. 3 اسلام هرگز به شكل و صورت و ظاهر زندگی نپرداخته است . تعليمات‏
اسلامی همه متوجه روح و معنی و راهی است كه بشر را به آن هدفها و معانی‏
می‏رساند . اسلام هدفها و معانی و ارائه طريقه رسيدن به آن هدفها و معانی‏
را در قلمرو خود گرفته و بشر را در غير اين امر آزاد گذاشته است و به‏
اين وسيله از هر گونه تصادمی با توسعه تمدن و فرهنگ پرهيز كرده است .
در اسلام يك وسيله مادی و يك شكل ظاهری نمی‏توان يافت كه جنبه "
تقدس " داشته باشد و مسلمان وظيفه خود بداند كه آن شكل و ظاهر را حفظ
نمايد ، از اين رو ، پرهيز از تصادم با مظاهر توسعه علم و تمدن يكی از
جهاتی است كه كار انطباق اين دين را با مقتضيات زمان آسان كرده و مانع‏
بزرگ جاويد ماندن را از ميان بر می‏دارد .
. 4 رمز ديگر خاتميت و جاودانی بودن اين دين كه آن نيز از

59