 | |  |
مرحوم شعرانى: 1- ظاهراً ترجمه حجنة است كه بر سر دوك مى نهادند و باد ريسه تخته گردى است كه بر آخر دوك نصب مى كنند تا رشته ها از دوك بيرون نيفتد و درهم نشود.
2- قول صحيح تر در تفسير آن است كه اشاره به زنى خاص و معهود نيست چون غالب مفسران اين زن را به تعيين نمى شناختند و خداوند تعريف به مجهول نمى كند بلكه مثل زد خداوند شكستن عهد را به باز كردن ريسمان پس از رشتن چنان كه مثل زد كلمه طيبه را به شنجره طيبه و كلمه خبيثه را به شجره خبيثه نه درختى معهود و خاص و مثل زد صدقه در راه خدا را بدانه كشته كه هفت خوشه برآورد در هر يك صد دانه نه آن كه دانه خاص بدين صفت در خارج موجود باشد اما جماعتى از مفسرين پيوسته جزئيات و مشخصات و ماديات را به از كليات و مجردات درك مى كنند و همه چيز را بطبع خود حمل بر يك فرد معهود مى كنند و مؤلف قول آنها را نقل كرده است.
تتخذون ايمانكم دخلا بينكم.
مؤلف: اى دغلا و خيانة و مكرا و ذلك لنهمكانوا يحلفون فى عهودهم و يضمرون الخيانة و كان الناس يسكنون الى عهدهم ثم ينقضون العهد فقد اتخذوا ايمانهم مكرا و خيانة ان تكون امة هى اربى من امة.
مرحوم شعرانى: و روى فى بعض الاحاديث عن اهل البيت عليهم السلام فى هذه قرائة لكنها مختلفة ففى بعضها ان تكونوا ائمة ازكى و فى بعضها ان بكون ائمة و لابد ان تكون ائمة فى الرواية الاولى منصوبة و فى الثانية مرفوعة و لابدع فى اختلاف الرواية فى القرائة فانها منقولة شفاها بطريق الاحاد ثم بعد ان دونتفى الكتاب لم تكن مامونة من التصحيف و لذلك لايوخُ القرائة من الخبر الواحد.
مؤلف: وَ لا تَشْتَرُوا بِعَهْدِ اللّهِ ثَمَنا قَليلا.
مرحوم شعرانى: كلما جعله الانسان وثيقة على صحة ما يحكم او يامر به فهو يمين مثل ان يقول ان كنت كاذبا فليمت ولدى او يكن مالى صدقة او زوجتى طالقا الا ان المشروع منها ما جعل الله كفيلا عليه فيطلق اليمين على ماعاهد الله بوجه فبثبت حكم اليمين على العهد و قال كثير من الفقهاء يجوز للوالد وللزوج ان يقضا نذر الولد و الزوجة و استدلوا بما ورد من ان لهما نقض يمينهما و تدل الايات الاربعة على اطلاق اليمين على العهد و بالعكس و قال فى كشف اللثام ان احد هما غير الار ونقل عن الفخر عن ابيه ايضا و اختار عدم ثبوت حكم اليمين للعهد.
مؤلف: قال ابن عباس ان رجلا من حضر موت يقال له عبد ان الاشرع قال يا رسول الله ان امرا القس الكندى جاورنى فى ارشى فاقتطع من ارضى فذهب بها منى والقوم يعلمون انى لصادق ولكنه اكرم عليهم منى فسال رسول الله (ص) امرا القيس عنه فقال لا ادرى ما يقول فامره ان يجلف فقال عبد ان انه فاجر لايبالى ان يحلف فقال ان لم يكن لك شهود فخذ بيمينه فاما قام ليحلف انظره فانصر فافنزل قوله و لا تشتروا تعهدالله الايتان فاما قرا هما رسول الله (ص) قال امرؤ القيس اما ماعندى فينفد و هو صادق فيما يول لقد اقتطعت ارضه و لم ادركم هى فلياخد من ارضى ماشاء ومثلها معها بما اكلت منثمرها فنزل فيه و من عمل صالحا الاية.
مرحوم شعرانى: ليس المراد الشاعر المشهور فانه مات نحوا من ثمانين سنة قبل مبعث النبى (ص) و كان معاصرا لقباد ابى انوشيروان الذى ولد النبى (ص) فى اواخر ملكه و قيل مات امرو القيس سنة 565 ميلادية و بعث النبى (ص) سنة 610.
لِسانُ الَّذى يُلْحِدوُنَ اِلَيْهِ اَعْجَمِىٌّ (1)
مؤلف:زبان يعنى لغت كسى كه مى گردانندگفتار خودرا ازاستقامت بسوى اويعنى نسبت قرآن به وى مى دهندغيرمبين است يعنى فصاحت ندارد.
مرحوم شعرانى:كفار مى گفتند:لفظ ومعنى قرآن همه راآن مردعجمى به پيغمبرمى آموزدواين جواب ايشان است واماآنهاكه مى گفتندقصه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. نحل 105 /منهج الصادقين ج 5 ص 228
صفحه 252 |
هاى موسى وبنى اسرائيل وسايرانبياءراازاهل كتاب مى گيردوحكمت وتوحيدواصول قواعدوعقائدرابه فكرخودمى آميزدوجواب ديگرداده درآيه ديگرپس ازاين.
مؤلف: قيل نزلت قوله الا من اكره و قبله مطئن بالايمان فى جماعة اكرهوا وهم عمار وياسر ابوه و امه سمية و صهيب و بلال و خباب عذبوا و قبل ابو عمار امه و اعطاهم عمار بلسانه ما ارادوا منه ثم اخبر سبحانه بذلك رسول الله (ص) فقال قوم كفر عمار فقال (ص) كلا ان عمارا ملىء ايمانا من قرنه الى قدمه و اختلط اليمان بلحمه ودمه وجاء عمار الى رسول الله (ص) و هويبكى فقال (ص) ماورائك فقال شر يا رسول الله ماتركت حتى نلت منك و ذكرت آاهتهم بخير فجعل رسول الله (ص) يمسح عينيه و يقول ان عادوا لك فعدلهم بما قلت فنزلت الاية عن ابن عباس و قتادة.
مرحوم شعرانى: قال الجصاص وهو من اعاظم الحنفية بعد قصة عمار هذا اصل فى جواز اظهار كلمة الكفر فى حال الاكراه و الاكراه المبيح لذلك هو ان يخاف على نفسه او بعض اعضائه التلف ثم قال قال محمد بن الحسن يعنى الشيبانى اذا اكرهه الكفار على ان يشتم محمدا (ص) فخطر بياله ان يشتم محمدا آخر غيره فلم يفعل كان كافرا فان اعجلوه عن الروية و لم يخطر بباله شىء لم يكن كافرا انتهى بتخليص و ذلك لان المكره لم يقصد المعنى و لذلك لايصح كل شىء يتوقف و قوعه على القصد اذا وقع عن اكره كالبيع و الطلاق و غير ذلك و اما مالا يتوقف صحته على القصد فيقع مع الاكره.
مؤلف: اما حكم آيت اجماع علماست بر آن كه آن را كه او را روا باشد كه آنچه او را اكراه كنند بر كفر يا بر معصيتى، بكند.
مرحوم شعرانى: يعنى اجماع علماست بر آن كه اگر كسى را اكراه كنند بر كفر يا معصيتى جائز است آن كار را بكند و بهتر است تحمل كند و مرتكب كفر و معصيت نشود بالجمله تقيه مجوز معصيت است نه موجب آن مگر در قتل كه نه مجوز است و نه موجب و كسى را كه مجبور كنند به قتل ديگرى بايد از آن امتناع نمايد و اصلا تقيه نكند.
اِنَّ اِبْراهيمَ كانَ اُمَّةً قانِتاً.(1)
مؤلف:بدرستيكه ابراهيم بوده است جامع كمالات وفضائلى كه يافت نشدى مجموع آن مگرمتفرق دراشخاص بسياروامة بمعناى جماعت است ومجاهدگفته كه براى آنش امت خواندكه پيش ازالقاى وى درآتش بروى زمين غيرازوى مؤمنى نبودى پس او بتنهائى امتى بوددرطريق اسلام وقتاده فرموده كه وجه تسميه او به امت به آن اعتباراست كه همه امم ازيهودونصارى وعبده اوثان ومسلمانان معتقدبوده انددرصفات حسنه ونعوت پسنديده اووشهربن حوشب برآن است كه حقتعالى وى راامت گفته كه اوسبحانه زمين رادرهرعهدى به بركت 40 كس نگاه داردوبه روايتى 14 كس ودرآن عهدبغيرازوى امتى نبود.حقتعالى به بركت وجوداوكه قائم مقام 40 كس يا14كس بودزمين رانگاه داشت.واضح آن است كه براى آنش امت گفته كه هرخصلتى نيك كه درامتى وعالمى باشدبرطريق انتشاردروى مجموع بوده.كقوله:ليس من الله بمستنكه ان يجمع العالم فى واحد ودرانوارگفته كه آن حضرت رئيس موحدين است وقدوه محققين.جدال باجميع فرق مشركان كرده ومذاهب ضايعه ايشان به حجج دامغه باطل ساخته ولهذاحقتعالى ذكراوفرموده درعقب وصف مذاهب مشركان به شرك وطعن درنبوت وتحريم مااحل الله.
مرحوم شعرانى:امت بمعناى امام است چون وزن فعله به ضم فاءهميشه بمعنى من يفعل به است مثل قدوه بمعنى من يقتدى به واسوه بمعنى من يوتسى به وامت بمعنى من يؤتم به واين معانى كه مؤلف نقل كرده است همه تكلف است.
انّما جُعِلَ السَّبْتُ عَلَى الَّذينَ اخْتَلَفُوا فيهِ
مؤلف: روز شنبه بر آنان كردند كه در او خلاف كردند حسن بصرى گفت معنى آن كه بر ايشان كردند يعنى بد بود بر ايشان و ايشان را نبود بل بر ايشان بود از آنجا كه ايشان را در اين روز لعنت كردند و مسخ كردند.
مرحوم شعرانى: ايشان را نبود يعنى به سود ايشان نبود بر ايشان بود يعنى به زيان ايشان بود كلمه اول را ترجمه لام جاره عربى و دوم را ترجمه على گرفته است و لام براى نفع است چنان كه على براى ضرر.
مؤلف: كلبى گفت خداى تعالى موسى را فرمود تا بنى اسرائيل را فرمايد كه تعظيم روز آدينه كنند خلاف كردند و گفتند ما جز شنبه را تعظيم نكنيم كه شنبه آن روزى است كه خداى تعالى در او بياسود از خلق اشياء و خلاف كردند بر موسى(ع) چون عيسى بيامد و ترسايان را تعظيم روز آدينه فرمود خلاف كردند و گفتند ما امروز نخواهيم چه ما را نبايد كه عيد ما پس از عيد ايشان بود ما از اول اسبوع روز يكشنبه عيد كنيم.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. نحل 121 /منهج الصادقين ج 5 ص 234
صفحه 253 |
مرحوم شعرانى: روز جمعه اگر عيد شود آخر هفته است و شنبه اول هفته و اگر روز شنبه عيد شود يكشنبه اول هفته است و چون در خاطر مردم آن وقت اين معنى مركوز بود كه شنبه عيد و يكشنبه اول خلقت و اول هفته است نصارى گفتند ما اول هفته را عيد مى گيريم و يهود آخر هفته را تا عيد ما شش روز مقدم باشد نه جمعه را گيريم كه به ارتكاز ذهنى روز ششم هفته است و نزد مسلمانان اول هفته شنبه است و آخر هفته جمعه است و ظاهراً اين قصه اصلى ندارد و كلبى به حدس و احتمال چيزى مناسب فكر خود گفته است.
مؤلف: همام بن منبه روايت كند از ابو هريره كه رسول(ص) گفت «نحن الآخرون السابقون يوم القيامة» ما آخرين امتان و پيغمبران و سابقانيم روز قيامت. «غير أنهم اوتوالكتاب قبلنا» جز آن است كه ايشان را پيش از ما كتاب دادند و ما را پس از ايشان مردمان تبع مايند، امروز ماراست، يعنى آدينه و فردا جهودان راست يعنى شنبه، و پس فردا ترسايان را يعنى روز يكشنبه.
مرحوم شعرانى: حكما گويند تقدم بر پنج قسم است بالعليه و بالطبع و بالرتبه و بالفضيله و بالزمان و عوام پندارند تقدم منحصر در تقدم زمانى است و اهل حديث گويند متبادر از تقدم زمان است و صحيح همان است كه از اين احاديث معلوم مى شود كه منحصر به زمان نيست.
اُدْعُ الى سَبيلِ رَبِّكَ بِالحِكْمَةِ وَالمَوعِظَةِ الحَسَنَةِ وجادِلْهُمْ بِالَّتى هِىَ أحسَنُ ـ الآية
مؤلف: و مجادله كن و مناظره با ايشان بر وجهى كه نيكوتر باشد.
مرحوم شعرانى: حكما گويند اقسام علم منطق از جهت ماده پنج است يكى آن كه به برهان و دليل يقينى مطلبى را بر ديگرى ثابت كنند. دوم آن كه به دليل ظنى و مرغوب، سوم آن كه به مسلمات خصم وى را مجاب كنند به وجه نيكو، چهارم آن كه مغالطه كنند و به سخنان باطل بر خصم فائق گردند پنجم آن كه به شعر و تخييل حجت آورند خداوند به سه وجه اول امر فرمود چون مغالطه و شعر مناسب اثبات اصول و فروع دين نيست. اول فرمود سوى پروردگار خويش خوان به عقل و دليل و حكمت و آن را حكما برهان گويند دوم به دليل ظنى و مرغوب و پند و موعظه و آن را حكما خطابه گويند و از اين دو گذشته مجادله در سخن و اسكات مخالف را به وجه نيكو كن و آن را حكما جدل گويند و اين از معجزات علمى قرآن است.
اُدْعُ اِلى سَبيلِ رَبِّكَ بِالحِكْمَةِ وَالمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجادِلُهُمْ بِالَّتى هِىَ اَحْسَنُ
مرحوم شعرانى: قيل ان اقسام العلوم عند اهل المنطق خمسة البرهان والخطابة والجدل والشعر والمغالطة والدعوة الى الدين لايكون بالشعر ولا بالمغالطة فانحصر فى البرهان واليه اشار تعالى يقوله ادع الى سبيل ربك بالحكمه ثم الخطابة واليها الشارة بقوله والموعظة الحسنة ثم الجدال الحسن و اليه الاشاره بقوله و جادلهم و هذا من لطائف القرآن خصوصاً فى ترتيبه فى الذكر.
مؤلف: حمزه عبدالمطلب را هند بنت عتبه مثله كرده بود و شكم بشكافته و جگر او بگرفته خواست تا بخورد در دهانش سنگ شد تا بينداخت رسول را(ص) بگفتند رسول گفت حمزه از آن گرامى تر است بر خدا كه بعضى از او به آتش بسوزد چه حمزه اهل بهشت است و هند اهل دوزخ خداى تعالى نخواست تا خون حمزه به أحشاء هند مختلط شود آنگه گفت رحم الله حمزه خدا بر حمزه رحمت كند كه من او را نشناختم الا فعّال خير بود و رحم پيوند و اگر نه آنستى كه قومى محزون شوند بر اين رها كردمى تا خدا او را از شكم جانوران حشر كردى. آنگه گفت اگر خدا مرا ظفر دهد بر ايشان هفتاد كس را عوض حمزه مثله كنم خداى تعالى اين آيه فرتساد «و ان عاقبتم» اگر عقوبت كنيد به مثل آن كنيد كه ايشان كرده باشند شما را.
مرحوم شعرانى: پس مأكول جزء آكل مى شود.
و ان عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به.
مؤلف: و قيل ان الاية عامة فى كل ظلم كغصب او نحوه فانما يجازى بمثل ما عمل.
مرحوم شعرانى: و يثبت منه جواز التقاص فى الاموال وعدم وجوب الرجوع فيه الى الحاكم و ان كان له بينة يثبت بها حقه و كان ذلك سهلا عليه بغير مؤنة الا ان المديون ان كان مقرا باذلا و كان عين المال غير وجودة لايجوز التقاص بل يجب مطالبته حتى يقضى دينه من اى مال يريد فان قضاء دينه عليه.
مؤلف: و اگر صبر كنيد (لهُوَ خَير) آن بهتر باشد يعنى صبر بهتر باشد صابران را. رسول(ص) گفت صبر كنم و آن عزم كه كرده رها كرد.
مرحوم شعرانى: بعيد مى نمايد كه پيغمبر(ص) چنان از خشم و كين بى اختيار شود كه بى امر پروردگار اراده امرى فرمايد و خداوند بدان راضى نباشد و شايد اصلا اين قصص حدس و تخمين راويان است و آيات اين سوره به ظاهر مكى است نه مدنى و منسوخ بودن اين آيت را حدس اين عباس است.
سوره مباركه اسراء
صفحه 254 |
سُبْحانَ الَّذى اَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِالْحَرامِ اِلى الْمَسْجِدِالْاَقْصى.(1)
مؤلف: سُبْحاَن الذى اَسْرى بِعِبدِهِ لَيلا مِنْ المَسْجِدِ الْحَرام اِلى المَسْجِدِ الاَقْصى.
مرحوم شعرانى: استدل بعضهم بقوله من المسجد الحرام على ان الحرم كله او البلد كله مسجد لان الاسراء كان من بيت ام هانى و هذا ضعيف لان المسجد الحرام لفظ معروف يطلق على المسجد حقيقة و على غيره مجازا فكل حكم ورد فى الشرع للمسجد يجب ان يختص به و لا يعم بيوت البلد الابقرينة مع ان بعضهم قالوا ان الاسراء كانمن نفس المسجد.
مؤلف: روى ان البى (ص) قال اتانى جبرائيل (ع) وانا بمكة فقال قم يا محمد فقمت معه و خرجت الى الباب فاذا جبرائيل و معه ميكائيل و اسرافيل فاتى جبرائيل (ع) بالبراق و كان فوق الحمار و دون البغل خده كخدالانسان و ذنبه كذنب البقر و عرفه كعرف الفرس و قوائمه الابل عليه رحل من الجنة وله جناحان من فخذيه خطوه منتهى طرفه فقال اركب فركبت و مصيت حتى انتهيت الى بيت المقدس ثم ساق الحديث الى ان قال فلما انتهيت الى بيت المقدس اذا ملائكة نزلت من السماء بالبشارةو الكرامة من عند رب العزة وصليت فى بيت المقدس و فى بعضها نشرلى ابرهيم فى رهط من الانبياء ثم وصف موسى و عيسى.
مرحوم شعرانى: و مثل هذا يدل على العروج الروحانى مع الجسمانى.
مؤلف: و قال اكثر المفسرين اسرى برسول الله (ص) من دار ام هانى اخت على بن ابى طالب و زوجها هبيرة بن ابى وهب المخزومى و كان (ص) نائما تلك الليلة فى بيتها و ان المراد بالمسجد الحرام هنا مكة و مكة و الحرم كلها مسجد.
مرحوم شعرانى: الصحيح من الاقوال ان المعراج كان يقظة لان العروج فى النوم يمكن لكل احد و لايناسب قوله سبحان الذى فما نقل عن الحسن البصرى و حذيفة بن اليمان انه كان فى النوم يخالف الظاهر و قالت عايشة و غيرها انه صلى الله عليه و آله عرج بروحه و قالت عايشة ما فقد جسد رسول الله (ص) و لم تكن زوجد له (ص) حين المعراج كان فليس قولها عن خبرة باطنةو اورد الامام الرازى كثيرا من الشبهات و اجاب عنها و المسلم يجب ان يعترف به و يدفع ما يرد فى ذهنه من الشبه بان له مخلصا لاينبه له من لاعلم له بدخلة امر النبوة.
مؤلف:درذيل اين آيه روايتى نقل مى كندكه حضرت رسول(ص)وقتى كه جريان معراج خودرابراى مردم بازگوكردندبرخى دست مى زدندوبرخى سوت مى كشيدندوبرخى تكذيب مى كردندوهركدامى به نحوى مسخره مى كردند.
مرحوم شعرانى:ازاين سخن وسؤال واستعجاب معلوم مى گرددمعراج جسمانى بودوجماعتى ازمسلمانان صدراول مى گفتندحضرت پيغمبربه روح خود معراج رفت يعنى احاطه روحى برعوالم ملكوت يافت بيش ازآنچه هميشه براى اوحاصل بودوآنچه حديث وروايت ازاول قصه معراج تااينجاذكرشددليل معراج روحى مى گيرند.زيراكه آنچه پيغمبر(ص)درراه ميان مكه تابيت المقدس ديداززن عجوزكه مثال دنياست وظرف شيروآب وارواح انبياءدرمسجدالاقصى يادرسماوات وعزرائيل ومالك دوزخ وامثال آن چيزهائى نبودكه بى احاطه مطلق روحانى توان دريافت واگرديگرى ازافرادبشرهمراه پيغمبربوداينهارانمى ديدامااين استدلال صحيح نيست چون شايدمعراج روحانى وجسمانى باهم بود.
مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ
مؤلف: در اين دو روايت است.
مرحوم شعرانى: اختلاف دو روايت از دو جهت است يكى آن كه در روايت اول رؤياى نبوت بود و در روايت دوم در بيدارى. جهت دوم آن كه در روايت اول از مسجد الحرام بود و در روايت دوم از خانه ام هانى و روايت اول دست آويز آنها است كه معراج را به روح و رؤياى صالحه گويند و عامه اهل اسلام امروز برخلاف آن گويند و معراج را جسمانى دانند و جماعتى از قدما كه آن را روحانى مى گفتند اكنون منقرض گشتند و محمد بن اسحاق صاحب سيره توقف كرده گويد خدا داند چگونه بود به رؤيا يا بيدارى، بارى معراج به رؤيا چندان عجيب نيست كه اهل مكه منع كنند و جماعتى از مسلمانان برگردند از اسلام لابد تعجب آنان از جسمانى بود و خود پيغمبر كه حقيقت معراج خود را مى دانست نفرمود تعجب نكنيد من در خواب ديدم.
مؤلف: و بعضى حشويان گفتند روح او به معراج بردند و تن او در مكه بود.
مرحوم شعرانى: يعنى اخباريان عامه چون آنها معراج روحانى گفتند اما اخباريان شيعه به معراج جسمانى قائلند بلكه بعضى از آنها مبالغه و غلو به آن حد رساندند كه معراج روحانى را كفر دانستند.
مؤلف: آنگه گفت در راه چوبى ديدم كه هر كس از آنجا بگذشت جامه اش بدريد و اندامش بخراشيد گفتم اى جبرئيل اين چيست؟ گفت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. اسراء 1 /منهج الصادقين ج 5 ص 251
صفحه 255 |
اين مثل مردمانى است از امت تو كه به راه ها نشينند و راه زنند آنگه اين آيه برخواند «ولا تقعدوا بكل صراط توعدون».
مرحوم شعرانى: پيغمبر اكرم(ص) همه اين چيزها را در راه بيت المقدس ديد و گروهى از همين روايات چنان دانستند كه معراج روحانى است چون در راه بيت المقدس اين گونه امور ظاهر نيست كه همه به چشم جسمانى ببينند و اين ديدن ها خاص چشم نبوت بود و جواب آن است كه ديدن اين امور به چشم روحانى منافى آن نيست كه رفتن آن حضرت به مسجد اقصى به بدن جسمانى باشد وگرنه آنچه در آسمان ها مشاهده فرمود هم به چشم روحانى بود و اگر بالفرض كسى به وسيله ديگر در كره ماه و مريخ و كرات ديگر سماوى پياده شود بهشت و دوزخ و ملائكه را نخواهد ديد مگر چشم روحانى داشته باشد.
مؤلف: من در آسمان دنيا مى رفتم خروسى را ديدم موى گردن او سبز و سر و تن او سفيد كه از آن نيكوتر سبزى و سفيدى نديده بودم پاى هاى او در زير هفتم زمين بود و سر او در زير عرش بود گردن دو تا كرده دو بال داشت كه اگر بر افراشتى به مشرق و مغرب برسيدى چون شب به آخر رسد او پرها باز كند و به هم باز زند و خدا را تسبيح كند و گويد سبحان الله الملك القدوس الكبير المتعال لا اله الا الله الحىُّ القيوم. چون خروسان زمين آواز او بشنوند جمله به آواز آيند و خداى را تسبيح كنند و بال بر هم زنند. چون او ساكن شود خروسان زمين نيز ساكن شوند. چون دگر باره او بجنبد و آواز كند به تسبيح خروسان زمين ......................... كنند به موافقت او و جواب او.
مرحوم شعرانى: اگر گويى وقت ظهر و سحر در اصقاع زمين مختلف است چگونه در يك وقت كه خروس آسمانى مى خواند همه به صدا در مى آيند در جواب گوييم آن كه در بالاى آسمان است محيط به زمان است و گذشته و حال و اينده نسبت با او مساوى است مانند قول كلى كه بر جزئيات منطبق مى گردد مثلا منجم گويد در وسط اقليم چهارم 7 ساعت بعد از ظهر غروب است هر كسى اين سخن را بر ظهر و غروب خود تطبيق مى كند همچنين خواندن آن خروس بر همه اوقات منطبق است.
مؤلف: از آنجا بگذشتيم برسيديم به مردى تمام خلق نيكو صورت در او هيچ ضعفى و نقصانى نبود چنان كه در مردمان تمام سال باشد بر دست راست او درى بود از آنجا بوى خوش مى دميد و بر دست چپ او درى بود از آنجا بوى كريه مى آمد هرگه كه با دست راست نگريدى به آن در شادمانه شدى و بخنديدى چون با دست چپ نگرديدى دلتنگ شدى و بگريستى. گفتم اى جبرئيل اين كيست؟ گفت اين پدر تو است آدم و اين در كه به راست اوست در بهشت است و آن در كه در چپ اوست درِ دوزخ است چون بنگرد از فرزندان او يكى را به بهشت آرند شادمانه شود و بخنند و چون بيند كه از فرزندان او يكى را به دوزخ برند دلتنگ شود و بگريد.
مرحوم شعرانى: سهيلى در روض الانف شرح سيرهابن هشام ديدن انبيا را بر حالات خود پيغمبر منطبق كرده است و گويد اين مناسب علم تعبير است و هر كس پيغمبرى را در خواب بيند ديدن او حكايت از چيزى دارد كه شبيه حال ان پيغمبر بود از شدت و رخاء آنگاه گويد حال پيغمبر در مكه و هجرت آن حضرت به مدينه براى شكنجه و ازار كفار شبيه به حضرت آدم ابوالبشر است كه در جنت أمن و امان بود و او را ابليس از بهشت بيرون كرد حضرت رسالت نيز ابتداء در آسمان اول آدم را ديد و در آسمان دوم عيسى و يحيى را ديد كه مبتلا به يهود بودند و حالت دوم خود پيغمبر هم در آغاز ورود مدينه ابتلاى به يهود بود و در آسمان سوم يوسف را ديد كه به دولت و ملك رسيد و بر برادران ظفر يافت و عفو كرد و حالت سوم پيغمبر همچنين بود كه در مدينه كار اسلام بالا گرفت و بر اهل مكه ظفر يافت و عفو كرد و در آسمان چهارم ادريس را ديد معلم خط و كتابت و مروج علم و حالت چهارم پيغمبر پس از فتح مكه دعوت خلق شد به دين حق و نامه نوشتن به ملوك و دعوت امم و در اسمان پنجم هارون را ديد كه محبوب قوم بود و محترم و او را تعظيم كردند و حالت پنجم پيغمبر همچنين شد ميان عرب و غير آنان كه به دولت و عزت رسيدند و در آسمان ششم حضرت موسى را ديد و او با بيگانگان جنگ كرد و اهل توحيد را در منازل آنان مسكن داد و ديدن ابراهيم در آسمان هفتم دليل حج است و در آخر امر آن حضرت به حجة الوداع رفت با هفتاد هزار مرد والله العالم.
مؤلف: چنين مرا از حجاب به حجاب مى بردند تا هفتاد حجاب ببريدم سطبرى هر حجابى پانصد ساله راه و از حجاب تا به حجاب پانصد ساله راه پس.
مرحوم شعرانى: شايد اين عدد كنايه از كثرت باشد زيرا كه در بعض روايات ديگر هفتاد هزار و بيشتر هم آمده است و خداوند جل و علا منزه است از آنكه مانند ملوك بر تخت نشيند و پشت حجاب ها پنهان شود و حاجيان مردم را از ورود بى دستورى او منع كنند بلكه هو اقرب اليكم من حبل الوريد و هر وقت هر كس خواهد با خدا سخن كند مى تواند و اين حجاب هاى غير متناهى اجسام ملكوتيند مظاهر مراتب امكانى ميان هر ممكن و واجب، و ممكن هر چه در سير كمالى ترقى كند به وجوب نخواهد رسيد گرچه نزديك تر شود و پيغمبر(ص) در مقام قرب به منزلتى رسيد كه هيچ فرشته را نظير آن ممكن نشد و اين حجاب ها نه از آن جنس است كه تصور شود انسان به فرض قطع فضاى نامتناهى اين جهان و گذشتن از منظومه هاى شموس و كهكشان ها بدان ها رسد و به چشم ظاهر بيند بلكه اجسامى است
صفحه 256 |
ملكوتى كه اشرف كائنات پس از احاطه بر عوالم ملكوت كه به مراتب از اين عالم بزرگ تر است به ديدن و گذشتن از آن نائل آمد و الله العالم.
مؤلف: به سدره فرود آمدم جبرئيل را مى ديدم از پس پشت خود بدل، چنان كه از پيش روى مى ديدم او را به چشم.
مرحوم شعرانى: اصحاب معرفت گويند انسان در سير الى الله كه از اين عالم متوجه عالم اعلى گردد آغاز سير صعودى او من الخلق الى الحق آنگاه سير فى الحق باشد و چون باز گردد آغاز نزول سير من الحق الى الخلق پس سير فى الخلق بالحق و آنچه از خلق بيند در بازگشت غير آن است كه پيش از سفر من الخلق مى ديد چون اكنون هر چه بيند بالحق است و چون معراج را قياس به اسفار سالكين الى الله كنيم از آغاز آن تا رسيدن به سدرة المنتهى نظير سفر اول است و سير در حجب و تكلم با خداوند تا بازگشتن بسدرة المنتهى كمال سير فى الحق و نزول از سدرة المنتهى سفر من الحق الى الخلق بالحق و آن كه جبرئيل را هنگام بازگشت بدل و چشم از قدام و خلف ديد براى آن است كه مشاهده خلق در سفر ثالث بالحق است و برحسب مرتبه كامل تر از آنكه در سفر اول بيند.
مؤلف: آنگه جبرئيل مرا در بهشت بگردانيد هيچ جاى نماند در بهشت و الا بر من عرض كرد و به من نمود كوشك ها ديديم از زر و در و ياقوت و زبرجد و درختان ديدم از زر سرخ شاخ هاى آن از لؤلؤ سفيد و بيخ آن از سيم سفيد در زمين مشك اذفر فرو شده تا چنان بديدم و بشناختم كه گويى درج و غرف و اشجار و قصور و منازل آن بهتر شناسم از اين مسجد كه سال هاست كه در او مى آيم و مى شوم.
مرحوم شعرانى: بسيار فرمود كه بهشت يا دوزخ را ديدم در عرض جدار يعنى ديوار مسجد و غير آن اما در معراج احاطه كلى به جزئيات عالم ملكوت يافت و فرق ميان كشفى كه در آن شب بر آن حضرت شد با كشف هاى ديگر احاطه و كليت است و چنان كه گاهى انسان در اين جهان به شهرى سفر مى كند و يك جزء آن را اجمالا مى بيند و گاه به بيشتر شهرها و در هر يك مدتها مى ماند و به تفاصيل آن واقف مى گردد عالم ملكوت از اين جهان بسيار واسع تر و بزرگ تر است و آن احاطه كه پيغمبر(ص) بر آن عوالم در شب معراج دست داد براى هيچ بشر اتفاق نيفتاد و آنها كه گويند در خواب ديد او را به آسمان بردند مطلب را بسيار است و كوچك گرفتند و به حقيقت آن پى نبردند وگرنه چه جاى ذكر سبحان است اگر مردى در خواب بيند به آسمان رفته است.
مؤلف: در بهشت آن ديدم كه «لاعين رأت ولا اُذن سمعت ولا خطر على قلب بشر» كه هيچ چشم چنان ديده نيست و هيچ گوش چنان شنيده نيست و بر خاطر هيچ بشر چنان گذشته نيست از همه پرداخته و تمام كرده و معدّ نهاده گوش صاحبش مى دارند تا به او سپارند.
مرحوم شعرانى: يعنى منتظر صاحبانشان هستند. در سير اول كه پيغمبر(ص) از زمين به آسمان مى رفت بهشت را نزديك آدم ديد مجمل و چون از سفر من الحق الى الحق بازگشت به وجه ديگر تفصيلى مشاهده فرمود چنان كه گفتيم سفر فى الخلق پس از بازگشت سفر بالحق است و مشاهده خلق پس از بازگشت غير آن است كه پيش از سفر الى الحق مشاهده مى شد مانند طبيبى كه پيش از خواندن طب گياهى را بشناسد با آن كه پس از كمال علم و مهارت در آن نظر كند اما ذات پيغمبر(ص) از تشبيه به طبيب ناقص منزه است.
مؤلف: نسخ چيزى قبل فعله روا نباشد و قبل دخول وقته روا نباشد كه بدا بود و بدا بر آن كس روا بود كه عالم بود به علم محدث و قديم تعالى از اين منزه است.
مرحوم شعرانى: بدا آن است كه خداوند چيزى مقدر فرمايد يا بدان حكم كند پس از آن تغيير دهد و در مذهب شيعه بدا باطل است گرچه ديگران به ما نسبت مى دهند اما شبهه از گفتار بعض اهل حديث برخاسته چنان كه نسبت تحريف قرآن به ما مى دهند و ما از آن تبرى مى جوييم و تفصيل اين معنى را در حاشيه وافى و شرح اصول كافى نوشته ايم و به طبع رسيده هر كس خواهد بدان رجوع نمايد.
مؤلف: گفتند ما او را به اخبار آسمان و وحى خداى تعالى باور مى داريم به رفتن بيت المقدس به يك شب چرا باور نداريم.
مرحوم شعرانى: از اين انكار و تعجب كفار و اقرار مؤمنان معلوم مى گردد كه معراج به خواب ديدن نبود زيرا كه رسول(ص) مى دانست كه در حقيقت به عالم بالا سير كرده يا در خواب ديده است و بر خود آن حضرت مشتبه نبود و اگر در مقابل انكار كفار مى فرمود خواب ديدم به مسجد اقصى رفتم كسى تعجب نمى نمود و انكار نمى كرد آنها سفر جسمانى فهميدند كه انكار كردند و رسول(ص) آنان را بر اين اعتقاد تقرير كرد پس بايد به همين معتقد بود گرچه در ضمن سير جسمانى اشياء ملكوتى را نيز در راه بيت المقدس مشاهده فرمود چنان كه گذشت و ابوجهل و امثال وى منكر كشف نبوت هم بودند به طورى كه بشر بتواند به تفاصيل اماكن دور آگاه گردد نرفته و نزديك نشده اما نه به حد انكار سير جسمانى و در زمانى كه پيغمبر محراب مسجد مدينه را مقابل خانه كعبه نصب فرمود و گفت حجاب ها از پيش چشم من برداشته شد تا قبله را ديدم از منافقين انكارى نقل نشد و ظاهر است كه انكار معراج راجع به رفتن به جسم بود والله العالم.
مؤلف: در سوره والنجم بگفت فى قوله «ثم دنى فتدلى فكان قاب قوسين أو أدنى».
مرحوم شعرانى: در سيره حلبيه گويد خلاف است كه معراج در چه تاريخ بود بعضى 17 يا 27 ربيع الاول يا 27 ربيع الاخر يا 29 رمضان يا
صفحه 257 |
27 رجب و بعضى گويند در شوال و بعضى در ذى القعده و پيش از هجرت بود به يك سال يا دو سال يا سه سال.
مؤلف: روايتى نقل مى كندكه پيامبردرباره شب معراج مى فرمايد:ازانجابگذشتم فرشتگان بسيارديدم كه عددايشان خدادانددرميان ايشان فرشته اى ديدم كه اوراهزارهزارسربودروى وبرهررويى هزارهزاردهن ودردهنى هزارهزارزبان به هزارهزارلغت تسبيح خدامى كرد...
مرحوم شعرانى:اين حديث وامثال ان موجب شبهه انها است كه گويندمعراج دررؤيابوديامعراج روحى زيراكه شمارش اين عددووجودآن درعالم اجسام بى احاطه كلى روحى بعوالم ملكوت ممكن نيست وجواب آن اين است كه هيچكس منكر معراج روحانى واحاطه روح آن حضرت به عالم ملكوت نيست الااينكه انحصاردرروحانى خلاف ظاهراخباراست.
مؤلف(ص 252)روايتى نقل ميكندكه حضرترسول(ص)پس ازمراجعت ازمعراج خواستندتعريف قضاياى معراج كنندحضرت على(ع)برحضرت درتعريف قضاياسبقت گرفتندومعلوم شدكه خداوندعلى(ع)راواقف گردانيده است.
مرحوم شعرانى:ازاين روايت نيزمعراج جسمانى معلوم ميگردد،زيراكه اگرروحانى محض بودعلى(ع)نيزبدان نائل گرديدمگرحمل برمراتب كشف شودچنانكه برپيغمبر(ص)مشكوك شدوبرعلى(ع)ازدور،اماچنانكه گفتيم حمل برخلاف ظاهرجايزنيست.
مؤلف(ص252)درذيل همين آيه ميگويد:وبه جهت فرط جهالت وغوايت قريش بودكه حقتعالى اول فرمودكه من محمد(ص)به مسجداقصى بردم ونگفت كه به آسمان بردم چه اگردراول بارچنين تعجب ايشان بيشتربودى ودرتكذيب مبالغه بيشتركردندى پس اول گفت دراين سوره كه اورابه مسجداقصى بردم وچون به امارات وعلامات مذكوره تجويزآن كردندحديث معراج وبردنداورابه آسمان وبه عرش نزديك گردانيدن اورادرسوره النجم بيان فرمودفى قوله"فكان قاب قوسين اوادنى".
مرحوم شعرانى:ازاين كلام نيزمعراج جسمانى معلوم ميگرددوبايدالفاظ قرآن وحديث راحمل برظاهركردتاخلاف آن معلوم گرددوپيغمبر(ص)البته خودميدانست به روح عروج كرده است يابه جسم واگرباكفارميفرمودمن به روح عروج كردم تعجب آنهازائل مى شدپس معلوم ميگرددبه روح تنهانبودوعجب است محمدبن اسحاق صاحب سيره كه همه مورخان نقل غزوات وتاريخ حيات رسول(ص)ازاوگرفته اندپس ازنقل دوقول گويدخداونداين معراج به چه گونه بود.دربيدارى ويا خواب باآنكه اوخدمت حضرت امام محمدباقر(ع)ميرسيدوبرآن حضرت اعتمادداشت چرانپرسيدتاشبهه اش زائل گردد.
مؤلف: فاذا جاء وعد اولاهما بعثنا عليكم عبادا لنا و قرائة على عليه السلام عبيدا لنا.
مرحوم شعرانى: و كذلك فى قرائة الحسن و ذكرنا سابقا انه قلما يروى عن اهل البيت (ع) قرائة الا و يروى عن غيرهم مثلها و هكذا هنا يوافق القرائة المروية عنه اليه السلام قرائة المروية عن اميرالمؤمنين والصادقين عليهم السلام و يحمل على احد وجهين الاول انه يجوز كل واحد من القرائتين عندهم جميعا و الثانى عدم صحة احدى الروايتين.
مؤلف: و بخت نصر و لشكرش گبر بودند.
مرحوم شعرانى: گبر به اصطلاح زمان ما زردشتيانند و بخت نصر زردشتى نبود و بايد دانست بعضى افسانه هاى بى اصل و سخنان مبالغه آميز را كه مفسران ما از يهود و ديگران گرفته در ضمن تفسير آورده اند نبايد با اصل مفاد قرآن آميخت آنچه از قرآن استفاده مى شود آن است كه معبد بيت المقدس دوبار آباد شد و دوبار ويران و اين در تاريخ يهود مشهور است آبادى اول از آغاز دولت آنان بود تا زمان بخت نصر كه ويران شد و يهوديان پراكنده شدند و بار دوم از زمانى بود كه كورش پادشاه فارس آنان را بازگردانيد و بيت المقدس را ساخت و همچنان آباد بود تا در عهد روميان تيطوس آن را خراب كرد و يهوديان پراكنده شدند و آيه قرآن اشاره به اين دو است و جنگ ها كه ميان بنى اسرائيل و دشمنان واقع شد و منجر به شكست آنان و تصرف بيت المقدس شد بسيار است هيچ يك بدان حد نرسيد كه مستأصل گردند و مورخين نصارى آنها كه به اسلام و قرآن عنايت داشتند قول مفسران را متمم قرآن دانسته و ميان آنها امتياز ندادند اما اصل مفاد قرآن مطابق تاريخ آنها صحيح است و حضرت موسى(ع) در اول و آخر سفر مثنى به اين خرابى ها و آبادى ها خبر داده است و اقوالى كه مفسران از علماى يهود و ديگران اقتباس كرده چنان كه لازم نقل روايات شفاهى است در آن اشتباه و تصرف بسيار شده است و نصارى اغلاط آنان را موجب طعن بر قرآن دانستند نعوذ بالله.
مؤلف: و در ميان اين بنى اسرائيل بعضى صالحان و پيغمبر زادگان بودند خداى تعالى بر زبان بعضى پيغمبران امر كرد پادشاهى از پادشاهان پارس را نام او كورش و او مردى بود مؤمن.
مرحوم شعرانى: كورش از پادشاهان فارس است مؤسس سلسله هخامنشى كه در تاريخ ايران معروف نيست و ايرانيان بيش از اسلام از علم و كتاب بى بهره بودند و تاريخ مملكت و پادشاهان خود را نمى دانستند حتى نام كورش و سلسله هخامنشى را نشنيده بودند و مورخين عرب پس از اسلام به گمان اين كه ايرانيان خود از تاريخ خود با خبرترند هم تاريخ ايران را از عجم فرا گرفتند و افسانه هاى متداول كتب آنها را
صفحه 258 |
تاريخ پنداشتند و سلسله پيشداديان و كيان كه هرگز حقيقت نداشت و سلاطين افسانه را مانند جمشيد و لهراسب و كيقباد و كيخسرو در تاريخ نوشتند و در بعضى تفاسير كه نام كورش آمده است از يهود يا سريانيان عراق گرفته شده است چون آنان تاريخ حقيقى ايران را ميدانستند و در كتب خود نوشته بودند و امروز هم مردم تاريخ هخامنشى و نام سلاطين آنان را از كتب نصارى و مبادى يونانى فرا گرفته و آموخته اند وگرنه در زمان ساسانى ايرانيان غير تاريخ سلسله ساسانى كه معاصر بودند نمى دانستند و آن هم با غلو و مبالغه آميخته بود.
مؤلف: پس از آن به چند سال بر طاعت و استقامت به استادند بار دگر با سر معصيت شدند خداى تعالى پادشاهى را بر ايشان مسلط كرد نام او انطناحورس بغزاء بنى اسرائيل آمد تا به بيت المقدس آمد و اهلش را به بردگى برد بيت المقدس را بسوخت و ايشان را گفت اى بنى اسرائيل اگر با سر معصيت شويد ما با شما بر سر غارت و سبى شويم بنى اسرائيل با سر معصيت شدند خداى تعالى پادشاهى را بر ايشان مسلّط كرد از روم نام او فاقس بن اسايوس بيامد و با ايشان كارزار كرد در بر و بحر و برايشان غارت كرد.
مرحوم شعرانى: 1- كلمه صحيح آن انطياخوس يا انطياكوس است و او يكى از كسانى است كه بيت المقدس را فتح كرد چون اين شهر بارها مورد حمله واقع شد اما مقصود خداوند از اين دوبار يكى خرابى بخت نصر است و ديگرى تيطوس و سپاسيانوس چون در اين دوبار يهود پراكنده شدند و هيچ از معبد نماند و در جنگ هاى ديگر مغلوب مى شدند نه مستأصل.
2- نام صحيح او فلاويوس و سپاسيانوس است كه شهر را محاصره كرد و در هنگام محاصره به امپراطورى روم برگزيده شد حصار شهر را به پسر خود تيطوس سپرد و خود به روم رفت تيطوس هم شهر را گشود و ويران كرد و معبد را فرو ريخت و يهوديان را متفرق كرد. چنان كه هنوز پراكنده اند و معبد خراب بود تا به عهد عمر كه مسجد اقصى در جاى آن بنا كردند و آنچه مؤلف در اين روايت آورده صحيح ترين اقوال است اگر چه به تصرف ناقلين تصحيف و تحريف چندى در آن واقع شده است.
مؤلف: وحى كرد بشعيا كه پادشاه را بگو كه صدق نيت تو بدانستم دعاى تو اجابت كردم و اجل تو تأخير كردم تا پانزده سال و او را و لشكر او را از سنخاريب برهانيدم شعيا بيامد و پادشاه را خبر كرد.
مرحوم شعرانى: سنخاريب پادشاه آشور بود و پايتخت وى نينوا نزديك موصل و قصه محاربه او باحزقياه و هلاك لشكريان او در كتاب دوم ملوك از كتب مقدسه يهود مذكور است و گويند 185 هزار از لشكريان او يكشبه هلاك شدند اما اسارت او با پنج كس بدين تفصيل كه اينجا نقل شده در كتاب آنان مذكور نيست بلكه پس از هلاك لشكريانش از محاصره اورشليم پشيمان شده به نينوا رفت نزديك بيست سال پس از آن سلطنت كرد و چنان كه گفتيم اشتباه و تصرف در اين روايات بسيار است.
مؤلف: از يعلى بن مسلم از سعيد جبير كه او گفت مردى از بنى اسرائيل اين قصه مى خواند در تورات كه خداى تعالى در قرآن حكايت آن باز گفت فى قوله «فاذا جاء وعد اوليهما ـ الايه».
مرحوم شعرانى: البته مفسران ما اين حكايات را از علماى يهود شنيده و فرا گرفته بودند يهوديان هم در نقل قصص دقت كافى نكرده يا خودشان چنان كه بايد از تفاصيل كتب خود مطلع نبودند و در روايت هاى شفاهى اشتباهات بسيار راه يافته از اين جهت اعتبار بدانها نيست و اصل اين قصه را مولف از عرائس ثعلبى نثل كرده است در قصه ارميا و غرض ما از اين كلام آن است كه خوانندگان اگر خطا و غلط در اين حكايات بينند آن را نسبت به ائمه(ع) يا پيغمبر(ص) ندهند و مربوط به قرآن نشمارند مردم صدر اول مى خواستند تفاصيل اين حكايات را بدانند و چاره را منحصر در استفسار از علماى اهل كتاب دانستند و حق آن است كه تفاصيل آن لازم نبود و اصل موضع عبرت در قرآن مذكور و در اخبار متواتر است و بخت نصر را همه مردم مى شناسند و تسلط او بر يهود و خرابى بيت المقدس و اسارت يهود متواتر است اصل و منشا و سبب ملك و گزارش او به تفصيل و جزئيات اخبار او لازم نيست.
مؤلف: در مدت آن كه بخت نصر به شام بود صيحون ملك پارس فرمان يافت لشكر خواستند تا خليفه اختيار كنند تا به جاى او بنشيند گفتند توقف بايد كردن تا اين قوم از شام باز آيند كه ايشان وجوه لشكرند و خيار قومند.
مرحوم شعرانى: بخت نصر پادشاه بابل معروف ترين پادشاهان قديم و در ظلم و خونريزى مثل است و هم در آبادى كشور همتى عجيب داشت بعضى مورخان باغ هاى معلق بابل را كه ارم ذات العماد است نسبت به او مى دهند و سدها و كانال ها و نهرهاى بسيار از شط فرات و دجله براى مزارع كشيد و گويند نه عشر كتابخانه هاى بابل كه بر آجر به خط ميخى منقوش است به نام او است و تاريخ سلطنت او چنان در نظر مردم قديم مشهور بود كه بسيارى از يونانيان پس از وى، بلكه پس از اسكندر هم مبدء تاريخ را از سلطنت بخت نصر مى گرفتند چنان كه نصارى از ميلاد مسيح(ع) و بخت نصر فرزند نبوپالاسار پادشاه بابل بود و از جانب پدر به جنگ مصريان رفت و فرعون نكو را مغلوب ساخت و پس از پدر به پادشاهى نشست و چهل و دو سال پادشاهى كرد و در اين مدت چند بار با بنى اسرائيل مصاف داد تا آخر الامر صدقياه سلطان اسرائيليان را اسير كرد اما ارمياى پيغمبر را كه در زندان وى بود آزاد ساخت و با احترام به بال برد و ساير اخبار وى را در
صفحه 259 |
تواريخ بايد خواند كه امروز به دست آوردن تفاصيل آن آسان است و در اين ابواب كتاب ها بسيار نوشته اند بالجمله بخت نصر نزد دين داران از منفورترين و ظالم ترين ملوك و نزد اهل دنيا براى نظم و آبادى معظم و مكرم است.
ثم رددنا لكم الكرة عليهم.
مؤلف: اختلف المفسرون فى القصة عن هاتين الكرتين اختلافا شديدا.
مرحوم شعرانى: و القول الصحيح ان المرة الاولى هى غزاء بخت حيث اسرهم و خرب المسجد و انى بهم الى بابل فبقوا هناك الى ان استولى ملك من ملوك فارس مسمى بكورش فردهم الى الشام و بنا المسجد لهم فبقوا مدة من الدهر الى ان بعث يحيى و عيسى عليهما السلام فعتوا فبهث الله عليهمملكا من الروم حتى استالهم و خرب المسجد و بقى خرابا الى ان بناه عمر بن الخطاب فى خلافته.
مؤلف: و قيل ايضا ان سبب ذلك كان قتل يحيى بن زكريا عليه السلام و ذلك ان ملك بنى اسرائيل اراد ان يتزوج بنت امراته فنهاه يحيى عليه السلام و باغ امها فحقدت عليه و بعثته على قتله فقتله و قيل انه لم يزدل دم يحيى بن زكريا عليه السلام يغلى حتى قتل بخت نصر منهم سبعنى الفا او اثنين و سبعين الفا ثم سكن الدم.
مرحوم شعرانى: ان يحيى (ع) كان بعد ملك بخت نصر واشتبه الامر فى ذلك على الراوى.
فَاِذاجآءَوَعْدُالْآخِرَةِ.(1)
مؤلف:حديثى از سدى نقل ميكند كه هلاك بنى اسرائيل وخرابى بيت المقدس بدست بخت نصربده وقصه مفصلى را ذكر مى كند.
مرحوم شعرانى:اين روايت را مورخين وبسيارى از اهل حديث ضعيف دانندحتى تغلبى درعرائس باانكه اخبارسست بسيار اورده اين روايت راغير صحيح شمرده است چون بخت نصر صدها سال پيش از حضرت يحيى ميزيست وصحيح ان است كه پس ازقتل حضرت يحيى به هفتاد سال مردى از جانب امپراطور روم بربيت المقدس تاخت وقتل وغارت بسيار كرد ومسجدراويران ساخت وهمچنان ويران بود تا مسلمانان شام را بگشودندومسجد را ساختند ومره دوم كه درقران فرموده است اشاره به اين است.
مرحوم شعرانى ص 266:حكايت خوابهاى بخت نصروتعبيردانيال وطردشدن بخت نصرازحكومت بابل وبازگشتن وى به سلطنت دركتاب مقدس به هودذكرشده است بااندك اختلاف والبته راويان مانيزازكعب الاحبارووهب ابن منبه وامثال ايشان ازعلماءيهودنقل كرده امابه مقتضاى كتاب دانيال بخت نصرديوانه شدومانند سباع ازمردم گريزان گشت ودربيابانهاباوحوش بزيست نه انكه تنش به صورت انهامسخ شدونيزبرحسب كتاب ايشان سه تن ازبزرگان يهودرابراى مخالفت امرپادشاه درتنوراتش افكندندومانندحضرت ابراهيم برانهابردوسلام شدودركتاب اظهارالحق خواب اول بخت نصررابه دولت كلانيين وسلطنت مادودولت هخامنشى وغلب اسكندرودولت روم وفارس تأويل مى كندوان سنگ اسمانى كه مجسمه راشكست دولت اسلام بودوبه مقتضاى كتاب دانيال بخت نصربه خداى حقيقى ايمان اورد.
مؤلف: دانيال گفت تعبير اين خواب آن است كه اين صنم كه ديدى تويى و فرزندان تو و پادشاهانى كه از پس تو باشند اما سرش كه از زر بود آن تويى كه بهترين ايشانى و سينه كه از سيم بود پسر تو باشد.
مرحوم شعرانى: تعبير دانيال موافق كتاب او چنان است كه هر يك از قطعات صنم اشاره به دولتى است نه به پادشاهى خاص پس زر دولت بابل است كه در كمال قوت و بهجت و ثبات بود پس از آن دولت هخامنشيان فارس و برنج دولت اسكندر كه دولت فارس را بر انداخت و دو ساق پا اشاره به تقسيم جهان است ميان دو دولت روم و فارس اشكانى يا ساسانى و آن سنگ آسمان كه همه آنها را زايل كرد دولت اسلام است.
مؤلف: محمد بن اسحاق گفت سبب هلاك او آن بود كه چون ملك زمين او را مسخر شد خواست تا تعرض ملك آسمان كند و آن قصه در سورة البقره بگفتيم در حديث نمرود و مثل آن روايت كرد در بخت نصر و گفت هلاك او به پشه بود كه در دماغ او شد و دماغ او مى خورد و همه راحت او در آن بود كه چيزى بر سر او مى زدند تا آسايش يافتى گفتى چون من بميرم مغز من بكشافيد تا خود چيست در او.
مرحوم شعرانى: اجازه كالبد شكافى داد.
مؤلف: و گفتند از عهد ارميا و تخريب بخت النصر بيت المقدس را تا به قتل يحيى زكريا چهارصد سال و شصت و يك سال بود. براى آن كه گفتند از عهد خراب بيت المقدس تا به آن كه كه آباد كردند در عهد كورش احشويرس اصفهبد بابل از قبل بهمن اسفنديار هفتاد سال بود و از آنگه كه آبادان كردند تا آنگه كه اسكندر رومى بشد و جور كرد با ملك خود هشتاد و هشت سال بود و از ملك اسكندر تا به مولد يحيى زكريا(ع) سيصد و شصت و سه سال بود.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. اسراء 7 / منهج الصادقين ج 5 ص 263
صفحه 260 |
| | | |
