مسأله 273: براى غسل و كفن و نماز و دفن ميّت بايد از ولىّ او اجازه بگيرند، شوهر نسبت به زن خود از همه أولى است، سپس كسانى كه از ميّت ارث مى برند، به ترتيبى كه در ارث بيان شد، ولايت بر ميّت دارند. و چنانچه در يك طبقه وارث مرد و زن باشد احتياط اين است كه از هر دو اجازه بگيرند.

غسل ميّت

مسأله 274: مرد نمى تواند زن را غسل دهد، همچنين زن نمى تواند مرد را غسل دهد، مگر زن و شوهر كه هر كدام مى تواند ديگرى را غسل دهد، هر چند احتياط مستحب آن است كه اگر ضرورتى نيست اين كار را نكنند.

مسأله 275: مرد مى تواند دختر بچّه اى را كه سنّ او از سه سال كمتر است غسل دهد و زن هم مى تواند پسر بچّه اى را كه سه سال كمتر دارد غسل دهد.

مسأله 276: اگر براى غسل دادن ميّت مرد، مرد پيدا نشود زنانى كه با او محرمند مى توانند او را غسل دهند، همچنين اگر براى غسل دادن ميّت زن، زن پيدا نشود مردهايى كه با او محرمند مى توانند او را غسل دهند، و بهتر است از روى لباس باشد.

مسأله 277: هرگاه زن، ميّت زن را غسل دهد، جايز است غير از عورت بدن او را برهنه كند.

سؤال 278: هرگاه براى غسل دادن ميّت زن، زن پيدا نشود و مردهائى كه با او محرمند بخواهند غسلش دهند، چگونه بايد غسل دهند؟ آيا بايد از روى لباس غسل دهند؟ يا مى توانند بدنش را برهنه كنند؟

[ 97 ]

جواب : در مورد محارم لازم نيست از روى لباس غسل دهند، ولى بايد عورت را بپوشانند.

سؤال 279: هرگاه زن در حال حيض يا نفاس يا جنابت از دنيا برود، آيا علاوه بر غسل ميّت، براى امور مذكور نيز بايد او را غسل دهند، يا همان غسل ميّت كافى است؟

جواب : غسل ميّت كافى است.

كفن و حَنُوط

مسأله 280: كفن زن بر عهده شوهر اوست، هر چند از خودش مال داشته باشد. و زنى كه طلاق رجعى گرفته، هرگاه پيش از تمام شدن عدّه بميرد، كفن او نيز بر شوهر است.

سؤال 281: اگر شوهر قدرت تهيّه كفن همسرش را نداشته باشد و خود زن نيز مالى نداشته باشد، هزينه كفن او بر عهده كيست؟ آيا بر عهده پدر و مادرش مى باشد؟

جواب : در صورتى كه پدر و مادر قدرت داشته باشند احتياط واجب آن است كه كفن را بدهند و اگر قدرت ندارند هزينه آن بر عهده بيت المال مسلمين است.

سؤال 282: آيا كفن كردن با پارچه ابريشم خالص يا طلا بافت براى ميّت زن نيز اشكال دارد، يا فقط براى مردان مشكل است؟

جواب : احتياط واجب آن است كه زن نيز در اين گونه كفنها كفن نشود.

سؤال 283: آيا در تعداد قطعه هاى واجب و مستحب كفن و نيز در كيفيّت و چگونگى آن، تفاوتى بين ميّت مرد و زن وجود دارد؟

جواب : در واجبات كفن تفاوتى نيست.

مسأله 284: زنى كه شوهرش مرده و هنوز در عدّه وفات است، حرام است خود را خوشبو كند، ولى اگر بميرد حَنُوط او واجب است.

[ 98 ]

سؤال 285: شركت بانوان در تشييع جنازه چه حكمى دارد؟ آيا تفاوتى بين تشييع جنازه ميّت مرد و زن و نيز تشييع جنازه بستگان نزديك و غير آن هست؟

جواب: معروف در ميان فقهاء كراهت شركت زنان در تشييع است.

نماز ميّت

مسأله 286: نماز ميّت پنج تكبير و چهار ذكر دارد كه تنها در ذكر چهارم بين ميّت مرد و زن تفاوت وجود دارد و در بقيّه مثل هم هستند، بنابراين هر گاه ميّت، زن باشد كافى است كه بعد از تكبير چهارم بگويد:

اَللّهُمَّ اغْفرْ لِهذِهِ الميّت و اگر اين ذكر را بگويد بهتر است: اَللّهُمَّ اِنَّ هذِه اَمَتُكَ وَ ابْنَةُ عَبْدِكَ وابْنَةُ اَمَتِكَ نَزَلَتْ بِكَ وَ اَنْتَ خَيْرُ مَنْزُول بِها، اَللّهُمَّ انّا لا نَعْلَمُ مِنْها اِلاّخَيْراً وَ اَنْتَ اَعْلَمُ بِها مِنّا اَللّهُمَّ اِنْ كانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ فى اِحْسانِها وَ اِنْ كانَتْ مُسيئَةً فَتَجاوَزْ عَنْها وَ اغْفِرْ لَها اَللّهُمَّ اجْعَلْها عِنْدَكَ فى اَعْلى عِلّييّنَ وَ اخْلُفْ عَلى اَهْلِها فِى الْغابِرينَ وَ ارْحَمْها بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحمينَ.

مسأله 287: مستحبّ است به اميد ثواب پروردگار، امام جماعت يا كسى كه فرادى نماز ميّت مى خواند، اگر ميّت زن است مقابل سينه اش بايستد.

مسأله 288: مستحبّ است به اميد ثواب پروردگار، زن حائض، در صورتى كه نماز ميّت را به جماعت مى خواند، در يك صف تنها بايستد.

سؤال 289: آيا زن مستحاضه كثيره كه غسل خود را انجام نداده و نيز زن نفساء درحكم زن حائض هستند، كه بايد در يك صف تنها بايستند؟ يا حكم فوق مخصوص زن حائض است؟

جواب : اين حكم درباره حائض و نفساء است و شامل مستحاضه نمى شود.

دفــــن

مسأله 290: اگر زن كافرى از دنيا برود و بچّه در شكم او نيز بميرد، چنانچه پدر آن

[ 99 ]

بچّه مسلمان باشد بايد زن را در قبر به پهلوى چپ پشت به قبله بخوابانند تا روى بچّه به طرف قبله باشد، حتّى اگر هنوز روح به بدن بچّه داخل نشده باشد (يعنى هنوز حسّ و حركت پيدا نكرده است) بنابر احتياط واجب به همين دستور عمل كنند.

سؤال 291: زن مسلمانى كه بچّه مسلمان هفت ماهه اى در شكمش بوده فوت كرده است، بعضى مى گويند: «بايد آينه اى در سمت پشت مادر قرار دهند، تا انعكاس صورت بچّه نيز به طرف قبله باشد» آيا اين كار لازم است؟

جواب : روبه قبله بودن مادر كافى است و گذاشتن آينه معنا ندارد.

مسأله 292: هر گاه بچّه اى دررحم مادر بميرد و ماندنش دررحم براى مادر خطر داشته باشد، بايد به آسانترين راه ممكن او رابيرون آورند، حتّى اگر ناچار شوند او را قطعه قطعه كنند اشكال ندارد، اين كار بايد در درجه اوّل بوسيله شوهرش، اگر اهل فنّ است، و در درجه بعد زنى كه اهل فنّ است انجام شود. و اگر ممكن نيست از مرد محرمى كه اهل فنّ است استفاده كنند و در غير اين صورت، ناچار بايد از مرد نامحرمى كه اهل فنّ است كمك بگيرند.

مسأله 293: هر گاه مادر بميرد و بچّه در شكمش زنده باشد، بايد فوراً بچّه را به وسيله كسانى كه در مسأله پيش اشاره شد از هر طرفى كه سالم بيرون مى آيد بيرون آورند و دوباره شكم او را بدوزند و حتّى الامكان بايد اين كار زير نظر اهل فن انجام گيرد و اگر اهل فن نباشد پهلوى چپ را بشكافند و بچّه را فوراً بيرون آورند.

مسأله 294: مستحبّ است به اميد اين كه مطلوب پروردگار باشد هنگام دفن اگر ميّت زن است از طرف عرض بدن او را وارد قبر كنند و به هنگام وارد كردن او، پارچه اى روى قبر بگيرند.

سؤال 295: چرا ميّت مرد را از طرف سر و بدن ميّت زن را از طرف عرض جسد وارد قبر مى كنند؟

رساله احكام براى بانوان

جواب : اين كار در مردان نوعى عبرت و در زنان براى رعايت اصول عفّت است.

[ 100 ]

سؤال 296: اگر ميّت زن است مستحب است به اميد اين كه مطلوب پروردگار باشد كسى كه با او محرم است او را در قبر بگذارد و اگر محرم نباشد خويشانش او را در قبر بگذارند.

نبش قبر

مسأله 297: نبش قبر مسلمان، يعنى شكافتن قبر او، حرام است; هر چند طفل يا ديوانه باشد. و منظور از نبش قبر آن است كه آن را طورى بشكافند كه آثار بدن ميّت ظاهر شود; بنابراين اگر بدن ظاهر نشود اشكال ندارد، مگر اين كه موجب هتك و بى احترامى باشد; ولى نبش قبر در چند مورد حرام نيست، يكى از موارد آن، نبش قبر براى انجام يك مطلب شرعى كه اهميّت آن از شكافتن قبر بيشتر است، مثل اين كه بخواهند بچّه زنده اى را از شكم زن حامله (كه دفن شده است) بيرون آورند (البتّه روشن است كه بچّه، مدّت كمى بعد از مادر ممكن است زنده بماند).

سؤال 298: خواهرم فوت كرده و به جز من، كه يك زن تنها و از كار افتاده هستم، كسى ندارد. به من وصيّت كرده كه بدنش را به كربلاى معلّى انتقال دهم و در آن سرزمين پاك و معطّر از عطر شهداى كربلا دفن كنم، اكنون راه كربلا بسته است و مدّتى است كه بدن او را بدون دفن كردن در محلّى به امانت گذاشته ام، آيا تأخير در دفن بخاطر انجام وصيّتش جايز است؟ آيا انتقال آن جسد از محلّى كه به امانت گذاشته ام نبش قبر محسوب نمى شود؟

جواب : احتياط آن است كه هر چه زودتر بدن او را دفن كنيد.

سؤال 299: دختر پانزده ساله اى در حادثه تصادف ماشينى از دنيا رفت و او را به خاك سپرده اند. اكنون مدّتى است كه خويشاوندان و آشنايان وى ، مخصوصاً خواهر بزرگترش، مرتّباً او را در خواب مى بينند كه اصرار مى كند بيايند او را ببرند; چون او زنده است و آنقدر اين خوابها تكرار شده كه وضع روحى خانواده آن مرحومه را به

[ 101 ]

مخاطره افكنده و سلامتى آنها را مختل كرده است; آيا نبش قبر در اين مورد جايز است؟

جواب : با توجّه به ضرورت ناشى از نگرانى شديد اين خانواده و عدم صدق هتك احترام در مورد سؤال و مراعات احتياط (در انجام حدّاقلّ نبش لازم) جايز است.

سؤال 300: شوهرم قبل از فوتش يك قبر دو طبقه در بهشت زهراء براى من و خودش تهيّه كرد، ايشان سال قبل فوت كرد و در طبقه پائين آن قبر دفن شد، حال پس از فوت من، آيا شكافتن اين قبر و دفن جسد من در طبقه اوّل آن جايز است؟

جواب : در صورتى كه بدن سابق ظاهر نشود اشكالى ندارد.

چند مسأله ديگر

سؤال 301: آيا جايز است زن در مرگ نزديكان و عزيزانش صورت و بدن خود را بخراشد و به خود لطمه بزند و يقه پاره كند؟

جواب : هيچ يك از امور فوق جايز نيست، ولى پاره كردن يقه تنها در مرگ پدر و برادر جايز است.

مسأله 302: هر گاه مرد در مرگ زن يا فرزند، لباس خود را پاره كند، يا زن در عزاى ميّت صورت خود را بخراشد، بطورى كه خون بيايد، يا موى خود را بكند، بنابر احتياط واجب بايد مانند كفّاره قسم را بدهد. (يعنى به ده فقير غذا دهد و يا آنها را بپوشاند و يا يك بنده آزاد كند) بلكه اگر خون هم نيايد به اين دستور عمل نمايد.

سؤال 303: معمولا خانمها به هنگام عزاى اموات صدا را بلند مى كنند، آيا اين كار جايز است؟

جواب : احتياط واجب آن است كه در گريه بر ميّت صدا را خيلى بلند نكنند و فرياد نكشند.

سؤال 304: آيا رابطه زناشوئى زن و شوهر پس از مرگ بكلّى قطع مى شود؟ يعنى مثلا به عكس و فيلمهاى بدون حجاب يكديگر نمى توانند نگاه كنند؟

[ 102 ]

جواب : نگاه كردن به آن عكسها و فيلمها اشكالى ندارد.

سؤال 305: دربعضى مناطق مرسوم است كه زنها پس از مرگ شوهران، يا بستگان نزديك خود، تا مدّتهاى طولانى لباس مشكى مى پوشند، صله رحم را ترك و از منزل خارج نمى شوند در مراسم شادى ديگران شركت نمى كنند، به مسافرت نمى روند، سر و صورت خود را اصلاح نمى كنند و حتّى بعضى از آنها با اين كه جوان هستند ديگر ازدواج نمى كنند، اين امور شرعاً چه حكمى دارد؟

جواب : ترك زينت در ايّام عدّه وفات لازم است، ولى ترك زينت به معنى ترك نظافت نيست و سزاوار است اين زنان بعد از گذشتن عدّه ازدواج كنند; مگر اين كه مانعى داشته باشند و ترك صله رحم نيز كار صحيحى نمى باشد.

[ 103 ]

12 مسائل نماز

مقدّمه: نماز رابطه انسان با خدا و مايه صفاى روح و پاكى دل و پيدايش روح تقوى و تربيت انسان و پرهيز از گناهان است. نماز مهمترين عبادات است كه طبق روايات «اگر قبول درگاه خدا شود عبادات ديگر نيز قبول خواهد شد و اگر قبول نگردد اعمال ديگر نيز قبول نخواهد شد»(1).

در آيات قرآن مجيد و روايات اسلامى و وصايا و سفارشهاى پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و ائمّه معصومين(عليهم السلام) از مهمترين كارهايى كه روى آن تأكيد شده نماز است. بدين جهت ترك نماز از بزرگترين گناهان كبيره محسوب مى شود.

سزاوار است انسان نماز را اوّل وقت بخواند و به آن اهميّت بسيار دهد و از تند خواندن نماز، كه ممكن است مايه خرابى آن گردد، جدّاً بپرهيزد. روح نماز «حضور قلب» است، بنابراين بايد عوامل حضور قلب را در خود تقويت كند، مثل اين كه معانى كلمات نماز را بفهمد و در حال نماز به آن توجّه داشته باشد و با حال خضوع و خشوع نماز را انجام دهد، بداند با چه كسى سخن مى گويد و خود را در مقابل عظمت و بزرگى خدا بسيار كوچك ببيند. و نيز كارهائى كه ارزش نماز و حضور قلب را كم مى كند انجام ندهد، مثلا در حال خواب آلودگى و خوددارى از بول و در ميان

1. مرحوم علاّمه مجلسى(رحمه الله) در جلد 80 بحارالانوار، صفحه 20 و 25، به اين روايت اشاره كرده است.

[ 104 ]

سر و صدا و در برابر منظره هايى كه جلب توجّه مى كند به نماز نايستد.

كارهائى كه ثواب نماز را زياد مى كند انجام دهد، لباس پاكيزه بپوشد، موهاى خود را شانه بزند و مسواك كند و خود را خوشبو نمايد و انگشتر عقيق به دست كند. اميد است كه خداوند مهربان همه ما را جزء نمازگزاران واقعى قرار دهد و عبادتهاى ناقص مارا به فضل و كرمش قبول فرمايد.

احكام اوقات نماز

سؤال 306: خانم بچّه دارى كه براى تطهير لباسهايش مشكل دارد، آيا بهتر است كه نماز ظهر و عصر را در اوّل وقت بخواند، يا صبر كند تا در آخر وقت با لباس پاك بخواند و بلافاصله نماز مغرب و عشاء را نيز با همان لباس پاك اقامه نمايد؟

آيا مردى كه وظيفه تربيت بچّه خردسالى را بر عهده گرفته، نيز همين حكم را دارد؟

جواب : بايد نمازها را در زمانى بخواند كه مى تواند با لباس پاك انجام دهد، و فرقى بين مرد و زن از اين نظر نيست.

سؤال 307: درمسأله 682 رساله توضيح المسائل حضرتعالى، يكى از راههاى شناخت فرا رسيدن وقت نماز را «شهادت يك مرد عادل» شمرده ايد، آيا «مرد» در اين مسأله خصوصيّت دارد، يا شهادت «زن» نيز كافى است؟

جواب : اگر شهادت زن نيز موجب اطمينان، يا ظنّ قوى شود، كافى است.

سؤال 308: هر گاه شوهر در اوّل وقت نماز تقاضاى تمكين كند، آيا اجابت تقاضاى او مقدّم است، يا انجام نماز اوّل وقت، كه از مستحبّات مؤكّد است و در روايات راجع به آن سفارش زيادى شده است؟ و اگر زن به خواسته شوهر اعتنا نكرد و به نماز پرداخت، نمازش چه حكمى دارد؟

جواب : اجابت شوهر مقدّم است، ولى اگر به نماز بپردازد گناه كرده، امّا نماز او باطل نيست.

[ 105 ]

سؤال 309: انجام نمازهاى مستحبّى مقدّم است، يا اجابت در خواست شوهر؟ مخصوصاً در نمازهاى مستحبّى كه وقت آن محدود است، به گونه اى كه اگر دعوت شوهر اجابت شود وقت آن تمام مى شود، كدام يك مقدّم است؟

جواب : اجابت دعوت شوهر (در صورتى كه در حدّ معمول و معقول باشد) مقدّم است.

پوشانيدن بدن در نماز

مسأله 310: زن بايد در موقع نماز تمام بدن، حتّى سر و موى خود را، بپوشاند ولى پوشاندن گردى صورت و دستها تا مچ و پاها تا مچ لازم نيست، امّا براى اين كه يقين كند كه مقدار واجب را پوشانده احتياط اين است كه مقدارى از اطراف صورت و قدرى پايين تر از مچ را هم بپوشاند.

مسأله 311: براى زنان پوشانيدن موهاى مصنوعى و زينتهاى پنهانى (مانند دستبند و گردنبند) نيز لازم است.

سؤال 312: آيا پوشش زن در نماز بايد طورى باشد كه از هيچ طرف، بدن او ديده نشود؟ آيا پوشاندن زينت و زيورهاى صورت و دست در نماز، در جايى كه نامحرم نيست، لازم است؟

جواب : پوشاندن تمام بدن در نماز، به استثناء وجه و كفّين و پاها تا مچ، از چهار طرف لازم است و زينت آلات اگر روى لباس باشد براى نماز اشكال ندارد.

سؤال 313: نماز خواندن با مانتو و شلوار و روسرى معمولى، يا بلوز و دامن و جوراب و روسرى معمولى، به گونه اى كه به جز گردى صورت و دستها تا مچ بقيّه بدن پوشيده باشد، چه حكمى دارد؟ اگر اين لباسها زينتى باشد چطور؟

جواب : اشكالى ندارد، هر چند چادر حجاب برتر است، و در صورتى كه لباس زينتى باشد، ولى در مقابل نامحرمان نباشد، آن هم اشكالى ندارد.

سؤال 314: استفاده از چادرهاى نازك، كه در برابر نور بدن نمايان مى شود، براى

[ 106 ]

نماز چه حكمى دارد؟

جواب : در صورتى كه در آنجا نورى نباشد كه بدن نمايان شود اشكالى ندارد.

سؤال 315: چنانچه زن هنگام نماز، يا پس از آن، دريابد قسمتى از اندامش كه پوشيدن آن لازم بوده، پوشيده نشده است، تكليف چيست؟

جواب : نمازش صحيح است.

سؤال 316: من در منزل معمولا با لباس آستين كوتاه و دامن (بدون شلوار و روسرى) به همراه چادر نماز مى خوانم; ولى دو مطلب برايم موجب سؤال شده است، از شما ممنون خواهم شد اگر جواب آن را بفرمائيد:

الف: به هنگام ركوع قسمتى از ساق پا و به هنگام سجده قسمتى از ساق دستم نمايان مى شود.

ب: گاهى از اوقات كه مى خواهم چادرم را مرتّب كنم، قسمتى از بدنم كه بايد پوشيده باشد آشكار مى شود، آيا اين موارد جزئى نيز براى نماز اشكال دارد؟

جواب : آرى ظاهر شدن ساق دست يا ساق پا و مانند آن اشكال دارد.

سؤال 317: در جايى كه شخص نامحرم و اجنبى به قصد تلذّذ به دستها (تا مچ) و گردى صورت زن نمازگزار كه زينت دارد، نگاه مى كند، نماز خواندن بدون پوشاندن آنها چه حكمى دارد؟

جواب : اشكالى ندارد، ولى احتياط واجب آن است كه خود را در معرض ديد نامحرم قرار ندهد.

سؤال 318: در جائى كه نامحرمى نيست، آيا زن مى تواند با چهره اى كاملا آرايش كرده (البتّه با رعايت حجاب لازم براى نماز) به نماز بايستد؟

جواب : اشكالى ندارد.

سؤال 319: فلسفه پوشش و حجاب زن به هنگام نماز چيست؟ مگر خداوند جميل و دوست دار زيبائيها، از همه كس حتّى شوهر به زن نزديكتر نيست؟ پس چرا زن بايد خود را در مقابل خداوند بپوشاند؟

[ 107 ]

جواب : زن بايد بهترين و مناسب ترين لباس را در مقابل خداوند بپوشد و بهترين لباس زن، حجاب كامل است، به علاوه اين سبب مى شود كه در موارد ديگر حجاب را فراموش نكند.

سؤال 320: آيا رعايت حجاب و پوشانيدن بدن در اعمال عبادى غير از نماز، همانند تلاوت قرآن و دعاء، فضيلتى براى زن محسوب مى شود؟

جواب : دليلى بر وجوب يا استحباب آن نداريم، ولى اگر مشكلى ايجاد نكند محترمانه تر محسوب مى شود.

شرايط لباس به هنگام نماز

سؤال 321: شوهرم اهل خمس و وجوهات شرعيّه نيست و تذكّرات و نصيحتهاى من نيز تا كنون مؤثّر نبوده است، با توجّه به اين كه يكى از شرائط لباس نمازگزار اين است كه غصبى نباشد، نماز من با لباسهايى كه از اين پولها تهيّه مى شود چه حكمى دارد؟

جواب : به شما و امثال شما اجازه مى دهيم كه در اين لباسها تصرّف كنيد و اگر مى توانيد وجوه شرعيّه آن را بپردازيد و اگر توانايى نداريد به ذمّه بگيريد و هر زمان موفّق شديد بپردازيد.

مسأله 322: نماز خواندن با لباس طلا بافت براى مردان جايز نيست و نماز را باطل مى كند، ولى براى زنان، در صورتى كه اسراف نباشد، اشكالى ندارد. در غير حال نماز نيز پوشيدن چنين لباسى براى مردان حرام است.

مسأله 323: زينت طلا، مانند انگشتر طلا و يا ساعت مچى طلا و مانند آن، براى مردان حرام است، و نماز با آن باطل است، و احتياط واجب آن است كه از استعمال عينك طلا هم خوددارى شود، ولى همه اينها براى خانمها در نماز و غير نماز جايز است.

مسأله 324: پوشيدن لباسى كه از ابريشم خالص است براى مردان حرام است،

[ 108 ]

حتّى عرقچين و بند شلوار، و نماز با آن باطل است. حتّى آستر لباس نيز نبايد از ابريشم خالص باشد، امّا همه اينها براى خانمها، چه در حال نماز و چه در غير نماز، جائز است.

سؤال 325: چرا استفاده از طلا و ابريشم در نماز و غير آن، براى مردان ممنوع و براى خانمها جايز است؟ فلسفه آن را بيان فرمائيد.

جواب : زينت جزئى از زندگانى زنان است و به همين دليل اسلام اجازه استفاده از زينت حتّى طلا و لباس ابريشمى (در حدّ معقول و دور از اسراف) را به آنها داده است.

مسأله 326: احتياط آن است كه مرد لباس مخصوص زنان، و زن لباس مخصوص مردان را نپوشد، ولى نماز با آن اشكال ندارد.

سؤال 327: منظور از اين كه فرموده ايد: «پوشيدن لباس مخصوص مرد براى زن و بالعكس اشكال دارد» چه نوع لباسى است؟ لطفاً توضيح دهيد.

جواب : منظور لباسى است كه در عرف عام مى گويند لباس زنانه است (ولى هرگاه فسادى بر آن مترتّب نشود حرام نيست).

سؤال 328: بسيار اتّفاق مى افتد كه زن در داخل منزل دمپائى شوهر يا شوهر دمپائى خانمش را مى پوشد، آيا اين كار اشكال دارد؟

جواب : اشكالى ندارد، بلكه لباسهاى مخصوص هر كدام را نيز اگر ديگرى بپوشد و مفاسدى بر آن مترتّب نشود اشكالى ندارد، امّا آنجا كه فسادانگيز است حرام مى باشد.

سؤال 329: گاهى از اوقات در نمايش ها و تئاترهاى مخصوص بانوان، كه تمام بازيگرها زن هستند، زنانى كه نقش مردها را بازى مى كنند ناچارند لباس مردانه بپوشند، آيا در اين صورت هم پوشيدن لباس مخصوص مردان اشكال دارد؟ يا اين اشكال مخصوص جايى است كه با چنين لباسى در جامعه ظاهر شود؟

جواب : آرى آن هم اشكال دارد.

[ 109 ]

سؤال 330: آيا منظور از لباس مخصوص زنان يا مردان، لباسهايى مانند روسرى و مقنعه و چادر و دامن است كه كاملا مختصّ به زنان است، يا حتّى كت و شلوار و بلوز و مانند آن، كه مرد و زن هر دو مى پوشند، را نيز شامل مى شود، هر چند شكل آنها متفاوت است؟

جواب : در صورتى كه شكل آنها متفاوت باشد جزء لباسهاى اختصاصى محسوب مى شود.

برخى از مواردى كه نجس بودن لباس يا بدن نمازگزار جايز است

مسأله 331: يكى از موارد عفو، خون كمتر از درهم است، كه اگر در لباس نمازگزار باشد، نماز خواندن با آن جايز است، به شرط اين كه از خون حيض و نفاس و استحاضه و خون سگ و خوك و مردار و خون حيوان حرام گوشت و همچنين خون كافر نباشد (بنا بر احتياط واجب).

سؤال 332: يكى از مواردى كه نجس بودن لباس نمازگزار جايز است لباسهاى كوچك نمازگزار، مانند عرقچين و جوراب است، آيا جورابهاى بلند زنانه، كه گاهى بجاى شلوار از آن استفاده مى شود، و نيز «كر ست» مشمول اين حكم مى باشد؟

جواب : جورابهاى بلند زنانه مشمول اين حكم نيست، ولى مورد دوم مشمول همين حكم است.

مسأله 333: يكى ديگر از موارد عفو، زنى است كه پرستار بچّه مى باشد و نمى تواند براى نماز به آسانى لباس طاهر تهيّه كند. هرگاه در شبانه روز يك مرتبه لباس خود را بشويد مى تواند با آن نماز بخواند، هر چند لباسش با بول بچّه نجس شود، ولى احتياط آن است كه لباس خود را براى اوّلين نمازى كه به جا مى آورد آب بكشد.

مسأله 334: هرگاه بتواند با وسايلى (مثلا با پوشكهاى معمولى) جلوى سرايت نجاست بچّه را بگيرد بايد چنين كند و نيز اگر لباسهاى متعدّد دارد بايد از لباس پاك استفاده كند.

[ 110 ]

سؤال 335: آيا در حكم فوق بين مادر بچّه و زن ديگرى كه براى پرستارى بچّه اجير شده، تفاوتى وجود دارد؟ اگر مردى پرستارى چنين بچّه اى را بر عهده بگيرد، آيا مشمول اين حكم مى شود؟

جواب : فرقى بين مادر و زنان ديگر، كه پرستارى بچّه را بر عهده دارند، نيست.

برخى از مستحبّات و مكروهات لباس نمازگزار

سؤال 336: آيا كراهت لباس سياه براى نماز، شامل چادر مشكى و همچنين عباى مشكى مى شود؟

جواب : معروف كراهت لباس سياه در نماز است و دليلى كه براى آن ذكر شده زن و مرد، هر دو، را شامل مى شود، ولى عبا از آن استثناء شده و بعيد نيست چادر زنان نيز مشمول استثناء باشد.

سؤال 337: در مسأله 790 رساله حضرتعالى آمده است كه: «استعمال بوى خوش در لباس نمازگزار به اميد ثواب مطلوب است». آيا براى زنى كه در مسجد نماز مى خواند، استعمال بوى خوش به هنگام نماز جايز است؟ مخصوصاً اگر بداند، يا احتمال دهد، كه به هنگام بازگشت از مسجد به سوى خانه، بوى آن را مرد نامحرم استشمام مى كند؟

جواب : در چنين صورتى احتياط اجتناب است.

مكان نمازگزار

مسأله 338: زن بايد در نماز، عقب تر از مرد بايستد و جاى سجده او از جاى سجده مرد كمى عقب تر باشد و الاّ نمازش باطل است، و در اين حكم محرم و نامحرم تفاوتى ندارد، ولى اگر ميان مرد و زن ديوار، يا پرده و مانند آن باشد، يا به اندازه ده ذراع (تقريباً 5 متر) فاصله باشد اشكال ندارد.

مسأله 339: اگر زن در كنار مرد، يا جلوتر بايستد و با هم وارد نماز شوند نماز هر دو

[ 111 ]

باطل است، امّا اگر يكى قبلا وارد نماز شده باشد نماز او صحيح و نماز دومى باطل است.

سؤال 340: با توجّه به اين كه شرط مذكور در دو مسأله بالا، در مسجدالحرام رعايت نمى شود و زنها در رديف مردها و گاهى جلوتر از آنها به نماز مى ايستند، نماز طواف و ساير نمازهاى واجب و مستحبّ آنها چه حكمى دارد؟

جواب : در آنجا اشكالى ندارد.

سؤال 341: آيا بودن پرده و ديوار و مانند آن، بين زنان و مردان در حال نماز خواندن و موعظه كردن لزومى دارد؟

جواب : بودن پرده بهتر است، ولى واجب نيست، مشروط بر اين كه موازين شرعى رعايت شود.

مسأله 342: بودن مرد با زن نامحرم در جاى خلوت، كه ديگرى نمى تواند به آنجا وارد شود، اشكال دارد و احتياط واجب ترك آن است و نماز خواندن در آنجا نيز اشكال دارد. همچنين نماز خواندن در محلّى كه مجلس گناه است، مثل اين كه در آنجا شراب مى نوشند، قمار مى زنند، يا غيبت مى كنند، اشكال دارد.

مسأله 343: براى زنها بهتر آن است كه نماز را در خانه بخوانند، ولى اگر خود را از نامحرم بخوبى حفظ كنند بهتر است در مسجد بخوانند و اگر راهى براى ياد گرفتن مسائل اسلامى جز از طريق رفتن به مسجد وجود ندارد واجب است به مسجد بروند.

اذان و اقامه

سؤال 344: آيا اذان و اقامه مردان و زنان مانند هم است، يا تفاوت دارد؟

جواب : تفاوتى با هم ندارد; ولى اگر زن مايل باشد مى تواند بجاى اذان كامل، تنها چهار تكبير و شهادتين را بگويد، و بجاى اقامه، دو تكبير و شهادت به وحدانيّت خداوند و نبوّت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) بدهد.

[ 112 ]

مسأله 345: در پنج مورد اذان ساقط مى شود و بنا بر احتياط واجب بايد آن را ترك كرد. يكى از آن موارد، نماز عصر و عشاى زن مستحاضه است كه بايد بلافاصله آن را بعد از نماز ظهر يا مغرب بخواند.

مسأله 346: اگر مرد اذان زن را بشنود اذان از او ساقط نمى شود، ولى اگر زن اذان مرد را بشنود از او ساقط مى شود.

مسأله 347: در جماعتى كه مردان و زنان شركت دارند، اذان و اقامه نماز جماعت را بايد مرد بگويد، ولى در جماعت زنان، اذان و اقامه زنان كافى است.

واجبات و مستحبّات نماز

سؤال 348: حكم نماز پيرزنى كه در قرائت و اذكار نمازش غلطهاى زيادى ديده مى شود و قدرت بر اصلاح و تصحيح آنها ندارد، چيست؟

جواب : اگر قادر به ياد گرفتن نباشد به همان شكل كه مى تواند بخواند.

مسأله 349: شايسته است در حال ايستادن (به هنگام نماز) مردان كمى پاها را باز بگذارند و زنان به هم بچسبانند.

سؤال 350: بعضى از فقهاء معتقدند كه خانمها به هنگام ايستادن در نماز، مستحبّ است دستها را روى سينه و آقايان روى رانها بگذارند. نظر حضرتعالى چيست؟

جواب : بهتر است كه زنها هم مطابق معمول دستها را بيندازند.

مسأله 351: واجب است زنان حمد و سوره نماز «ظهر» و «عصر» را آهسته بخوانند، امّا حمد و سوره نماز «صبح» و «مغرب» و «عشاء» را مى توانند بلند يا آهسته بخوانند، ولى اگر نامحرم صداى آنها را بشنود احتياط مستحب آن است كه آهسته بخوانند.

سؤال 352: آيا در مقدار خم شدن براى ركوع، و نحوه گذاشتن دست بر روى زانو به هنگام ركوع، و جلو و عقب بودن زانو در اين حال، بين زنان و مردان نمازگزار تفاوتى وجود دارد؟

جواب : احتياط آن است كه آنها هم دست ها را بر سر زانو بگذارند.

[ 113 ]

سؤال 353: آيا حضرتعالى علاوه بر مواضع هفتگانه كه به هنگام سجده بايد بر روى زمين قرار گيرد، جاهاى ديگرى از بدن زنان مانند آرنجها را مستحب مى دانيد كه بر زمين بگذارند؟

جواب : اين كار به قصد رجا خوب است; ولى واجب نيست.

مسأله 354: چند چيز در سجده به اميد ثواب الهى مطلوب است:

از جمله اين كه به هنگام رفتن براى سجده، مردان اوّل دستها را بر زمين بگذارند و زنان اوّل زانوها را، و سپس به سجده روند.

سؤال 355: آيا پس از سجده كيفيّت خاصّى براى نشستن خانمها مطلوب است؟

جواب : بهتر است مطابق معمول بنشينند.

سؤال 356: برخى از فقهاء فرموده اند: «بر مردها مستحب است كه موقع بلند شدن اوّل دستها و سپس زانوها را از زمين بردارند، ولى خانمها بتدريج و راست بايستند، به صورتى كه حجم بدن آنها كمتر ظاهر شود» نظر حضرتعالى چيست؟

جواب : رعايت اين كار خوب است.

سؤال 357: آيا مستحبّ است كه زنان به هنگام نماز زيور آلات خود را همراه داشته باشند؟

جواب : اين كار را به قصد رجاء انجام دهند.

برخى از مبطلات نماز

مسأله 358: يكى از مبطلات نماز باطل شدن وضو به هنگام نماز است; خواه عمداً باشد، يا سهواً، و يا از روى ناچارى، ولى خارج شدن خون از زن مستحاضه نماز را باطل نمى كند، به شرط اين كه به دستورات استحاضه عمل كرده باشد.

مسأله 359: هر گاه مرد، يا زن نامحرم، و حتّى بچّه اى كه خوب و بد را مى فهمد به نمازگزار يا غير نمازگزار سلام كند، جواب او واجب است.

سؤال 360: اگر مرد نامحرمى به زن نمازگزار سلام كند، آيا جوابش واجب است؟