دورىنما، و براى آن نيكو گردان آماده شدن را، تا در جاى بازگشت خود نيكبخت شوى.

8- از كمى توشهدورى نموده، و براى رفتن خود آماده شدن را بسيار گردان.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1369

9- ألا مستعدّللقاء ربّه قبل زهوق نفسه 2754.

10- أفضل تحفةالمؤمن الموت 3365.

11- أشدّ منالموت ما يتمنّى الخلاص منه بالموت 3366.

12- إنّ من مشىعلى ظهر الأرض لصائر إلى بطنها 3457.

13- إنّ أمرالا تعلم متى يفجأك ينبغي أن تستعدّ له قبل أن يغشاك 3468.

14- إنّ هذاالأمر ليس بكم بدأ، و لا إليكم انتهى، و قد كان صاحبكم 9- آيا آماده شونده‏اى ازبراى ملاقات پروردگارش نيست پيش از بيرون آمدن نفس او.

10- افزونترينتحفه مؤمن مرگ است (چون بدين وسيله از آلام و ناراحتى‏ها خلاص گشته، و به نعمت‏هاىبى‏حد الهى مى‏رسد).

11- سخت‏تر ازمرگ آنست كه بوسيله مرگ آرزوى خلاصى از آن مى‏شود، (ممكن است حالات اهل جهنّم بااين عبارت گفته شده باشد، چون از مالك خازن جهنّم درخواست كنند كه خداوند ما رابميراند تا خلاص شويم، مالك در جواب گويد: «إنّكم ما كثون» شما هميشه در عذابخواهيد ماند. و همچنين از اين روايت سختى مرگ نيز استفاده مى‏شود، و بايد چنينباشد زيرا مرگ تنها براى مؤمن تحفه است ولى براى ديگران سخت است).

12- براستى هركه بر پشت زمين راه رود در شكم آن منزل كند.

13- براستىامرى كه نمى‏دانى چه وقت ناگاه تو را مى‏آيد، سزاوار است قبل از آنكه فرو گيرد تورا كه براى آن آماده شوى.

14- آن حضرت بهجمعيتى كه از آنان فردى مرده بود چنين فرمود: براستى كه اين امر (مرگ و جدا شدنعزيز) چنين نيست كه بشما ابتدا كرده، و نه چنين است كه به شما منتهى گشته باشد، ودر حقيقت يار شما كه فوت شده مسافرت كرده، پس او را

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1370

هذا يسافر، فعدّوه في بعض سفراته، فإن قدم عليكم، و إلّا قدمتمعليه 3482.

15- إنّ قادمايقدم بالفوز، أو الشّقوة لمستحقّ لأفضل العدّة 3500.

16- إنّ غائبايحدوه الجديدان اللّيل و النّهار، لحريّ بسرعة الأوبة 3501.

17- إنّ أمامكطريقا ذا مسافة بعيدة، و مشقّة شديدة، و لا غنى بك من حسن الارتياد، و قدر بلاغكمن الزّاد 3526.

18- إنّ قولنا«إنّا للّه» إقرار على أنفسنا بالملك، و قولنا «إنّا إليه راجعون» إقرار علىأنفسنا بالهلك 3566. در بعض سفرهايش به حساب آوريد، آن گاه اگر بر شما وارد شد كههيچ، و گرنه شما بر او وارد خواهيد شد (يعنى شما هم خواهيد مرد و به او ملحقخواهيد شد، پس اين مسافرت را هم مانند سفرهاى ديگر حساب كنيد).

15- براستىآينده و واردى كه با پيروزى يا بدبختى بيايد (يعنى مرگ) هر آينه مستحق افزونترينذخيره است، كه با نيكبختى بيايد.

16- براستىغائبى كه آن را دو تازه شونده و جديد، شب روز ميرانند و يا حدى مى‏خوانند (آوازىاست كه شتربانان براى شتران خود مى‏خوانند كه با سرعت بروند) هر آينه سزاوار بتندىبازگشت است (يعنى بايد تهيه مرگ و يا قيامت را گرفت از جهت غيبت آن آدمى غافل نگردد،كه ناگهان قدم رنجه خواهد نمود).

17- براستى كهدر جلو تو راهى است داراى مسافت دور و رنج بسيار سخت، و براى تو (چاره‏اى نبوده) وبى‏نيازى از نيكوئى طلب و قدر كفاف و تهيه زاد و توشه نيست (يعنى بايد در تهيهتوشه چنين راهى سعى و تلاش نمود).

18- حضرت على- عليهالسلام- از مردى شنيد كه مى‏گويد: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَبه او فرمود: براستى كه گفتار ما «إنّا لِلّه» اقرار بر خود ماست به مملوكيّت‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1371

19- إنّ أمامكعقبة كؤودا، المخفّ فيها أحسن حالا من المثقل، و المبطئ عليها أقبح أمرا منالمسرع، إنّ مهبطها بك لا محالة على جنّة أو نار 3588.

20- إنّ هذاالموت لطالب حثيث، لا يفوته المقيم، و لا يعجزه من هرب 3592.

21- إنّ فيالموت لراحة لمن كان عبد شهوته، و أسير أهويته، لأنّه كلّما طالت حياته كثرتسيّئاته، و عظمت على نفسه جناياته 3593.

22- إنّ للموتلغمرات، هي أفظع من أن تستغرق بصفة، أو تعتدل على عقول أهل الدّنيا 3613. (يعنىهمه ما عبد خدائيم) و سخن ما «إنّا إليه راجعون» اقرار بر نفسهاى خود است به هلاكتو مردن.

19- براستى درجلو تو عقبه و گردنه‏ايست بس دشوار، كه سبك بار در آن از سنگين بار حالش نيكوتر، وكند رو بر آن از تندرو امرش زشت‏تر خواهد بود، بدرستى كه فرودگاه تو از آن ناچاريا در بهشت است و يا در آتش.

20- براستى كهاين مرگ هر آينه جوينده‏ايست شتابان (هركسى را بزودى دريابد) اقامت كننده از آنرهائى نيافته (و آن را از دست ندهد)، و كسى كه از آن گريزد عاجز ننمايد آن را(بلكه هرجا رود عقبش رود و آن را دريابد).

21- براستى كهدر مرگ براى كسى كه بنده شهوت و اسير خواهشهايش باشد همانا راحتى است، زيرا كه هرچه زندگانى او درازتر گردد گناهان و بديهايش زيادتر شده، و جناياتش بر نفس خودعظيمتر خواهد گرديد.

22- براستى كهبراى مرگ سختى‏هائى است كه آن شنيع‏تر از آنست كه به وصف آن رسيده شود، يا خردهاىاهل دنيا آن را دريافت و به كنه آن رسد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــص 1372

23- إنّ الموتلمعقود بنواصيكم، و الدّنيا تطوى من خلفكم 3614.

24- إنّ الموتلزائر غير محبوب، و واتر (و واثر) غير مطلوب، و قرن غير مغلوب 3627.

25- الرّحيل وشيك 149.

26- الموت مريح151.

27- الأمر قريب153.

28- الموت فوت240.

29- الموت رقيب(رفيق) غافل 317.

30- الموت بابالاخرة 319.

31- المشيبرسول الموت 1202. 23- براستى كه مرگ بر جلو سر شما بسته شده، و دنيا از پشت سرشما درنورديده مى‏شود (يعنى دنيا رو به زوال، و شما روبروى مرگيد و دير نمى‏يابدكه خواهيد مرد).

24- براستى كهمرگ هر آينه زيارت كننده‏ايست دوست نداشتنى، و كم كننده و يا خورد كننده يارساننده مكروه و يا ترساننده طلب نشده، (بدون آنكه كسى از او بازخواست كند)، و همنبردى است غير مغلوب و ناشكستنى.

25- كوچيدنشتابان است (پس بايد هرچه زودتر مهيا گرديد).

26- مرگ راحتبخش است (البته براى نيكان و آرزومندان آن).

27- قيامت يامرگ نزديك است.

28- مردن فوت(فرصت) است (لذا بايد قبل از آن تهيه زاد و توشه نمود).

29- مرگ رفيقيا نگهبانى است غافل (بى‏خبر تا امر خدا رسد، و يا غافلگير كه ناگهان آدمى راببرد).

30- مرگ دروازهآخرت است.

31- سفيدى موپيام‏آور مرگ است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1373

32- الموت أوّلعدل الاخرة 1435.

33- المنيّة ولا الدّنيّة 360.

34- الموت مفارقةدار الفناء، و ارتحال إلى دار البقاء 1457.

35- إنّك طريدالموت الّذي لا ينجو هاربه، و لا بدّ أنّه مدركه 3793.

36- إنّ ورائكطالبا حثيثا من الموت فلا تغفل 3814.

37- إنّكمطرداء الموت، الّذي إن أقمتم أخذكم، و إن فررتم منه أدرككم 3825.

38- إذا حضرت المنيّةافتضحت الأمنيّة 4022.

39- إذا كانهجوم الموت لا يؤمن، فمن العجز ترك التّأهّب له 4093. 32- مرگ اوّل مراتب عدلآخرت است (يعنى آدمى كه بميرد اول حساب او شروع مى‏گردد، و يا با مرگ از آسانى ودشوارى آن عدل آخرت به عمل آيد).

33- مرگ آرى،پستى هرگز.

34- مرگ مفارقتخانه فنا، و كوچيدن به سوى خانه بقاء است.

35- براستى كهتو شكار مرگى هستى كه گريزان از او رستگارى نيافته و از چنگال آن نرهد و ناچار اورا به طور حتم دريابنده است.

36- براستى ازعقب تو جوينده‏ايست شتابان كه آن مرگ است، پس از آن غافل مباش.

37- براستى كهشما شكار مرگيد، اگر برخيزيد شما را بگيرد، و اگر از آن فرار نمائيد شما رادريابد.

38- هر گاه مرگحاضر شود آرزو رسوا گردد (يعنى پوچ و باطل شود).

39- هر گاهناگهان رسيدن مرگ و حمله آن مأمون نيست، پس ترك آمادگى از براى آن از عجز وناتوانى خواهد بود، (پوشيده نيست كه عجز نكوهيده است).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1374

40- المناياتقطع الآمال 945.

41- إذا كنت فيإدبار، و الموت في إقبال، فما أسرع الملتقى 4123.

42- إذا كثرالنّاعي إليك، قام النّاعي بك 4176.

43- تاركالتّأهّب للموت، و اغتنام المهل غافل عن هجوم الأجل 4513.

44- ترحّلوافقد جدّبكم، و استعدّوا للموت فقد أظلّكم 4514.

45- ذكر الموتيهوّن أسباب الدّنيا 5177.

46- ربّما شرقشارق (شارب) بالماء قبل ريّه 5372. 40- مرگ‏ها اميدها را مى‏برند.

41- هرگاه تو(نسبت بدنيا) پشت گرداننده باشى، و مرگ در روآوردن، پس چه تند باشد رسيدن بهيكديگر.

42- هرگاهخبرآور مرگ بسوى تو بسيار گردد (و پيوسته خبر فوت ديگران بتو رسد، و يا پيام‏آورانمرگ را مانند ضعف بصر، ناتوانى، سپيدشدن مو، درد پا و... فراوان ديدى، يا خبركشته‏ها از طرف تو بسيار شد) خبر دهنده مرگ تو برخيزد (يعنى طولى نكشد كه آوازهمرگ تو هم به گوش ديگران رسد).

43- آنكهآمادگى براى مرگ و غنيمت شمردن مهلت را واگذارنده است از ناگاه رسيدن اجل غافلخواهد بود.

44- كوچ كنيدكه در حقيقت شما را بشتاب خواهند برد، و براى مرگ آماده شويد كه راستى بر شما سايهافكنده است.

45- ياد مرگاسباب دنيا را خوار و سبك مى‏گرداند.

46- بسا گلوگرفته شونده به آب و يا نوشنده آن پيش از سيراب شدنش گلو گرفته شود (يعنى بميرد).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1375

47- سبب الفوتالموت 5537.

48- شوّقواأنفسكم إلى نعيم الجنّة، تحبّوا الموت و تمقتوا الحياة 5779.

49- عجبت لمننسي الموت و هو يرى من يموت 6252.

50- عجبت لمنيرى أنّه ينقص كلّ يوم في نفسه و عمره و هو لا يتأهّب للموت 6253.

51- عجبت لمنخاف البيات فلم يكفّ 6256.

52- غاية الموتالفوت 6355.

53- غائب الموتأحقّ منتظر و أقرب قادم 6429. 47- سبب از دست دادن (سعادت و كمال) مرگ است.

48- نفسهاى خودرا بنعمتهاى بهشت مشتاق نمائيد، تا آنكه مرگ را دوست داشته و زندگانى را دشمنداريد (و چنان نباشيد كه از شنيدن نام مردن افسرده شده، و از پيام الهى ناراحتشويد، بلكه بايد به گونه‏اى معتقد بمرگ بود كه از منتظرين به حساب آيد، و انسان بهنحوى زندگى كند كه آخرت براى او از دنيا شيرين‏تر آيد).

49- عجب دارماز كسى كه مرگ را فراموش كند در صورتى كه مى‏بيند كسى را كه مى‏ميرد 50- عجب دارماز كسى كه مى‏بيند هر روز در نفس و عمرش نقصى وارد مى‏شود و او براى مرگ آمادهنمى‏شود 51- عجب دارم از كسى كه از شبيخون و ناگاه رسيدن (مرگ) مى‏ترسد پس بازنايستد 52- غايت و پايان مرگ از دست رفتن (فرصت و انجام كار خير) است.

53- غائب مرگ(يعنى مرگى كه همچون مسافر از ما غائب است) سزاوارترين انتظار كشيده شده، ونزديكترين از سفر آينده است (كه بر انسان وارد مى‏شود).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1376

54- في الموتغبطة أو ندامة 6451.

55- في كلّ نفسموت 6425.

56- في الموتراحة السّعداء 6502.

57- قد تعاجلالمنيّة 6618.

58- كلّ متوقّعآت 6852.

59- كلّ آتقريب 6856.

60- كلّ قريبدان 6857.

61- كلّ امرءلاق حمامه 6875.

62- كيف يسلممن الموت طالبه 6981.

63- كيف تنسىالموت و آثاره تذكّرك 6990. 54- در مردن شادمانى و يا پشيمانى است.

55- در هر نفسىمردنى است (چنانكه خدا فرموده: كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ هر نفسى چشنده مزهمرگ است).

56- در مرگآسايش نيكبختان است.

57- گاهى مرگشتاب مى‏كند.

58- هر انتظاركشيده شده‏اى (مانند مرگ يا قيامت) آينده است.

59- هرآينده‏اى نزديك است (يعنى نبايد از مرگ و قيامت غافل شد).

60- هر نزديكىنزديك است (پس نبايد هيچ غافل بود).

61- هر مردى (وهر آدمى) مرگ خود را ملاقات كننده است.

62- چگونه (ازمرگ) سالم مى‏ماند كسى كه مرگ طالب اوست.

63- چگونه مرگرا فراموش كنى در صورتى كه آثار آن (سفيدى مو، مردن ديگران، ضعف و ناتوانى و پيرى)تو را يادآورى مى‏كند

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1377

64- لكلّ ناجمأفول 7269.

65- لكلّ نفسحمام 7278.

66- لكلّ حيّموت 7286.

67- للنّفوسحمام 7223.

68- لن ينجو منالموت غنيّ لكثرة ماله 7431.

69- لن يسلم منالموت فقير لإقلاله 7432.

70- لو أنّالموت يشترى لاشتراه الأغنياء 7572.

71- من مات فات7717.

72- من أيقنبالنّقلة تأهّب للرّحيل 7955. 64- براى هر طلوع كننده‏اى پنهان شدن و غروبى است(كنايه از اين است كه براى هيچ چيزى جز خدا بقائى نمى‏باشد).