بخش های کتاب

يـعـنى : خدايى كه هفت آسمان وهمانند آنها, زمين را آفريد, فرمانش بين آنها فرودمى آيد (واجرا مى گردد) تا شما بدانيد كه او بر هر چيزى قادراست وعلمش به هرچيزى احاطه دارد.
همين يك آيه در شرف علم خصوصا علم توحيد بسنده مى كند.
آيه ديگر آنجاست كه مى فرمايد: (وما خلقت الجن والا نس الا ليعبدون ) ((69)).
يعنى : جن وانس را خلق نكردم مگر اينكه عبادت كنند (وبنده من باشند).
هـمـيـن يك آيه در شرف بندگى وعبادت كافى است , پس سزاواراست كه بنده جز به اين دو كار (يـعـنى علم وعمل ) مشغول نگردد وجز براى اين دو زحمت نكشد وبه چيز ديگر دل نبندد, چون غير از اين دو همه باطل وبيهوده اند وهيچ خير وحاصلى در آنها نيست .
ايـن را كـه فـهـميدى بدانكه در بين اين دو گوهر, گوهر علم برتر از گوهر عبادت است كه رسول خدا (ص ) فرمود:
144 ـ فضل العلم احب الى اللّه من فضل العبادة .
يعنى : فضيلت علم نزد خداوند سبحان , محبوبتراست از فضيلت عبادت .
145 ـ فضل العالم على العابد كفضل القمر على سائر النجوم ليلة البدر.
يعنى : برترى عالم بر عابد مانند برترى مهتاب است بر ستارگان در شب بدر.
146 ـ يا على , نوم العالم افضل من عبادة العابد يا على , ركعتين يصليهما العالم افضل من سبعين ركعة يصليهما العابد.. يـعنى : اى على !! خواب عالم برتر از عبادت عابداست .
اى على ! دو ركعت نمازى كه عالم بگزارد برتراست از هفتاد ركعت نماز عابد.
147 ـ يا على , ساعة العالم يتكى ء على فراشه ينظر فى العلم خير من عبادة سبعين سنة .
يـعـنـى : اى على ! زمانى كه عالم به بستر خود تكيه مى دهد ودر علم خود تفكر مى كند,از هفتاد سال عبادت برتراست .
ديدن چهره عالم بلكه ديدن درب خانه اش عبادت است .
واز على (ع ) روايت است كه فرمود:
148 ـ جـلـوس ساعة عند العلماء احب الى اللّه من عبادة الف سنة , والنظر الى العالم احب الى اللّه مـن اعـتكاف سنة فى بيت الحرام , وزيارة العلماء احب الى اللّه تعالى من سبعين , طوافا حول البيت وافـضـل مـن سبعين حجة وعمرة مبرورة مقبولة ورفع اللّه تعالى له سبعين درجة وانزل اللّه عليه الرحمة وشهدت له الملائكة ان الجنة وجبت له .
يـعنى : يك ساعت نزد علما نشستن در پيشگاه خداوند از هزار سال عبادت برتراست .
وديدن عالم , نـزد خـدا مـحـبـوبـتـراست از يك سال به اعتكاف نشستن درمسجد الحرام .
زيارت علما, دوست داشتنى تراست از هفتاد طواف , گردخانه كعبه وبرتراست از هفتاد حج وعمره قبول شده , خداوند عـالم را هفتاد درجه بالا مى بردورحمت را بر او نازل مى كند وملائكه شهادت مى دهند كه بهشت بر او واجب شده است .
امـا بـايـد تـوجـه شود كه مبادا عالم به علمش اكتفا كند واز عبادت وبندگى باز بماند كه در اين صـورت , عـلـمـش بـر باد خواهد رفت , چون علم به منزله درخت است وعبادت به منزله ميوه آن وارزش واهـمـيـت درخت به ميوه آن مى باشد وگر نه براى هيزم شدن ودر نهايت سوختن خوب است , بنابر اين , بنده خدا بايد هر دو را داشته باشد ولى بين اين دو, علم , مقدم است , چون هم علم اصـل واسـاس عمل است وهم در آن حديث شريف فرمودند علم پيشواى عمل است وعمل پيرو او, اين امامت وپيشوايى , دو وظيفه بر عهده ات مى گذارد: اول ايـنـكـه : بـايـد مـعـبـودت را بـشـنـاسى , چون معبود ناشناخته را كه نمى توان پرستيد وازاو فرمانبردارى كرد ـ دليلهاى عقلى مؤيد همين معناست .
دوم ايـنـكه : بدانى وظيفه ات در برابر آن معبود چيست وچگونه بايد عبادت واطاعت كنى تا مبادا عـمـلـى را كـه او خـوش ندارد, به عنوان اطاعتش انجام دهى كه اين را ازآيات وروايات مى توان استفاده كرد.
از عالمى پرسيدند علم برتراست يا عمل ؟ گفت : علم براى جاهل برتراست وعمل براى عالم .
عـلاوه بـر ايـنـها, مى دانى كه علم بدون عمل در فرداى قيامت , نفعى نخواهد داشت بلكه موجب گرفتارى صاحبش خواهد گرديد, مگر سخن رسول حق (ص ) رانشنيدى كه فرمود:
149 ـ ان اهـل الـنار ليتاءذون من ريح العالم التارك لعلمه , وان اشد اهل النار ندامة وحسرة رجل دعـا عـبدا الى اللّه فاستجاب له وقبل منه فاطاع اللّه فادخله الجنة وادخل الداعى النار بتركه علمه واتباعه الهوى .
يـعـنى : اهل جهنم از بوى بد عالمى كه اهل عمل نبود, در آزارند, بيشترين پشيمانى وحسرت در بـيـن اهـل جهنم مخصوص كسى است كه فردى را به راه خدا خواندوآن فرد پذيرفت وعمل كرد وخـداونـد اورا وارد بـهشت نمود, اما خودش داخل جهنم گرديد, چون علمش را ترك واز هواى نفسش تبعيت نمود.
سعيد بن هشام روايت كرده است كه شنيدم حضرت صادق (ع ) در مورد آيه : (فكبكبوا فيها هم والغاوون ) ((70)).
يعنى : معبودهاى دروغين وغاوون را در جهنم سرنگون اندازند فرمود:
150 ـ الغاوون هم الذين عرفوا الحق وعملوا بخلافه .
يعنى : غاوون , كسانى هستند كه حق را شناختند ولى بر خلافش عمل كردند.
ونيز فرمود:
151 ـ اشد الناس عذابا عالم لا ينتفع من علمه شيئا.
يعنى : شديدترين عذاب را عالمى دارد كه از علمش بهره اى نبرده است .
ونيز فرمود: 152 ـ تعلموا ما شئتم ان تعلموا فلن ينفعكم اللّه بالعلم حتى تعملوا به , لا ن العلماءهمتهم الرعاية , والسفهاء همتهم الرواية .
يـعـنى : هر چه مى خواهيد بياموزيد ولى خداوند متعال در برابر عملتان به شما بهره مى رساند, نه عـلـمـتان , چون علما سعيشان در به كار بستن دانسته هاست ولى , بى خردان وسفيهان , همتشان جمع آورى ونقل سخنان مى باشد.
در رابطه با فضيلت علم وعلما آيات وروايات بسيارى وارد شده منجمله : (شهد اللّه انه لا اله الا هو والملائكة واولوا العلم ) ((71)).
يـعـنـى : ذات اقـدس الـهى شهادت مى دهد كه وجزا معبودى نيست وملائكه واهل علم نيز (اين چنين شهادت مى دهند).
(هل يستوى الذين يعلمون والذين لا يعلمون ) ((72)).
يعنى : آيا آنانكه مى دانند با آنانكه نمى دانند برابرند؟.
امام صادق (ع ) فرمود:
153 ـ اذا كان يوم القيامة جمع اللّه الناس فى صعيد ووضعت الموازين فيوزن دماءالشهداء مع مداد العلماء فيرجح مداد العلماء على دماء الشهداء.
يعنى : وقتى روز قيامت فرا برسد, همه مردم در يك سرزمين جمع شده ترازوهاى سنجش اعمال نـهـاده مى شود, آنگاه خونهاى شهدا را با جوهر قلم علما مى سنجندكه در اين سنجش , جوهر قلم علما بر خونهاى شهدا برترى مى يابد.
يـكى از علما در تفسير اين حديث گفته است : سر برترى اين است كه خون شهيدبعد از مرگش , نفعى نمى رساند, ولى جوهر قلم عالم , پس از مرگ او, براى ديگران نفع دارد ((73)).
ونيز فرمود:
154 ـ اذا مـات الـمـؤمـن وتـرك ورقـة واحدة عليها علم تكون تلك الورقة سترا بينه وبين النار, واعطاه اللّه بكل حرف عليها مدينة اوسع من الدنيا سبع مرات .
يعنى : اگر مؤمن هنگام مرگش يك برگه از او باقى بماند كه در آن علمى گنجانده شده باشد, اين برگ , مانع وپوششى مى شود بين او وآتش جهنم .
وخداوند متعال درمقابل هر يك حرفى كه بر آن ورقه نوشته شده , يك شهر در بهشت به او مى دهد كه هفت برابر دنياست .
بـايـد توجه داشت كه منظور از اين علم , فقط حاضر ساختن مسائل علمى در صفحه ذهن يا بحث وجـدل واسـتدلال نيست , بلكه علمى است كه خوف بنده از خداوندمتعال را زياد كند ونسبت به اعمالى كه در آخرت نافع است , نشاط ايجاد نمايدوموجب ازدياد زهدش گردد.
امام موسى بن جعفر (ع ) فرمود:
155 ـ اولـى الـعلم بك ما لا يصلح لك العمل الا به , واوجب العلم عليك ما انت مسؤول عن العمل بـه , والـزم الـعلم لك ما دلك على صلاح قلبك واظهر لك فساده واحمد العلم عاقبة ما زادك فى عملك العاجل , فلا تشغلن بعلم ما لا يضرك جهله , ولا تغفلن عن علم ما يزيد فى جهلك تركه .
يـعـنـى : سـزاوارتـريـن علمى كه بايد به دنبالش باشى آن علمى است كه بدون آن عملت خراب مـى شـود وواجب ترين علم آن است كه فرداى قيامت در مورد عمل بدان ازتو سؤال خواهند كرد ولازمترين علم آن است كه صلاح وفساد جانت را به توبنماياند وپسنديده ترين عاقبت وسرانجام را علمى دارد كه موجب ازدياد اعمال نيك دنياى تو شود, پس مبادا وقت وعمر خودرا صرف آموختن چـيـزى كـنـى كـه اگـرنـدانى ضررى به حال تو ندارد ومبادا از علمى كه تركش موجب ازدياد جهلت مى گردد غافل بمانى .
اگـر بـه قـرآن كـريـم نـظـر كنى مى بينى كه اين كتاب انسان سازى , علما را اين چنين توصيف مى كند: (انما يخشى اللّه من عباده العلماء) ((74)).
يعنى : از بين بندگان , تنها علما هستند كه از خدا مى ترسند.
در ايـن آيـه خـداوند متعال علما را متصف به وصف خشيت نمود, يعنى آن كه خشيت ندارد, عالم نيست .
(امـن هو قانت اناء الليل ساجدا وقائما يحذر الاخرة ويرجو رحمة ربه قل هل يستوى الذين يعلمون والذين لا يعلمون ) ((75)).
يعنى : آيا آن كس كه در همه ساعات شب به عبادت پرداخته يا در سجوداست يا درقيام واز آخرت بيمناك است وبه رحمت پروردگارش اميدوار, با آن كه چنين نيست يكسان است ؟ بگو آيا آنانى كه مى دانند با آنانى كه نمى دانند برابرند؟.
در اين آيه علما را توصيف نموده است به : شب زنده دارى .
نماز شب خواندن .
راكع وساجد بودن .
وخوف ورجا داشتن .
(ذلك بان منهم قسيسين ورهبانا وانهم لا يستكبرون ) ((76)).
يـعـنـى : چـون بعض از اينان قسيس هستند وبعض ديگر رهبانى كه تكبر نمى ورزند,(قبل از اين مى فرمايد: دشمن ترين مردم نسبت به مؤمنين يهودند ومهربانترين آنان نصارى هستند).
منظور از قسيس , عالم مسيحى است كه نبايد تكبر داشته باشد.
امام صادق (ع ) فرمود:
156 ـ الـخشية ميراث العلم , والعلم شعاع المعرفة وقلب الا يمان , ومن حرم الخشية لا يكون عالما وان شق الشعير بمتشابهات العلم , كما قال اللّه تعالى : انما يخشى اللّه من عباده العلماء.
يـعنى : هراس از پروردگار, ميراث دانش است ودانش , شعاع نور معرفت وجان ايمان .
آن كس كه خشيت وهراس ندارد, عالم نيست اگر چه با دانسته هاى شبيه به علمش دانه جورا شكافد ((77)) , چون ذات اقدس الهى فرمود: در بين بندگان خدا تنهاعلمايند كه از او هراسناكند.
رسول خدا ـ صلى اللّه عليه وآله وسلم ـ فرمود:
157 ـ لا تـجلسوا عند كل داع مدع يدعوكم من اليقين الى الشك , ومن الا خلا ص الى الرياء, ومن الـتواضع الى التكبر, ومن النصيحة الى العداوة , ومن الزهد الى الرياء, ومن التواضع الى التكبر, ومن الـنصيحة الى العداوة , ومن الزهد الى الرغبة ,وتقربوا من عالم يدعوكم من الكبر الى التواضع , ومن الرياء الى الا خلا ص , ومن الشك الى اليقين , ومن الرغبة الى الزهد, ومن العداوة الى النصيحة .
يـعنى : نزد هر صاحب ادعايى كه شمارا به گرد خويش مى خواند ننشينيد كه يقين شمارا به شك تـبـديـل مـى كند واخلاصتان را مبدل به ريا مى نمايد.
تواضع را از شماگرفته , متكبرتان مى كند.
ونـصـيـحت وخير خواهى را زدوده , تخم عداوت ودشمنى را در دلتان مى كارد وبالاخره زهدتان تـبـديـل به دنياگرايى مى گردد, بلكه به عالمى نزديك شويد كه به عكس , بخواهد كبر شمارا به تواضع تبديل كند ورياءتان را به اخلاص مبدل نمايد.
شكتان بدل به يقين گردد واز دنيا گرايى به زهد روى نماييدودشمنى وعداوت را مبدل به خير خواهى ونصيحت گرداند.
حضرت عيسى (ع ) فرمود: 158 ـ اشقى الناس من هو معروف عند الناس بعلمه مجهول بعمله .
يعنى : بدبخت ترين فرد كسى است كه تنها به علمش معروف و نسبت به عملش ناشناخته باشد.
ونيز از آن حضرت نقل است كه فرمود:
159 ـ راءيـت حـجـرا مكتوبا عليه اقلبنى فقلبته فاذا عليه من باطنه : من لا يعمل بمايعلم مشوم عليه طلب ما لا يعلم , ومردود عليه ما علم .
يـعـنـى : سـنـگـى را ديدم كه بر رويش نوشته بود: مرا برگردان , وقتى كه برگرداندم ديدم در اندرونش نوشته شده : كسى كه به دانسته ها وعلومش عمل نمى كند, علم آموزيش به ضررش تمام مى شود وهرچه مى داند عليه او به كار گرفته خواهدشد ((78)).
خداوند متعال بر داوود نبى اينگونه وحى فرستاد: 160 ـ ان اهون ما انا صانع بعبد غير عامل بعلمه من سبعين عقوبة باطنية ان اخرج من قلبه حلاوة ذكرى .
يـعنى : اگر عالم به علمش عمل نكند, اورا به هفتاد عقوبت وعذاب باطنى ودرونى دچار مى كنم كه كمترين وكوچكترينش اين است كه شيرينى ذكرم را از قلبش مى برم .
واز رسول خدا (ص ) نقل است كه فرمود:
161 ـ الـعلم الذى لا يعمل به كالكنز الذى لا ينفق منه اتعب صاحبه نفسه فى جمعه ولم يصل الى نفعه .
يـعـنـى : علمى كه بدان عمل نشود مانند گنجى است كه خرج نگردد, صاحبش خودرادر جمع آورى آن به زحمت انداخته ولى به نفعش نرسيده است .
واز اميرالمؤمنين (ع ) نقل شده است كه :
162 ـ العلم مقرون الى العمل , فمن علم عمل , ومن عمل علم , والعلم يهتف بالعمل فان اجابه والا ارتحل .
يعنى : علم همراه عمل است , هر كس كه مى داند عمل مى كند وهركس كه عمل مى كند, مى داند.
علم صاحبش را با صداى بلند به عمل مى خواند, اگر او اين دعوت را بپذيرد, علمش باقى مى ماند, اما اگر اين دعوت را رد نمايد, علمش كوچ خواهدكرد.
واز امام صادق (ع ) در تفسير آيه شريفه : (انما يخشى اللّه من عباده العلماء)آمده است :
163 ـ يعنى من يصدق قوله فعله , ومن لم يصدق قوله فعله فليس بعالم .
يـعـنـى : عالم كسى است كه كردارش , گفتارش را تصديق نمايد وكسى كه گفتارش به وسيله كردارش تصديق نگردد, عالم نيست .
از رسول خدا (ص ) نقل شده است كه فرمود:
164 ـ اوحـى اللّه الى بعض انبيائه : قل للذين يتفقهون لغيرالدين , ويتعلمون لغيرالعمل , ويطلبون الـدنـيـا لـغير الا خرة , يلبسون للناس مسوك الكباش وقلوبهم كقلوب الذئاب , السنتهم احلى من العسل , واعمالهم امر من الصبر: اياى يخادعون ؟! وبى يستهزؤون ؟! ولا تيحن لكم فتنة تذر الحكيم حيرانا.
يعنى : خداوند متعال بر پيامبرى اين چنين وحى فرستاد: به كسانى كه فهمشان را درغير راه دين صـرف مـى كـنـند, وعلم مى آموزند نه براى آنكه عمل نمايند, ودنيارا طلب مى كنند نه آخرت را, وپوست ميش بر تن مى كنند ولى در واقع مانند گرگ درنده اند,وزبانشان شيرين تر از عسل است وكـارهـايـشـان تـلـخـتـر از صبر ((79)), بگو كه : آيا با من خدعه ونيرنگ مى كنند آيا مرا مسخره مى نمايند؟ شمارا به فتنه اى دچار كنم كه حكما ودانشمندان از آن به حيرت بيفتند.
ونيز فرمود:
165 ـ مثل الذى يعلم ولا يعمل به مثل السراج يضى ء للناس ويحترق نفسه .
يـعنى : آن كس كه مى داند ولى عمل نمى كند, مانند چراغى است كه به مردم نورمى رساند, ولى خود را به آتش مى دهد.

وظايف شاگرد در برابر استاد

آداب كسب و كار

حقوق فرزند و والدين در قبال يكديگر