[ 114 ]

جواب : آرى واجب است.

سؤال 361: خانمى عادت دارد كه همواره آدامس بجود، حال اگر در حال نماز فراموش كند كه آدامس در دهان اوست، يا عمداً آدامس را بيرون نيندازد (البتّه آدامسى كه مزّه اى ندارد) آيا نمازش باطل است؟ بطور كلّى اگر زنى در حال نماز آدامسى كه شيرينى آن از بين رفته را در دهان داشته باشد ولى نخورد، نمازش چه حكمى دارد؟ و اگر بجود چطور؟

جواب : عمداً اين كار را نكند، مگر اين كه در گوشه دهانش باشد و آن را نجود.

نماز مسافر

سؤال 362: مسافرت زن بدون اجازه شوهر چه حكمى دارد؟ نماز و روزه اش در سفر چگونه است؟

جواب : بايد از همسرش اجازه بگيرد و بدون آن، بايد نمازش را تمام بخواند; زيرا سفر او معصيت محسوب مى شود، مگر اين كه سفر واجب باشد.

سؤال 363: آيا زن در وطن تابع شوهر است؟

جواب : اگر قصد زن تبعيّت از شوهر بوده باشد، از نظر وطن تابع است.

سؤال 364: آيا خروج الزامى زن از وطن، به تبعيّت از شوهر، اعراض محسوب مى شود، يا بستگى به قصد و نيّت او دارد؟

جواب : بستگى به قصد و نيّت خود زن دارد; چنانچه اميدوار باشد كه شوهر را باز گرداند اعراض نيست و اگر اميدى ندارد اعراض قهرى حاصل است.

سؤال 365: آيا اعراض قهرى براى زنى كه قصد جدايى و طلاق از همسرش ندارد، و همسرش نيز تصريح كرده كه به وطن زوجه اش براى سكونت، هر چند موقّت، نمى رود، حاصل شده است، يا آنجا هنوز وطن اوست؟

جواب : اين، مصداق اعراض قهرى است.

سؤال 366: دخترى شوهر كرده و در شهر ديگرى، كه بيش از چهار فرسخ شرعى از

[ 115 ]

وطنش فاصله دارد، در منزل شوهرش زندگى مى كند، حكم نماز و روزه اش به هنگامى كه براى صله رحم به زادگاهش باز مى گردد و كمتر از ده روز مى ماند چيست؟ اگر دختر ملكى در زادگاهش داشته باشد، آيا در حكم مسأله اثر دارد؟

جواب : اگر دختر تصميم دارد با شوهر خود در شهر ديگرى زندگى كند و قصد بازگشت براى اقامت مستمرّ به شهر پدرى ندارد، نماز و روزه اش شكسته است; زيرا اعراض حاصل شده است.

سؤال 367: زنى به عقد دائم مردى، كه از شهرستان ديگرى مى باشد، درآمده است، ولى هنوز عروسى نكرده اند. آيا قبل از شروع زندگى مشترك، شهرستان شوهر وطن زن نيز محسوب مى شود؟

جواب : وطن او محسوب نمى شود.

سؤال 368: حدود بيست سال است كه ازدواج كرده و از وطن به شهر محل سكونت شوهرم آمده ام و هنوز مشخّص نيست كه براى زندگى مستمر به زادگاهم بر خواهم گشت، يا نه؟ آيا اعراض قهرى حاصل شده است؟ بطور كلّى چند سال دورى از وطن، يا اقامتگاه سابق، اعراض قهرى محسوب مى شود؟

جواب : اين گونه موارد، و حتّى كمتر از آن، اعراض قهرى محسوب مى شود.

نماز جماعت(1)

مسأله 369: يكى از شرائط نماز جماعت، نبودن حايل و مانع ميان امام و مأموم و نيز ميان مأمومين نسبت به يكديگر است، امّا اگر مأموم زن باشد حايل ميان او و

1. نماز جماعت از مهمترين مستحبّات و از بزرگترين شعائر اسلامى است. و در روايات تأكيد فوق العاده اى نسبت به آن شده است براى همسايه مسجد، يا كسى كه صداى اذان مسجد را مى شنود بيشتر سفارش شده و سزاوار است انسان تا مى تواند نمازش را با جماعت بخواند.

در روايتى آمده است كه: «اگر يك نفر به امام جماعت اقتدا كند، هر ركعت آن ثواب 150 نماز را دارد، و اگر دو نفر اقتدا كنند هر ركعت آن، ثواب 600 نماز، و هر قدر عدد نمازگزاران بيشتر شود ثواب نمازشان بيشتر خواهد شد و هر گاه عدد آنان از ده نفر بگذرد، اگر تمام آسمانها كاغذ و تمام درياها مركّب و درختها قلم و ملائكه و انسانها و جنيّان نويسنده شوند، نمى توانند ثواب يك ركعت آن را بنويسند». (بحار الانوار، چاپ بيروت، جلد 85، صفحه 14، حديث 16.)

[ 116 ]

مردان مانعى ندارد.

سؤال 370: آيا ديوار حائل بين صفوف بانوان و آقايان، قاطع صفوف نماز جماعت مى باشد؟

جواب : در صورتى كه ديوار به قدرى بلند نباشد كه دو محل را از هم جدا كند و در واقع همه آنها زير يك سقف نماز بخوانند، اشكال ندارد.

مسأله 371: اگر مأموم مرد است امام هم بايد مرد باشد; ولى امامت زن براى زنان (با وجود ساير شرائط) مانعى ندارد.

مسأله 372: زن مستحاضه، بنابر احتياط واجب، حق ندارد امام جماعت بانوان شود.

مسأله 373: مستحبّ است به اميد ثواب الهى، امور زير در جماعت رعايت شود:

الف: اگر مأموم يك زن است و امام جماعت مرد است، مأموم در طرف راست امام بايستد، بطورى كه جاى سجده اش مساوى زانو يا قدم امام باشد و اگر يك مرد و يك زن، يا يك مرد و چند زن باشند، مرد در سمت راست امام و بقيّه پشت سر امام مى ايستند و اگر چند مرد يا چند زن باشند، همه پشت سر امام مى ايستند و اگر چند مرد و چند زن باشند، مردها پشت سر امام و زنها پشت سرمردها بايستند.

ب: اگر امام و مأموم هر دو زن باشند در يك صف مى ايستند; ولى امام كمى جلوتر مى ايستد.

سؤال 374: طىّ پرسشنامه اى كه بين دانشجويان اين دانشگاه توزيع گشت، سؤالاتى در مورد نماز جماعت دانشگاه مطرح شد، از پاسخ هاى جمع آورى شده معلوم شد كه اهمّيّت نماز جماعت و شركت در آن در مساجد، براى خانم ها محلّ سؤال مى باشد. مثلا بعضى از خانم ها بر اين باورند كه: «مستحبّ است زنان نماز خود را در خانه بجاى آورند» يا «نماز جماعت آن قدر كه براى آقايان ثواب دارد، براى خانم ها ثواب ندارد» اين قبيل تفكّرات مانع حضور برخى از خانمها در نماز جماعت شده است. لطفاً نظر مبارك را پيرامون مطالب فوق بيان فرمائيد.

جواب : در شرايط فعلى براى زنان نيز مستحبّ است كه نماز خود را در مسجد و

[ 117 ]

با جماعت بخوانند و مطمئنّاً ثواب زيادى دارد.

نماز جمعه

مسأله 375: نماز جمعه تنها توسّط مردان منعقد مى شود; ولى زنان هم مى توانند در آن شركت كنند.

سؤال 376: آيا در صورت حصول شرايط وجوب نماز جمعه، اين نماز بر زنان نيز واجب مى شود؟

جواب : واجب نيست; ولى شركت آنها در نماز جمعه، مخصوصاً در زمان ما، كار خوبى است.

سؤال 377: آيا شركت بانوان در نمازهاى جمعه و جماعت كراهت دارد؟

جواب : شركت آنها در جمعه و جماعات، با توجّه به عناوين ثانويّه در عصر و زمان ما، اولى و بلكه گاهى لازم است.

مسأله 378: امامت زنان در نماز جمعه جايز نيست; هر چند در نمازهاى ديگر، براى خودشان جايز باشد.

مسأله 379: زنان مى توانند در نماز جمعه شركت كنند و نمازشان صحيح و مجزى از نماز ظهر است; امّا به تنهايى (بدون شركت مردان) نمى توانند نماز جمعه تشكيل دهند، همانگونه كه نمى توانند مكمّل (حدّاقّل) عدد لازم (5نفر) باشند، بنابر احتياط واجب.

سؤال 380: آيا زن بدون اجازه شوهرش مى تواند در نماز جمعه، دعاى كميل و راهپيمائى هاى اسلامى، شركت نمايد؟

جواب : خروج زن از منزل در غير واجبات، (مثل تشرّف به حجّ واجب و مراجعه به دكتر) منوط به اجازه شوهر است; مگر در مواردى كه اگر به مجالس دينى و مساجد نرود، از اسلام دور مى ماند و تعاليم لازمه اسلامى را فرا نمى گيرد و اخلاق اسلامى را ترك مى كند، يا در آن ضعيف مى شود. در چنين شرائطى شركت در مراسم مزبور، براى بانوان مانعى ندارد، هر چند شوهر راضى نباشد.

[ 118 ]

[ 119 ]

13 احكام روزه

مقدّمه:

روزه يكى از عبادتهاى مهمّ اسلامى است كه در هر سال تنها به مدّت يك ماه، ماه مبارك رمضان، بر مسلمانان واجب مى شود. و يكى از بهترين روشهاى خودسازى و تهذيب نفس است.

روزه از معدود عباداتى است كه گناه بزرگ ريا و خودنمائى نمى تواند در آن نفوذ كند; زيرا شخصى كه اهل روزه است و لياقت بار يافتن به اين ضيافت الهى را دارد هرگز به غير از خدا به ديگرى فكر نمى كند و شخصى كه لياقت اين عبادت بزرگ را ندارد و اهل روزه نيست، بلكه اهل ريا و خودنمائى است، لازم نيست روزه بگيرد و تظاهر كند، بلكه بدون اين كه روزه بگيرد بدروغ خود را روزه دار نشان مى دهد!

روزه از اركان پنجگانه اسلام، ابزار رسيدن به تقوى، سپر آتش جهنّم، موجب سلامتى انسان و خلاصه يكى از بهترين ابزار ترقّى و قرب الى الله است.

كارهايى كه روزه را باطل مى كند

مسأله 381: جويدن غذا براى بچّه و همچنين چشيدن غذا و مانند آن و شستشوى دهان با آب يا دارو، اگر چيزى از آن فرو نرود روزه را باطل نمى كند و اگر بدون اراده به حلق برسد اشكالى ندارد، ولى اگر از اوّل بداند بى اختيار به حلق

[ 120 ]

مى رسد روزه اش باطل است و قضا و كفّاره دارد.

سؤال 382: اگر شخص جُنب عمداً تا اذان صبح غسل نكند، بنابر احتياط واجب روزه اش باطل است; ولى اگر توانايى بر غسل ندارد، يا وقت تنگ است تيمّم نمايد، امّا اگر از روى عمد نباشد روزه اش صحيح است. و زنى كه از حيض يا نفاس پاك شده و تا اذان صبح غسل نكرده در حكم كسى است كه باقى بر جنابت مانده است.

سؤال 383: آيا باطل شدن روزه به خاطر بقاء بر حيض و نفاس، مخصوص روزه ماه مبارك رمضان و قضاى آن است، يا شامل تمام روزه ها مى شود؟

جواب : در صورتى كه از حيض و نفاس پاك شده باشد، ولى هنوز غسل نكرده است، روزه ماه رمضان و قضاى آن در چنين حالتى اشكال دارد و غير آن اشكال ندارد، ولى اگر هنوز از حيض يا نفاس پاك نشده است روزه براى او جايز نيست.

مسأله 384: اگر در ماه مبارك رمضان پيش از اذان صبح از حيض يا نفاس پاك شود و براى غسل وقت نداشته باشد و تيمّم كند، روزه اش صحيح است، امّا اگر براى هيچ كدام از غسل و تيمّم وقت ندارد بايد بعداً غسل كند و روزه او نيز صحيح است.

مسأله 385: اگر زن بعد از اذان صبح از خون حيض يا نفاس پاك شود نمى تواند روزه بگيرد، همچنين اگر در اثناء روزه، خون حيض يا نفاس ببيند، اگر چه نزديك مغرب باشد.

مسأله 386: اگر زن پيش از اذان صبح از حيض يا نفاس پاك شود و در غسل كردن كوتاهى كند، بنابر احتياط واجب روزه اش باطل است، ولى چنانچه كوتاهى نكند، مثلا منتظر باشد كه حمّام باز شود، يا آب حمّام گرم شود و تا اذان غسل نكند در صورتى كه تيمّم كرده باشد روزه او صحيح است.

سؤال 387: اگر زنى كه در حال حيض يا نفاس بوده پس از پاك شدن غسل را فراموش كند و تا آخر ماه مبارك رمضان به همين شكل روزه بگيرد و غسل واجب يا مستحبّ ديگرى هم نكرده باشد، روزه هايش چه حكمى دارد؟

جواب : احتياط واجب آن است كه روزه ها را قضا كند، ولى كفّاره ندارد.

[ 121 ]

مسأله 388: زنى كه در حال استحاضه است بايد غسل خود را، به تفصيلى كه در احكام استحاضه گفته شد، به جا آورد و روزه او صحيح است.

سؤال 389: در ماه مبارك رمضان به بيمارى مخصوص خانمها گرفتار شدم، به دكتر متخصّص مراجعه كردم، دكتر نوعى كرم جهت استعمال درون رحم تجويز كرد، من مجبورم اين كار را با وسيله مخصوصى انجام دهم، آيا اين كار مشمول حكم تنقيه (اماله كردن) است كه روزه را باطل مى كند؟

جواب : اشكالى ندارد.

سؤال 390: بتازگى خداوند فرزندى به من عنايت كرده است، با توجّه به اين كه فرزند اوّل من است به هنگام شستن كهنه هايش حالت تهوّع و قى كردن به من دست مى دهد و گاهى نيز قى مى كنم، اگر در حال روزه اين حالت پيش آيد چه حكمى دارد؟

جواب : در صورتى كه عمداً اين كار را نكنيد اشكالى ندارد.

برخى از مكروهات روزه

مسأله 391: چند كار براى روزه دار مكروه است، از جمله:

الف: سرمه كشيدن، در صورتى كه مزّه يا بوى آن به حلق برسد.

ب: نشستن زن در آب، بنا بر احتياط.

سؤال 392: آيا مداد كشيدن براى خانمهاى روزه دار، در حكم سرمه كشيدن است و مكروه مى باشد؟ بطور كلّى استفاده از لوازم آرايشى براى زنان روزه دار چه حكمى دارد؟

جواب : اين كار موجب بطلان روزه نيست، ولى بعيد نيست كه هر چيزى كه كار سرمه را كند كراهت داشته باشد. و ساير آرايشها در صورتى كه خفيف باشد اشكالى ندارد.

[ 122 ]

قضا و كفّاره روزه

مسأله 393: هرگاه روزه خود را عمداً باطل كند، بعد به مسافرت برود كفّاره از او ساقط نمى شود، ولى اگر عمداً روزه خود را باطل كند بعد عذرى مانند حيض، يا نفاس، يا بيمارى براى او پيدا شود كفّاره بر او واجب نيست.

مسأله 394: هرگاه زن روزه دار شوهر روزه دار خود را مجبور به جماع كند، فقط يك كفّاره بر او واجب است و لازم نيست كفّاره شوهر را بدهد.

سؤال 395: وظيفه خانمى كه سال اوّل تكليف روزه اش را خورده، چيست؟

جواب : كفّاره ندارد، خواه جاهل مقصّر بوده يا قاصر، ولى اگر عمداً و آگاهانه روزه نگرفته كفّاره دارد و در تمام صورتهاى مسأله، قضا لازم است.

مسأله 396: كسى كه به واسطه بيمارى، يا حيض، يا نفاس، روزه ماه رمضان را نگيرد و پيش از پايان ماه رمضان از دنيا برود لازم نيست روزه هايى را كه نگرفته براى او قضا نمايند.

زنانى كه روزه بر آنها واجب نيست

مسأله 397: روزه گرفتن بر زنان باردارى كه وضع حمل آنها نزديك است و روزه براى حمل آنها ضرر دارد واجب نيست، ولى بايد براى هر روز يك مُدّ (تقريباً 750 گرم) گندم يا جو يا مانند آن به فقير بدهند(1)، امّا اگر روزه براى خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نيست و كفّاره هم ندارد، ولى بعداً قضا مى كند.

سؤال 398: از مسأله 1453 رساله حضرتعالى (مسأله فوق) استفاده مى شود كه اگر روزه گرفتن براى حمل زنان باردار ضرر داشته باشد روزه بر اين دسته از خانمها واجب نيست و بعداً قضا نيز ندارد و فقط بايد كفّاره مدّ طعام بدهند. آيا چنين برداشتى صحيح است؟

1. بهتر آن است كه بجاى گندم و جو، نان را انتخاب كند و در اين صورت احتياط واجب آن است كه نان به اندازه اى باشد كه گندم خالص آن 750 گرم باشد.

[ 123 ]

جواب : آرى صحيح است.

مسأله 399: زنانى كه بچّه شير مى دهند، خواه مادر بچّه باشند يا دايه، اگر روزه گرفتن باعث كمى شير آنها و ناراحتى بچّه شود روزه بر آنها واجب نيست; ولى براى هر روز همان كفّاره (يك مُدّ طعام) واجب است، بعداً نيز بايد روزه را قضا كنند، امّا اگر روزه براى خودشان ضرر داشته باشد، نه روزه واجب است و نه كفّاره، ولى بعداً بايد روزه هايى را كه نگرفته اند قضا نمايند.

مسأله 400: اگر كسى پيدا شود كه بدون اُجرت، بچّه را شير دهد، يا شخصى پيدا شود كه اُجرت دايه را بى منّت بپردازد، در اين صورت روزه گرفتن واجب است.

سؤال 401: زنى 63 ساله هستم كه شش بچّه به دنيا آورده ام، در دوران حاملگى و شير خوارگى بچّه هايم (حدود 12 سال) نتوانستم روزه بگيرم، پس از آن نيز تاكنون هر وقت خواستم روزه بگيرم دچار خونريزى معده شده ام و با توصيه پزشكان روزه نگرفته ام، حال تكليف بنده چيست؟

جواب : در حال حاضر شما مكلّف به روزه نيستيد و احتياط آن است كه اگر قدرت داريد براى هر روز به اندازه يك مدّ طعام به شخص مستحقّى بدهيد، همچنين براى ايّام گذشته كه روزه نگرفته ايد و تا سال بعد هم توانائى بر روزه نداشته ايد.

سؤال 402: دخترى به سنّ بلوغ رسيده، ولى به واسطه ضعف جسمانى توان روزه گرفتن در ماه مبارك رمضان ندارد و بعد از ماه مبارك هم تا سال بعد نمى تواند قضا كند، حكمش چيست؟

جواب : بايد كفّاره مُدّ طعام بدهد; يعنى براى هر روز معادل 750 گرم گندم، يا مانند آن، به فقير بدهد و قضاى اين روزه ها بر او واجب نيست.

روزه هاى حرام و مستحب

مسأله 403: روزه گرفتن زن (روزه مستحبّى) در صورتى كه حقّ شوهرش از بين

[ 124 ]

برود بدون اجازه او جايز نيست و اگر حقّ او از بين نرود نيز بنابر احتياط واجب بايد با اجازه شوهر باشد.

مسأله 404: براى زنانى كه در بين روز از عادت ماهانه يا نفاس پاك مى شوند مستحبّ است اعمالى كه روزه را باطل مى كند ترك كنند، هر چند روزه بر آنها واجب نيست.

[ 125 ]

14 احكام اعتكاف

مقدّمه:

اعتكاف يك برنامه مهمّ خودسازى است كه انسان را در مدّت چند روز به كلّى از مظاهر مادّى دنيا جدا مى سازد و در يك عالم روحانى و معنوى غرق مى كند و او را به نگريستن مجدّد به برنامه هاى اخلاقى و خودسازى و توبه از گناه و محاسبه و مراقبه وا مى دارد و در مجموع يك تولّد ثانوى محسوب مى شود، شايسته است مسلمانان از آن بهره گيرند و اين سنّت اسلامى را زنده نگه دارند.

سؤال 405: آيا اعتكاف اختصاص به مردان دارد، يا زنان نيز مى توانند معتكف شوند؟

جواب : فرقى بين زنان و مردان در استحباب اعتكاف نيست.

سؤال 406: آيا در اعتكاف زن و فرزند، اجازه شوهر و ولىّ لازم است؟

جواب : زن بنابر احتياط واجب بايد از همسرش اجازه بگيرد; ولى فرزندان بالغ احتياج به اجازه ولىّ ندارند.

سؤال 407: در جواب سؤال 499 كتاب استفتائات جديد، جلد دوم، آمده است: «بوئيدن عطريّات و بوهاى خوش، هر چند به قصد لذّت نباشد، براى معتكف حرام است» با توجّه به اين مسأله و با توجّه به اين كه غالب موادّ آرايشى بانوان داراى بوى خوش است، آرايش نمودن زن معتكف چه حكمى دارد؟

[ 126 ]

جواب : اشكال دارد.

سؤال 408: اگر زن معتكف را طلاق رجعى دهند، تكليفش چيست؟

جواب : اعتكافش باطل مى شود و بايد براى ادامه عدّه به خانه شوهر برود; زيرا زن در مدّت عدّه طلاق رجعى، نبايد از خانه شوهر خارج شود.

[ 127 ]

15 احكام خمس

مقدّمه:

خمس يكى از عبادات مالى است كه تحت شرائط ويژه بر افراد خاصّى واجب مى شود. خمس پشتوانه مطمئن و مناسبى براى بيت المال مسلمين مى باشد. خمس قسمتى از خلأ اقتصادى موجود در جامعه اسلامى را پر نموده و بودجه مورد نياز فعاليّتهائى كه جنبه دينى دارد را تأمين مى كند.

سؤال 409: آيا تعيين سال خمسى اختصاص به مردها دارد، كه به عنوان نان آور و مدير خانواده هستند، يا شامل زنان خانه دارى كه تحت سرپرستى مردها به سر مى برند و عايدات جزيى دارند نيز مى شود؟ در صورتى كه جواب مثبت است، آيا نحوه محاسبه خمس اموال آنان با مردان متفاوت است؟

جواب : هر كس درآمدى زايد بر مخارجش دارد بايد سال خمسى داشته باشد و بعد از گذشتن سال اموال خود را تخميس كند، و تفاوتى بين زن و مرد از اين جهت نيست.

سؤال 410: از آنجا كه اينجانبه معلّم هستم حساب سال جداگانه اى از شوهرم دارم، مى خواستم بدانم كه آيا به لوازم مصرفى، كه قسمتى از آن در پايان سال اضافه مى آيد، مانند لوازم آرايش خانمها، خمس تعلّق مى گيرد؟ بطور كلّى، آيا لوازم آرايش جزء مؤونه است، يا همه آن خمس دارد؟

[ 128 ]

جواب : اين لوازم در حدّ معقول جزء مؤونه است و هر گاه چيزى از آن آخر سال اضافه بيايد خمس دارد و اين در صورتى است كه باقيمانده واقعاً قيمت داشته باشد.

مسأله 411: در ميان بسيارى از خانواده ها معمول است كه جهيزيّه دختران را تدريجاً تهيّه مى كنند، چنانچه سال بر آن بگذرد خمس آن واجب است; ولى در مناطقى كه اگر جهيزيّه را قبلا تهيّه نكنند عيب محسوب مى شود، يا اين كه تهيّه آن جز به صورت تدريجى مشكل است، خمس ندارد.

سؤال 412: دخترى شاغل و در سنّ ازدواج مى باشم، بر خلاف آنچه در بين مردم متداول است، من به تدريج جهيزيّه ام را تهيّه نمى كنم، بلكه پولى كه هر ماه بدست مى آورم را تبديل به طلا نموده و نگهدارى مى كنم تا به هنگام نياز جهيزيّه را يكجا تهيّه كنم، تا هم نيازى به حفظ و نگهدارى نداشته باشد و هم مُد روز باشد. آيا به اين پس اندازها خمس تعلّق مى گيرد؟

جواب : آرى به اينها خمس تعلّق مى گيرد، ولى چنانچه در زحمت باشند ما به اينگونه افراد اجازه مى دهيم خمس آن را بر ذمّه بگيرند و هنگام توانايى بپردازند.

سؤال 413: شغلم آرايشگرى خانمهاست. در ضمن گاهى از اوقات براى همسايه ها لباس نيز مى دوزم، آيا به لوازم آرايشگرى و خيّاطى خمس تعلّق مى گيرد؟

جواب : به هر گونه ابزار كار خمس تعلّق مى گيرد، ولى اگر وسيله اى را براى زندگى شخصى بگيريد و گاهى از آن براى ديگران استفاده كنيد، خمس ندارد.

سؤال 414: آيا به شيربها و مهريّه خانمها خمس تعلّق مى گيرد؟

جواب : خمس ندارد.

سؤال 415: اگر خانمى داراى زينت آلات طلا باشد و برخى از آن نيز هديه باشد و سال بر آن بگذرد، آيا خمس دارد؟

جواب : چنانچه زينت آلات مزبور مورد نياز و جزء شؤون او بوده باشد خمس ندارد.

سؤال 416: مجبور شدم براى حلّ مشكلى از مشكلات زندگى، زينت آلاتم را

[ 129 ]

بفروشم، ولى اكنون بيش از يك سال پول آن نزد من است، آيا اين پول مشمول خمس است؟

جواب : مشمول خمس نيست.

سؤال 417: آيا حقوقى كه ازطرف بنياد شهيد به خانواده محترم شهداء پرداخت مى شود مشمول خمس است؟

جواب : بنابر احتياط لازم در سر سال، خمس زيادى را بدهند.

سؤال 418: بيشتر خانمهاى شهر ما قاليباف هستند; ولى معمولا خريد لوازم فرش و نيز فروش فرش و تصرّف در پول حاصل از آن، به عهده شوهر است; با توجّه به اين كه بافتن اين فرشها چندين سال طول مى كشد، چگونه حساب مى شود؟ آيا خمس آن بر عهده شوهر است، يا خود زن بايد بپردازد؟

جواب : فرش هنگامى كه آماده فروختن شد جزء درآمد آن سال محسوب مى شود و خمس آن بر عهده كسى است كه مالك آن فرش و درآمد آن است.

سؤال 419: خانمى زمين موروثى پدرى اش را فروخته و با پول آن خود و فرزندانش جهت عزيمت به حجّ، ثبت نام نموده اند. آيا در صورت گذشتن سال خمسى بر زمين يا پول آن، خمس به آن تعلّق مى گيرد؟

جواب : ارث مشمول خمس نيست; مگر اين كه قيمت زمين از زمانى كه مال الارث به او منتقل شده افزايش يافته باشد كه به افزايش آن خمس تعلّق مى گيرد، ولى اگر قبل از گذشتن سال، آن را براى نام نويسى هزينه كرده، در اين صورت چيزى بر او نيست.

سؤال 420: متأسّفانه شوهرم اهل پرداخت وجوهات شرعيّه نيست، تكليف من و فرزندانم چيست؟

جواب : به شما و امثال شما اجازه مى دهيم كه در صورت نياز در اموال او به مقدار نيازتان تصرّف كنيد و خمس آن را به ذمّه بگيريد و اگر بعداً توانايى پيدا كرديد بپردازيد و اگر توانايى پيدا نكرديد بخشوده خواهد شد.

[ 130 ]

سؤال 421: چنانچه پدرى كه ـ نعوذ باللّه ـ ثروتش از راه حرام بدست آمده، جهيزيّه اى براى دخترش تهيّه كند، يا هديه اى به او بدهد، آيا دختر مى تواند از آن استفاده كند؟ راه پاك كردن آن چيست؟

جواب : اگر يقين ندارد كه از مال حرام است، براى او اشكالى ندارد. و اگر يقين دارد، چنانچه مقدار حرام و صاحبانش شناخته شده نيستند، واجب است خمس آن را بپردازد و بقيّه پاك مى شود.

سؤال 422: آيا سيادت از طريق مادر به فرزندان او منتقل مى شود؟

جواب : بعضى از احكام سيادت، از جمله گرفتن خمس، منتقل نمى شود و سبب آن در كتب فقهيّه نوشته شده است.

سؤال 423: آيا مى توان به زن سيّده اى كه شوهرش سيّد نيست، ولى نيازمند است، از سهم سادات كمك نمود تا خرج شوهر و فرزندانش كند؟

جواب : اشكالى ندارد.

سؤال 424: چرا وقتى پدر خانواده سيّد است به فرزندانش سيّد مى گويند، ولى اگر مادر سيّد باشد به آنها سيّد نمى گويند؟

جواب : معمولا نسب انسان در عرف از طريق پدر منشعب مى شود، به همين جهت هميشه فاميل كودكان مطابق فاميل پدر ثبت مى شود، و در اسلام نسب خانواده از طريق پدر است; هر چند سيادت مادر نيز سبب احترام فرزند است.

[ 131 ]

16 احكام زكات

مقدّمه:

زكات نيز از عبادات مالى اسلام است و با شرائط خاصّى واجب مى شود. در اهميّت زكات همين بس كه خداوند متعال در نزديك به سى آيه قرآن، پس از دستور به نماز، سفارش به زكات مى كند، گوئى رابطه اى عميق بين نماز و زكات است، به گونه اى كه نماز بى زكات، نماز مقبولى نخواهد بود.(1)

روايات فراوانى نيز در مورد زكات وجود دارد، از جمله در روايتى مى خوانيم كه: «مانع زكات و شخصى كه زكات بر او واجب شده و نمى پردازد مسلمان از دنيا نمى رود!».(2)

سؤال 425: من بتازگى ازدواج كرده ام، مجموع طلاهايى كه همسرم و بستگانش و نيز بستگان و آشنايان خودم به من هديه كرده اند بيش از 15 مثقال معمولى (نصاب اوّل طلا) مى باشد و اكنون بيش از يك سال است كه از آنها استفاده مى كنم، آيا به اين طلاها زكات تعلّق مى گيرد؟ زكات آن چقدر است؟

جواب : زكات تنها به طلاهايى تعلّق مى گيرد كه به صورت سكّه رايج معامله باشد.

سؤال 426: خواهر شوهرم مقدارى از طلاجات خود را جهت استفاده در يك

1. وسائل الشيعه، جلد 6، صفحه 3، حديث 1.

2. وسائل الشيعه، جلد 6، صفحه 18، حديث 3 و 5.

[ 132 ]

جشن به رسم امانت به من داد و سپس بطور ناگهانى و بخاطر معالجه به خارج از كشور سفر كرد و اكنون بيش از يك سال است كه اين طلاها نزد من مى باشد و از آن استفاده مى كنم، شخصى مى گفت: «اگر كسى طلا قرض كند و يك سال نزد او بماند، بايد زكات آن را بدهد» آيا اين مطلب صحيح است و زكات بر من واجب مى باشد؟

جواب : همانگونه كه در مسأله بالا گفته شد اين گونه طلاها زكات ندارد.

سؤال 427: زن بيوه اى هستم كه براى حفظ ارزش اندك ذخيره اى كه دارم بيش از يك سال است كه آن را تبديل به 30 عدد سكّه بهار آزادى كرده ام. آيا به اين سكّه ها زكات تعلّق مى گيرد؟

جواب : چون اين سكّه ها بصورت پول رايج معامله در بازار به كار نمى رود زكات ندارد.

مستحقّين زكات

مسأله 428: هر گاه شوهر مخارج همسرش را نمى پردازد، ولى زن مى تواند از طريق حاكم شرع يا غير او حقّ خود را بگيرد، چنين زنى نمى تواند از زكات استفاده كند.

مسأله 429: زن مى تواند به شوهر فقير خود زكات دهد، هر چند شوهر زكات را بگيرد و صرف مخارج آن زن و اولادش كند.

سؤال 430: شوهرم مفقود الاثر گرديده است، جهت طلاق به دادگاه مراجعه كردم قرار شد چهار سال جستجو كنند و پس از آن حكم طلاق را صادر كنند. در اين مدّت از جهت نفقه واقعاً در مضيقه هستم، آيا مى توانم از زكات استفاده كنم؟

جواب : آرى، در چنين شرايطى استفاده كردن از زكات مانعى ندارد.

سؤال 431: شوهرم وضع مالى مناسبى ندارد و مخارج خانواده اش را به سختى تأمين مى كند، با توجّه به اين كه من سيّده هستم، آيا او كه سيّد نيست مى تواند زكات بگيرد و صرف مخارج ما نمايد؟

[ 133 ]

جواب : اشكالى ندارد.

زكات فطره

مسأله 432: اگر انسان نانخور كسى باشد، ولى قبل از غروب عيد فطر نانخور ديگرى شود، زكات فطره او بر عهده شخص دوم است; مثل اين كه دختر پيش از غروب به خانه شوهر رود كه شوهرش بايد فطره او را بدهد.

مسأله 433: زنى كه شوهرش مخارج او را نمى دهد و نانخور ديگرى است فطره اش بر عهده كسى است كه نانخور او مى باشد و اگر زن غنى است و از مال خود خرج مى كند بايد شخصاً فطره را بدهد.

[ 134 ]

[ 135 ]

17 احكام حــج

مقدّمه:

حج يكى از اركان مهمّ اسلام، و از بزرگترين فرائض دينى است. حج در تمام طول عمر انسان، طبق شرائط خاصّى، يكبار بر انسان واجب مى شود كه با انجام آن تولّدى دوباره مى يابد و «مانند روزى كه از مادر متولّد شده از گناهان پاك مى شود»(1). به بخشى از احكام حج توجّه فرمائيد:

سؤال 434: زنى مهريّه زيادى، كه به حدّ استطاعت حج مى رسد، از شوهرش طلبكار است، آيا به صرف طلبكارى مستطيع شده و حج بر ذمّه او مستقر مى شود؟ و هر گاه قبل از گرفتن مهريّه از دنيا برود، آيا لازم است شخصى را به نيابت از او به حج بفرستند؟

جواب : هر گاه گرفتن مهريّه از شوهر براى او عيب نباشد و مشكلى در زندگى او و شوهرش ايجاد نكند، مستطيع است و بايد به حج برود. و اگر نرفت، بايد ورثه او از مالش بردارند و حجّ او را اداء كنند.

سؤال 435: مهريّه خانمى چند برابر استطاعت او بوده است، آيا بعد از فوت او بر ورثه اش واجب است كه قبل از تقسيم اموال او مخارج حج را كسر كنند؟

1. به بحارالانوار، جلد 96، صفحه 26، 315، 316 و 341 مراجعه فرمائيد.

[ 136 ]

جواب : چنانچه زن در زمان حياتش، طبق عرف و عادت مى توانسته مهريّه را از شوهر بگيرد، مستطيع بوده و بايد از تركه او برداشته شود و چنانچه نمى توانسته مستطيع نبوده است.

سؤال 436: در بعضى از شهرها رسم شده است كه «انجام حج» به عنوان بخشى از مهريّه زن در عقد نامه ذكر مى شود، آيا به صرف اجراى عقد با چنين مهريّه اى، حج بر زن واجب مى شود، يا حكم ديگرى دارد؟

جواب : در صورتى كه مشروط به شرط خاصّى نباشد و مطالبه كردن زن مشكلى براى او ايجاد نكند مستطيعه است و بايد مطالبه كند و به حج برود.

سؤال 437: زن جوانى از طريق شوهر، دوستان و اقوام، در جشن عروسى داراى مقدارى طلا شده كه با پول آن مى تواند به حج مشرّف شود. آيا اين عروس خانم مستطيع است؟ يا چون زمان زينت و آرايش او مى باشد طلاى مذكور جزء مؤونه زندگى او است؟

جواب : اگر آن مقدارى كه دارد جزء شؤون او در مورد زينت است، مستطيع نيست.