29- براستى كهتقوا نهايت خوشنودى خداست از بندگانش، و نهايت خواسته اوست از خلقش، پس از خدائىكه- اگر پنهان كنيد آن را مى‏داند، و اگر آشكار
                         ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1548
الّذي إن أسررتم علمه، و إن أعلنتم كتبه 3620.
30- إنّالتّقوى دار حصن عزيز لمن لجأ إليه، و الفجور دار حصن ذليل لا يحرز أهله و لا يمنعمن لجأ إليه 3621.
31- إنّالتّقوى في اليوم الحرز و الجنّة، و في غد الطّريق إلى الجنّة، مسلكها واضح وسالكها رابح 3622.
32- إنّ تقوىاللّه عمارة الدّين، و عماد اليقين، و إنّها لمفتاح صلاح، و مصباح نجاح 3623.
33- إنّ منصرّحت له العبر عمّا بين يديه من المثلات حجزه التّقوى عن تقحّم الشّبهات 3624.نمائيد آن را مى‏نويسد- پرهيز نمائيد.
30- براستى كه«تقوا» خانه حصار محكمى است براى كسى كه به آن پناه برد، و «معصيت» سراى قلعه‏اىاست خوار كه اهلش را نگهدارى نكرده، و كسى را كه بسوى آن پناه برد اور از آفتجلوگيرى نمى‏نمايد.
31- براستى كهتقوا در امروز حرز و سپرى است (از آفت‏هاى دنيويه و اخرويه) و در فردا (ى قيامت)راهى است بسوى بهشت، راه سلوك آن (يا طريق بهشت) آشكار، و رونده آن سودمند است.
32- براستى كهتقواى الهى آباد نمودن دين، و ستون يقين مى‏باشد، و بدرستى كه آن همانا كليد درستىكار، و چراغ پيروزى است.
33- براستى كسىكه براى او پندها، حقيقت آنچه پيش روى اوست از عقوبت‏ها بر گناهان، صريحا بيانكنند، تقوا او را از افتادن در شبهه‏ها مانع خواهد شد (ولى مع الأسف قدرت بيانروشن را ندارند، و لذا مردم به مجرد شنيدن بيدار نگشته، نيازمند به درك عقوبت‏هاستبه معاينه، تا مرتكب محرمات بلكه شبهات نشوند).
                          ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1549
34- إنّ منفارق التّقوى أغري باللّذّات و الشّهوات، و وقع في تيه السّيّئات، و لزمه كبير(كثير) التّبعات 3625.
35- إنّ تقوىاللّه مفتاح سداد، و ذخيرة معاد، و عتق من كلّ ملكة، و نجاة من كلّ هلكة، بها ينجوالهارب، و تنجح المطالب، و تنال الرّغائب 3626.
36- التّقوىتعزّ، الفجور يذلّ 116.
37- التّقوىاجتناب 188.
38- التّقوىخير زاد 490.
39- التّقوىأزكى زراعة 613.
40- التّقوىرأس الحسنات 722. 34- براستى كسى كه از تقوا جدا شود به لذت‏ها و خواهشها حريصگشته، و در بيابان گناهان افتاده، و او را بازخواستهاى بزرگ (يا بسيار) ملازمخواهد بود.
35- براستى كهتقواى الهى كليد گفتار و رفتار درست، و ذخيره‏ايست براى روز بازگشت، و آزادى استاز هر مالك شدنى (هوا و هوسها مالك انسان نخواهند شد بلكه آنها اسير و بنده انسانخواهند گرديد) و نجاتى است از هر هلاك شدنى، بسبب آن نجات يابد گريزنده (از عذاب وعقاب) و مطلب‏ها بر آورده شده، و عطاهاى اخروى رسيده مى‏شود.
36- پرهيزگارىعزّت بخشد، و ارتكاب معاصى خوارى آورد.
37- خويشتندارى دورى گزيدن (از محرمات بلكه از مشتبهات) است.
38- ترس از خدايا خويشتن دارى بهترين توشه است.
39- خويشتندارى پاكيزه‏ترين زراعت است (زيرا كه حاصلش سعادت دنيا و آخرت خواهد بود).
40- خوف از خداو خويشتن دارى سر نيكوئيهاست.
                          ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1550
41- التّقوىرئيس الأخلاق 751.
42- التّقوىحصن حصين 754.
43- التّقوىذخيرة معاد 796.
44- التّقوىأقوى أساس 822.
45- التّقوىمفتاح الصّلاح 941.
46- التّقوىحصن المؤمن 1046.
47- التّقوىحرز لمن عمل بها 1128.
48- التّقوىأوفق حصن و أوقى (أوفى) حرز 1330.
49- ان اتّقيتاللّه وقاك 3752.
50- إنّكم إلىأزواد التّقوى أحوج منكم إلى أزواد الدّنيا 3831. 41- خويشتن دارى سر كردهخصلتهاست.
42- تقواقلعه‏ايست محكم (كه آدمى را از آفات دنيويه و اخرويه نگهدارى مى‏كند).
43- تقوا ذخيرهروز بازگشت است.
44- تقوامحكمترين اساس است.
45- تقوا كليدصلاح حال است.
46- تقوا قلعهو حصار مؤمن است.
47- تقوا براىكسى كه به آن عمل نمايد قلعه (و يا وسيله حفظ و نگهدارى) است.
48- تقوامحكمترين قلعه و نگهدارنده‏تر (و يا رساتر) حرز و پناه است.
49- اگر تقواىالهى را پيشه خود كنى تو را (از آفات و مهالك دنيوى و اخروى) نگهدارى كند.
50- بدرستى كهشما به توشه‏هاى تقوا محتاج تريد تا توشه‏هاى دنيا.
                          ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1551
51- إذا اتّقيتفاتّق محارم اللّه 4077.
52- بالتّقوىتقطع حمة (حمّة) الخطايا 4279.
53- بالتّقوىقرنت العصمة 4316.
54- بالتّقوىتزكوا الأعمال 4327.
55- ثوب التّقىأشرف الملابس 4686.
56- داووابالتّقوى الأسقام، و بادروا بها الحمام، و اعتبروا بمن أضاعها، و لا يعتبرنّ بكممن أطاعها 5154.
57- رأسالتّقوى ترك الشّهوة 5236.
58- سبب صلاحالإيمان التّقوى 5514.
59- صلاحالتّقوى تجنّب الرّيب 5800. 51- هرگاه حذر كنى پس از حرامهاى خدا حذر نما.
52- بوسيلهتقوا (زهر و يا) شدت و گرمى و تيزى گناهان بريده مى‏شود.
53- بوسيلهتقوا عصمت از گناهان همراه (آدمى) خواهد گرديد.
54- بوسيلهتقوا عملها پاكيزه مى‏شود.
55- جامعه تقواشريفترين پوششهاست (چنانكه خداوند علىّ اعلا فرموده: وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِكَخَيْرٌ اعراف 26).
56- بيماريها(ى روحى) را بخويشتن دارى مداوا نموده، و بر مرگ پيشى گيريد، و از كسى كه آن راتباه ساخته عبرت گرفته، و عبرت كسى كه پيرو آنست قرار نگيرى.
57- سر تقوا وخويشتن دارى ترك شهوت است.
58- سبب صلاحايمان (و عدم فساد آن) خويشتن دارى است.
59- صلاح تقوادورى گزيدن از شكها (و يا گمانهاى بد) مى‏باشد.
                         ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1552
60- طوبى لمنأشعر التّقوى قلبه 5939.
61- عليكبالتّقى فإنّه خلق الأنبياء 6086.
62- عليكبالتّقوى فإنّه أشرف نسب 6097.
63- عليك بتقوىاللّه في الغيب و الشّهادة، و لزوم الحقّ في الغضب و الرّضا 6129.
64- عليكمبالتّقوى فإنّه خير زاد، و أحرز عتاد 6165.
65- فاتّقوااللّه تقيّة من سمع فخشع، و اقترف فاعترف، و وجل فعمل و حاذر فبادر 6593.
66- فاتّقوااللّه تقيّة من أيقن فأحسن، و عبّر فاعتبر، و حذّر فازدجر، و بصّر فاستبصر، و خافالعقاب و عمل ليوم الحساب 6598. 60- خوشا به حال كسى كه تقوا را شعار دل خود قراردهد.
61- بر تو بادبه تقوا زيرا كه آن خصلت پيمبران است.
62- بر تو بادبه تقوا زيرا كه آن شريفترين نسب است.
63- بر تو بادبه تقواى الهى در نهان و آشكار، و جدا نشدن از حق در خشم و خوشنودى.
64- بر شما بادبه تقوى زيرا كه آن بهترين توشه، و (نفيس تريا) نگهدارنده ترين تجهيز و آماده شدهاست.
65- (اين فراز ازعبارات خطبه 82 مشهور به غراء است كه مى‏فرمايد:) پس از خدا بترسيد ترسيدن كسى كهبشنود پس فروتنى نمايد، و گناه كند پس اعتراف نمايد، و بترسد پس عمل نمايد، و حذركند پس مبادرت ورزد.
66- (اين جملهنيز بعد از فرازهايى از كلمات آن حضرت است در خطبه غرّاء و نظير آن ذكر شد) پس ازخدا بترسيد، ترسيدن كسى كه يقين داشته باشد، پس احسان كند، و به او وسائل عبرتارائه شده پس عبرت گرفته باشد، و ترسانيده شده‏
                         ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1553
67- فاتّقوااللّه عباد اللّه تقيّة من شغل بالفكر قلبه، و أوجف الذّكر بلسانه، و قدّم الخوفلأمانه 6600.
68- فاتّقوااللّه جهة ما خلقكم له و احذروا منه كنه ما حذّركم من نفسه، و استحقّوا منه ماأعدّ لكم بالتّنجّز لصدق ميعاده، و الحذر من هول معاده 6601.
69- فاتّقوااللّه عباد اللّه تقيّة من شمّر تجريرا، و جدّ تشميرا، و أكمش في مهل، و بادر عنوجل 6602.
70- فاتقوااللّه تقيّة من نظر في كرّة الموئل، و عاقبة المصدر، و مغبّة باشد پس باز ايستد، واز عقاب ترسيده و براى روز حساب (آخرت) عمل نموده باشد.
67- (اين نيزبا تلخيص از فرازهاى خطبه غراء است) پس از خدا بترسيد اى بندگان خدا ترسيدن كسى كهدل خويشتن را بوسيله فكر مشغول ساخته، و ذكر (خدا) زبانش را تند بحركت در آورده (ويا به كار واداشته)، و ترس را براى ايمنى خود (از عذاب اخروى) پيش فرستاده است.
68- (اين نيزاز خطبه غراء است كه فرموده:) پس از خدا بترسيد جهت آنچه شما را براى آن آفريده(آخرت) و حذر كنيد از او به اندازه آنچه شما را از نفس خود بر حذر داشته، و براىوعده راست او مستحق شويد آنچه را كه براى شما آماده ساخته به طلب كردن (يعنى بهعمل يا به طلب وفاى او و حذر و ترس از هول و ترس معاد او).
69- (اين فرازنيز بعد از ذكر فرازهاى ديگر است كه مى‏فرمايد:) پس از خدا بترسيد اى بندگان خداترسيدن كسى كه دامن به كمر زند براى كشيدن (يعنى مجدّانه در طاعت خدا كوشد) و كوششنمايد براى دامن برميان زدن (يعنى از روى جدّ و جهد) و شتاب كند در وقت فرصت ومهلت و پيشى گيرد از ترس.
70- (اين نيزبعد از كلماتى است كه فرموده) پس از خدا بترسيد ترسيدن كسى كه فكر كند در رجوع بهمحل بازگشت، و عاقبت بر گرديدن (يا محل بر گرديدن)
                          ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1554
المرجع فتدارك فارط الزّلل، و استكثر من صالح العمل 6604.
71- كثرةالتّقى عنوان وفور الورع 7096.
72- من أحبّفوز الآخرة فعليه بالتّقوى 8906.
73- من تعرّىعن لباس التّقوى لم يستتر بشي‏ء من ألباب (أسباب) الدّنيا 8946.
74- من تسربلأثواب التّقى لم يبل سرباله 9019.
75- ما أصلحالدّين كالتّقوى 9474.
76- ملاكالتّقى رفض الدّنيا 9721.
77- هدي منأشعر التّقوى قلبه 1011.
78- و اتّقوااللّه الّذي أعذر (بما أنذر)، و احتجّ بما نهج، و حذّركم و پايان بازگشت، پس لغزشگذشته را بازيافت كرده، و از عمل صالح بسيار انجام دهد.
71- بسيارىتقوا نشانه وفور پارسائى است (مرحوم علامه خوانسارى فرموده: ظاهرا مراد به «ورع»در اينجا ترس از خدا و به «تقوا» پرهيزكارى مى‏باشد).
72- هر كهپيروزى آخرت را دوست دارد پس بر او باد به تقوا.
73- هركه ازلباس تقوا برهنه باشد به چيزى از اسباب (يا جامه‏هاى دنيا) پوشيده نشود (يعنىبالأخره عيوب او نمايان است).
74- هر كهجامه‏هاى تقوا را پيراهن خود سازد پيراهن او كهنه نگردد.
75- چيزى دينرا مانند تقوا اصلاح نخواهد نمود (يعنى تقوا دين را نيكو جلوه دهد).
76- ملاك تقوا(و ريشه و نشان آن) ترك دنياست.
77- هدايت شدهكسى كه تقوا را شعار دل خود قرار دهد.
78- و از خدائىبپرهيزيد كه بسبب آنچه ترسانيده (و از عذاب انذار نموده)
                          ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1555
عدوّا نفذ في الصّدور خفيّا، و نفث في الآذان نجيّا 10146.
79- لا تقدم ولا تجحم إلّا على تقوى اللّه و طاعته تظفر بالنّجح و النّهج القويم 10350.
80- لا كرمكالتّقوى 10464.
81- لا زادكالتّقوى 10486.
82- لا تقوىكالكفّ عن المحارم 10611.
83- لا حصنأمنع من التّقوى 10646.
84- لا يهلكعلى التّقوى سنخ أصل، و لا يظمأ عليها زرع 10856.
85- لا شرفأعلى من التّقوى 10903.
86- أبرّكمأتقاكم 2836. عذر را برطرف ساخته، و به آنچه راه واضح قرار داده احتجاج نموده، وشما را از دشمنييى كه در سينه‏ها پنهان نفوذ كرده و در گوشها راز گوينده دميدهترسانيده است.
79- (بر هركارى) اقدام مكن، و باز مايست مگر بر تقواى الهى، و طاعت او، تا بر مطالب و راهراست پيروزى يابى.
80- هيچ كرمى(و هيچ سبب گرامى بودن) مانند تقوا نيست.
81- هيچتوشه‏اى (براى آخرت) مانند تقوا نيست.
82- هيچپرهيزكارى مانند باز ايستادن از حرامها نيست.
83- حصارىمنيع‏تر از تقوا نيست.
84- بر (بناى)تقوا هيچ ريشه اعتقادى (و يا عملهاى بزرگ هلاك و) باطل نشده، و دانه عملى كه كاشتهمى‏شود (و يا عملهاى خرد) تشنه نخواهد ماند.
85- شرفىبالاتر از تقوا نيست.
86- نيكوكارترين شما با تقوا ترين شماست.
                         ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1556
87- لا تضع منرفعته التّقوى 10228.
88- اتّقوااللّه تقيّة من دعي فأجاب و تاب فأناب و حذّر فحذر و عبر فاعتبر و خاف فأمن 2548.
الأتقياء و المتّقون
1- المتّقي مناتّقى الذّنوب، و المتنزّه من تنزّه عن العيوب 1871.
2- المتّقونأنفسهم عفيفة، و حاجاتهم خفيفة، و خيراتهم مأمولة، و شرورهم مأمونة 1931.
3- المتّقونأنفسهم قانعة، و شهواتهم ميتة، و وجوههم مستبشرة، و قلوبهم محزونة 1932. 87- كسىرا كه تقوا او را بلند كرده است پست مگردان.
88- از خدابترسيد ترسيدن كسى كه خوانده شده پس اجابت كرده است، و توبه نموده پس بسوى خدا روىآورده است، و (از معاصى) ترسانيده شده پس ترسيده است و (بر مواضع عبرت) عبور كردهپس عبرت گرفته است و ترسيده پس (از عذاب خدا) ايمن گشته است.
خويشتن دار 1- خويشتن دار كسى است كه از گناهان بپرهيزد، وپاكيزه كسى است كه از عيبها پاكيزه باشد.
2- خويشتنداران نفسهايشان پارسا، و حاجت‏هايشان سبك، و خيراتشان اميد داشته شده، و بديهاىآنها ايمن داشته شده است.
3- پرهيزكاراننفسهايشان قانع، و خواهشهايشان مرده، و صورتهاى آنان شكفته، و دلهايشان اندوهگيناست.
                         ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1557
4- المتّقونأعمالهم زاكية، و أعينهم باكية، و قلوبهم وجلة 1965.
5- المتّقيميتة شهوته، مكظوم غيظه، في الرّخاء شكور، و في المكاره صبور 1998.
6- إنّالأتقياء كلّ سخيّ، متعفّف محسن 3401.
7- إنّالمتّقين ذهبوا بعاجل الدّنيا و الآخرة، شاركوا أهل الدّنيا في دنياهم، و لميشاركهم أهل الدّنيا في آخرتهم 3615.
8- المتّقونقلوبهم محزونة، و شرورهم مأمونة 1348.
9- المتّقيقانع، متنزّه، متعفّف 1433.
10- شيمةالأتقياء اغتنام المهلة، و التّزوّد للرّحلة 5777. 4- ترسناكان از خداكردارهايشان پاك، و چشمهايشان گريان، و دلهايشان ترسناك است.
5- شخصپرهيزكار خواهش او مرده، خشمش فرو خورده شده، در وسعت و فراخى بسيار سپاسگزار، ودر ناخوشى‏ها بسيار شكيباست.
6- براستى كهخويشتن داران (و پرهيزكاران) هر سخاوتمند، باز ايستنده از حرام، نيكوكاريست.
7- براستى كهافراد با تقوى دنياى حاضر و آخرت را برده‏اند (يعنى از هر دو بهره‏مند گشته‏اند)با اهل دنيا در دنيايشان شريك شده، و اهل دنيا در آخرت آنان شريك نخواهند شد.
8- افراد باتقوا دلهايشان محزون و غمگين، و از بديهاشان مردم در امان خواهند بود.
9- فرد با تقواقناعت كننده، دورى كننده از محرمات، پارسا و پاكدامن خواهد بود.
10- طريقه ورويه پرهيزكاران، غنيمت شمردن مهلت، و توشه بر گرفتن براى‏
                         ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1558
11- قد أفلحالتّقيّ الصّموت 6670.
12- للمتّقيهدي في رشاد، و تحرّج عن فساد، و حرص في إصلاح معاد 7357.
13- للمتّقيثلاث علامات: إخلاص العمل، و قصر الأمل، و اغتنام المهل 7370.
14- لو أنّالسّماوات و الأرض كانتا على عبد رتقا ثمّ اتّقى اللّه لجعل اللّه له منهما مخرجاو رزقه من حيث لا يحتسب 7599.
15- من توقّىسلم 7661.
16- من اتّقىأصلح 7707.
17- من اتّقىاللّه وقاه 7824. كوچيدن است.
11- در حقيقترستگار گرديده پرهيزگار بسيار خاموش.
12- براى فردبا تقوا راهنمائى است در راه راست و درست، و باز ايستادنى است از فساد، و حرصى استدر اصلاح معاد و روز بازگشت.
13- براى شخصبا تقوا سه نشانه است: خالص گردانيدن عمل، و كوتاه كردن اميد، و غنيمت شمردن مهلت.
14- اگر اين كهآسمانها و زمين بر بنده‏اى پيوسته بر يكديگر باشند (كه راه خروجى در آنها نباشد)آن گاه آن بنده از خدا بترسد (و تقواى الهى را پيشه خود سازد) خداوند براى او راهبيرون شدنى قرار خواهد داد و او را از جائى كه گمان ندارد روزى مى‏دهد.
15- هر كهخويشتن دارى كند سالم ماند.
16- كسى كهتقوا داشته باشد (حال خود را) اصلاح نمايد.
17- هر كهتقواى الهى داشته باشد خدا او را نگاه دارد.
                         ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1559
18- من اتّقىقلبه لم يدخله الحسد 8002.
19- من اتّقىربّه كان كريما 8283.
20- من اتّقىاللّه فاز و غني 8415.
21- من أشعرقلبه التّقوى فاز عمله 8594.
22- من اتّقىاللّه سبحانه جعل له من كلّ همّ فرجا و من كلّ ضيق مخرجا 8847.
23- من اتّقىاللّه وقاه 9097.
24- ما اتّقىأحد إلّا سهّل اللّه مخرجه 9565.
25- متّقيالمعصية كفاعل البرّ 9790. 18- هر كه دلش ترسناك باشد (و تقواى الهى را پيشه خودسازد) حسد در آن داخل نشود، (و يا هر كه از دل و يا بر دل خود ترسد حسد را بر آنداخل ننمايد چون مركز حسد دل است).
19- هر كه ازپروردگار خود ترسناك باشد گرامى خواهد بود.
20- هر كه ازخدا بترسد پيروزى يافته و توانگر گردد.
21- هر كهپرهيزكارى را شعار دل خود قرار دهد عملش پيروزى يابد.
22- هر كه ازخداى سبحان بترسد خداوند برايش از هر اندوهى گشايشى و از هر تنگى محل خروجى قراردهد.
23- هر كهتقواى الهى را پيشه خود سازد خداوند او را نگه دارد.
24- احدىپرهيزگار نگردد جز آنكه خداوند محل بيرون رفتن او را (از هر تنگى و بلا) آسانخواهد نمود.
25- پرهيزكننده از گناه مانند انجام دهنده خوبى است (در اجر و ثواب و نقش او در جامعه).
                         ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1560
26- ملوكالجنّة الأتقياء و المخلصون 9817.
27- و سيقالّذين اتّقوا ربّهم إلى الجنّة زمرا قد أمن العقاب، و انقطع العتاب، و زحزحوا عنالنّار، و اطمئنّت بهم الدّار، و رضوا المثوى و القرار 10148.

التّوكل

1- التّوكّل كفايةشريفة لمن اعتمد عليه 1559.

2- التّوكّلالتّبرّي من الحول و القوّة و انتظار ما يأتي به القدر 1916.

3- إيّاك أنتتخيّر لنفسك، فإنّ أكثر النّجح فيما لا يحتسب 2691. 26- پادشاهان بهشت افراد باتقوا و مخلصانند.

27- (تتمهكلامى است كه حضرت در باره اهل تقوا و غير آن فرموده چنانكه از خطبه 232 نهجالبلاغه استفاده مى‏شود) و رانده شده‏اند بسوى بهشت (و روانه خواهند گرديد) دستهدسته آنانكه از پروردگارشان مى‏ترسند در حقيقت از عقاب ايمن گشته، و از عتاب وسرزنش بريده، و از آتش دور گشته، و آن سرا به آنان آرامش بخشيده، و از منزل وقرارگاه خود خوشنود باشند.

به اميد خدا بودن 1- توكل بر خداى تبارك و تعالى براى كسى كهاعتماد بر او كند كفايت شريفى است.

2- توكّلبيزارى جستن از حول و قوّت، و انتظار كشيدن آنچه را كه بياورد آن را تقدير الهى.

3- بر تو بادبه دورى از اين كه اعتماد كنى بر آنچه براى نفس خود برگزينى، زيرا كه اكثر پيروزىدر آن چيزيست كه گمان آن نرود (يعنى در كارها بايد بر خدا توكّل كرد، نه برگزينش‏هاى نفس).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1561

4- أصل قوّةالقلب التّوكّل على اللّه 3082.

5- إنّ حسنالتّوكّل لمن صدق الإيقان 3380.

6- التّوكّلكفاية 72.

7- التّوكّلبضاعة 249.

8- التّوكّلخير عماد 492.

9- التّوكّلحصن الحكمة 544.

10- التّوكّلأفضل عمل 604.

11- التّوكّل منقوّة اليقين 699.

12- بحسنالتّوكّل يستدلّ على حسن الإيقان 4286.

13- توكّل علىاللّه سبحانه فإنّه قد تكفّل بكفاية المتوكّلين عليه 4504. 4- ريشه نيروى دلتوكّل بر خدا داشتن است.

5- براستى كهنيكوئى توكل همانا از راستى يقين داشتن است.

6- توكل بر خداكارگزارى همه امور است.

7- توكل بر خداسرمايه است.

8- توكل (واعتماد به خدا) بهترين ستون است.

9- توكّل حصارحكمت است.

10- واگذاركردن امور به خدا و بر او تكيه كردن برترين عمل است.

11- توكل برخدا از قوّت يقين است.

12- به نيكوئىتوكل بر خوبى يقين داشتن استدلال مى‏شود (يعنى نيكوئى توكل دليل يقين خوب است).

13- بر خداىسبحان توكل نما، زيرا كه او در حقيقت متكفّل كارگزارى توكّل كنندگان بر او خواهدبود (چنانكه در قرآن فرموده: وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1562

14- حسن توكّلالعبد على اللّه على قدر ثقته به 4832.

15- حسبك منتوكّلك أن لا ترى لرزقك مجريا إلّا اللّه سبحانه 4895.

16- فيالتّوكّل حقيقة الإيقان 6484.

17- من توكّلكفي 7682.

18- من توكّللم يهتمّ 7772.

19- من توكّلعلى اللّه كفي 7807.

20- من توكّلعلى اللّه كفاه 7825.

21- لا تجعلنّلنفسك توكّلا إلّا على اللّه، و لا يكن لك رجاء إلّا اللّه 10285.

22- كلّ متوكّلمكفيّ 6831. «هر كه بر خدا توكل كند او كفايت كننده اوست» طلاق 3).

14- نيكوئىتوكل بنده به خدا به اندازه اعتماد اوست به او.

15- از توكلتتو را بس خواهد بود اين كه براى روزى خود مجرى جز پروردگار سبحان نبينى (فقط او راروزى رسان دانى).

16- در توكلاست حقيقت يقين داشتن.

17- كسى كه (برخدا) توكل نمايد كفايت شود.

18- هر كه توكلكند اندوهناك نگردد.

19- هركه برخدا توكل نمايد كفايت شود.

20- هر كه برخدا توكل نمايد خداوند او را كفايت مى‏نمايد.

21- هرگز براىنفس خود توكّلى قرار مده مگر بر خدا، و براى تو اميدى نباشد مگر خدا.

22- هر توكلكننده‏اى كفايت شده است (يعنى خدا او را كفايت خواهد

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1563

23- كن متوكّلاتكن مكفيّا 7132.

24- ليسلمتوكّل عناء 7451.

25- من كانمتوكّلا لم يعدم الإعانة 8128.

26- من توكّلعلى اللّه غني عن عباده 8254.

27- من توكّلعلى اللّه كفي و استغنى 8423.

28- من توكّلعلى اللّه تسهّلت له الصّعاب 8920.

29- من توكّلعلى اللّه أضاءت له الشّبهات، و كفي المؤنات، و أمن التّبعات 8985.

30- من توكّلعلى اللّه ذلّت له الصّعاب، و تسهّلت له الأسباب، و تبوّء الخفض و الكرامة 9028.نمود).

23- توكل كننده(به خدا) باش تا (امورت برگزار شود و) كفايت شوى.

24- براى توكّلكننده رنجى نيست (زيرا كارهايش را به خدا واگذار مى‏كند).

25- هر كه (بهخدا) متوكل باشد يارى (خدا را) از دست ندهد.

26- هر كه برخدا توكل نمايد از بندگانش بى‏نياز خواهد شد.

27- هر كه برخدا توكل نمايد كفايت شده و بى‏نياز گردد.

28- هر كه برخدا توكّل نمايد براى او سختى‏ها آسان گردد.

29- هر كه برخدا توكل نمايد شبهه‏ها (امورى كه در آن اشتباهات باشد) براى او روشن شده، و مؤناتو اخراجات كفايت گشته و از تبعات (عاقبتهاى بد) ايمن گردد.

30- هركه برخدا توكل كند براى او مشكلها و سختى‏ها نرم گشته، و اسباب براى او سهل گشته، و دروسعت و كرامت فرود آيد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1564

الولد

1- الولدالصّالح أجمل الذّكرين 1665.

2- الولد أحدالعدوّين 1668.

3- شرّ الأولادالغاقّ 5688.

4- فقد الولدمحرق الكبد 6542.

5- موت الولدصدع في الكبد 9822.

6- ولد السّوءيهدم الشّرف، و يشين السّلف 10065.

7- ولد السّوءيعرّ السّلف، و يفسد الخلف 10066.

8- ولد عقوقمحنة و شؤم 10072. فرزند 1- فرزند شايسته نيكوترين دو ياد است (يكى ياد از خودآدمى و ديگر ياد بوسيله فرزند).

2- فرزند يكىاز دو دشمن است (يكى دشمن معروف و ديگر خود فرزند).

3- بدتريناولاد فرزندى است كه با پدر و مادر بد رفتارى نمايد.

4- از دست دادنفرزند سوزاننده جگر است.

5- مرگ فرزندشكافى است در جگر (زيرا از خون آن منشأ گرفته سوزش هم در آن پديدار گردد).

6- فرزند بدشرف (و بلندى مرتبه) را خراب كرده، و پيشينيان را عيبناك مى‏گرداند.

7- فرزند بدپيشينيان را آلوده كرده، و باقيماندگان را فاسد خواهد ساخت.

8- فرزند بدسلوك، رنج، و شوم خواهد بود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1565

أولياء اللّه و أحبائه

1- إنّ أولياءاللّه تعالى كلّ مستقرب أجله، مكذّب أمله، كثير عمله، قليل زلله 3552.

2- إنّ أولياءاللّه لأكثر النّاس له ذكرا، و أدومهم له شكرا، و أعظمهم على بلائه صبرا 3571.

3- إنّ من أحبّالعباد إلى اللّه عبدا أعانه على نفسه فاستشعر الحزن، و تجلبب الخوف، فزهر مصباحالهدى في قلبه، و أعدّ القرى ليومه النّازل به 3577. دوستان خدا 1- براستى كهاولياء خداى تعالى هر فردى است كه اجل خود را نزديك شمرده (و لذا در اطاعت و بازايستادن كمال اهتمام ورزد) اميد خويش را تكذيب كننده (بداند اكثر اميدها دروغ است)عملش بسيار، لغزش او كم باشد.

2- براستى كهاولياء خدا هر آينه كسانيند كه از همه مردم بيشتر به ياد خدا بوده، و در سپاسگزارىبراى خدا پايدارتر، و در بلاى او شكيبائيشان عظيمتر است.

3- براستى ازجمله محبوبترين بندگان در نزد خدا بنده‏اى است كه خدا او را بر تسلط بر نفسش كمككرده باشد، در نتيجه اندوه را شعار خود قرار دهد (يعنى پيوسته بر حال خود اندوهناكاست) و ترس از خدا را پيراهن به حساب آورده، پس چراغ راستى و هدايت در قلب اودرخشيده، و مهمانى را (يا پشتيبانى را) براى روز ورودش به او آماده كرده باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1566

التواني

1- التّواني فيالدّنيا إضاعة، و في الآخرة حسرة 1760.

2- التّوانيإضاعة 9.

3- التّوانيفوت 48.

4- التّوانيسجيّة النّوكى 436.

5- بالتّوانييكون الفوت 4247.

6- ضادّواالتّواني بالعزم 5927.

7- من أطاعالتّواني ضيّع الحقوق 8478.

8- من أطاعالتّواني أحاطت به النّدامة 9096.

9- من التّوانييتولّد الكسل 9284. سستى 1- سستى و كاهلى در دنيا تباه ساختن (عمر) و در آخرت ندامتاست.

2- سستى وكاهلى ضايع كردن عمرو فرصت است.

3- سستى سببفوت كارهاى مهم است.

4- سستى وكاهلى طبيعت كم عقلان است.

5- بسبب سستى وكاهلى از دست رفتن (سعادت و كمال) حاصل خواهد گرديد. (يعنى هر چه از دست رود اكثرااز راه سستى خواهد بود).

6- سستى را باعزم و تصميم (و جدّ و جهد) برطرف كنيد.

7- هر كه كسالتو كاهلى را پيروى كند حقوق را ضايع نموده است.

8- هركه كاهلىرا اطاعت نمايد پشيمانى او را احاطه خواهد نمود.

9- از اهمال دركار، تنبلى و سنگينى زائيده مى‏شود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1567

الموهبة

1- ربّ موهبةخير منها الفجيعة 5343.

الوهم

1- ليس الوهمكالفهم 7477.

التّهمة

1- من عرّضنفسه للتّهمة فلا يلومنّ من أساء الظّنّ به 8889. بخشش 1- بسا موهبت و بخششى كهمصيبت (ندارائى) از آن بهتر است (چون ممكن است بخشنده لئيم و يا منت گذار باشد).

گمان 1- غلط دانستن (و يا گمان و خيال) مانند دانستن نيست(يعنى بايد آدمى در كارها به دنبال فهم برود نه با خيال كار كند).

تهمت 1- هر كه نفس خود را در معرض تهمت در آورد پس البتهنبايد سرزنش كند كسى را كه نسبت به او بد گمان مى‏شود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1568

باب الهاء

الهدى و هدى اللّه

1- أفضل الذّخرالهدى 2891.

2- بالهدى يكثرالاستبصار 4186.

3- ضلّ مناهتدى بغير هدى اللّه 5906.

4- طوبى لمنبادر الهدى قبل أن تغلق أبوابه 5960.

5- طاعة الهدىتنجي 5999.

6- فاز مناستصبح بنور الهدى، و خالف دواعي الهوى، و جعل الإيمان راه يافتن 1- افزونتريناندوخته رسيدن به حق (يا راه يافتن) است.

2- بسبب هدايت(يعنى راه راست يافتن) بينائى زياد مى‏شود.

3- گمراه گرديدكسى كه به غير هدايت خدا راه يافت (چون راه غير خدا بيراهه است).

4- خوشا بحالكسى كه به راه راست مبادرت ورزيده پيش از آنكه درهاى آن بسته شود.

5- پيروى وفرمانبردارى راه راست رستگارى آورد.

6- به پيروزىرسيده هر كه به نور هدايت روشنى جسته، و خواسته‏هاى خواهش را مخالفت ورزيده، وايمان را تجهيزات و آماده شده روز بازگشت خود،

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1569

عدّة معاده، و التّقوى ذخره و زاده 6602.

7- كيف يهتدىالضّليل مع غفلة الدّليل 6978.

8- كيف يهديغيره من يضلّ نفسه 6997.

9- كيف يستطيعالهدى من يغلبه الهوى 7001.

10- ليكن شعاركالهدى 7388.

11- من اهتدىنجا 7736.

12- من اهتدىبهدى اللّه أرشده 8071.

13- من اهتدىبغير هدى اللّه سبحانه ضلّ 8176.

14- من اهتدىبهدى اللّه فارق الأضداد 8370. و تقوا را ذخيره و توشه خويش قرار دهد.

7- چگونه گمراهراه مى‏يابد در صورتى كه رهنما غافل باشد.

8- چگونه غيرخود را هدايت و راهنمائى مى‏كند كسى كه نفس خود را گمراه مى‏سازد 9- چگونه برراهنمائى توانائى دارد كسى كه خواهش بر او غلبه كرده است 10- بايد شعار (و جامعهملاصق بدن) تو بر راه راست رفتن باشد.

11- هر كه راهيافت رستگار گرديد.

12- هر كه بهرهنمودهاى خدا طلب راه راست كند خداوند او را ارشاد و راهنمائى نمايد.

13- هر كه بهغير راهنمائى خداى سبحان راهنمائى خواهد گمراه خواهد گرديد.

14- هر كه بهرهنمودهاى خدا راه بيابد از اضداد (صفات متضاده افراط و تفريط و يا فرقه‏هاىمتضاده مانند غالى و تالى يا دشمنان خدا) جدا شود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1570

15- من يطلبالهداية من غير أهلها يضلّ 8501.

16- من استهدىالغاوي عمي عن نهج الهدى 8569.

17- هدى اللّهأحسن الهدى 10010.

18- لا ضلال معهدى 10540.

19- لا دليلأرشد من الهدى 10647.

20- لا هدايةلمن لا علم له 10785.

الهديّة

1- الهديّةتجلب المحبّة 316.

2- ما استعطفالسّلطان، و لا استسلّ سخيمة الغضبان، و لا استميل 15- هر كه طلب هدايت كند ازغير اهل آن (يعنى از غير راه خدا و رسول و امام و كسانى كه راه آنان را پيموده‏اند)گمراه خواهد گرديد.

16- هر كه ازگمراه راهنمائى خواهد از راه واضح و راه راست كور گردد.

17- راهنمائى وهدايت الهى (كه بوسيله پيمبران و امامان بدست ما مى‏رسد) بهترين هدايت و راهنمائىاست.

18- نيستگمراهى با هدايت و راه يافتن (كسانى گمراهند كه راه دين را نيافته اند).

19- هيچراهنمائى راست‏تر از هدايت و راه يافتن نيست.

20- هدايتىنيست براى كسى كه براى او علمى نيست.

ارمغان 1- ارمغان (كادو و سوغاتى) براى كسى بردن دوستى رامى‏كشاند (چون انسان بنده احسان است).

2- به پادشاهتلطّف و مهربانى نشده، و كينه خشمناك بيرون نگشته،

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1571

المهجور، و لا استنجحت صعاب الأمور، و لا استدفعت الشّرور بمثلالهديّة 9695.

الهذر

1- اجتنبالهذر، فأيسر جنايته الملامة 2315.

2- إيّاك والهذر، فمن كثر كلامه كثرت آثامه 2637.

3- الهذر مقرّبمن الغير 1269.

4- الهذر يأتيعلى المهجة 1269.

5- كثرة الهذرتكسب العار 7086. و مهجور (كسى كه او را ترك كرده‏اند و يا او ترك ديگران كردهباشد) مايل نشده، و سختى‏هاى كارها بر آورده نگشته، و بديهاى دفع نشده به مثل هديه(كه آن قوى ترين سبب خواهد بود براى رفع تمام مشكلها).

بيهوده گوئى 1- از بيهوده گوئى (يا پر حرفى) بر حذر باش، پسآسانتر زيان آن سرزنش است.

2- بر تو بادبه دورى كردن از بيهوده گوئى (و يا پر سخنى)، پس كسى كه سخن او زياد باشد گناهاناو فراوان است (چون در پر حرفى كم اتفاق مى‏افتد كه از غيبت و دروغ و مانند آنخالى بماند).

3- هرزه گوئى(يا بسيار گوئى) به حوادث زيانبخش نزديك كننده است.

4- هرزه گوئى(يا پر گوئى) بر خون يا روح مى‏آيد (يعنى سبب قتل خواهد شد).

5- بسيارى هرزهگوئى عار و ننگ را كسب مى‏كند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1572

الهزل

1- كثرة الهزلآية الجهل 7129.

2- من كثر هزلهاستجهل 7972.

3- من كثر هزلهبطل جدّه 8356.

4- من غلب عليهالهزل فسد عقله 8429.

المهلكات و الموبقات و المحرقات

1- ثلاثمهلكات: طاعة النّساء، و طاعة الغضب، و طاعة الشّهوة 4665.

2- ثلاثةمهلكة: الجرأة على السّلطان، و ائتمان الخوّان، و شرب السّمّ للتّجربة 4680. شوخى1- شوخى بسيار و كار غير جدّى نشانه جهل است.

2- هر كه شوخىاو بسيار باشد نادان شمرده شود.

3- هر كه شوخىاو بسيار باشد جدّ او (در نزد مردم) باطل شود (يعنى مردم همه چيز او را به باطلگيرند).

4- هر كه شوخىاو بر او غلبه كند عقلش فاسد گردد.

هلاك كنندگان 1- سه چيز هلاك كننده است: فرمانبردارى زنان، وپيروى خشم و غضب، و فرمانبردارى شهوت و خواهش.

2- سه چيزند كههلاك كننده‏اند: جرأت و دليرى كردن بر پادشاه، و امين كردن خيانتكار، و آشاميدنزهر براى آزمايش.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1573

3- ثلاث هنّالمحرقات الموبقات: فقر بعد غنى، و ذلّ بعد عزّ، و فقد الأحبّة 4682.

4- ثلاث يهدونالقوى: فقد الأحبّة، و الفقر في الغربة، و دوام الشّدّة 4682.

الهمّاز

1- الهمّازمذموم مجروح 373.

الهمم

1- أبعد الهممأقربها من الكرم 2962.

2- بقدر الهممتكون الهموم 4277.

3- خير الهممأعلاها 4977. 3- سه مصيبت است كه آنها سوزاننده هلاك كننده‏اند: پريشانى و فقربعد از توانگرى، و ذلّت و خوارى بعد از عزّت، و نيافتن و از دست دادن دوستان.

4- سه چيز استكه قوا را سست مى‏كنند: نيافتن و از دست دادن دوستان، و درويشى و فقر در غريبى، ودائم بودن سختى (مثل بيماريها و ساير امورى كه تحمل آن مشكل است).

غيبت كردن با اشاره 1- عيب‏گو (و يا غيبت كننده به سبب اشاره)نكوهيده طعن زده شده است.

همت‏ها 1- بلندترين و دورترين مقاصد نزديكترين آنهاست به جودو بخشش.

2- به اندازههمت‏ها غم و غصه‏ها خواهد بود (هر اندازه همت بلند باشد همراه آن اندوه زياد خواهدبود، و هر چه كوتاه گردد غم كم خواهد گرديد).