73-  هرگز مگوچيزى را كه موافق خواهش تو باشد هر چند آن را از روى بازى گفته و يا آن را لغو (وباطلى) گمان كنى چه بسا بازى كه آزاده‏اى را از تو رم داده، و لغو و باطلى كه برضرر تو شرّى را بكشاند.

74-  هر گاهبراى سخن جايگاهى نيابى (مثل جائى كه خريدار نداشته باشد) هرگز سخن مگو (كه جزرسوائى و سبكى نتيجه بخش نخواهد شد).

75-  هرگز سخنمگو مگر صاحب انصافى را، و ارشاد و راهنمائى مفرما مگر

ــــــــــــــــــــــــــــ ص  1224

76-  لا تكثرفتضجر، و لا تفرط فتسقط 10309.

77-  لا تقولنّما لا تفعله، فإنّك لن تخلو في ذلك من عجز يلزمك، و ذمّ تكسبه 10239.

78-  لا تقل مالا تعلم، فإنّ اللّه سبحانه قد فرض على كلّ جوارحك فرائض يحتجّ بها عليك 10373.

79-  لا يسوءنّكما يقول النّاس فيك، فإنّه إن كان كما يقولون كان ذنبا عجّلت عقوبته، و إن كان علىخلاف ما قالوا كانت حسنة لم تعملها 10378.

80-  لا تكنفيما تورد كحاطب ليل، و غثاء سيل 10416. طلب كننده راه راست را.

76-  بسيار مگوپس ملول گردانى، و افراط منما (كه هيچ حرف نزنى) پس سقوط كنى.

77-  چيزى را كهانجام نمى‏دهى هرگز مگو، زيرا كه تو در اين حال خالى نيستى از عجز و ناتوانى كهلازم باشد تو را و از مذمت و سرزنشى كه آن را كسب نمائى.

78-  چيزى كهنمى‏دانى نگو، زيرا خداى سبحان در حقيقت بر هر يك از اندامهاى تو واجباتى را فرضنموده كه بوسيله آنها بر تو احتجاج نمايد. (و از جمله فرائض حفظ زبان است).

79-  هرگز تو رابد نيايد (و ناراحت نشوى از) چيزى كه مردم در (بدى و مذمت) تو گويند، زيرا اگرچنانكه مى‏گويند باشد (و واقعيت داشته باشد و تو كردى) گناهى است كه عقوبت آنتعجيل شده و جلو افتاده، و اگر بر خلاف آن چيزيست كه مى‏گويند (و در تو نيست)حسنه‏اى است كه نكردى آن را.

80-  در ايرادسخن مانند جمع كننده هيزم در شب، و كف و آشغال روى سيل‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص  1225

81-  لا تقل مالا تعلم، فتتّهم بإخبارك بما تعلم 10426.

82-  لا يتّقيالشّرّ في فعله إلّا من يتّقيه في قوله 10795.

83-  لا يتمّحسن القول إلّا بحسن العمل 10797.

84-  الألفاظقوالب المعاني 2206.

85-  بيانالرّجل ينبى‏ء عن قوّة جنانه 4429.

86-  تكلّمواتعرفوا، فإنّ المرء مخبوء تحت لسانه 4500. مباش (براى اين كه تر و خشك و خوب و بدرا با خود آورند، تو هم رطب و يا بس بهم مباف بلكه در گفتارت دقت نما).

81-  آنچه را كهنمى‏دانى مگو، پس در خبر دادنت به آنچه مى‏دانى متهم شوى.

82-  از بدى دركردار خود پرهيز نكند مگر كسى كه (از بدى) در گفتار خود پرهيز نمايد.

83-  نيكوئىگفتار تمام نشود مگر به نيكوئى عمل و كردار.

84-  لفظهاقالبهاى معانيند (يعنى بايد در بكار بردن لفظ دقت كرد).

85-  بيان مرداز قوّت دل او خبر مى‏دهد (يعنى از سخن انسان مى‏تواند قوّت و ضعف قلب طرف رابفهمد، و لذا كسانى كه ترسو مى‏باشند بكنايه و يا خيلى آهسته صحبت مى‏كنند).

86-  سخن بگوئيدتا شناخته شويد زيرا كه آدمى در زير زبانش مخفى است (يعنى:

تا مرد سخن نگفته باشد

عيب و هنرش نهفته باشد

ديگرى گفته:

چو در بسته باشد چه داند كسى

كه گوهر فروش است يا پيله ور)

ــــــــــــــــــــــــــــ ص  1226

87-  جميل القولدليل وفور العقل 4776.

88-  حفظ ما فيالوعاء بشدّ الوكاء 4922.

89-  التّثبّتفي القول يؤمن العثار و الزّلل 1359.

90-  القولبالحقّ خير من العيّ و الصّمت 1462.

91-  إن أحببتسلامة نفسك و ستر معايبك فأقلل كلامك، و أكثر صمتك، يتوفّر فكرك، و يستنر قلبك، ويسلم النّاس من يدك 3725.

92-  أنا علىردّ ما لم أقل أقدر منّي على ردّ ما قلته 3767. 87-  گفتار نيكو و خوب حرف زدننشانه بسيارى عقل است.

88-  (در كتابشريف نهج البلاغه اين عبارت را در ضمن وصيّت به حضرت امام حسن-  عليه السلام-  «وتلافيك ما فرط من صمتك أيسر من إدراكك ما فات من منطقك» فرموده) نگهداشتن چيزى كهدر طرف است (مانند انبان و خيك و امثال آن) به بستن ريسمان سر آنست (يعنى هراندازه محكمتر بسته شود و در آن احتياط و دور انديشى ملاحظه شود آنچه در طرف استمحفوظتر خواهد ماند، و اين عبارت از ضرب المثلهايى است كه در مجمع الأمثال هم بهآن اشاره شده است).

89-  ايستادگىدر گفتار (و سخن نگفتن مگر بعد از تفكر) از برو در افتادن، و لغزيدن ايمنمى‏گرداند.

90-  گفتن حق بهتراز عاجز بودن و خاموشى است، (ولى اگر حق گفته نشود ناتوانى و خاموشى بهتر خواهدبود).

91-  اگر سلامتنفس، و پوشاندن عيبهاى خود را دوست دارى پس سخن خود را كم، و خاموشى خويش را بسياركن، تا فكر و انديشه‏ات بسيار، و دلت روشن، و مردم از دست تو سالم مانند.

92-  من برردّآنچه نگفته‏ام توانا ترم از خود، تا ردّ آنچه گفته‏ام (يعنى چيزى كه انسان نگفتهراحت است، چسبى به آن زده نمى‏شود، به خلاف آنچه انسان بگويد كه‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص  1227

93-  إنّكم مؤاخذونبأقوالكم، فلا تقولوا إلّا خيرا 3837.

94-  آفة النّقلكذب الرّواية 3947.

95-  آفة الحديثالكذب 3957.

96-  آفة الكلامالإطالة 3966.

97-  إذا نطقتفاصدق 3973.

98-  إذا حدّثتفاصدق 3989.

99-  إذا قلّالخطاب كثر الصّواب 4025.

100-  افرح بماتنطق به إذا كان عريّا من الخطاء 2318.

101-  أقللالمقال، و قصّر الآمال، و لا تقل ما يكسبك وزرا أو ينفرّ عنك حرّا 2342. از عهدهآن بر آمدن بسيار مشكل است، پس نبايد انسان تا ممكن است مطلبى را بگويد كه گرفتارشود).

93-  براستى كهشما به گفتارتان مؤاخذه خواهيد شد، پس نگوئيد مگر خوبى را.

94-  آفت نقلكردن دروغ حكايت كردن است.

95-  آفت خبردادن و صحبت كردن دروغ گفتن است.

96-  آفت سخنطول دادن آنست.

97-  هر گاه سخنگوئى پس راست بگو.

98-  هرگاه خبردهى پس راست بگو.

99-  هر گاه سخنگفتن كم شد درست گفتن بسيار شود (زيرا همراه با فكر و انديشه خواهد بود).

100-  به آنچهگوئى شادمان باش، هر گاه از خطا خالى باشد.

101-  گفتار راكم كن، و اميدها را كوتاه بنما، و مگو آنچه را كه براى تو گناهى را

ــــــــــــــــــــــــــــ ص  1228

102-  احذر كلّقول و فعل يؤدّي إلى فساد الآخرة و الدّين 2597.

103-  أحسنالقول السّداد 2865.

104-  كن حسنالمقال، جميل الأفعال، فإنّ مقال الرّجل برهان فضله، و فعاله عنوان عقله 7176.

105-  كلامالرّجل ميزان عقله 7234.

106-  كلامكمحفوظ عليك، مخلّد في صحيفتك، فاجعله فيما يزلفك، و إيّاك أن تطلقه فيما يوبقك7246.

107-  إذا قلّتالعقول كثر الفضول 4043.

108-  إذا أحسنتالقول فأحسن العمل، لتجمع بذلك بين مزيّة اللّسان، و فضيلة الإحسان 4145. كسب كند،يا از تو آزاده‏اى را برماند.

102-  از هرگفتار و كردارى كه به تباهى آخرت و دين مى‏كشاند دورى نما.

103-  بهترينگفتار قول راست و درست است.

104-  نيكوگفتار، نيكو رفتار باش، زيرا كه گفتار مرد (آدمى) دليل فضيلت او، و كردارش نشانهعقلش خواهد بود.

105-  سخن مرد(آدمى) ميزان عقل اوست.

106-  سخن توعليه تو محفوظ، در نامه عملت بايگانى شده است، پس آن را در آنچه تو را (به خداىبزرگ) نزديك گرداند قرار ده، و از اين جهت دورى نما در آنچه تو را به هلاكتاندازد.

107-  هر گاهعقلها كم شد زياده گوئيها و سخنهاى بيهوده فراوان خواهد گرديد.

108-  هر گاهگفتار را نيكو نمائى عمل را نيز نيكو نما، تا بدين وسيله ميان مزيت زبان و فضيلتاحسان جمع كرده باشى.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص  1229

109-  إذا طابقالكلام نيّة المتكلّم قبله السّامع، و إذا خالف نيّته لم يحسن موقعه من قلبه 4173.

110-  بعدلالمنطق تجب الجلالة 4265.

111-  من أكثرالمقال سئم 8396.

112-  إذا غلبتعلى الكلام فإيّاك أن تغلب على السّكوت 4061.

113-  عجبت لمنيتكلّم فيما إن حكي عنه ضرّه، و إن لم يحك عنه لم ينفعه 6284.

114-  لكلّ مقاممقال 7293. 109-  هر گاه كلام گوينده موافق قصد او باشد (يعنى حقيقت داشته و صاف وبى‏غش بوده و خود به آن عامل است) شنونده آن را خواهد پذيرفت، و چون مخالف نيّت اوبوده جايگاه آن از دل شنونده نيكو نخواهد بود (يعنى كلام جايگاه ندارد، دل آن رانخواهد پذيرفت).

110-  با ميانهروى در گفتار (كه نه زياد سخن گفته شود نه كم و يا با عدالت در سخن كه حق كشى درآن نشود) بزرگى ثابت مى‏شود.

111-  هرگاهبسيار سخن گويد مردم از او ملول شوند.

112-  هر گاه توبر سخن گفتن مغلوب شدى (يعنى نتوانى از راه بحث بر ديگرى غالب شوى) پس دورى كن ازاين كه بر سكوت مغلوب شوى (يعنى در چنين مواضعى سخن نگو، و سكوت را برگزين، و سكوتديگران بر سكوت تو غالب نشود.

113-  عجب دارماز كسى كه سخن گويد در چيزى كه اگر از او نقل شود او را زيان رساند، و اگر از اوحكايت نگردد او را سودى نبخشد.

114-  براى هرمقامى سخن گفتنى است (يعنى هر سخنى را نبايد هر جا گفت).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص  1230

115-  للكلامآفات 7319.

116-  لن يجديالقول حتّى يتّصل بالفعل 7413.

117-  من أكثرملّ 7662.

118-  من لانتكلمته وجبت محبّته 7941.

119-  من كثركلامه كثر سقطه (لغطه) 7965.

120-  من تفقّدمقاله قلّ غلطه 7966.

121-  من كثرمقاله لم يعدم السّقط 8116.

122-  من علمأنّه مؤاخذ بقوله فليقصّر في المقال 8124. 115-  براى سخن گفتن آفتهائى است (پسبايد با فكر سخن گفت).

116-  هرگزگفتارى سود ندهد تا بكردار بپيوندد.

117-  هر كهبسيار گويد يا عمل بسيارى انجام دهد ملول شود (يا ديگران از او خسته گردند).

118-  هر كهسخنش نرم باشد دوستى او ثابت گردد (و يا دوستى او بر مردم واجب خواهد بود).

119-  هر كه سخنگفتنش بسيار باشد افتادن (و خطا و لغزشش) بسيار گردد، (يا حرفهاى پوچ و بى‏معنى اوبسيار باشد).

120-  هر كهتفقد سخن خود كند (يعنى جستجوى حق و باطل آن) اشتباه او كم گردد.

121-  هر كهگفتارش بسيار باشد نمى‏شود كه خطا نكند.

122-  هر كهبداند كه به گفتارش مؤاخذه مى‏شود پس بايد سخن گفتن خود را كوتاه سازد (آرى درقرآن دارد: ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ ق 18، هيچسخنى را انسان نگويد جز آنكه در نزد آنست فرشته رقيب و عتيد كه آن را ضبطمى‏كنند).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص  1231

123-  أسوءالقول الهذر 2913.

124-  الإكثارإضجار 181.

125-  التّروّيفي القول يؤمن الزّلل 1311.

126-  خيرالكلام ما لا يملّ و لا يقلّ 4969.

127-  خيرالكلام الصّدق 4996.

128-  دع الكلامفيما لا يعنيك، و في غير موضعه، فربّ كلمة سلبت نعمة، و لفظة أتت على مهجة 5131.

الاستقامة

إقامة أمر اللّه

القويّ

باب الكاف

الكبر

المتكبّر

الكتاب و الكتابة

الكتمان

الإكثار

التكاثر

الكذب

الكاذب و الكذّاب

الكرم