کتابخانه الکترونيکي انهار

251- زندگانى امام الهادى عليه السلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمه سيد حسناسلامى ، ص 360.
252- الاغانى ، ج 14، ص 193، (به نقل از: زندگانى امام على الهادى عليهالسلام ، ص 361).
253- مروج الذهب ، ج 4، ص 123.
254- همان ، ص 91-93.
255- الاغانى (به نقل از: زندگانى امام على الهادى عليه السلام ، باقرر شريفقرشى ، ترجمه سيد حسن اسلامى ، ص 362).
256- همان .
257- الكامل ، ج 7، ص 101، شعرى كه گفته بود چنين است :

1. ملك الخليفة جعفر

للدين و الدنيا سلامه

2. لكم تراث محمد

و بعدلكم تنفى الظلامه

3. يرجو التراث بنوالبنا

: و مالهم فيها قلامه

4. والصهر ليس بوارث

و البنت لا ترث الامامه

5. ما للذين تنحلوا

ميراثكم الا الندامه

6. اخذ الوارثة اهلها

فعلام لومكم علامه

7. لو كان حقكم لما

قامت على الناس القيامه

8. ليس التراث لغيركم

لا و الاله و لا كرامه

9. اصبحت بين محبكم

و المبغضين لكم علامه

1. ((سلطنت خليفه كه جعفر باشد، براى دنيا و دين سلامت است .
2. ميراث محمد براى شما است ، با عدالت شما ظلم از بين مى رود.
3. فرزندان دختر ((بنى فاطمه ))آرزوى ميراث را مى كنند وحال آن كه به اندازه سر ناخن از آن بهره ندارند.
4. داماد، وارث نمى شود و دختر، وارث امامت نمى گردد.
5. آنان كه ادعاى ميراث شما را مى كنند بهره اى جز پشيمانى ندارند.
6. ارث را وارثين و اهل آن به دست آورده اند، پس براى چه ملامت مى كنيد.
7. اگر اين حق (خلافت ) براى شما (بنى فاطمه بود)، نسبت به شما اين همه شور ونشور نبود.
8. اين ميراث براى غير از شما (بنى العباس ) نخواهد بود، نه به خدا قسم ! ديگرانگرامى و كريم نخواهند بود.
9. تو خود ميان دوستان و بدخواهان ، يك علامت هستى .))
نا گفته نماند كه در همين دوره ، شاعرانى نيز بودند كه تن به اين رذالت ها و حقارت هانمى دادند. شاعرانى همچون دعبل خزاعى (148-246 ه‍) شاعر شيعى كه از محباناهل بيت عليهم السلام بود تا آنجا كه بالاخره زبانش ، سرش را به باد داد و در زمانمتوكل كشته شد. او به كسى كه وى را از عواقب ناگوار هجوهايش هشدار مى داد، گفت : 50سال است كه خود را بر دوش مى كشم و هنوز كسى را نيافته ام ((بردار))كند.

1. ملوك بنى العباس فى الكتب سبعة

و لم تاتنا عن ثامن لهم كتب

2. كذلك اهل الكهف فى الكهف سبعة

خيار اذا عدوا و ثامنهم كلب

3. و انى لا على كلبهم عنك رتبة

لانك ذو ذنب و ليس له ذنب

1. ((پادشاهان بنى عباس در نوشته ها، هفت تن هستند و هنوز از هشتمين آنها نامى درنوشته ها نديده ام .
2. اصحاب كهف نيز چنين بودند، هفت تن برگزيده و هشتمين سگشان بود.
3. ولى من سگشان را بر تو برترى مى دهم ؛ زيررا تو گناهكارى و آن را گناهىنبود.))(ر.ك : تاريخ ادبيات زبان عربى ، حنا الفاخورى ، ترجمه عبدالمحمد آيتى ،ص 373).
258- الكامل ، ج 7، ص 101.
259- العقد الفريد، ج 6، ص 430. (بهنقل از: زندگانى امام على الهادى عليه السلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمه سيد حسناسلامى ، ص 359).
260- العصر العباس الثانى ، دكتر شوقى ضيف ، ص 74.
261- همان .
262- تاريخ الخلفاء، ص 349.
263- العصر العباس الثانى ، دكتر شوقى ضيف ، ص 74.
264- الفخرى ، ص 207. (به نقل از: تاريخ الاسلام ، دكتر حسن ابراهيم حسن ، ج2، ص 425).
265- تاريخ الاسلام ، دكتر حسن ابراهيم حسن ، ج 2، ص 424.
266- همان ، ج 3، ص 439.
267- ر.ك : تاريخ الاسلام ، ج 2، ص 424-427؛ و ج 3، ص 439-440؛ العصرالعباسى الثانى ، ص ‍ 74-75.
268- التفقات و ادارتها فى الدولة العباسية ، دكتر ضيف الله يحيى الزهرانى .
269- ر.ك : همان ، ص 162-171. (در مورد لباس هاى فاخر، ر.ك : العصرالعباسى الثاتى ، دكتر شوقى ضيف ، ص 62). شايان ذكر است كه ، در آن زمان در همارزش قابل ملاحظه اى داشت . با يك درهم مى شد گوسفندى ، يا كوزه عسلى ؛ و يا كوزهاى روغن خريد و با دينارى مى شد شترى به چنگ آورد. (زندگانى امام حسن عسكرى عليهالسلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمه سيد حسن اسلامى ، ص 182).
270- النفقات و ادارتها فى الدولة العباسية ، دكتر ضيف الله يحيى الزهرانى ، ص150. (براى اطلاع از مخارج روزانه ئ هر يك از خلفاى عباسى رجوع كنيد به همين كتاب، فصل سوم - نفقات دارالخلافة - ص 141 - 247).
271- ر. ك : العصر العباسى الثانى ، دكتر شوقى ضيعف ، ص 20 - 22 و 56.
272- الكامل ، ج 7، ص 10.
273- تاريخ يعقوبى ، ج 3، ص 209؛الكامل ج 7، ص 36؛ مروج الذهب ، ج 4، ص 88؛ تجارب الامم ، ج 6، ص 539.
274- الكامل ج 7، ص 39؛ مروج الذهب ، ج 4، ص 89.
275- طبرى ، ج 9، ص 158.
276- همان ، ص 160.
277- همان ، ص 158؛ مروج الذهب ، ج 4، ص 102.
278- العصر العباسى الثانى ، ص 72.
279- و به نقل مسعودى 000/40 دينار (مروج الذهب ، ج 4، ص 96).
280- الكامل ، ج 7، ص 59.
281- همان ، ص 74.
282- العصر العباسى الثانى ، ص 20 - 23، و 56 - 59.
283- همان ، ص 74.
284- همان ، ص 21.
285- همان ، ص 23.
286- ر. ك : همان ، ص 62.
287- ر. ك : همان ، ص 26 و 62.
288- ر.ك : همان ، ص 26 و 62.
289- براى اطلاع بيشتر از شرح حال و اشعار او، ر. ك : تاريخ ادبيات زبانعربى ، حنا الفاخورى ، ترجمع عبدالمحمد آيتى ، ص 412 - 430.
290- ديوان جاحظ. (به نقل از: زندگانى امام على الهادى عليه السلام ، باقرشريف قرشى ، ترجمه سيد حسن اسلامى ، ص 370).
291- زندگانى امام على الهادى عليه السلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمه سيدحسن اسلامى ، ص ‍ 370.
292- معجم الادباء ج 7: ص 71. (به نقل از: همان ، ص 368).
293- ديوان الحمداوى ، ص 88. (به نقل از: همان ، ص 369).
294- الاغانى ، ج 2، ص 337. (به نقل از: همان ).
295- شعر العطوى ، ص 87 . (به نقل از: همان ).
296- شعرالعطوى ، ص 81. (به نقل از: همان ).
297- از ماه هاى رومى است .
298- زندگانى امام على الهادى عليه السلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمه سيدحسن اسلامى ، ص ‍ 368.
299- سامرا فى ادب القرن الثالث الهجرى ، ص 172، (بهنقل از: همان ص 371).
300- ر. ك : زندگانى امام على الهادى عليه السلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمهسيد حسن اسلامى ، ص ‍ 372. براى اطلاع بيشتر از اشعار ديگر شاعرانى كه از فقر وسيه روزى خود كه در حقيقت بيانگر وضعيت عمومى آن دوره است ، ر. ك : زندگانى امام حسنعسكرى عليه السلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمه سيد حسن اسلامى ، ص 197 - 207.
301- براى اطلاع كامل از وضعيت فكرى و فرهنگى در اين دوره ، ر. ك : العصرالعباسى الثاين ، دكتر شوقى ضيف ، ص 115 - 179؛ تاريخ الاسلام ، دكتر حسنابراهيم حسن ، ج 3، ص 332 - 406، و مطلح العصر العباسى الثانى ، دكتر ناديهحسنى صقر، ص 192 - 224، و دولة بنى العباس ، دكتر شاكر مصطفى ، ج 2.
302- راجع به پيدايش معتزله و عقايدشان و نقش آنان در دوره خلفاى عباسى ، ر. ك: تاريخ الاسلام ، دكتر حسن ابراهيم حسن ، ج 1، ص 418 - 426، و ج 2، ص 155 -162، و ج 3، ص 213 - 218، و العصر العباسىالاول و العصر العباسى الثانى ، دكتر شوقى ضعيف ، ص 170 - 179. و بحوث فىالملل و النحل ، جعفر سبحانى ، ج 3، ص 165 - 470.
303- بين اهل حديث و اهل سنت بايد تفاوتقائل شد. اهل حديث تنها به گفته هاى پيامبر صلى اللّه عليه و آله تمسك مى كنند، درحالى كه اهل سنت علاوه بر آن ، به اعمال و كردار و تقرير پيامبر هم قائلند. (تاريخالاسلام ، دكتر حسن ابراهيم حسن ، ج 2، ص 162) و نيز براى اطلاع بيشتر از اصطلاح((اهل سنت ))و تاريخ پيدايش و نظم آن در عهد عباسيان و نيز فوق آن ، ر. ك : همان ، ج2، ص 162 - 613 و 468 - 470، و ج 3، ص 218 - 219.
304- ر. ك : بحوث فى الملل و النحل ، جعفر سبحانى ، ج 3، ص 174 - 183.
305- تاريخ الاسلام ، دكتر حسن ابراهيم حسن ، ج 1، ص 418. (در اين مساءله وجوهديگرى نيز ذكر شده . همان ، ص 419) و نيز ر. ك : بحوث فىالملل و النحل ، جعفر سبحانى ، ج 3، ص 165 - 470.
306- همان ، ص 419 - 420. اين اصول عبارتند از: ((توحيد)) ،((عدل ))و ((وعيد)) . قائل شدن به حد واسطى به نام فسق ، بين ايمان و كفر، امر بهمعروف و نهى از منكر، براى توضيح هر يك ، ر. ك : همان ، و بحوث فىالملل و النحل ، جعفر سبحانى ، ج 3.
307- همان ، ص 421.
308- همان .
309- ر. ك : زندگانى سياسى امام رضا عليه السلام ، جعفر مرتضى عاملى ،ترجمه جامعه مدرسين حوزه علميه قم ، ص 357 - 360؛ زندگانى سياسى امام جواد عليهالسلام ، جعفر مرتضى عاملى ، ترجمه سيد محمد حسينى ، ص 63 - 65.
310- زندگانى شسياسى امام رضا عليه السلام ، ص 233 234 و زندگانىسياسى امام جواد عليه السلام ، ص 65. (شايان ذكر است كه جعفر مرتضى عاملى دركتاب تحقيقى خود، پيرامون زندگانى سياسى امام رضا عليه السلام ، ص 203 233،يازده هدف براى مامون به خاطر اعطاى مقام ولايتعهدى به امام رضا عليه السلام بر مىشمارد).
311- ر. ك : تاريخ الاسلام ، دكتر حسن ابراهيم حسن ، ج 2، ص 334 - 347، و ج 3،ص 380.
312- براى اطلاع از اهداف مامون در ترجمه كتاب هاى فلسفه و منطق ، ر. ك : سيرهپيشوايان ، مهدى پيشوايى ص 498 - 509.
313- عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 239؛ بحار الانوار، ج 49 ص 290؛ شرح ميميه، ابى فراس ، ص 204. (به نقل از: زندگانى سياسى امام جواد عليه السلام ، جعفرمرتضى عاملى ، ترجمه سيد محمد حسينى ، ص 65).
314- تاريخ الاسلام ، دكتر حسن ابراهيم ، ج 2، ص 160؛الكامل ، ج 6 ص 423؛ تاريخ الخلفاء، ص ‍ 308.
315- ((محنة )) ، به معناى آزمايش است . (لسان العرب مى گويد: المحنة الخبرة )و نيز مى گويد: (المحنة : ما يمتتحن به الانسان من بلية ) سختى و بليه اى است كهانسان به آن امتحان و آزمايش ‍ مى شود.
316- تاريخ الاسلام ، دكتر حسن ابراهيم حسن ، ج 2، ص 161.
317- همان ، ج 2، ص 161 و 80.
318- همان ، ص 162، و ج 3، ص 213؛ تاريخ يعقوبى ، ج 3، ص 215. براىاطلاع از موضع ائمه عليه السلام به خصوص امام هادى عليه السلام با مساءله مخلوقبودن قرآن ، ر. ك : سيره پيشوايان ص ‍ 609 - 610؛ توحيد، صدوق ، ص 224.
319- الولاة و القضاة ، ص 415. (بهنقل از: مطلع العصر العباسى الثانى ، دكتر نادية حسنى صقر، ص ‍ 199).
320- مطلع العصر العباسى الثانى ، دكتر ناديه حسنى صقر، ص 206.
321- مروج الذهب ، ج 4، ص 76؛ تاريخ الخلفاء، ص 340الكامل ج 7، ص 329.
322- الكامل ، ج 7، ص 26.
323- طبرى ، ج 7، ص 329. (به نقل از: مطلع العصر العباسى الثانى ، دكترناديه حسنى صقر، ص ‍ 200).
324- در مورد تاثير شيعه اماميه بر معتزله و وجوه اشتراك اين دو، ر. ك : تاريخالاسلام ، دكتر حسن ابراهيم حسن ، ج 2، ص 155 - 162؛ تاثير الاراء الكلامية الشيعةعلى المعتزلة ، قاسم جوادى . (مجله الفكر الاسلام ، شمار 16، ص 207161).
325- طبرى . ج 7، ص 368؛ مروج الذهبى ، ج 4، ص 86(قال المسعودى : و لما افضت الخلافة الى المتوكل امر بترك النظر و المباحثة فىالجدال و الترك لما كان عليه الناس فى ايام المعتصم و الواثق و المامون و امر الناسبالتسليم و التقليد و امر شيوخ المحدثين ، بالتحديث و اظهار السنه و الجماعة ).
326- ضحى الاسلام ، احمد امين ، ج 3، ص 198، (بهنقل از: مطلع العصر العباسى الثانى ، دكتر ناديه حسنى صقر، ص 203).
327- تاريخ بغداد، ج 5 ص 170؛ تاريخ الخلفاء، ص 346 (بالغوا فى الثناءعليه و التعظيم له ، حتى قال قائلهم : الخلفاء ثلاثة ، ابوبكر قىقتل اهل الرده ، و عمر بن عبدالعزيز فى رد المظالم ، والمتوكل فى الحياء السنه و اماتة التجهم .) در تاريخ بغداد به جاى اماتة التجهم ،((محاالبدع ))آمده است .
328- ر. ك : تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام ، ص 82.
329- به نقل از همان .
330- براى اطلاع از اين رشته عمليات ، ر. ك : تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهمعليه السلام ، ص 82 - 85.
331- ر. ك : دولة بنى العباس ، دكتر شاكر مصطفى ، ج 2، ص 164.
332- الكافى ، ج 5، ص 111-112؛ بحار الانوار، ج 50، ص 86-87.
333- محمد بن معروف هلالى مى گويد: به حيره نزد جعفر بن محمد صادق عليهالسلام رفتم از كثرت مردمى كه دور آن حضرت جمع بودند نمى توانستم خدمت ايشانبرسم تا اين كه روز چهارم مرا ديدند و به خود نزديك كردند. پس از اين كه مردم متفرقشدند به قصد زيارت قبر اميرالمؤ منين رفتند و من هم بهدنبال ايشان رفتم و سخنانشان را مى شنيدم . (تاريخ فقه و فقها، دكتر گرجى ، ص ‍115، به نقل از: رجال نجاشى ).
حسن بن على زياد و شاء به ابن عيسى مى گفت : من در اين مسجد (كوفه ) 900 شيخ راديدم همه مى گفتند: حد ثنى جعفر بن محمد عليه السلام . (همان ).
حافظ ابوالعباس بن عقده همدانى كوفى (333ه‍) كتابى در نام هاى كسانى كه از حضرتصادق عليه السلام حديث روايت كرده اند تصنيف كرده كه در آن 4000 نفر معرفى شدهاند. (همان ).
در دوره صادقين عليهماالسلام نقل روايت و تدوين حديث در بين شيعه آن چنان وسعت يافتكه در هيچ عصر و دوره و در هيچ مذهبى اين طور وسعت نيافته است . (ر. ك تاريخالتشريع الاسلامى ، دكتر عبدالهادى الفضلى ، ص 202-204)، اين عصر را عصرانتشار علوم آل محمد عليهم السلام ناميده اند. (همان ص 95).
334- براى اطلاع از تعداد و اسامى شاگردان و اصحاب عسكريين عليهم السلام ر.ك : تاريخ التشريع الاسلامى ، دكتر عبدالهادى الفضلى ، ص 183-211.
شيخ طوسى ، تعداد شاگردان امام هادى عليه السلام را در زمينه هاى مختلف علوم اسلامى185 نفر مى داند. در ميان اين گروه شخصيت هاى برجسته اى ؛ مانندفضل بن شاذان ، حسين بن سعيد اهوازى ، ايوب بن نوح ، ابو على (حسن بن راشد)، حسنبن على ناصر كبير، عبدالعظيم حسنى و عثمان بن سعيد اهوازى به چشم مى خورند كهبرخى از آنان داراى آثار و تاءليفات ارزشمندى در زمينه هاى مختلف علوم اسلامى هستند(رجال ، طوسى ، ص 409-429)، و نيز ر. ك : حياة الامام الهادى ، باقر شريف قرشى ،ص 170-230.
برخى از محققان تعداد اصحاب و روات امام عسكرى عليه السلام را تا 213 نفربرشمرده اند. (ر. ك : حياة الامام العسكرى عليه السلام ، محمد جواد طبسى ، ص345-413.
صاحب ((اعيان الشيعه )) نيز مى گويد: فقد روى عنه (الامام العسكرى ) من انواع العلومما ملابطون الدفاتر. ((علوم و دانش هاى گوناگونى كه از آن حضرتنقل شده ، صفحات كتاب ها را پر ساخته است .))، (اعيان الشيعه ، ج 1، ص 40).
335- ر. ك : حياة الامام العسكرى عليه السلام ، محمد جواد طبسى ، ص 287-295.
336- توحيد، صدوق ، ص 224.
337- ر. ك : حياة الامام العسكرى عليه السلام ، محمد جواد طبسى ، ص 316.
338- همان ، ص 324.
339- همان ، ص 325.
340- همان ، ص 324.
341- الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 139، (بهنقل از: تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف )، ص 87)؛بحار الانوار، ج 50، ص 251؛ مناقب ابن شهر آشوب ، ج 4، ص 432،دلائل الامامة ، ص 226.
342- الارشاد، شيخ مفيد، ص 333؛ بحار الانوار، ج 50، ص 200؛ اثبات الوصية ،ص 225، (به نقل از: تاريخ سياسى غيبت امام دواردهم ، ص 83).
343- حضرت خود مى فرمود: مرا از مدينه به اجبار به سامرا آوردند. (بحارالانوار، ج 50 ص 129).
344- مروج الذهب ، ج 4، ص 93؛ الارشاد، شيخ مفيد، ج 2، ص 303.
345- دكتر جاسمحسين ، مى نويسد: ((سازمان اماميه (وكلا) به هواداران خود اجازه مىداد در دستگاه خلافت عباسى كار كنند. از اين رو، محمد بناسماعيل بن برى و احمد بن حمزه قمى مقامات والايى در وزارتاشغال كردند. (رجال ، نجاشى ، ص 254). نوح بن دراج ، قاضى ((بغداد))و پس از آنقاضى كوفه بود چون بستگان او از كارگزاران امام جواد عليه السلام بودند، عقيدهخود را در طول اشتغال به اين سمت پنهان داشت . (همان ، ص 80 و 98). بعضى ديگر ازاماميه ؛ مانند حسين بن عبدالله نيشابورى ، حاكم بست و سيستان شد و حكم بن عليا اسدىبه حكومت بحرين رسيد، هر دو نفر به امام جواد عليه السلام خمس مى پرداختند كه حالىاز بيعت پنهانى ايشان با امام نهم است (الكافى ، ج 5، ص 111 و الاسيصار، ج 2، ص58، (تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف )، ص 79).
346- ر. ك : بحار الانوار، ج 50، ص 140، 254، 269، 298 و 270.
347- ر. ك : همان ، ص 304 و 259، نيز، ر. ك : حياة الامام العسكرى عليه السلام ،محمد جواد طبسى ، ص 261 - 266.
348- ر. ك : تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام ، دكتر جاسم حسين ، ص85-89. (بسيارى از مورخين ؛ مانند اصفهانى روايت مى كنند كه قيام هاى علويان درسال (250 و 251 ه‍) در نواحى كوفه ، طبرستان ، رى ، قزوين ، مصر و حجاز آغاز شد.امكان دارد اين قيام ها از سوى يك گروه يا دقيق تر بگوييم : توسط يك رهبر، هدايت شدهباشد.... على رغم جبهه زيدى قيام ، بسيارى از اماميه مخلص نيز شركت داشتند. بنا بهگفته ابن عقده ، پرچم دار قيام مكه ، محمد بن معروف حلى ، متوفاى (250 ه‍) بود كه ازبرجستگان اماميه در حجاز به شمار مى آمد. (رجال نجاشى ، ص 280). علاوه بر آن ،رهبر قيام كنندگان كوفه ، يحيى بن عمر بود كه درسال (250 ه‍) مورد سوء قصد قرار گرفت و مورد ستايش ابوالقاسم جعفرى ،وكيل امام هادى عليه السلام قرار داشت و همدردى او را به خود جلب كرد. (طبرى ، ج 3، ص1522).
علاوه بر آن ، بنا به گزارش مسعودى ، على بن موسى بناسماعيل بن موسى كاظم در قيام رى شركت داشت و خليفه معتز او را دستگير كرد. چون اينشخص نوه اسماعيل بن موسى كاظم ، مبلغ آيين اماميه در مصر بود بسيارىمحنمل به نظر مى رسد كه قيام وى اصولا امامى بوده باشد. (مروج الذهب ، ج 7، ص ‍404) افزون بر آن ، طبرى اطلاعات لازم را درباره فعاليت هاى مخفى اماميه و نقش ايشانرا در قيام مى دهد. مقامات دولتى ، قيام را بيشتر زيدى مى دانستند تا امامى ، او همچنينگزارش مى دهد كه جاسوسان عباسى مكاتباتى را بين رهبر قيام كنندگان در طبرستان ،موسوم به حسن بن زيد و برادرزاده اش : موسوم به محمد بن على بن خلف العطار و كشفكردند. اين هر دو نفر از هواداران امام دهم ، حضرت هادى عليه السلام بوده اند. (طبرى ، ج3، ص 1362 و 1683، و اختيار، ص 68.).
... اماميه ادعاى هر علوى كه خود را قائم و مهدى موعود از سوى پيامبر صلى اللّه عليه وآله بداند تكذيب كردند، ولى با بعضى از قيام هاى علويان كه به ايشان وفادار بودندهمدردى نشان مى دادند. همين مطلب ، ما را به نكته رهنمون مى سازد كه ائمه دو روش رابراى وصول به اهداف حقه خود طرح ريزى كرده بودند؛ نخست فعاليت هاى علمى ،فرهنگى و مذهبى كه با اشاعه آن در ميان مردم بدون آن خود را به ظاهر درگيرمسائل سياسى كنند همت گماشتند. دوم ، بعضى از قيام هاى شيعيان كه وفادار به خودبودند را در پنهانى مورد حمايت قرار دادند. بدان اميد كه بتوانند قدرت را به دست آوردهو پس از موفقيت به ايشان واگذار كنند.
349- وسائل الشيعة ، ج 11، ص 460. (تقيه از دين من و دين پدران من است ، كسىكه تقيه ندارد ايمان ندارد).
350- همان ، (نه دهم دين در تقيه است و كسى كه تقيه ندارد، دين ندارد).
351- همان ، ص 464. (مؤ من همواره مجاهد است ، در حكومتباطل با تقيه و در حكومت حق با شمشير).
352- نهج البلاغه ، خطبه 3، معروف به خطبه شقشقيه .
353- وسائل الشيعه ، ج 11، ص 466. (بهنقل از: سرائر، ابن ادريس ، و بحار الانوار، ج 50، ص 181).
354- احجاج ، طبرسى ، ج 2، ص 266. (بهنقل از: حياة الامام العسكرى عليه السلام ، محمد جواد طبسى ، ص 240.)
355- بحار الانوار، ج 50، ص 269. (بهنقل از: همان ، ص 238).
356- اثبات الوصيه ، ص 243. (به نقل از: همان ، ص 238).
357- ر. ك : حياة الامام العسكرى عليه السلام ، محمد جواد طبسى ، ص 223-232،الفصل الثانى ، الشيعة و مراكز هم فى عصره عليه السلام . از جمله اين شهرها مىتوان كوفه ، بغداد، نيشابور، قم ، آبه ، مداين ، خراسان ، يمن ، رى ، آذربايجان ،سامرا، جرجان ، بصره و ده ها شهر ديگر را نام برد. (همان ).
358- ولاة مصر، كندى ، ص 177. (به نقل از: تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليهالسلام ، ص ‍ 83-84).
359- مقاتل الطالبيين ، ص 396. (بهنقل از: همان ، ص 84).
360- مروج الذهب ج 4، ص 106؛ الكافى ، ج 1، ص 500.
361- ر. ك : اصول الكافى ، ج 1، ص 500، ح 5.
362- مناقب ، ابن شهر آشوب ، ج 4، ص 411؛ بحار الانوار، ج 50، ص 127.(الفخام عن المنصورى ، عن عم ابيه ، قال : قصدت الامام (الهادى ) عليه السلام يومافقلت : يا سيدى ان هذا الرجل (المتوكل ) قد اطرحنى و قطع رزقى و مللنى و ما اتهم فىذلك الا علمه بمازمتى لك ...)
363- كشف المحجة ، سيد بن طاووس ، ص 124.
364- مقاتل الطالبيين ، ص 599، (بهنقل از: زندگانى امام على الهادى عليه السلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمه سيد حسناسلامى ، ص 326).
365- مروج الذهب ، ج 4، ص 86. (وكان الفتح بن خاقان التركى مولاه اغلب الناسعليه و اقربهم منه و اكثرهم تقدما عنده ... و كان له نصيب من العلم ، منزلة من الادب و الفكتابا فى انواع من الادب ترجمه بكتاب ((البستان )) .)، ابن نديم نيز مى گويد: اماالفتح بن خاقان ، فكان من كبار رجال دار الخلافة و كان يحضر لمجالسةالمتوكل ... (الفهرست ، ص 116-117).
366- الكافى ، ج 1، ص 499؛ الارشاد، مفيد، ج 2، ص 302.
367- تاريخ يعقوبى ، ج 3، ص 209، (بهنقل از: زندگانى امام على الهادى عليه السلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمه سيد حسناسلامى ، ص 263).
368- مرآة الزمان ، ج 9، ص 553؛ تذكرة الخواص ، ص 359، (بهنقل از: زندگانى امام على الهادى عليه السلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمه سيد حسناسلامى ، ص 263)؛ بحار الانوار، ج 50، ص ‍ 207-208.
369- مناقب ، ابن شهر آشوب ، ج 4، ص 406؛ بحار الانوار، ج 50، ص 203.
370- اعلام الورى ، ص 346؛ مناقب ، ج 4، ص 407؛ بحار الانوار، ج 5، ص 182.
371- مناقب ، ج 4، ص 407؛ العام الورى ، ص 343؛ بحار الانوار، ج 50، ص137.
372- مآثر الكبراء، ج 3، ص 94، (بهنقل از: زندگانى امام على الهادى عليه السلام ، باقر شريف قرشى ، ترجمه سيد حسناسلامى ، ص 25-26).
373- بحار الانوار، ج 50، ص 207؛ تذكرة الخواص ، ابن جوزى ، ص 22، (بهنقل از: بحار الانوار، ج 50، ص 201).
374- بحار الانوار، ج 50، ص 144-145. ادمه داستان چنين است :
((پدرم او را تشويق كرد و او چندى بعد، بغداد را ترك كرده متوجه سامرا گشت ، چندروز بعد يوسف با خوشحالى فراوان وارد خانه ما شد، پدرم از آنچه بر او گذشتهبود پرسيد. او گفت : براى اولين بارى بود كه سامرا را مى ديدم و قبلا به آن شهرنرفته بودم ، دوست داشتم قبل از رفتن نزد متوكل ، صد دينار هديه را بن الرضا (امامهادى عليه السلام ) برسانم ، اما فهميدم كهمتوكل مانع خروج حضرت از خانه است و ايشان هميشه در خانه است ، با خود گفتم چه كنم؟ اگر از خانه حضرت سراغ بگيرم چه بسا موجب دردسر بيشترى براى خود بشوم ،مدتى به دنبال راه حلى مى گشتم ، ناگهان به قلبم خطور كرد كه بر مركب خودنشسته و او را رها كنم تا در شهر گشتى بزند، شايد بدون پرسشمنزل حضرت را بيابم . پس بر مركب خود نشسته و او را رها كردم تا كوى ها و بازارها رايكى يكى پشت سر گذاشت تا رسيدم به در خانه اى كه مركبم از حركت ايستاد و هر چهكردم نرفت ، حس كردم منزل امام است . لذا به غلام خود گفتم : بپرس اين خانه كيست ؟ غلامپس از سؤ ال برايم پاسخ آورد: خانه ((ابن الرضا)) است . با خود گفتم : الله اكبربه خدا قسم چه دليل آشكارى ! ناگهان غلامى سياه از خانه خارج شد و رو به من كرده وگفت : يوسف بن يعقوب تو هستى ؟ گفتم : آرى .
گفت : پياده شو، من هم از مركب پياده شدم ، او مرا وارد راهرو خانه كرد و خودداخل شد، با خود گفتم : او مرا به نام صدا زد، در حالى كه در اين شهر كسى مرا نمىشناسد، اين هم نشانه اى ديگر، آن قدرى نگذشت كه غلام بيرون آمد و گفت : آن يكصددينار كه در آستينت پنهان كرده اى بده ، آنرا دادم و با خود گفتم : اين هم سومين نشانه .او آنها را به امام رساند و برگشت و به من اجازه ورود داد،داخل شدم و امام را ديدم كه تنها نشسته است . با مهر و محبت ، نگاهى به من كرد و گفت : آياوقت آن نرسيده است كه به راه راست بيايى و هدايت شوى ؟ گفتم : مولاى من به اندازهكافى براهين و دلايل روشن براى اين كه هدايت شوم ديده ام ، اما امام فرمود: افسوس ! تواسلام نخواهى آورد، ولى فرزندت به زودى مسلمان شده و يكى از شيعيان ما خواهد شد. اىيوسف ! اقوامى گمان دارند محبت و ولاى ما سودى بهحال كسانى مانند تو ندارد، به خدا قسم دروغ مى گويند. به ديدارمتوكل برو كه مرادت برآورده خواهد شد.
هبة الله مى افزايد: پس از مرگ يوسف فرزندش را ملاقات كردم ، او مسلمان و شيعه اىكاملا معتقد بود. به من گفت : پدرش بر كيش مسيحيت مرد، و او پس از مرگ پدرش مسلمانشد و از دوستان حقيقى اهل بيت گشت . وى هميشه مى گفت : من بشارت مولايم - على الهعادىعليه السلام - هستم )) .
375- بحار الانوار، ج 5، ص 148.
376- مناقب ، ج 4، ص 430؛ بحار الانوار، ج 50، ص 309؛ الارشاد، ص 324.
377- الفصول المهمة ، ص 269.
378- كمال الدين ، صدوق ، ص 479.
379- همان ، ص 41؛ بحار الانوار 50، ص 327، (بهنقل از: كمال الدين ). براى اطلاع بيشتر از سخن همو با جعفر برادر حضرت عسكرى عليهالسلام در بزرگداشت امام عليه السلام ر. ك :كمال الدين ، ص ‍ 44، بحار الانوار، ج 50، ص 329.
380- كمال الدين ص 42؛ بحار الانوار، ج 50، ص 327.
381- همان .
382- مدينة المعاجز، ص 570، (به نقل از: حياة الامام العسكرى عليه السلام ، محمدجواد طبسى ، ص ‍ 97).
383- بحار الانوار، ج 5، ص 261، (بهنقل از: الخرايج ، ج 1، ص 422).
384- آثار جاحظ، ص 235، (به نقل از: الحياة السياسية للامام الرضا عليه السلام، ص 403).
385- سفينة البحار، ج 1، ص 260، از حيلة الابرار، ج 2، ص 498، (بهنقل از: حياة الامام العسكرى ، محمد جواد طبسى ، ص 98).
386- بحار الانوار، ج 50، ص 261، (بهنقل از: همان ). براى اطلاع بيشتر از اين دو واقعه و برخورد امام عسكرى عليه السلام باآنها به همان منابع رجوع كنيد.
387- الغبية ، طوسى ، ص 128، دلائل الامامة ، ص 226.
388- كمال الدين ، ص 43؛ بحار الانوار، ج 50، ص 328.
389- اعلام الورى ، ص 372؛ (به نقل از: زندگانى امام حسن عسكرى عليه السلام ،باقر شريف قرشى ، ترجمه سيد حسن اسلامى ، ص 64).
390- الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 101.
391- كمال الدين و تمام النعمة ، شيخ صدوق ، تحقيق على اكبر غفارى ، ج 1، ص257، ح 1؛ (شيخ طوسى نيز در كتاب الغيبة ، ص 95، شبيه اين حديث را به طريق ديگرنقل كرده است .).
392- همان ، ج 1، ص 257، ح 2.
393- همان ، ج 1، ص 286، ح 2، (صدوق ، پس از آن كه بايب تحت عنوان ((نصنبى صلى اللّه عليه و آله على عليه السلام ))را باز نموده ، بابى ديگر تحت عنوان((ما اءخبر به النبى صلى اللّه عليه و آله من وقوع الغيبة بالقائم عليه السلام ))مىگشايد و در آن روايات متعددى ، كه از زبان پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله صادرشده به وقوع و كيفيت غيبت كرده است ، را ذكر مى نمايد).
394- همان ، ج 1، ص 289، ح 1؛ الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 104، (صدوق ، پس ازذكر روايات نبوى در باره غيبت و حضرت مهدى عليه السلام به يادآورى روايات رسيدهاز هر يك از معصومين عليهم السلام در اين باره پرداخته است ).
395- كمال الدين و تمام التعمة ، ج 1، ص 303، ح 14.
396- همان ، ج 1، ص 305، باب 27، ح 1؛ الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 2 (بنا بهنقل از شيخ طوسى از جابر بن عبدالله ، در اين صحيفه در دوازده نام ائمه عليهم السلام ،سه نام محمد و سه نام على وجود داشته است ).
397- كمال الدين و تمام النعمة ، ج 1، ص 315، ح 2؛ (در همين باب ، صدوقروايتى را از امام جواد عليه السلام نقل نموده كه طى آن ، حضرت از جريان ملاقات وپاسخگويى امام حسن عليه السلام به سه سؤال حضرت خضر عليه السلام خبر مى دهد و اين كه پس از پاسخ امام حسن عليه السلام ،حضرت خضر عليه السلام شهادت به وحدانيت خدا و رسالت پيامبر و امامت امام على عليهالسلام و امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام و ساير ائمه عليهم السلام تاامام مهدى عليه السلام داده و خبر مى دهد و اين ازعدل گسترى آن حضرت مى دهد).
398- همان ، ج 1، ص 317، ح 1.
399- همان ، ح 2.
400- همان ، ح 3.
401- همان ، ج 1، ص 319-320، ح 2، (مجموع رواياتى كه صدوق ، از امام سجادعليه السلام در اين باره نقل مى كند، 9 روايت است كه ما به جهت اختصار تنها به روايتابوخالد كابلى اكتفاء نموديم ، مشتاقان به منبع مزبور مراجعه نمايند).
402- الغيبة ، نعمانى ، ص 113.
403- الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 92.
404- كمال الدين و تمام النعمة ، ج 1، ص 330، ح 15 (روايات رسيده از امام باقرعليه السلام درباره حضرت مهدى عليه السلام و غيبت او و خصوصيات مربوط به غيبت وظهور، در باب سى و دوم كتاب كمال الدين و تمام النعمة ، صدوق ، و ص 92 به بعد ازكتاب الغيبة ، شيخ طوسى ، و ص 97-113 از كتاب الغيبة ، نعمانىنقل شده است ).
405- كمال الدين و تمام النعمة ، ج 1، ص 333، ح 1.
406- همان ، ح 2 و 3.
407- همان ، ص 334، ح 4.
408- همان ، ص 335-336، ح 7.
409- الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 102.
410- همان .
411- همان .
412- الغيبة ، نعمانى ، ص 114.
413- همان ، ص 100.
414- كمال الدين و تمام النعمة ، ج 2، ص 361، ح 4.
415- همان ، ج 2، ص 372-373، ح 6.
416- همان ، ج 2، ص 378، ح 3.
417- همان ، ص 377، ح 1.
418- همان ، ج 2، ص 383، ح 10.
419- همان ، ص 379-380، ح 1؛ اثبات الوصية ، مسعودى ، ص 237.
420- همان ، ص 381، ح 5.
421- همان ، ص 382، ح 6 و 7.
422- همان ، ج 2، ص 384-385، ح 1.
423- همان ، ص 408، ح 6.
424- همان ، ص 409، ح 8.
425- مناقب ، ابن شهر آشوب ، ج 4، ص 527؛ تاريخ الغيبة الصغرى ، سيد محمدصدر، ص 217.
426- اثبات الوصية ، ص 262؛ تاريخ الغيبة الصغرى ، ص 222.
427- الكافى ، ج 1، ص 513، ح 27؛ مناقب ، ابن شهر آشوب ، ج 4، ص 33-34؛تاريخ الغيبة الصغرى ، ص 224.
428- تاريخ الغيبة الصغرى ، ص 224.
429- اثبات الوصية ، ص 243.
430- رجال كشى ، ص 514، ح 992.
431- ر. ك : همان ، ص 513-514، ح 991 و 992( جريان نصب ابوعلى بن راشدبه جاى على بن الحسين بن عبدريه توسط امام هادى عليه السلام ).
432- همان ، ص 579-580، ح 1088.
433- ر. ك : پژوهشى جامع پيرامون وكالت ، وكلا و ابواب ائمه عليهم السلام ،دكتر محمد رضا جبارى ، قم مؤ سسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى ، 1379 ش .
434- ر.ك .معجم مقاييس اللغة ، ج 6، ص 136؛ المعجم الوسيط، ص 1053؛ لغتنامه، دهخدا، ج 14، ص 20542.
435- ر. ك . وسيلة النجاة ، ج 2، ص 103؛ جواهرالكلام ، ج 27، ص 347؛تحريرالوسيلة ، ج 2، ص 39.
436- الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 210.
437- ر. ك . مكتب در فرايند تكامل ، دكتر ححسين مدرسى ، ص 20.
438- ر. ك . تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام ، ص 134.
439- ر. ك . الغيبة ، شيخ طوسى ص 209 - 210.
440- الخرائج و الجرائح - قطب الدين راوندى ، ج 2، ص 721.
441- ر. ك : تنقيح المقال ، ج 3، رقم 11994؛ معجمرجال الحديث ، ج 18، ص 237؛ بحارالانوار، ج 47، ص 181. بنابر بعضى روايات ،قاتل وى ؛ يعنى داود بن على ، پس از اين كار توسط امام صادق عليه السلام مورد مؤ اخذهواقع شد و چون به استهزا پرداخت همان شب مورد نفرين حضرت واقع و به هلاكت رسيد.
442- ر. ك : الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 210؛ تنقيحالمقال ، ج 3، رقم 12451، رجال ، شيخ طوسى ، ص ‍ 324، و خلاصةالاقوال ، علامه حلى ، ص 175.
443- رجال ، نجاشى ، ص 311.
444- الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 210؛ و بحارالانوار، ج 47، ص 342.
445- تنقيح المقال ، ج 3، رقم 12846.
446- رجال ، كشى ، ص 511، ح 988؛ تنقيحالمقال ، ج 2، رقم 10319.
447- رجال كشى ، ص 607، ح 1129.
448- الكافى ، ج 1، ص 523، ح 19.
449- همان ، ج 1، ص 520، ح 13.
450- الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 216.
451- در اين باره به كتاب تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام ، ص 78و 134؛ همچنين به رجال كشى ، ص 493، ح 946، ورجال نجاشى ، ص 74 مراجعه شود.
452- اثبات الوصية ، ص 213 - 215.
453- اين نكته از نامه امام عليه السلام خطاب به موالى مقيم اين مناطققابل استفاده است كه در آن ، جانشينى ((على بن راشد))را به جاى ((على بن الحسين))اعلام نموده و آنها را مامور مراجعه نزد او كرده است . اين اقدام حضرت در پى دستگيرىهايى بود كه توسط متوكل عباسى نسبت به شيعيان صورت گرفت . در اين باره ، ر. ك: رجال ، كشى ، ص 513، ح 991 و 992؛ تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام ،ص 136 - 139، در ضمن مراد از قراى سواد، مناطق اطراف كوفه است . اين كه بر آنهااطلاق سواد شده ، به خاطر منظره اين مناطق از دور بوده است ؛ چرا كه اين مناطق ، ناقطىحاصل خير، و كشاورزى در آنها متداول بوده و سطح زمين براى اعرابى كه از حجاز واردعراق مى شدند، به رنگ سياه جلوه مى نموده است .
454- رجال ، كشى ، ص 579، ح 1088، و ص 573، ح 1086؛رجال ، شيخ طوسى ، ص 433 و 420؛ معجمرجال الحديث ، ج 11، ص 150.
455- در اين باره ر. ك ؛ تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام ، ص 149 -151، 170 - 172 و 195 - 200.
456- رجال كشى ، ص 526، ح 1008؛رجال ، نجاشى ، ص 219 (نجاشى از او با عنوان((نزيل العسكر)) ياد كرده است ).
457- - تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام ، ص 135.
458- كمال الدين و تمام النعمة ، ص 504، ح 35؛ بحارالانوار، ج 51، ص 336.
459- الكافى ، ج 5، ص 316؛ بحار الانوار، ج 92، ص 328؛ مستدركالوسائل ، ج 4، ص 361.
460- تنقيح المقال ، ج 2، رقم 9470.
461- حضرت ، طى نامه اى به عبدالله بن حمدويه بيهقى چنين فرمود: ((و بعد،فقد نصبت لكم ابراهيم بن عبده ليدفع النواحى واهل ناحيتك حقوقى الواجبة عليكم اليه و جعلته ثقتى و اءمينى عند موالى هناك )) . ر. ك :رجال ، كشى ، ص 580، ح 1089.
462- او به خاطر گرايش به مذهب ارتفاع ، غلو و تفويض ، از سوى((فضل بن شاذان ))- يكى از بزرگان نيشابور - مورد بى مهرى واقع شد و حضرتبا توقيعى ، به غائله خاتمه دادند. ر. ك : رجال ، كشى ، ص 542، ح 1027.
463- كمال الدين و تمام النعمة ، ص 442؛ تنقيحالمقال ، ج 3، رقم 10843.
464- تنقيح المقال ، ج 2، رقم 2820.
465- بحارالانوار، ج 51، ص 341. او در عصر حسين بن روح ، سفير سوم حضرتمهدى عليه السلام مى زيسته و به نزد وى مراجعه مى كرده است .
466- رجال ، كشى ، ص 483، ح 910؛ بحارالانوار، ج 2، ص 251.
467- رجال ، كشى ، ص 596، ح 1115؛ بنا بهنقل كشى ، او با مشاهده اختلاف بين دو تن از وكلاى سيار امام جواد عليه السلام ، در قم ازتحويل دادن وجوه شرعى به آنها امتناع مى ورزد، ولى با دستور امام عليه السلام آنها رابه اين دو وكيل تحويل مى دهد.
468- مناقب ، ابن شهرآشوب ، ج 4، ص 397؛ الخرائج و الجرائح ، ج 2، ص 717؛اثبات الهداة ج 6، ص 182؛ بصائر الدرجات ، ص 262؛ بحارالانوار، ج 5 ص 370.
469- تنقيح المقال ، ج 3، ش 10304، ابوحامد مراغى در وصف وى گفته است :((ليس له ثالث فى الارض فى القرب منالاصل يصفناالصاحب الناحيه عليه السلام .))
470- تنقيح المقال ، ج 1، ص 50؛ رجال ، نجاشى ، ص 67؛ مستدركالوسائل ، ج 1 ص 347؛ جامع الرواة ، ج 1، ص 41. او طبق گفته طبرسى ، از وكلاء وسفراى معروفى بوده كه اماميه در جلالت قدر و وكالت آنها ترديد و اختلافى ندارند.(ر. ك : اعلام الورى ، ج 2 ص 259).
471- اعيان الشيعه ، ج 2، ص 48؛ جامع الرواة ، ج 1، ص 49.
472- ر. ك : الكافى ، ج 1 ص 523، ح 20؛ بحارالانوار، ج 51، ص 299؛ كشفالغمة ، ج 3، ص 350.
473- شيخ طوسى در كتاب غيبت خود درباره او چنين آورده : وكان فى زمان السفراء المحمودين اءقوام ثقات ترد عليهم التوقيعات منقبل المنصوبين للسفارة من الاصل منهم اءبوالحسين محمد بن جعفر الاسدى . و باز طبقنقل شيخ طوسى ، شخصى به نام صالح بن اءبى صالح درسال 290 ه - از سوى ناحيه مقدسه ، ماءمور مى شود كه وجود شرعيه را از مردم دريافت ودر ((رى ))به ابوالحسين اسدى تحويل دهد. به كتاب غيبت شيخ ، ص 257؛ تنقيحالمقال ، ج 2، ص 92؛ جامع الرواة ، ج 2، ص ‍ 83، وكمال الدين و تمام النعمة ، ص 509، ح 38 و ص 522 مراجعه شود.
474- كمال الدين و تمام النعمة ، ص 442 ح 16؛ تنقيحالمقال ، ج 3، ص 470 از فصل القاب .
475- ضيافة الاخوان ، ص 66.
476- پس از او، در وكالت به فرزندانش يكى پس از ديگرى ،منتقل شد. فرزندش على و فرزند او محمد و فرزند او قاسم ، همگى به مقام وكالتنائل شدند و در جلالت قدر آنها ترديدى نيست . ر. ك :رجال ، كشى ، ص 611، ح 1136؛ رجال ، نجاشى ، ص 242؛ تنقيحالمقال ، ج 2، رقم 9607 و ج 1، رقم 2752.
477- كمال الدين ، ص 483، ح 2 ؛ بحارالانوار، ج 51، ص 297. جريان جالبىدر مورد استرداد اموال امام عصر عليه السلام توسط محمد بن صالح همدانى در منابع آمدهاست .
478- الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 189.
479- بحارالانوار، ج 51، ص 300، ((قرميسين ))بنا به گفته صاحب المسالك والممالك ، ص 41 و 198، شهرى است كوچك در استانجبل كه در حدود سى و يك فرسخ از همدان فاصله دارد.
480- الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 210 - 211؛ تنقيحالمقال ، ج 2، رقم 6794.
481- رجال ، كشى ، ص 549، ح 1038، 1039، 1040؛رجال ، نجاشى ، ص 177؛ وسائل الشيعه ، ج 12، ص 342، و الغيبة ، شيخ طوسى ،ص 211.
482- تنقيح المقال ، ج 2، رقم 10222، و ج 1، رقم 218. طبرسى در حقوى گفته : انه من الابواب المعروفين الذين لا تخلف الاماميه القائلون بامامة الحسنبن على عليه السلام فيهم (اعلام الورى ج 2، ص 259)؛ الارشاد، شيخ مفيد، ص351؛ رجال ، كشى ، ص 531، ح 1015؛ الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 171؛ بحارالانوار،ج 51، ص 310. تاريخ الغيبة الصغرى ، ص 459.
483- ر. ك : تاريخ سياسىغيبت امام دوازدهم عليه السلام ، ص 78.
484- همان ، ص 71، الغيبة ، شيخ طوسى ،ص 43.
485- طبق اين نقل ، مردى از اهل مصر، نزد امام عسكرى عليه السلام به خاطر ظلموكيل آن ناحيه شكايت مى كند و حضرت با نامه اى توبيخ ‌آميز سبب رفع ظلم از آن فردمى شود ؛ گرچه در اين نقل تصريح نشده كه آنوكيل ، وكيل حضرت بوده ، ولى قرائنى نظير تظلم آن فرد نزد حضرت نه نزد حكومت نهنزد حكومت ، و پيام صريح حضرت به آن وكيل رفع ظلم ، حكايت از آن دارند كه آن شخص، وكيل امام عسكرى عليه السلام بوده است . ر. ك : به الكافى ، ج 1، ص 11، ح 19 ؛مناقب ، ابن شهر آشوب ، ج 4، ص 432 - 433 ؛ بحارالانوار، ج 4، ص 432 - 433 ؛بحارالانوار، ج 50، ص 284.
486- ر. ك : مكتب در فرايند تكامل ، ص 19 ؛ تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليهالسلام ، ص 134.
487- تنقيح المقال ، ج 3، ش 11994.
488- اينان كه سردمداران مذهب واقفيه بودند، توسط امام رضا عليه السلام موردلعن و طرد واقع شدند و مطرود جامعه شيعى آن عصر گشتند. على بن ابى حمزه بطائنى ،حيان سراج و عثمان بن عيسى رواسى از جمله اين افراد بوده اند. ر. ك :رجال ، كشى ، ص 493، ح 946؛ الغيبة ، شيخ طوسى ص ‍ 42.
489- در اين باره ر. ك : مكتب در فرايندتكامل ، ص 19؛ رجال ، كشى ، ص 434، ح 819.
490- رجال ، كشى ، ص 575، ح 1088.
491- رسائل الشيعه ، ج 6، ح 378.
492- ر. ك : الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 171؛ بحارالانوار، ج 51، ص 303،(جريان مربوط به محمد بن ابراهيم بن مهزيار اهوازى ).
493- الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 195.
494- همان ، ص 225.
495- ر. ك : تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام ، ص 170، 174.
496- درباره احمد بن اسحاق ، رجوع شود به :رجال ، نجاشى ، ص 66 ؛ تنقيح المقال ، ج 1، ص 50، جامع الرواة ، ج 1، ص 41. ودرباره حسن بن محمد بن قطاة صيدلانى رجوع شود به :كمال الدين ، ص ‍ 504، ح 35؛ بحارالانوار، ج 51، ص 336.
497- ر. ك : رجال ، كشى ، ص 405، ح 760 و 759؛ الواقفيه ، ج 1، ص 211 بهبعد؛ مكتب در فرايند تكامل ، ص 83.
498- ر. ك : اثبات الوصية ، ص 213 - 215؛ تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهمعليه السلام ، ص 78.
499- الكافى ، ج 1، ص 324، ح 2.
500- او به عنوان وكيل و مورد اعتماد مردم ، اموالى را از سوى مردم دينور و نيز احمدبن الحسن المادرائى (وكيل در قرميسين ) به سمت بغداد مى برد، ولى با ادعاى نيابتتوسط بعضى از رقباى دروغين نايب دوم ؛ يعنى ابوجفر عمرى روبه رو مى شود؛ وقتىاين مدعيان دروغين را عاجز از اقامه حجت بر صدق دعوى مى يابد و ابوجعفر عمرى برهانلازم را ارائه مى كند و از اوصاف اموال خبر مى دهد حق را بازشناخته و پس ازتحويل اموال به او، به سمت ديار خود حركت مى كند.تفصيل اين جريان را مى توانيد در بحارالانوار، ج 51، ص 300، مطالعه كنيد.