طـبـق نـقـلى مـوسى پس از اين كه ماءموريت الهى را دريافت و به مقام پيامبرى برگزيدهشـد، نـزد همسرش بازگشت پس از چند روز او را با نوزادى كه تازه به دنيا آورده بود،بـه مـديـن فـرسـتـاد و خـود بـه طـرف مـصر روان شد. برخى گفته اند، آن ها را در همانصـحـرا رهـا كـرد و رفـت . تا پس از چند روز يكى از چوپانان مدين بدان جا آمد و آن ها راشـنـاخـت بـا خـود بـه مـدين و نزد شعيب برد و آن ها هم چنان نزد شعيب بودن تا وقتى كهقرعون غرق شد و موسى بنى اسرائيل را از دريا عبور داد. وقتى خبر به شعبى رسيد، آنهـا را نـزد موسى فرستاد. هم چنين نقل ديگر آن است كه موسى آن ها را همراه خود به مصربرد.
خداى تعالى چنان كه به موسى وعده داده بود، هارون را به كمك وى فرستاد و بدو الهامكـرد تـا بـه مـوسـى بپيوندند و در انجام ماءموريت خطير او شركت داشته باشد. بعضىگـفـتـه انـد كـه هـارون بـه دنـبـال وحـى الهـى از شـهـر مـصـر خـارج شـد و بـهاسـتـقـبـال مـوسـى شـتـافـت تـا وقـتـى كـه در كـنـار رودنـيـل او را ديـدار كـرد. طـبـرى در تـاريـخ خـود از سـدّىنـقـل مـى كـنـد كـه وى گـفـته است : موسى خاندان خود را به مصر آورد و شبانه به خانهمـادرش بـرد. مـادر موسى او را نشناخت و جاى گاههى به آن ها داد تا وقتى كه هارون واردخانه شد و حال ميهمان تازه وارد را پرسيد. او گفت : ميهمانى است كه به خانه ما آمده است. وقـتـى هـارون پـيـش وى آمـد و حـالش را پـرسـيـد، متوجه شد كه برادرش ‍ موسى است .بـرخـاسـت و دسـت بـه گـردن هـم انـداخـتـنـد و يـك ديـگـر را در آغـوش كـشـيـدنـد و پس ازاحـوال پـرسى ، موسى به هارون گفت : بيا تا نزد فرعون برويم كه خداوند ما را بهسوى او به رسالت فرستاده است . هارون نيز پذيرفت ، اما مادرشان فرياد زد كه اگربـه نـزد وى بـرويـد، شـمـا را به قتل خواهد رسانيد. ولى آن دو برخاستند و به دربارفرعون رفتند.⁽⁷⁶¹⁾
در قصر فرعون
متن فرمانى را كه خداى تعالى به موسى و هارون داد چنين است : تو و برادرت (هارون) بـا آيـات (و نـشـانـه هـاى )مـن برويد و در ياد كردن من سستى نكنيد. به سوى فرعونبرويد كه به راستى او طغيان كرده است ، اما با وى به نرمى سخن گوييد شايد متذكرگردد يا (از من بترسد.⁽⁷⁶²⁾
وقـتى موسى و هارون عرض كردند: پروردگارا! ما ترس داريم كه او بر ما ستم كنديا سركشى اش زيادتر گردد. خداى تعالى در پاسخشان فرمود: نترسيد كه منبا شما هستم ، مى شنوم و مى بينم .⁽⁷⁶³⁾
ايـن وعـده روشـن الهـى بـود كه آن دو را دل گرم ساخت و با اراده هاى آهين به سوى قصرفرعون به راه افتادند و گرنه فرعون چنان قدرتى در مصر پيدا كرده و به مردم مصراءنا ربكم الاعلى مى گفت و همه را به پرستش خود واداشته بود و مخالفان خودرا با سخت ترين شكنجه ها نابود مى كرد.
جـمـعـى از مـفسران در ذيل آيه وَ فِرْعَوْنُ ذُو الْأَوْت ادِ ؛فرعون صاحب ميخ ‌هاطـبـق روايـاتـى گـفـتـه انـد كه فرعون ميخ ‌هاى سختى داشت كه وقتى مى خواست كسى راشـكـنـجه كند، دستور مى داد او را بر زمين بخوابانند و دست ها و پاهاى او را با آن ميخ ‌هابه زمين بكوبند.
در داسـتـان سـاحـرانـى كه به موسى ايمان آوردند، آن ها را به همين شكنجه سخت تهديدكرد و به گفته برخى اين كار را نيز كرد و دستور داد آن ها را به همين ترتيب به درختها بياويزند و دست ها و پاهاى آن ها را با ميخ به درخت بكوبند.
درباره آسيه همسر خود نيز ـ كه پس از ساحران به موسى ايمان آورد ـ همين شكنجه را درنظر گرفت و فرمان داد او را در آفتاب بخوابانند و دست و پايش را به زمين بكوبند وسـنـگ بـسـيار سنگين و سختى را روى سينه اش بگذارند و به همان وضع رهايش كنند تاجان دهد.
سـتـم فـرعـون به جايى رسيد كه گفته اند ـ و پيش از اين نيز گذشت ـ كه وقتى ستارهشـنـاسان به او خبر دادند نطفه موسى در فلان شب بسته خواهد شد، دستور داد هيچ مردىاز بـنـى اسرائيل در آن شب پيش همسرش نرود. بيدادگرى او به حدّى بود كه شكم زنانحـامـله را مـى دريـد تـا بـه مـوسـى دسـت يـابـد و كـودكـان بـى گـنـاه بـنـىاسـرائيـل را سـر مـى بـريـد و كـسى نبود كه بتواند در برابر اين همه جنايت زبان بهاعتراض بگشايد يا از كسى دفع ستم بنمايد.
تاريخ ‌نويسان نوشته اند: قصرى كه موسى و هارون براى راهنمايى فرعون بر در آنآمـدنـد، مـيـان هفت قلعه محصور و مرتفع قرار داشت كه قلعه هاى مزبور تو در تو ساختهشده و حلقه وار قصر اصلى را در بر گرفته بودند و براى ساختن اين قصر بزرگ وقلعه هاى مزبور، هزاران نفر به خاك و خون كشيده شده بودند.
ميان هر قلعه تا قلعه ديگر صدها سرباز مسلح شب و روز پاس مى دادند و در بعضى ازقسمت ها نيز شيرانى درنده و تربيت شده وجود داشتند كه اگر دشمن بدان جا راه مى يافت، طـعـمه آن ها مى شد. هنگامى كه موسى و هارون بر در قصر آمدند، آن دو را به درون راهندادند و به گفته برخى روزها و بلكه ماه ها گذشت تا به درون قصر راه يافتند.
از مـحـمـدبـن اسـحـاق بـن يـسـار نـقـل شـده اسـت : دوسـال تـمـام مـوسـى و هـارون هـر روز صـبح بر در قصر فرعون مى آمدند و شام باز مىگـشـتـنـد و كـسـى جـرئت نـداشـت سـخـن آن دو را بـه گـوش فـرعـون بـرسـانـد وحـال آن دو را گـزارش دهد تا سرانجام روزى دلقك مخصوص ‍ فرعون ، سخنشان را اظهاركـرد و پـيـغـامـشـان را رسـانـيـد. هـمـيـن سبب شد كه فرعون آن دو را نزد خويش بخواند وگـفـتـارشـان را بـشـنـود. البـتـه بـعـضـى هـم مـعـتـقـدنـد كـه هـمـان روزاوّل كـه مـوسـى بـر در قـصـر آمـد، بـراى او اجـازه گـرفـتند و به درون قصر راه يافت.⁽⁷⁶⁴⁾
در چـنـد حـديـث نيز آمده است كه موسى عصاى هود را بر در قصر زد و درهاى تودرتو همهباز شد تا جايى كه قرعون موسى را بديد و دستور داد وارد قصرش كنند.⁽⁷⁶⁵⁾
بـه هـر صـورت دسـتـرسـى بـه فـرعون و رساندن پيام آسمانى حق به گوش او، كارآسانى نبود و مشكلات و خطرهاى زيادى در پيش ‍ داشت كه موسى به كمك برادرش هارونو بـا پـشـت گـرمـى بـه وعـده صـريـح خـداى تـعـالى كـه فـرمـود: مـن بـا شـما هستم.⁽⁷⁶⁶⁾ ايـن مـشـكلات را از پيش راه برداشت و خود را به حضور فرعون رسانده وپيام حق را به وى ابلاغ كرد.
به گفته بعضى ، فرعون دستور داد شيران تربيت شده را به سوى موسى و هارون رهاكنند، ولى با كمال تعجب ديد كه آن ها چون مقابل آن دو رسيدند، صورت را بر خاك نهادهو رام شدند.
ايـن منظره ابهتى از موسى در دل فرعون انداخت كه ناچار شد او و برادرش را به حضوربخواند و به سخنانشان گوش دهد.⁽⁷⁶⁷⁾
احتجاج با فرعون
موسى و هارون سخن را از اين جا آغاز كردند و گفتند: ما فرستاده پروردگار جهانيانيمبنى اسرائيل را با ما بفرست و از قيد اسارت و ستم رها ساز.
فـرعـون بـراى تحقير موسى و تكذيب سخن او نخست در جواب آن حضرت گفت : مگر مانـبـوديـم كـه تـو را در كـودكـى نـزد خـود تـربـيـت كـرديـم وسـال هـا از عـمـر خـويـش را در مـيـان مـا بـه سـر بـردى ؟ سـپـس بـه داسـتـانقتل آن مرد قبطى اشاره كرد و ادامه داد: و آن كارى را كه نبايد بكنى كردى و (سپاسمـا را نـداشـتـى ) كـفـران نـعـمـت مـا كـردى !⁽⁷⁶⁸⁾ بدين ترتيب هواست بگويد كهسابقه تو نزد ما به خوبى روشن است و ما تو را از كودكى بزرگ كرديم و وضع تورا مى انيم . پس از كجا به رسالت رسيدى و فرستاده پروردگار جهانيان گشتى ؟
موسى در جواب او فرمود: آن روز كه من آن كار را كردم (و آن مرد را كشتم ) از سرانجامآن آگـاه نـبـودم (و نـمـى دانـسـتم منجر به قتل آن مرد مى شود و من ناچار به ترك وطن مىشوم ) و چون از شما ترسيدم فرار كردم و پروردگارم به من حكم (و فرزانگى ) بخشيدو از پيغمبرانم قرار داد .⁽⁷⁶⁹⁾
بـه دنـبـال آن در پـاسـخ آن قسمت كه گفته بود: ما تو را در كودكى نزد خود تربيتكـرديـم و مـى خـواسـت ضـمـن تـحـقـيـر موسى منّتى هم بر سر آن حضرت بگذاردفـرمـود: مـگـر ايـن نـعـمـتـى اسـت كـه مـنـّت آن را بـر مـن مـى نـهـى در حـالى كـه بنىاسرائيل را به بردگى گرفته اى ؟.⁽⁷⁷⁰⁾
يـعـنـى مـنـشـاءآن مـاجـرا نـيـز ظـلم و سـتـم تـو بـود كـه بـنـىاسرائيل را بردگان خود دانسته و هر گونه ستمى را درباره آنان روا داشته اى تا آن جاكه دستور سر بريدن پسران آن ها را صادر كردى و آن دستور ظالمانه تو سبب شد كهمرا به دريا اندازند و دست تقدير به قصر تو و تحت كفالت تو درآورد اين چه منّتىاسـت كـه تـو بـر مـا دارى و چـه نعمتى است كه انتظار سپاس آن را از من دارى ؟ مگر ظلم وبـيـدادگـرى نـعـمت است يا زورگويى چون تو، حق سپاس بر كسى دارد و ولى نعمت مردمستمديده مى گردد؟ اين تو هستى كه نعمت هاى خد را ناسپاسى كرده و به جاى دادگسترىو رسيدگى به كار خلق خدا، آن ها را به بردگى گرفته و هر گونه ستمى را در موردآن ها روا مى دارى !
مولوى اين قسمت از گفت وگوى موسى و فرعون را در مثنوى به نظم آورده كه چند بيت آناين گونه است :