انسان تنها واقعيت بدنی نيست ، واقعيت اصيل انسانی واقعيت روح اوست‏
- روحی كه جوهرش جوهر علم و قدس و پاكی است - به خوبی می‏فهمد كه توحيد
به اصطلاح نظری علاوه بر اينكه پايه و زيربنای توحيد عملی است خود بذاته‏
كمال نفسانی است ، بلكه بالاترين كمال نفسانی است ، انسان را به حقيقت‏
به سوی خدا بالا می‏برد و به او كمال می‏بخشد . ( « اليه يصعد الكلم الطيب‏
و العمل الصالح يرفعه ») ( 1 ) .
انسانيت انسان در گرو شناخت خداوند است ، زيرا كه شناخت انسان ، از
انسان جدا نيست بلكه اصلی‏ترين و گرامی‏ترين بخش وجود اوست . انسان به‏
هر اندازه به هستی و نظام هستی و مبدا و اصل هستی شناخت پيدا كند ،
انسانيت - كه نيمی از جوهرش علم و معرفت و شناختن است - در او تحقق‏
يافته است .
از نظر اسلام ، خصوصا از نظر معارف مذهب شيعه ، جای كوچكترين شك و
ترديدی نيست كه درك معارف الهی قطع نظر از آثار عملی و اجتماعی مترتب‏
بر آن معارف ، خود هدف و غايت انسانيت است .
اكنون به توحيد عملی بپردازيم :
توحيد عملی يا توحيد در عبادت يعنی يگانه پرستی ، به عبارت ديگر ، در
جهت پرستش حق يگانه شدن . بعدا خواهيم گفت كه عبادت از نظر اسلام ،
مراتب و درجات دارد . روشن‏ترين مراتب عبادت ، انجام مراسم تقديس و
تنزيه است كه اگر برای غير خدا واقع شود مستلزم خروج كلی از جرگه اهل‏
توحيد و از حوزه اسلام است .

پاورقی :
. 1 فاطر / . 10

43