باب السين

السؤال و الطّلب عن الناس

1- السّؤاليضعف لسان المتكلّم، و يكسر قلب الشّجاع البطل، و يوقف الحرّ العزيز موقف العبدالذّليل، و يذهب بهاء الوجه، و يمحق الرّزق 2110.

2- المسألة طوقالمذلّة، تسلب العزيز عزّه، و الحسيب حسبه 2129.

3- الذّلّ فيمسئلة النّاس 444.

4- المسألةمفتاح الفقر 1019.

5- آفة الطّلبعدم النّجاح 3944. سؤال و طلب از مردم 1- از مردم چيزى طلبيدن زبان سخنگو راناتوان كرده، و دل دلير شجاع را شكسته، و آزاده عزيز را در جاى بنده ذليل قرارداده و آبرو را برده، و روزى را كم كرده يا بركت را از آن بردارد.

2- از مردم چيزخواستن طوق مذلّت و خواريست، از عزيز عزّتش را ربوده و از پاك گهر حسبش رامى‏گيرد.

3- ذلّت وخوارى در طلب كردن از مردم است.

4- طلب كردن ازمردم كليد فقر و پريشانى است.

5- آفت سؤال وطلب از مردم نيافتن پيروزى است (بخلاف آنكه فقط از خدا

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 628

6- إذا أردت أنتطاع فاسأل ما يستطاع 4051.

7- ليكن مسألتكما يبقى لك جماله و ينفى عنك و باله 7379.

8- من أحسنالمسألة أسعف 7693.

9- من سأل غيراللّه استحق الحرمان 7993.

10- من أكثرمسئلة النّاس ذلّ 8154.

11- من سأل مالا يستحقّ قوبل بالحرمان 8538.

12- من تكرّرسؤاله للنّاس ضجروه 8574.

13- من سأل فوققدره استحقّ الحرمان 8579. طلب مى‏نمايد كه توأم با پيروزى خواهد بود).

6- هرگاهمى‏خواهى كه فرمانت برده شود و يا خواهش تو پذيرفته گردد (چه فرمانروا و زمامدارباشى و يا زيردست و نيازمند) چيزى را طلب نما كه استطاعت آن باشد. (چه از رعيّت وچه از بالادست خود).

7- بايد مسئلتتو چيزى باشد كه براى تو زيبائى آن باقى مانده و وزر و وبال آن از تو زائل گردد.(چه در سؤال علمى و چه در حاجت طلبيدن).

8- كسى كه نيكوسؤال كند (چه از خدا و چه از مردم) حاجتش برآورده شود.

9- هر كه ازغير خدا مسئلت كند سزاوار محروميت خواهد شد.

10- هر كهبسيار از مردم سؤال كند (و حاجت طلبد) خوار گردد.

11- هر كه سؤالكند آنچه را كه استحقاق آن را ندارد با محروميت روبرو شود.

12- هر كه سؤالاو از مردم تكرار شود مردم از او منضجر گردند.

13- هر كه فوقاندازه و بالاتر از قدر خود سؤال نمايد مستحق محروميت خواهد گرديد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 629

14- من لم يصنوجهه عن مسألتك فأكرم وجهك عن ردّه 9068.

15- وجهك ماءجامد يقطّره السّؤال، فانظر عند من تقطّره 10134.

16- لا تسأل منتخاف منعه 10175.

17- لا تردّنّالسّائل و إن أسرف 10217.

18- لا تردّالسّائل و صن مروّتك عن حرمانه 10266.

19- لا ذلّكالطّلب 10463.

20- لا شي‏ءأوجع من الاضطرار إلى مسئلة الأغمار 10744.

21- إنّكم إلىإجراء (جزاء) ما أعطيتم أشدّ حاجة من السّائل إلى ما أخذ منكم 3832. 14- هر كهآبروى خود را از سؤال و طلب از تو نگاه ندارد (و براى مسئلت حاضر شود) روى خود رااز ردّ او گرامى دار. (يعنى او را رد نكن و آقائى نشان ده).

15- روى تو آبىاست جامد (بسته) كه آن را سؤال و مسئلت مى‏چكاند، پس نظر كن (و دقت نما) در نزد چهكسى آن را مى‏چكانى. (در نزد لئيم و پست آبرو را نريزى).

16- از كسى كهمى‏ترسى منع او را مسئلت مكن. (زيرا كه آبرو را بيهوده خرج مى‏كنى).

17- سائل را هرگزرد نكن گر چه اسراف نمايد.

18- سائل را ردمكن، و مردانگى خود را از محروم كردن او نگه دار. (و آن را با رد سائل فاسد منما).

19- هيچ خوارىمانند طلب و سؤال نيست.

20- نيست چيزىدردناكتر از اضطرار به سؤال كردن از كسانى كه تازه به دولت رسيده‏اند.

21- براستى كهشما بروان كردن يا جزاى آنچه (به بيچاره و فقير) داده‏ايد

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 630

22- إنّكم أغبطبما بذلتم من الرّاغب إليكم فيما وصله منكم 3834.

23- ابدأالسّائل بالنّوال قبل السّؤال، فإنّك إن أحوجته إلى سؤالك أخذت من حرّ وجهه أفضلممّا أعطيته 2457.

24- أبذل مالكلمن بذل لك وجهه، فإنّ بذل الوجه لا يوازيه شي‏ء 2469.

25- اسمحوا إذاسئلتم 2482.

26- أشدّ منالموت طلب الحاجة من غير أهلها 3213.

27- بئسالشّيمة الإلحاح 4397.

28- بذل ماءالوجه في الطّلب أعظم من قدر الحاجة و إن عظمت و أنجح فيها الطّلب 4442. سخت محتاجتريد تا آنچه را كه سائل از شما مى‏گيرد.

22- براستى كهشما سود برنده‏تر يا شادمان‏تر يا رشك برده تريد نسبت به آنچه بذل كرديد از رغبتكننده به شما در آنچه از شما به او رسيده است. (چون فائده دهنده باعث معمورى دنياو آخرت خواهد گرديد).

23- سائل راپيش از سؤال به بخشش ابتداء كن، براى اين كه اگر او را به سؤال از خود محتاجگردانى، از آبروى او مى‏گيرى زياده از آنچه به او مى‏دهى.

24- مال خود رابراى كسى كه روى خود را براى تو بكار برده عطا كن، زيرا كه در مقابل بكار بردنآبرو چيزى با آن برابرى نمى‏كند.

25- بخششنمائيد هر زمان كه از شما سؤال شود.

26- سخت‏تر ازمرگ خواستن حاجت از غير اهل آن خواهد بود.

27- بد خصلتىاست ابرام و اصرار كردن در سؤال و طلب.

28- آبرو را درطلب حاجتى صرف نمودن بزرگتر از قدر حاجت بوده هر چند حاجت بزرگ بوده و در آن مطلببرآورده شود. (يعنى نبايد انسان آبروى خويش را

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 631

29- بذل الوجهإلى اللّئام الموت الأكبر 4446.

السؤال و الجواب

1- أجملوا فيالخطاب تسمعوا جميل الجواب 2568.

2- من أسرع فىالجواب لم يدرك الصّواب 8640.

3- من برهانالفضل صائب الجواب 9417.

4- نكير الجوابمن نكير الخطاب 9963.

5- لا يستحيينّأحد إذا سئل عمّا لا يعلم أن يقول: لا أعلم 10241.

6- لا تسئاللّفظ و إن ضاق عليك الجواب 10267.

7- لا تسئلنّعمّا لم يكن ففى الّذي قد كان علم كاف 10315. به آسانى خرج كند).

29- رو انداختنبه افراد فرو مايه مرگ بزرگتر است.

پرسش و پاسخ 1- خطاب و سؤال را نيكو نموده، تا جواب نيكوبشنويد.

2- هر كه درجواب شتاب كند، راه درست را نيابد.

3- از دليلافزونى مرتبه است جواب درست.

4- ناخوش داشتنجواب از ناخوش داشتن خطاب است. (بنا بر اين كسى كه انتظار جواب خوش دارد بايد خوشخطاب و خوش گفتار باشد).

5- هرگز نبايداحدى شرم كند هر گاه از چيزى كه نمى‏داند سؤال شود آنكه بگويد: من نمى‏دانم.

6- بد سخن مگو(و تندى و درشتى در جواب مكن) هر چند بر تو جواب تنگ باشد. (و نتوانى از عهده جواببرآئى بلكه بر نادانى اعتراف نما و بگو نمى‏دانم).

7- هرگز ازچيزى كه نبوده نپرسيد پس در آنچه در حقيقت بوده علمى است‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 632

8- لا تسئالخطاب فيسوءك نكير الجواب 10324.

9- من ترك قول«لا أدري» أصيب مقاتله 8835.

10- أحضرالنّاس جوابا من لم يغضب 2950.

11- اسأل تعلم2221.

12- إذا سألتفاسأل تفقّها، و لا تسأل تعنّتا، فإنّ الجاهل المتعلّم شبيه بالعالم، و إنّ العالمالمتعسّف شبيه بالجاهل 4147.

13- إذا كنتجاهلا فتعلّم، و إذا سئلت عمّا لا تعلم فقل: اللّه و رسوله أعلم 4165. كافى (چه درخصوص امامت و يا غير آن و اين فراز در حكمت 356 نهج البلاغه با مختصر تفاوتى نقلشده است).

8- خطاب (سؤال)را بد مكن پس تو را جواب ناخوش ناراحت سازد.

9- هر كه گفتن«نمى‏دانم» را ترك كند (يعنى وقتى از او حكم شرعى و يا مسأله علمى را مى‏پرسند درصورتى كه نمى‏داند جواب گويد) به جايگاه كشته شدنش رسيده است (زيرا جز پيامبران وامامان كسى توانائى پاسخ هر سؤال را ندارد و اگر كسى چنين كند خود را به هلاكتاخروى انداخته است).

10- حاضرجوابترين مردم كسى است كه خشمناك نگردد. (چون با تأمّل و انديشه جواب گويد، بخلافكسى كه عصبانى شود كه پاسخ او معقول نخواهد بود).

11- بپرس تابدانى.

12- هرگاهسؤالى دارى براى فهميدن بپرس، و براى لغزيدن و منكوب كردن طرف سؤال مكن، زيرانادان تعليم گيرنده شباهت به عالم دارد، و دانشمند منحرف شبيه نادان خواهد بود.

13- هرگاهنادان بودى پس بياموز، و چون از چيزى كه نمى‏دانى سؤال شدى‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 633

14- كثرةالسّؤال تورث الملال 7094.

15- من سأل علم7665.

16- من سألاستفاد 7734.

17- من أحسنالسّؤال علم 7933.

18- من سأل فيصغره أجاب في كبره 8273.

الأسباب و الوسائل

1- السّببالّذي أدرك به العاجز بغيته، هو الّذي أعجز القادر عن طلبته 2209. بگو: خدا و رسولاو داناتر است. (يعنى گفتن نمى‏دانم عيب نيست بلكه وظيفه شرعى و عقلى چنينمى‏باشد).

14- بسيارىسؤال (و پرسيدن مسائل و يا طلب چيزى از كسى) سبب ملالت و خستگى شود.

15- هر كهبپرسد دانا شود (زيرا بى‏پرسش علم به دست نيايد).

16- هر كه سؤالكند سود برد.

17- هر كه نيكوكند سؤال را دانا گردد.

18- هر كه دركوچكى خود بپرسد در بزرگيش جواب گويد. (زيرا آشنا شدن با غوامض مسائل و علوم باسؤال حل خواهد گرديد و چون انسان بزرگ شود مردم از او سؤال كنند جوابگو خواهدبود).

اسباب و وسائل 1- وسيله‏اى كه فرد ناتوان با آن به مطلب خودمى‏رسد همان سببى است كه شخص قدرتمند را از خواسته‏اش ناتوان مى‏كند (ممكن استمراد خداوند علىّ اعلا باشد چنانكه امكان دارد عقل يا فكر و يا اراده و مانند آنتصور گردد).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 634

2- أوثق سببأخذت به سبب بينك و بين اللّه 3226.

3- لكلّ شي‏ءسبب 7281.

4- أقوىالوسائل حسن الفضائل 2980.

5- أفضل سببكفّ الغضب، و التّنزّه عن مذلّة الطّلب 3320.

المسابقة

1- إن كنتم لامحالة متسابقين فتسابقوا إلى إقامة حدود اللّه، و الأمر بالمعروف 3739. 2- محكمترين سببى كه چنگ به آن زنى و آن را بگيرى سببى است كه ميان تو و خدا باشد.(ممكن است مراد ايمان و اطاعت بوده، و امكان دارد كه بهترين راه براى رسيدن به هدفچنگ زدن بوسيله است كه مراد قرآن و اهل بيت- عليهم السلام- باشد).

3- براى هرچيزى سببى است. (كه بايد آدمى آن را فراهم سازد).

4- قويترينوسيله‏ها (براى رسيدن به قرب حضرت حق بلكه نزد مردم) نيكوئى فضائل است. (يعنىانسان صفت و عملى داشته باشد كه باعث فزونى مرتبه او شود).

5- افزونترينوسيله براى قرب به خدا بازداشتن خشم (و انتقام نكشيدن) و دورى از خوارى درخواستاست.

پيشى گرفتن 1- اگر ناچار سبقت گيرندگانيد، پس مسابقه خود رادر برپا داشتن حدود الهى، و امر بمعروف قرار دهيد. (يعنى هر فردى بكوشد بالاتر ازديگرى به احكام خدا عمل كند).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 635

السّجود و الركوع

1- السّجودالجسماني: هو وضع عتائق الوجوه على التّراب، و استقبال الأرض بالراحتين و الكفّين(و الرّكبتين)، و أطراف القدمين مع خشوع القلب و إخلاص النّيّة 2210.

2- و السّجودالنّفساني: فراغ القلب من الفانيات، و الإقبال بكنه الهمّة على الباقيات، و خلعالكبر و الحميّة، و قطع العلائق الدّنيويّة، و التّحلّي بالخلائق النبويّة 2211.

3- نعم العبادةالسّجود و الرّكوع 9944.

السّجن

1- السّجن أحدالقبرين 1631. ركوع و سجده كردن 1- سجده بدنى عبارت است از جاى گذاشتن نيكوى روهابر خاك، و رو آوردن بسوى زمين به راحت‏ها و دو كف دستها و زانوها و كنار پاها باخشوع و فروتنى دل و خلوص نيّت.

2- و سجودنفسانى: فارغ بودن دل از امور فانيه، و رو آوردن به كنه همّت بر كارهاى جاويد، وتكبّر و حميّت را بر افكندن، و علائق دنيوى را بريدن، و به اخلاق نبوى آراسته شدناست.

3- خوب عبادتىاست سجود و ركوع.

زندان 1- زندان يكى از دو قبر است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 636

السّخط

1- من كثر سخطهلم يعرف رضاه 8137.

2- من كثر سخطهلم يعتب 8450.

3- ما أقبحالسّخط و أحسن الرّضى 9506.

4- كفى بالسّخطعناء 7067.

5- من تسخّطبالمقدور حلّ به المحذور 8456.

6- لا تكرهواسخط من يرضيه الباطل 10237.

7- توقّ سخط منلا ينجيك إلّا طاعته، و لا يرديك إلّا معصيته، خشم و خشم الهى 1- هر كه خشمشبسيار باشد خوشنودى او شناخته نمى‏شود (و اگر احيانا خوشنود باشد اعتماد بهخوشنودى او نيست).

2- هر كه خشمشبسيار باشد راضى نشود، و يا نزد او گله نشود. (يعنى مردم مى‏دانند اگر پيش اوبروند نه تنها راضى نمى‏شود تا از او گله كنند بلكه بيشتر خشمناك مى‏گردد).

3- چه چيزخشمناك بودن را زشت نموده، و خوشنودى (به بهره و نصيب) را نيكو گردانيده است.

4- براى ناراضىبودن (به نصيب و بهره) رنج و زحمت كفايت مى‏كند.

5- هر كه بهآنچه تقدير شده ناراضى باشد بر او فرود آيد آنچه از آن ترسيده شود (بلاء).

6- ناراحتنباشيد از خشم كسى كه باطل او را خوشنود سازد (بنا بر اين براى رضايت دل او مرتكبباطل نگرديد).

7- از خشم كسىبپرهيز كه تو را رستگار نگرداند مگر فرمانبردارى او، و تو را

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 637

و لا يسعك إلّا رحمته، و التجئ إليه، و توكّل عليه 4554.

السخاء

1- السّخاءيكسب المحبّة، و يزين الأخلاق 1600.

2- السّخاء أحدالسّعادتين 1644.

3- السّخاءيمحصّ الذّنوب، و يجلب محبّة القلوب 1738.

4- السّخاء، والشجاعة، غرائز شريفة، يضعها اللّه سبحانه فيمن أحبّه، و امتحنه 1820.

5- السّخاء أنتكون بمالك متبرّعا و عن مال غيرك متورّعا 1928.

6- السّخاء ماكان ابتداء فإن كان عن مسئلة فحياء و تذمّم 2039. به هلاكت نيندازد مگر نافرمانى او،و (معصيت) تو را گنجايش ندارد جز مغفرت و رحمت او، پناه بر بسوى او، و بر او توكّلنما.

سخاوت 1- سخاوت دوستى را كسب كرده و خصلت‏ها را زينت بخشد.

2- سخاوت يكىاز دو نيكبختى است.

3- سخاوتگناهان را مى‏زدايد، و دوستى دلها را مى‏كشاند.

4- سخاوت وشجاعت صفات شريفى است كه خداوند سبحان آنها را در كسى كه دوست دارد وارد، و او راآزمايش كرده مى‏گذارد.

5- سخاوت آنستكه به مال خود متبرّع بوده، و به مال غير خود پرهيزكار باشد.

6- سخاوت آنستكه پيش از خواستن كسى باشد پس اگر بعد از مسئلت باشد پس آن حياء و عار داشتن است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 638

7- السّخاءثمرة العقل، و القناعة برهان النّبل 2145.

8- السّخاء والحياء أفضل الخلق 2169.

9- أشجع النّاسأسخاهم 2899.

10- أكرمالأخلاق السّخاء، و أعمّها نفعا العدل 3219.

11- أفضلالسّخاء أن تكون بمالك متبرّعا، و عن مال غيرك متورّعا 3229.

12- إنّ سخاءالنّفس عمّا في أيدي النّاس لأفضل من سخاء البذل 3537.

13- إنّ أفضلما استجلب به الثّناء، السّخاء، و إنّ أجزل ما استدرّت به الأرباح الباقية،الصّدقة 3654. 7- سخاوت ميوه خرد، و قناعت دليل نجابت است.

8- سخاوت و شرمافزونترين خوى است.

9- شجاع‏ترينمردم با سخاوت‏ترين آنهاست.

10- گرامى‏ترينخصلت‏ها سخاوت و فرو گيرنده‏ترين آنها بحسب نفع عدل است.

11- افزونترينسخاوت آنست كه به مال خود متبرع بوده (از راه تفضل داده بدون آنكه بر تو واجبباشد) و از مال غير خود اجتناب كننده باشى.

12- براستى كهسخاوت نفس از آنچه در دست‏هاى مردم است (و طمع نكردن و نطلبيدن آن) هر آينه ازسخاوت بخشش و دهش افزونتر است.

13- براستىافزونترين چيزى كه بوسيله آن ستايش جلب مى‏شود سخاوت بوده، و بزرگترين چيزى كه بهسبب آن سودهاى پاينده روان مى‏گردد صدقه دادن است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 639

14- السّخاءسجيّة، الشّرف مزيّة 8.

15- السّخاءخلق 61.

16- السّخاءزين الإنسان 258.

17- السّخاءيزرع المحبّة 306.

18- السّخاءأشرف عادة 389.

19- السّخاءخلق الأنبياء 777.

20- السّخاءيثمر الصّفاء 779.

21- السّخاءستر العيوب 914.

22- السّخاءيكسب الحمد 1093.

23- السّخاءعنوان المروّة و النّبل 1186.

24- بالسّخاءتزان الأفعال 4258. 14- سخاوت خلق پسنديده‏ايست، و شرف فضيلت است.

15- سخاوت خوئىاست (خوش).

16- سخاوت زينتآدمى است.

17- سخاوت بذردوستى را در دلها مى‏كارد.

18- سخاوتبرترين عادت و بهترين خصلت‏هاست.

19- سخاوت خصلتپيامبران است.

20- سخاوت صفا(ى باطن) را ثمره دهد.

21- سخاوت پردهو يا سبب پوشيدن عيوب است.

22- سخاوت كسبحمد و ثنا مى‏كند. (يعنى سبب آن خواهد شد).

23- سخاوت سرفصل (يا نشانه مردى) و زيركى و نجابت است.

24- با سخاوتكارها زينت داده مى‏شود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 640

25- بالسّخاءتستر العيوب 4299.

26- تحلّبالسّخاء و الورع فهما حلية الإيمان و أشرف خلالك 4511.

27- خيرالسّخاء ما صادف موضع الحاجة 4979.

28- سببالمحبّة السّخاء 5510.

29- سببالسّيادة السّخاء 5523.

30- شين السّخاءالسّرف 5785.

31- ظلمالسّخاء من منع العطاء 6058.

32- عليكبالسّخاء فإنّه ثمرة العقل 6083.

33- عليكمبالسّخاء و حسن الخلق، فإنّهما يزيدان الرّزق، و يوجبان المحبّة 6161. 25- باسخاوت عيبها پوشيده مى‏شود.

26- به سخاوت وپارسائى آراسته شو، زيرا آنها زيور ايمان، و اشرف خصلتهاى تو مى‏باشند.

27- بهترينسخاوت آنست كه به محل نياز برخورد كند. (يعنى در جائى كه نياز هست برسد).

28- سبب دوستىسخاوت است. (يعنى اگر كسى طالب دوستى مردم است بايد كه سخاوت داشته باشد).

29- سبب آقائىسخاوت خواهد بود.

30- زشتى سخاوتاسراف است.

31- به سخاوتستم نموده كسى كه از عطا و بخشش جلوگيرى كند.

32- بر تو بادبه سخاوت و ملازم آن باش كه آن ميوه عقل است.

33- بر شما بادبه سخاوت و نيكويى خلق، زيرا كه آن دو روزى را زياد نموده، و موجب دوستى خواهندشد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 641

34- على قدرالمروءة تكون السّخاوة 6176.

35- غطّوامعايبكم بالسّخاء فإنّه ستر العيوب 6440.

36- في السّخاءالمحبّة 6479.

37- كثرةالسّخاء تكثر الأولياء و تستصلح الأعداء 7106.

38- لو رأيتمالسّخاء رجلا، لرأيتموه حسنا يسرّ النّاظرين 7600.

39- من لم يكنله سخاء و لا حياء، فالموت خير له من الحياة 8969.

40- نعمالسّجيّة السّخاء 9902.

41- لا فضيلةكالسّخاء 10489.

42- لا سخاء مععدم 10523.

43- السّخاءحبّ السّائل و بذل النائل 1492. 34- به اندازه مردانگى سخاوت مى‏باشد.

35- عيبهاى خودرا به سخاوت بپوشانيد زيرا كه آن پرده پوش عيبهاست.

36- در سخاوتدوستى است.

37- بسيارىسخاوت دوستان را زياد نموده و دشمنان را به صلاح خواهد آورد.

38- اگر شماسخاوت را (به صورت) مردى ببينيد هر آينه آن را نيكو كه نظر كنندگان را شاد گرداندخواهيد ديد.

39- هر كه براىاو سخاوت و شرمى نباشد مرگ برايش از زندگى بهتر است.

40- خوب خصلتىاست سخاوتمندى.

41- هيچ فضيلتىمانند سخاوت نيست.

42- با بى‏چيزىهيچ سخاوتى نيست.

43- سخاوت دوستداشتن سائل، و بذل عطاست.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 642

السّداد

1- من عملبالسّداد ملك 7915.

السّراب

1- من سعى فيطلب السّراب طال تعبه، و كثر عطشه 9064.

2- من أمّلالرّيّ من السّراب، خاب أمله و مات بعطشه 9065.

3- من غرّهالسّراب تقطّعت به الأسباب 9224.

السّراح

1- حسن السّراحأحد الرّاحتين 4852. محكم كارى 1- هر كه به طريق محكم و درست عمل نمايد مالك(سعادت) گردد.

آب نما 1- هر كه در طلب سراب (دورنماى از آب است در بيابان كهانسان به خيال آب به دنبال آن حركت مى‏كند وقتى به آن مى‏رسد آن را شوره‏زارمى‏بيند و غرض در اينجا ممكن است دنيا و اميدهاى آن باشد) شتاب كند رنجش به درازاكشيده شده، و تشنگى او بسيار شود.

2- هر كهسيرابى از سراب را اميدوار باشد از اميدش محروم گشته و به تشنگى بميرد.

3- هر كه سراب (دنيا)او را فريب دهد اسباب (سعادت) از او بريده شود.

خوب جواب كردن 1- خوب جواب كردن و نيكو طرف را رد نمودن (يعنىبا زبان خوش و برخورد

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 643

السرائر

1- صلاحالسّرائر برهان صحّة البصائر 5807.

2- طوبى لمنصلحت سريرته، و حسنت علانيته، و عزل عن النّاس شرّه 5963.

3- عند تصحيحالضّمائر يبدو غلّ السّرائر 6210.

4- عند فسادالعلانية تفسد السّريرة 6227.

5- من حسنتسريرته حسنت علانيته 8026.

6- من حسنتسريرته لم يخف أحدا 8215. خوب) يكى از دو آسايش است. (يكى آسايش دادن و ديگرى خوشبرخوردى).

پنهانيها 1- سلامت و صلاح پنهانيها (نيت و قصد يا خصلت وخويها) دليل صحت بينائى‏ها و عقل و شعور آدمى است.

2- خوشا بحالكسى كه نهانش صالح و شايسته بوده، و آشكارش نيكو، و بدى خود را از مردم باز دارد.

3- با تصحيحمكنونات و ساختن باطن‏ها كينه درونها ظاهر مى‏شود.

4- در هنگامفساد ظاهر باطن فاسد خواهد شد. (ممكن است مراد اين باشد كه فساد ظاهر در فساد باطنمؤثر است زيرا گناه كم كم سبب مى‏شود كه آدمى به حد كفر رسد و اعتقاداتش فاسد گرددو امكان دارد مراد اين باشد فساد ظاهر فساد باطن را مى‏رساند).

5- هر كه باطناو نيكو باشد ظاهر او (هم) نيكو خواهد بود.

6- هر كه باطناو نيكو باشد از احدى نترسد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 644

السّرّ و النّجوى

1- احفظ أمرك،و لا تنكح خاطبا سرّك 2305.

2- انفردبسرّك، و لا تودعه حازما فيزلّ، و لا جاهلا فيخون 2306.

3- أفضلالنّجوى، ما كان على الدّين و التّقى، و أسفر عن اتّباع الهدى، و مخالفة الهوى3301.

4- المرء أحفظلسرّه 675.

5- الإذاعةشيمة الأغيار 1082.

6- إذاعة سرّأودعته غدر 1166.

7- ثلاث لايستودعن سرّا: المرأة، و النّمّام، و الأحمق 4662. اسرار و رازها 1- امر خود رانگهدارى كن، و به هيچ خواستگارى سرّ خود را به زنى مده (تشبيه حضرت به جهت آنست كهسرّ را مانند دختر بايد حفظ كرد).

2- بسرّ خودتنها باش و آن را به دور انديشى مسپار پس بلغزد، و نه به نادانى پس خيانت نمايد.

3- افزونترينراز گفتن، آنست كه بر ديندارى و تقوا بوده. (يعنى باعث آن شود) و از پيروى راهراست و مخالفت خواهش پرده برداشته. (و آن را ظاهر كند).

4- مردنگهدارنده‏تر است سرّ خود را. (زيرا كسى مانند خودش سرّ او را نگه نخواهد داشت).

5- فاش كردناسرار شيوه بيگانگان است.

6- فاش نمودنسرّى كه به تو سپرده شده باشد بى‏وفائى است.

7- سه دسته‏اندكه به آنان سرّى سپرده نمى‏شود (يعنى نبايد راز را به آنها گفت:) زن، و سخن چين، وكم عقل.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 645

8- سرّك سروركإن كتمته و إن أذعته كان ثبورك 5616.

9- لا يسلم منأذاع سرّه 10688.

10- سرّك أسيركفإن أفشيته صرت أسيره 5630.

11- كن بأسراركبخيلا، و لا تذع سرّا أودعته، فإنّ الإذاعة خيانة 7175.

12- كلّما كثرخزّان الأسرار كثر ضياعها 7197.

13- كاتمالسّرّ وفيّ أمين 7252.

14- لو عقلالمرء عقله لأحرز سرّه عمّن أفشاه إليه و لم يطلع أحدا عليه 7609.

15- من أفشىسرّك ضيّع أمرك 8096. 8- پنهانى و سرّ تو يا دينى كه بايد آن را از دشمن مخفىدارى (تقيه) و يا عمل خوب تو در پنهانى شادمانى تست اگر آن را كتمان نمايى و اگرفاشش سازى هلاك كننده تو خواهد بود.

9- سالمنمى‏ماند كسى كه سرش را فاش كند.

10- سرّ تواسير تست پس اگر آن را افشاء نمايى اسير آن خواهى شد.

11- به اسرارخود بخيل باش (و آن را براى ديگران مگوى) و سرّى كه تو به آن سپرده شده باشى فاشمساز زيرا كه فاش كردن خيانت است.

12- هر گاهخزانه داران اسرار زياد شوند ضايع شدن و از دست رفتن آنها بسيار گردد.

13- پنهانكننده سر وفاداريست امين.

14- اگر مرد(آدمى) عقلش را بكار مى‏برد هر آينه سرّش را از كسى كه آن را نزد او افشاء كردهنگه مى‏داشت، و احدى را بر آن آگاه نمى‏ساخت.

15- هر كه سرّتو را فاش كرد امر تو را ضايع نموده است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 646

16- من كتمسرّه كانت الخيرة بيده 8161.

17- من أسرّإلى غير ثقة ضيّع سرّه 8238.

18- من أفشىسرّا أستودعه (أودعه) فقد خان 8296.

19- من ضعف عنسرّه (شرّه) فهو عن سرّ غيره أضعف 8757.

20- من ضعف عنحفظ سرّه لم يقو لسرّ غيره 8941.

21- من حصّنسرّه منك فقد اتّهمك 9138.

22- من أقبحالغدر إذاعة السّرّ 9259.

23- ما لمتأحدا على إذاعة سرّي إذ كنت به أضيق (منه) 9706. 16- هر كه سرّ خويش را پنهاندارد اختيار به دست اوست. (ولى كسى كه آن را فاش نمايد براى ديگرى بگويد ديگراختيارى ندارد زمام آن از دست او بيرون رفته است).

17- هر كه سرّخود را بغير ثقه (كسى كه به او اعتمادى نيست) بگويد سر خود را ضايع نموده است.

18- هر كه سرّىرا كه به او سپرده شده افشاء نمايد پس در حقيقت خيانت كرده است.

19- هر كه ازسرّ يا از شرّ خود ناتوان باشد پس او از سرّ يا از شرّ غير خود ناتوان‏تر است.

20- هر كه ازنگهدارى سرّ خود ناتوان باشد براى سرّ غير خود قوى نخواهد بود.

21- هر كه سرّشرا از تو پنهان دارد در حقيقت تو را متهم نموده است. (و نسبت به تو بى‏اعتماداست).

22- اززشت‏ترين بى‏وفائى است فاش نمودن سرّ.

23- من احدى رااز فاش كردن سرّم سرزنش نمى‏كنم در وقتى كه خودم از او

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 647

24- ملاكالسّرّ ستره 9716.

25- لا تودعنّسرّك من لا أمانة له 10166.

26- لا تثق بمنيذيع سرّك 10209.

27- لا تطلعزوجك، و عبدك على سرّك، فيسترقّاك 10211.

28- لا تسرّإلى الجاهل شيئا لا يطيق كتمانه 10265.

29- لا حرز (لاحزم) لمن لا يسع سرّه صدره 10676.

30- حديث كلّمجلس يطوى مع بساطه 4937.

31- إن استنمتإلى ودودك فأحرز له من أمرك و استبق له من سرّك ما (از نظر حوصله و راز نگهنداشتن) تنگ‏تر باشم.

24- ملاك سرّپوشيدن آنست.

25- سرّ خود رانزد كسى كه امانتى براى او نيست مسپار.

26- به كسى كهسرّ تو را فاش مى‏كند اعتماد مكن.

27- زن و بندهخود را بر سرّت آگاه مساز، چون تو را بنده خود گردانند.

28- بنادانچيزى را كه طاقت كتمان آن را ندارد پنهان مگو.

29- دور انديشىو يا جاى محكمى نيست براى كسى كه سينه‏اش سرّ او را گنجايش ندارد. (يعنى آدمى بايدسرّش را خود نگه دارد و گرنه جاى محفوظى براى نگهدارى سرّ او در سينه ديگراننيست).

30- سخن هرمجلسى با بساط آن پيچيده مى‏شود. (يعنى چنانكه مجلسى كه تمام شد فرش و بساطشبرچيده مى‏شود، اسرار آن هم بايد در نور ديده شود، چنانكه گفته شده: «المجالسبالأمانات».

31- اگر بهدوست خود آرام گيرى (و به او خوب انس گيرى) پس براى او از كار خود حفظ نما و براىاو از سر خود باقى بگذار (و چنان مباش كه اسرارت را

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 648

لعلّك أن تندم عليه وقتا ما 3721.

السرور و ادخال السرور

1- السّروريبسط النّفس و يثير النّشاط 2023.

2- ربّما تنغّصالسّرور 5380.

3- قد يتنغّصالسّرور 6634.

4- كلّ سرورمتنغّص 6850.

5- ما أودع أحد(ما من أحد أودع) قلبا سرورا إلّا خلق اللّه من ذلك السّرور لطفا، فإذا نزلت بهنائبة جرى إليها كالماء في انحدار ه حتّى يطردها عنه كما تطرد الغريبة من الإبل9690. برايش بازگو كنى) چه بسا باشد كه يك وقتى بر آن پشيمان گردى. (كه آن سودىنخواهد داشت).

سرور 1- شادى نفس را گشوده، و نشاط را بر مى‏انگيزاند.

2- بسا باشد كهشادمانى تيره و مكدّر گردد.

3- گاهىشادمانى تيره و مكدّر مى‏شود.

4- هر شادمانىتيره شونده و مكدّر خواهد گرديد.

5- (اين فرازتتمه كلامى است چنانكه در نهج البلاغه كلمات قصار 249 مى‏باشد كه حضرت به كميلمى‏فرمايد: اى كميل خويشان خود را امر كن كه روزى در پى كسب صفات نيكو بروند، و شبدر پى حاجت كسى كه در خوابست، سوگند به كسى كه شنوائى او آوازها را احاطه نموده)هيچ كسى در قلبى سرور به وديعه نگذاشته (و دلى را خوشحال ننموده) جز آنكه خداونداز اين شادمانى لطفى را بيافريند كه هرگاه به او مصيبتى فرود آيد آن لطف بسوى آنمصيبت روان شده مانند آب در

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 649

الإسراف

1- الإسرافمذموم في كلّ شي‏ء إلّا في أفعال الخير 1938.

2- ألا و إنّإعطاء هذا المال في غير حقّه تبذير و إسراف 2759.

3- أقبح البذلالسّرف 2857.

4- إنّ منعالمقتصد أحسن من عطاء المبذّر 3406.

5- إنّ إمساكالحافظ أجمل من بذل المضيّع 3407.

6- الإسرافيفنى الجزيل 335.

7- الإسرافيفني الكثير 515.

8- التّبذيرعنوان الفاقة 890. سراشيبى تا آنكه آن را از او دور سازد چنانكه شتر غريب دورمى‏شود. (در وقتى كه در ميان شتران خودى وارد شود).

اسراف 1- اسراف در هر چيزى نكوهيده است، مگر در كردارهاىنيكو.

2- آگاه باش،براستى كه بخشيدن اين مال (كه داريد) در غير جاى آن (كه شرعا تعيين گشته) پراكندهكردن مال است بى‏جا و زياده روى و اسراف است.

3- زشت‏ترينبخشش اسراف است.

4- براستى كهچيزى ندادن به ميانه‏رو و شخص مقتصد نيكوتر است از بخشش اسراف كننده.

5- براستى كهنگهداشتن نگهدارنده نيكوتر از بخشش ضايع كننده است.

6- اسراف (يعنىبى‏اندازه خرج كردن) بسيار را فانى مى‏گرداند.

7- اسراف بسياررا فانى و نيست گرداند.

8- بيهوده خرجكردن (ولخرجى) سبب درويشى است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 650

9- التّبذيرقرين مفلس 1043.

10- ذر الإسرافمقتصدا، و اذكر في اليوم غدا 5186.

11- ذر السّرففإنّ المسرف لا يحمد جوده، و لا يرحم فقره 5188.

12- سبب الفقرالإسراف 5529.

13- عليك بتركالتّبذير و الإسراف و التّخلّق بالعدل و الإنصاف 6123.

14- في كلّشي‏ء يذمّ السّرف إلّا في صنايع المعروف و المبالغة في الطّاعة 6527.

15- فدعالإسراف مقتصدا، و اذكر فى اليوم غدا، و أمسك من المال بقدر ضرورتك، و قدّم الفضلليوم حاجتك 6596.

16- كفىبالتّبذير سرفا 7025. 9- بيهوده خرج كردن رفيقى است پريشان و ندار. (پس نبايدآدمى چنان مونسى را براى خود انتخاب كند، كه جز زيان چيزى عائد نخواهد شد).

10- اسراف رابه حال اقتصاد واگذار، و در امروز (دنيا) فرداى قيامت را ياد كن 11- اسراف راواگذار زيرا كه اسراف كننده بخشش ستوده نخواهد بود، و بيچارگى و فقر او رحم نخواهدشد.

12- سبب درويشىو بيچارگى اسراف است.

13- بر تو بادبه ترك تبذير و اسراف و متخلق شدن به عدل و انصاف.

14- در هر چيزىاسراف نكوهيده است مگر در انجام كارهاى خير و مبالغه در اطاعت خدا.

15- (حضرت بعداز فرازهايى مى‏فرمايد:) پس اسراف را بحال ميانه روى واگذار، و امروز بياد فردايتباش، و بقدر ضرورت خود از مال نگه دار، و زيادتى را براى روز حاجت خود (آخرت) پيشفرست.

16- براى تبذيرو اسراف كفايت مى‏نمايد زياده روى.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 651

17- كثرةالسّرف تدمّر 7122.

18- ليس في سرفشرف 7511.

19- من افتخربالتّبذير احتقر بالإفلاس 9057.

20- ما فوقالكفاف إسراف 9465.

21- لا جهلكالتّبذير 10446.

22- لا غنى معإسراف 10538.

23- ويحالمسرف، ما أبعده عن صلاح نفسه و استدراك أمره 10092.

السّرقة

1- و مجانبةالسّرقة، إيجابا للعفّة 6608. 17- اسراف زياد به هلاكت مى‏اندازد.

18- در اسرافشرفى نيست (زيرا كه بزودى باعث خوارى شود).

19- هر كه بهاسراف و تبذير افتخار كند به افلاس و ناچيزى كوچك گردد.

20- آنچهبالاتر از كفاف (روزى و خرجى به اندازه نياز) است اسراف خواهد بود. (مرحومخوانسارى- رحمه اللّه- «ما» را نافيه گرفته و لذا فرموده بالاتر از كفاف اسرافىنيست مانند بخششها و دهشها و مهمانيها).

21- هيچ نادانىمانند تبذير و اسراف نيست.

22- نيستتوانگرى با اسراف.

23- واى براىاسراف كننده چه چيز او را از صلاح نفس و بازيافت كار خود دور ساخته است دزدى 1- (از فرازهاى حكمت 244 نهج البلاغه است) و اجتناب كردن از دزدى را (واجب كرده) براىپاكدامنى و باز ايستادن از حرام.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 652

المساعدة

1- ساعد أخاكعلى كلّ حال، و زل معه حيثما زال 5582.

السّعادة

1- السّعادة ماأفضت إلى الفوز 1122.

2- أماراتالسّعادة إخلاص العمل 1231.

3- خلوّ الصّدرمن الغلّ و الحسد من سعادة العبد 5083.

4- دركالسّعادة بمبادرة الخيرات و الأعمال الزّاكيات 5152.

5- سعادة المرءالقناعة و الرّضا 5561.

6- سعادةالرّجل في إحراز دينه و العمل لآخرته 5624. يارى كردن 1- برادر خود را بر هر حاليارى كن، و با او برو هر كجا كه برود.

نيكبختى 1- نيك بختى و سعادت آنست كه (آدمى را) به پيروزىبرساند.

2- نشانه‏هاىنيكبختى خالص گردانيدن عمل است.

3- خالى بودنسينه از كينه و حسد از جمله نيكبختى بنده است.

4- به دستآوردن سعادت و نيكبختى به پيشى گرفتن خيرات و اعمال پاكيزه است.

5- نيكبختىانسان قناعت، و خوشنودى است. (نسبت به آنچه نصيب او گردد).

6- نيكبختى مرددر به دست آوردن و حفظ دين، و عمل براى آخرت خويش است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 653

7- كفى بالمرءسعادة أن يوثق به في أمور الدّين و الدّنيا 7058.

8- كفى بالمرءسعادة أن يعزف عمّا يفنى، و يتولّه بما يبقى 7070.

9- لن تعرفحلاوة السّعادة حتّى تذاق مرارة النّحس 7425.

10- منالسّعادة التّوفيق لصالح الأعمال 9296.

11- من كمالالسّعادة السّعي في صلاح الجمهور 9361.

12- منالسّعادة نجح الطّلبة 9390.

13- من سعادةالمرء أن يضع معروفه عند أهله 9392.

14- لا يسعدامرء إلّا بطاعة اللّه سبحانه، و لا يشقى امرء إلّا بمعصية اللّه 10848. 7- براىسعادت مرد (آدمى) كفايت مى‏كند اين كه به او در امور دين و دنيا اعتماد شود. (يعنىاز جهت رفتار مورد وثوق مردم باشد).