« و »

وهب بن محمد البزّاز(1):

كنيهاش ابو نصر ضبط شده، از راويان و محدّثان قمى است و مورد توثيق نجاشى و علامه واقع شده است و همچنين شيخ منتجبالدين در فهرست خود، از او ياد كرده و او را مؤلف كتاب مىداند.

وحيدى قمى:

شاعريست كه اصلا اهل مرو و در تبريز ساكن بوده و سپس مدّتى از عمرش را در شهر قم گذرانده است و در اواخر عمر سفرى به گيلان كرده و در همانجا در تاريخ 942 هجرى قمرى در گذشته است اشعار او لطيف و شيوا و داراى طبعى روان بوده است، در وصف شهر تبريز مثنوى ساخته و به «شهر انگيز» موسومش كرده است. اين چند بيت از آن مثنوى است.
شكر لله كه بهر شهر انگيز***از هرى آمدم سوى تبريز
تا به وصف بتان تبريزى***همچو طوطى كنم شكر ريزى
وه، چه تبريز، رشك هشت بهشت***مردمش خوبروى و پاك سرشت
نازنيان بناز و محجوبى***در كمال لطافت و خوبى(2)
اين شعر نيز از اوست:
شادم من غمديده به جور دست او***خوكرده غم او به من و من به غم او
* * *

ــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ درباره او نك: رجال نجاشى 430، فهرست طوسى: 172; خلاصه 1/177.
2ـ مؤلفان: «دانشمندان آذربايجان» و «شهر آشوب در شعر فارسى» قول صاحب «خلاصة الاشعار» را در حق او نقل كردهاند كه قسمتى از آن نقل مىشود:... ميان او و «مولانا حيرتى» معارضه و مشاعره واقعه شده يكديگر را اهاجى ركيك كردهاند. (و نيز ببينيد: ريحانة الادب ج2/96). ابيات آبدار و اشعار هموار بسيار دارد خصوصاً شهر انگيزى كه از براى مردم تبريز گفته در نهايت خوشى و غايت شهرت است. بعضى مردم كهل كه وى را ديدهاند، اخلاق حميده و اطوار پسنديده او را تعريف مىكنند، در شناخت اشعار و علم عروض و قافيه صاحب وقوف است. و در نظم غزل قدرت تمام ظاهرى نموده است...». تأليفات او عبارتند از: 1 ـ جمع مختصر = مختصر وحيدى كه در علم عروض و قافيه براى برادرزاده خود نگاشته است و در سال 1959 م در مسكو چاپ شده است. 2 ـ بدايع الصنايع 3ـعشقيه (گفتارى است عارفانه در مبحث عشق و عاشقى و تأويلى از حديث «كنت كنزاً مخفياً...» در 8 رمز) 4 ـ اعمال قوافى (در قافيهشناسى) 5 ـ مفتاح الصنايع مشتمل بر 23 فصل است 6 ـ ديوان. براى اطلاع بيشتر از ترجمه او رجوع شود به: سخنوران آذربايجان 2/779 تا 783; مجالس النفايس: 161; ريحانة الادب 4/281; هفت اقليم 2/504 ـ 505; تحفه سامى: 227; دانشمندان آذربايجان: 393 ـ 394; الذريعة 3/64 و 5/139 و9/1265; شهر آشوب در شعر فارسى: 35; فهرست نسخ خطى كتابخانه ملى 6/167 و 188; فهرست مشاهير ايران 2/611; جناب آقاى مدرسى طباطبائى معتقدند كه اين وحيدى قمى با وحيد تبريزى اشتباه شده و حالات هر يك به ديگرى نسبت داده شده است ببينيد قم در قرن نهم هجرى: 200.

« هـ »

هبة الله بن الحسن بن حسين بن موسى بن بابويه(1):

مرديست فقيه و پارسا، كنيهاش ابوالمفاخر ضبط شده است.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ درباره ابوالمفاخر نك: فهرست منتجب الدين: 130; امل الآمل: 513; جامع الرواة 2/311; تنقيح المقال 3/290.

« ى »

يحيى بن محمد الحسينى القمى(1):

مردىدانشمند و فاضل بوده است، و به گفته شيخ منتجب الدين، واعظ و سخنور بوده است.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ نك: فهرست منتجب الدين: 132; امل الآمل: 513; جامع الرواة 2/339; تنقيح المقال 3/231.

* * *

خواننده عزيز;
تا اينجا خلاصه ايست از يادداشتها و تحقيقاتى كه در طول مدّت زندگى و هنگامى كه در كتابخانهها مشغول مطالعه بودم تهيّه كرده و با بضاعت مزجاة به پيشگاه خوانندگان ارجمند تقديم مىدارم.
انگيزه اينجانب در جمع آورى اين يادداشتها و چاپ آن تشويق دوستان ارجمند و مواليان گرام بود كه اطاعت امر آنان بر من واجب است. رجاء واثق دارم در آينده نزديك بتوانم با تجديدنظر و مطالعه بيشترى كتابى جامعتر به عاشقان تاريخ اين زاويه مقدسه (قم) تقديم نمايم. اگر چه اين اوراق تاريخى كه به صورت ياداشت تنظيم شده است ناقص به نظر مىرسد ولى مفتاحى است براى پژوهندگان تاريخ قم و هرگاه مقصود از تأليف اين كتاب همين باشد مرا كافى خواهد بود.
در خاتمه تقاضا دارد چنانچه ضمن مطالعه اشتباهات تاريخى به نظر رسيد اينجانب را مطلع سازند كه بىنهايت مرهون الطاف آنان خواهم بود.
تهران ـ سيّد محمّد مقدّس زاده