 |  |  |
2ـ درباره اين سيد سعيد نك: فوائد الرضوية: 3; گنجينه دانشوران: 150.
3ـ ايشان مرحوم سيد ابو القاسم مير عارفين (مير عارفى)، نويسنده و روزنامه نگار و مدير سابق چاپخانه قم و صاحب امتياز و مدير روزنامه سرچشمه است كه در تاريخ 1299 در قم متولّد و در 7/1/66 به ديار حق شتافت. وى روزنامه مذكور را به مدّت 16 سال درد و دوره منتشر كرد. اولين شماره روزنامه او در تاريخ دوشنبه 11 شهريور 1330 منتشر گرديد، با نام مستعار «عارفى» نيز مطالب خود را امضاء كرده است. و نيز ر.ك: چهره مطبوعات معاصر:198 و شناسنامه مطبوعات ايران: 240.
محمد كاظم يزدى استفاده كرده است. در سال 1353 ـ ايشان را با مرحوم حاج سيد محسن امين (جبل عاملى) اتفاق ملاقات افتاده است و مرحوم امين شرح اين ملاقات را در اعيان الشيعه ذكر مىكند. ايشان مردى مطلع و فقيهى پارسا بوده و اغلب مردم قم و شهرهاى ديگر از او تقليد مىكردند. بسيار مراقب و محتاط و بىاندازه كريم و مهربان بودهاند. در جمادى الاخرى سنه 1353 قمرى وفات كرده و در مسجد بالاسر مدفون است(1).
ابو القاسم نحوى (شيخ ابو القاسم):
متولّد 1300 قمرى از مدرسين نحو در حوزه علميه قم، بيشتر تخصص او در تدريس كتاب مغنى و مطوّل است و به همين مناسبت به لقب نحوى مشهور است. در علوم نقليه و عقليه نيز وارد و از شاگردان آيت الله حائرى و آيت الله بروجردى و حجّت و خونسارى بوده است(2).
ابو المحارب حسين بن سهل بن محارب القمى:
اوائل قرن پنجم ـ در مجالس المؤمنين(3) ترجمه او آمده است. از اصحاب ابن عميد و مورد عنايت خاص او بوده است و همچنين پادشاهان آل بويه خصوصاً ركن الدوله او را گرامى داشته.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ اعيان الشيعه 7/86 (ش874) و چاپ جديد، 2/410. شرح حال مفصل اين مرد بزرگ و فقيه خود ساخته را در مجله نور علم ، دوره دوّم از ص82 تا 96 تحت عنوان «نجوم امّت» چاپ كردهايم.
2ـ نيز ببينيد: آثار الحجة 2/81.
3ـ مجالس المؤمنين، ج1.
ابو جرير زكريا بن ادريس(1):
قرن دوم از روات حديث و از فقهاى اماميه صدر اوّل از امامان: حضرت جعفر الصادق و موسى بن جعفر و على بن موسى ـ عليهم صلوات الله ـ اخذ حديث مىكرده است، كتابى در احاديث فقه دارد، دفنش در شيخان قم است(2).
ابو جعفر، محمد بن على بن حسين بن موسى بن بابويه القمى (شيخ صدوق)(3):
قرن چهارم، بزرگ محدّثين و مقتداى فقها و مجتهدين اوائل است در علوم مذهب و حديث و فقه كمتر مانندى داشته است، شيخ منتجب الدين او را در كتاب فهرست، عديم النظير و يكتا ياد كرده، با ركن الدوله ديلمى معاصر و مورد تكريم و تجليل او واقع شده است، به خواهش مردم رى به آن سامان مهاجرت و توطن اختيار كرده و از بحر دانش و فضيلت خود اهالى رى را مستفيد گردانيد. تصنيفات و تأليفات او بيشمار است، كتاب (من لا يحضره الفقيه) كه يكى از
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در ترجمه ابو جرير اشعرى (زنده قبل از 202) نك: اتقان المقال: 190; اعيان الشيعة 7/64; ايضاح الاشتباه: 40; بهجة الآمال 4/201; تنقيح المقال 1/449; توضيح الاشتباه: 163; جامع الرواة 1/332; جامع المقال: 69; رجال حلى: 76; رجال ابن داود: 98; رجال طوسى: 200 و365 و377 و396; رجال نجاشى: 123; ريحانة الأدب 7/51; سفينة البحار 1/153 و550، شرح مشيخة الفقيه: 70; فهرست شيخ طوسى: 74; قاموس الرجال 4/193; الكنى والألقاب 1/33; مجمع الرجال 3/58; معالم العلماء 53; معجم الثقات: 285; معجم رجال الحديث 7/277 و21/81; منتهى المقال: 137; منهج المقال: 149; نقد الرجال: 139; هدية المحدثين: 61; وسائل 20/199; احسن التراجم 1/257 ـ 259.
2ـ توضيح بيشتر در مجمع الرجال 3/58 ـ 59، رجال ابن داود: 159; خلاصه: 37.
3ـ جناب ايشان به دعاى امام عصر (عج) به دنيا آمد و از اين رهگذر عمرى پر بركت و مؤلّفاتى جاودانه از خود به يادگار گذاشت، تراجم نگاران تعداد مصنّفات وى را سيصد جلد ذكر كردهاند، مرحوم علامه در ضمن ستايش او مىنويسد در بين علماى قم در حفظ و علم نظيرش ديده نشده، و سيد بن طاووس مىفرمايد: شيخ صدوق كسى است كه همگان بر دانش و عدالتش اتفاق نظر دارند.
اصول اربعه كتب شيعه مىباشد از اوست، در سال 381 هجرى در رى درگذشته و مدفن او اكنون در شمال رى كنونى زيارتگاه مردم است و به مقبره ابن بابويه مشهور مىباشد(1).
ابوطالب الشيخ الثقة ابن محمد بن الحسن بن حسين بن موسى بن بابويه(2):
قرن چهارم، ترجمه برادرش ابو ابراهيم گذشت فقيه و محدث; مصنفات او در جمع احاديث و اصول اعتقادات به عربى و خلاصهاى از آن اصول اعتقادات به فارسى است.
ابوطالب(3) (ميرزا) بن ميرزا ابو الحسن:
شاگرد و داماد حجة الحق ميرزاى قمى است. از علماى بزرگ و سادات جليل دار المؤمنين قم و مورد عنايت و اعتماد و وثوق مرحوم صاحب قوانين بوده است به آنگونه كه امور حسبيه و مرافعات مردم را به ايشان رجوع مىفرموده صاحب تمولى قابل ملاحظه مىبوده و در دستگيرى فقرا و سرپرستى ايتام اهتمام داشته است(4) خانواده ميرزائى و عموم منسوبين به مرحوم ميرزاى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ درباره رئيس المحدثين شيخ صدوق(رحمه الله) به منابع زير نيز مىتوان مراجعه كرد: مقدمه معانى الاخبار و ساير كتب ارزنده او; رجال نجاشى: 389; رجال شيخ طوسى: 495; خلاصه مرحوم علامه: 147; روضات الجنات 6/132; فهرست شيخ طوسى: 156; ريحانة الأدب 3/425; الفوائد الرجالية 2/292.
2ـ نك: فهرست منتجب الدين: 33; و مقدمة كتاب الهداية تأليف شيخ صدوق: 42 به نقل از ففهرست.
3ـ ميرزا على اكبر فيض در تاريخ خود مىنويسد: ميرزا ابوطالب قمى الأصل است، فضلى باهر وقدسى متكاثر داشت و... و كتابى دارد به نام سئوال و جواب.
4ـ وى آب انبار بزرگى در قم جنب ميدان كهنه، در زمانى كه مردم قم نيازمند، آن بودهاند بنا كرد پس از حيات خود ثلث املاك خود را وقف مصارف خيريه نموده است.
قمى در قم از احفاد ايشانند، مقدارى از كتب و خطوط مرحوم ميرزاى قمى در اين خانواده باقى است. ميرزا ابو طالب در جماد الاولى 1249 قمرى وفات و در مقبره زكريا بن آدم در شيخان مدفون است.
ابو محمد، الياس بن يوسف نظامى مشهور به نظامى گنجوى:
تولّد(1) او در اوائل قرن ششم در دهكده «تا» از قهستان قم است، شاعر داستان سراى قرن ششم، حكيمى است بلند مرتبه كه در طى داستانهاى نغز خود افكار حكيمانه را با لطائف و ريزه كاريها و توصيفات دقيق ادبى در هم آميخته است اشعار او چه در داستانها و چه در غزليات روان و شيوا است.
مخزن الاسرار ـ خسرو و شيرين، ليلى و مجنون و بهرامنامه و اسكندرنامه و مثنويات او در بحر تقارب است، تعداد اشعار خمسه او مخزن الاسرار 2200 بيت، خسر و و شيرين 8300 بيت، ليلى و مجنون 4500 بيت، بهرامنامه يا هفت پيكر او 4600 بيت و اسكندرنامه 10000 و كسرى است ديوان او غير از خمسه بيست هزار بيت شامل غزليات و قصائد و موشّحات است. شعر توحيديه او در مقدمه اسكندرنامه چنين است:
خدايا جهان پادشاهى تراست***زما خدمت آيد خدائى تراست
پناه بلندى و پستى توئى***همه نيستند آنچه هستى توئى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در تاريخ ولادت و وفات او اختلاف زيادى به چشم مىخورد چون ولادتش را بين 533 تا 622 و فوتش را بين 576 تا 706 هـ ق ذكر كردهاند ر. ك: تاريخ پيدايش تصوّف و عرفان: 208; مخزن الأسرار; هفت پيكر; شرفنامه; گنجينه; اقبالنامه; ليلى و مجنون; و فرودسترن با تصحيح و حواشى حسن وحيد دستگردى به كوشش دكتر سعيد حميديان توسط نشر قطره چاپ شده است، و برخى از اين آثار با تصحيح و مقدمه و توضيحات دكتر بهروز ثروتيان و خلاصه خمسه حكيم به تصحيح دكتر عزيز الله جوينى توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است.
همه آفريده است بالا وپست***توئى آفريننده آنچه هست
توئى برترين دانش آموز پاك***ز دانش قلم رانده بر لوح پاك
خرد را تو روشن بصر كردهاى***چراغ هدايت تو بر كردهاى
توئى كاسمان را برافراختى***زمين را گذرگاه او ساختى
توئى كافريدى ز يك قطره آب***گهرهاى روشنتر از آفتاب
جهانى بدين خوبى آراستى***برون ز آنكه ياريگرى خواستى
ز گرمى و سردى و از خشك و تر***سرشتى باندازه يكديگر
بهرچ آفريدى و بستى طراز***نيازت نه، اى از همه بىنياز
در وفات او اختلاف كردهاند، سال 598 صحيحتر به نظر آمده است(1).
ابو محمد ابن الحسن بن داود القمى: به سديد الدين مراجعه شود.
ابو محمد جعفر بن احمد بن على القمى:
از روات حديث و از علماى مهم قم بوده است احاديث مسلسل را جمع آورى كرده و «مسلسلات» ناميده است غير از آن مصنّفات ديگرى نيز دارد(2).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و نيز ر. ك. به: كتاب نظامى داستانسرا تأليف على اكبر شهابى; مجمع الفصحاء 1/637; ديوان قصائد و غزليات نظامى گنجوى، شامل شرح احوال و آثار نظامى به كوشش سعيد نفيسى، كتابفروشى فروغى; نظامى الگنجوى شاعر الفضيلة عصره وبيته وشعره، از دكتر عبدالنعيم محمد حسنين، چاپ مصر، مكتبة الخانجى، چاپ 1373هـ . ش.; مجله وقف ميراث جاويدان، سال اوّل، ش4، ص112 به بعد مقاله دكتر سيد محمد دامادى; نفحات الأنس: 397; تذكره دولتشاه: 81; رياض العارفين 2/149; مؤلّفين كتب چاپى 6/699; تاريخ پيدايش تصوف و عرفان: 206; نتايج الافكار: 704 چاپ بمبئى; لغتنامه دهخدا; نظامى گنجوى: 600; دانشمندان آذربايجان: 381 ـ 385; تاريخ گزيده: 753; لباب الألباب: 529; تاريخ أدبيات در ايران 2/798; تاريخ ادبيات ايران شفق: 231; تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى: 104; احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامى گنجوى، تأليف دكتر برات زنجانى، چاپ انتشارات دانشگاه تهران; فرهنگ شاعران زبان پارسى: 567; تاريخ نهضتهاى فكرى ايرانيان 2/186 تا 188.
2ـ كراجكى و مرحوم حاج شيخ عباس قمى(رحمه الله) در فوائد الرضويه: 60 مىنويسند: او 220 كتاب در قم و رى تأليف كرد.
ابو عبد الله حسين بن على بن حسين بن(1) بابويه القمى:
اواخر قرن چهارم از اعاظم علماء و محدّثين اماميه و برادر شيخ صدوق است(2)، داراى تأليفاتى است1 ـ كتاب التوحيد و نفى التشبيه.
2 ـ كتاب الرد على الواقفية.
مورد تكريم صاحب بن عباد و بعضى كتب خود را به او اتحاف كرده است(3).
ابو عبد الله محمد بن خالد البرقى:
اواخر قرن دوم مفسرى بزرگ و دانشمندى پرمايه و از صحابه امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) بوده است كتاب التنزيل و التعبير و كتاب التفسير از جمله مصنّفات او است(4).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
ابو القاسم نحوى (شيخ ابو القاسم):
متولّد 1300 قمرى از مدرسين نحو در حوزه علميه قم، بيشتر تخصص او در تدريس كتاب مغنى و مطوّل است و به همين مناسبت به لقب نحوى مشهور است. در علوم نقليه و عقليه نيز وارد و از شاگردان آيت الله حائرى و آيت الله بروجردى و حجّت و خونسارى بوده است(2).
ابو المحارب حسين بن سهل بن محارب القمى:
اوائل قرن پنجم ـ در مجالس المؤمنين(3) ترجمه او آمده است. از اصحاب ابن عميد و مورد عنايت خاص او بوده است و همچنين پادشاهان آل بويه خصوصاً ركن الدوله او را گرامى داشته.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ اعيان الشيعه 7/86 (ش874) و چاپ جديد، 2/410. شرح حال مفصل اين مرد بزرگ و فقيه خود ساخته را در مجله نور علم ، دوره دوّم از ص82 تا 96 تحت عنوان «نجوم امّت» چاپ كردهايم.
2ـ نيز ببينيد: آثار الحجة 2/81.
3ـ مجالس المؤمنين، ج1.
ابو جرير زكريا بن ادريس(1):
قرن دوم از روات حديث و از فقهاى اماميه صدر اوّل از امامان: حضرت جعفر الصادق و موسى بن جعفر و على بن موسى ـ عليهم صلوات الله ـ اخذ حديث مىكرده است، كتابى در احاديث فقه دارد، دفنش در شيخان قم است(2).
ابو جعفر، محمد بن على بن حسين بن موسى بن بابويه القمى (شيخ صدوق)(3):
قرن چهارم، بزرگ محدّثين و مقتداى فقها و مجتهدين اوائل است در علوم مذهب و حديث و فقه كمتر مانندى داشته است، شيخ منتجب الدين او را در كتاب فهرست، عديم النظير و يكتا ياد كرده، با ركن الدوله ديلمى معاصر و مورد تكريم و تجليل او واقع شده است، به خواهش مردم رى به آن سامان مهاجرت و توطن اختيار كرده و از بحر دانش و فضيلت خود اهالى رى را مستفيد گردانيد. تصنيفات و تأليفات او بيشمار است، كتاب (من لا يحضره الفقيه) كه يكى از
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در ترجمه ابو جرير اشعرى (زنده قبل از 202) نك: اتقان المقال: 190; اعيان الشيعة 7/64; ايضاح الاشتباه: 40; بهجة الآمال 4/201; تنقيح المقال 1/449; توضيح الاشتباه: 163; جامع الرواة 1/332; جامع المقال: 69; رجال حلى: 76; رجال ابن داود: 98; رجال طوسى: 200 و365 و377 و396; رجال نجاشى: 123; ريحانة الأدب 7/51; سفينة البحار 1/153 و550، شرح مشيخة الفقيه: 70; فهرست شيخ طوسى: 74; قاموس الرجال 4/193; الكنى والألقاب 1/33; مجمع الرجال 3/58; معالم العلماء 53; معجم الثقات: 285; معجم رجال الحديث 7/277 و21/81; منتهى المقال: 137; منهج المقال: 149; نقد الرجال: 139; هدية المحدثين: 61; وسائل 20/199; احسن التراجم 1/257 ـ 259.
2ـ توضيح بيشتر در مجمع الرجال 3/58 ـ 59، رجال ابن داود: 159; خلاصه: 37.
3ـ جناب ايشان به دعاى امام عصر (عج) به دنيا آمد و از اين رهگذر عمرى پر بركت و مؤلّفاتى جاودانه از خود به يادگار گذاشت، تراجم نگاران تعداد مصنّفات وى را سيصد جلد ذكر كردهاند، مرحوم علامه در ضمن ستايش او مىنويسد در بين علماى قم در حفظ و علم نظيرش ديده نشده، و سيد بن طاووس مىفرمايد: شيخ صدوق كسى است كه همگان بر دانش و عدالتش اتفاق نظر دارند.
اصول اربعه كتب شيعه مىباشد از اوست، در سال 381 هجرى در رى درگذشته و مدفن او اكنون در شمال رى كنونى زيارتگاه مردم است و به مقبره ابن بابويه مشهور مىباشد(1).
ابوطالب الشيخ الثقة ابن محمد بن الحسن بن حسين بن موسى بن بابويه(2):
قرن چهارم، ترجمه برادرش ابو ابراهيم گذشت فقيه و محدث; مصنفات او در جمع احاديث و اصول اعتقادات به عربى و خلاصهاى از آن اصول اعتقادات به فارسى است.
ابوطالب(3) (ميرزا) بن ميرزا ابو الحسن:
شاگرد و داماد حجة الحق ميرزاى قمى است. از علماى بزرگ و سادات جليل دار المؤمنين قم و مورد عنايت و اعتماد و وثوق مرحوم صاحب قوانين بوده است به آنگونه كه امور حسبيه و مرافعات مردم را به ايشان رجوع مىفرموده صاحب تمولى قابل ملاحظه مىبوده و در دستگيرى فقرا و سرپرستى ايتام اهتمام داشته است(4) خانواده ميرزائى و عموم منسوبين به مرحوم ميرزاى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ درباره رئيس المحدثين شيخ صدوق(رحمه الله) به منابع زير نيز مىتوان مراجعه كرد: مقدمه معانى الاخبار و ساير كتب ارزنده او; رجال نجاشى: 389; رجال شيخ طوسى: 495; خلاصه مرحوم علامه: 147; روضات الجنات 6/132; فهرست شيخ طوسى: 156; ريحانة الأدب 3/425; الفوائد الرجالية 2/292.
2ـ نك: فهرست منتجب الدين: 33; و مقدمة كتاب الهداية تأليف شيخ صدوق: 42 به نقل از ففهرست.
3ـ ميرزا على اكبر فيض در تاريخ خود مىنويسد: ميرزا ابوطالب قمى الأصل است، فضلى باهر وقدسى متكاثر داشت و... و كتابى دارد به نام سئوال و جواب.
4ـ وى آب انبار بزرگى در قم جنب ميدان كهنه، در زمانى كه مردم قم نيازمند، آن بودهاند بنا كرد پس از حيات خود ثلث املاك خود را وقف مصارف خيريه نموده است.
قمى در قم از احفاد ايشانند، مقدارى از كتب و خطوط مرحوم ميرزاى قمى در اين خانواده باقى است. ميرزا ابو طالب در جماد الاولى 1249 قمرى وفات و در مقبره زكريا بن آدم در شيخان مدفون است.
ابو محمد، الياس بن يوسف نظامى مشهور به نظامى گنجوى:
تولّد(1) او در اوائل قرن ششم در دهكده «تا» از قهستان قم است، شاعر داستان سراى قرن ششم، حكيمى است بلند مرتبه كه در طى داستانهاى نغز خود افكار حكيمانه را با لطائف و ريزه كاريها و توصيفات دقيق ادبى در هم آميخته است اشعار او چه در داستانها و چه در غزليات روان و شيوا است.
مخزن الاسرار ـ خسرو و شيرين، ليلى و مجنون و بهرامنامه و اسكندرنامه و مثنويات او در بحر تقارب است، تعداد اشعار خمسه او مخزن الاسرار 2200 بيت، خسر و و شيرين 8300 بيت، ليلى و مجنون 4500 بيت، بهرامنامه يا هفت پيكر او 4600 بيت و اسكندرنامه 10000 و كسرى است ديوان او غير از خمسه بيست هزار بيت شامل غزليات و قصائد و موشّحات است. شعر توحيديه او در مقدمه اسكندرنامه چنين است:
خدايا جهان پادشاهى تراست***زما خدمت آيد خدائى تراست
پناه بلندى و پستى توئى***همه نيستند آنچه هستى توئى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در تاريخ ولادت و وفات او اختلاف زيادى به چشم مىخورد چون ولادتش را بين 533 تا 622 و فوتش را بين 576 تا 706 هـ ق ذكر كردهاند ر. ك: تاريخ پيدايش تصوّف و عرفان: 208; مخزن الأسرار; هفت پيكر; شرفنامه; گنجينه; اقبالنامه; ليلى و مجنون; و فرودسترن با تصحيح و حواشى حسن وحيد دستگردى به كوشش دكتر سعيد حميديان توسط نشر قطره چاپ شده است، و برخى از اين آثار با تصحيح و مقدمه و توضيحات دكتر بهروز ثروتيان و خلاصه خمسه حكيم به تصحيح دكتر عزيز الله جوينى توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است.
همه آفريده است بالا وپست***توئى آفريننده آنچه هست
توئى برترين دانش آموز پاك***ز دانش قلم رانده بر لوح پاك
خرد را تو روشن بصر كردهاى***چراغ هدايت تو بر كردهاى
توئى كاسمان را برافراختى***زمين را گذرگاه او ساختى
توئى كافريدى ز يك قطره آب***گهرهاى روشنتر از آفتاب
جهانى بدين خوبى آراستى***برون ز آنكه ياريگرى خواستى
ز گرمى و سردى و از خشك و تر***سرشتى باندازه يكديگر
بهرچ آفريدى و بستى طراز***نيازت نه، اى از همه بىنياز
در وفات او اختلاف كردهاند، سال 598 صحيحتر به نظر آمده است(1).
ابو محمد ابن الحسن بن داود القمى: به سديد الدين مراجعه شود.
ابو محمد جعفر بن احمد بن على القمى:
از روات حديث و از علماى مهم قم بوده است احاديث مسلسل را جمع آورى كرده و «مسلسلات» ناميده است غير از آن مصنّفات ديگرى نيز دارد(2).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و نيز ر. ك. به: كتاب نظامى داستانسرا تأليف على اكبر شهابى; مجمع الفصحاء 1/637; ديوان قصائد و غزليات نظامى گنجوى، شامل شرح احوال و آثار نظامى به كوشش سعيد نفيسى، كتابفروشى فروغى; نظامى الگنجوى شاعر الفضيلة عصره وبيته وشعره، از دكتر عبدالنعيم محمد حسنين، چاپ مصر، مكتبة الخانجى، چاپ 1373هـ . ش.; مجله وقف ميراث جاويدان، سال اوّل، ش4، ص112 به بعد مقاله دكتر سيد محمد دامادى; نفحات الأنس: 397; تذكره دولتشاه: 81; رياض العارفين 2/149; مؤلّفين كتب چاپى 6/699; تاريخ پيدايش تصوف و عرفان: 206; نتايج الافكار: 704 چاپ بمبئى; لغتنامه دهخدا; نظامى گنجوى: 600; دانشمندان آذربايجان: 381 ـ 385; تاريخ گزيده: 753; لباب الألباب: 529; تاريخ أدبيات در ايران 2/798; تاريخ ادبيات ايران شفق: 231; تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى: 104; احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامى گنجوى، تأليف دكتر برات زنجانى، چاپ انتشارات دانشگاه تهران; فرهنگ شاعران زبان پارسى: 567; تاريخ نهضتهاى فكرى ايرانيان 2/186 تا 188.
2ـ كراجكى و مرحوم حاج شيخ عباس قمى(رحمه الله) در فوائد الرضويه: 60 مىنويسند: او 220 كتاب در قم و رى تأليف كرد.
ابو عبد الله حسين بن على بن حسين بن(1) بابويه القمى:
اواخر قرن چهارم از اعاظم علماء و محدّثين اماميه و برادر شيخ صدوق است(2)، داراى تأليفاتى است1 ـ كتاب التوحيد و نفى التشبيه.
2 ـ كتاب الرد على الواقفية.
مورد تكريم صاحب بن عباد و بعضى كتب خود را به او اتحاف كرده است(3).
ابو عبد الله محمد بن خالد البرقى:
اواخر قرن دوم مفسرى بزرگ و دانشمندى پرمايه و از صحابه امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) بوده است كتاب التنزيل و التعبير و كتاب التفسير از جمله مصنّفات او است(4).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ اعيان الشيعه 7/86 (ش874) و چاپ جديد، 2/410. شرح حال مفصل اين مرد بزرگ و فقيه خود ساخته را در مجله نور علم ، دوره دوّم از ص82 تا 96 تحت عنوان «نجوم امّت» چاپ كردهايم.
2ـ نيز ببينيد: آثار الحجة 2/81.
3ـ مجالس المؤمنين، ج1.
ابو جرير زكريا بن ادريس(1):
قرن دوم از روات حديث و از فقهاى اماميه صدر اوّل از امامان: حضرت جعفر الصادق و موسى بن جعفر و على بن موسى ـ عليهم صلوات الله ـ اخذ حديث مىكرده است، كتابى در احاديث فقه دارد، دفنش در شيخان قم است(2).
ابو جعفر، محمد بن على بن حسين بن موسى بن بابويه القمى (شيخ صدوق)(3):
قرن چهارم، بزرگ محدّثين و مقتداى فقها و مجتهدين اوائل است در علوم مذهب و حديث و فقه كمتر مانندى داشته است، شيخ منتجب الدين او را در كتاب فهرست، عديم النظير و يكتا ياد كرده، با ركن الدوله ديلمى معاصر و مورد تكريم و تجليل او واقع شده است، به خواهش مردم رى به آن سامان مهاجرت و توطن اختيار كرده و از بحر دانش و فضيلت خود اهالى رى را مستفيد گردانيد. تصنيفات و تأليفات او بيشمار است، كتاب (من لا يحضره الفقيه) كه يكى از
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در ترجمه ابو جرير اشعرى (زنده قبل از 202) نك: اتقان المقال: 190; اعيان الشيعة 7/64; ايضاح الاشتباه: 40; بهجة الآمال 4/201; تنقيح المقال 1/449; توضيح الاشتباه: 163; جامع الرواة 1/332; جامع المقال: 69; رجال حلى: 76; رجال ابن داود: 98; رجال طوسى: 200 و365 و377 و396; رجال نجاشى: 123; ريحانة الأدب 7/51; سفينة البحار 1/153 و550، شرح مشيخة الفقيه: 70; فهرست شيخ طوسى: 74; قاموس الرجال 4/193; الكنى والألقاب 1/33; مجمع الرجال 3/58; معالم العلماء 53; معجم الثقات: 285; معجم رجال الحديث 7/277 و21/81; منتهى المقال: 137; منهج المقال: 149; نقد الرجال: 139; هدية المحدثين: 61; وسائل 20/199; احسن التراجم 1/257 ـ 259.
2ـ توضيح بيشتر در مجمع الرجال 3/58 ـ 59، رجال ابن داود: 159; خلاصه: 37.
3ـ جناب ايشان به دعاى امام عصر (عج) به دنيا آمد و از اين رهگذر عمرى پر بركت و مؤلّفاتى جاودانه از خود به يادگار گذاشت، تراجم نگاران تعداد مصنّفات وى را سيصد جلد ذكر كردهاند، مرحوم علامه در ضمن ستايش او مىنويسد در بين علماى قم در حفظ و علم نظيرش ديده نشده، و سيد بن طاووس مىفرمايد: شيخ صدوق كسى است كه همگان بر دانش و عدالتش اتفاق نظر دارند.
اصول اربعه كتب شيعه مىباشد از اوست، در سال 381 هجرى در رى درگذشته و مدفن او اكنون در شمال رى كنونى زيارتگاه مردم است و به مقبره ابن بابويه مشهور مىباشد(1).
ابوطالب الشيخ الثقة ابن محمد بن الحسن بن حسين بن موسى بن بابويه(2):
قرن چهارم، ترجمه برادرش ابو ابراهيم گذشت فقيه و محدث; مصنفات او در جمع احاديث و اصول اعتقادات به عربى و خلاصهاى از آن اصول اعتقادات به فارسى است.
ابوطالب(3) (ميرزا) بن ميرزا ابو الحسن:
شاگرد و داماد حجة الحق ميرزاى قمى است. از علماى بزرگ و سادات جليل دار المؤمنين قم و مورد عنايت و اعتماد و وثوق مرحوم صاحب قوانين بوده است به آنگونه كه امور حسبيه و مرافعات مردم را به ايشان رجوع مىفرموده صاحب تمولى قابل ملاحظه مىبوده و در دستگيرى فقرا و سرپرستى ايتام اهتمام داشته است(4) خانواده ميرزائى و عموم منسوبين به مرحوم ميرزاى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ درباره رئيس المحدثين شيخ صدوق(رحمه الله) به منابع زير نيز مىتوان مراجعه كرد: مقدمه معانى الاخبار و ساير كتب ارزنده او; رجال نجاشى: 389; رجال شيخ طوسى: 495; خلاصه مرحوم علامه: 147; روضات الجنات 6/132; فهرست شيخ طوسى: 156; ريحانة الأدب 3/425; الفوائد الرجالية 2/292.
2ـ نك: فهرست منتجب الدين: 33; و مقدمة كتاب الهداية تأليف شيخ صدوق: 42 به نقل از ففهرست.
3ـ ميرزا على اكبر فيض در تاريخ خود مىنويسد: ميرزا ابوطالب قمى الأصل است، فضلى باهر وقدسى متكاثر داشت و... و كتابى دارد به نام سئوال و جواب.
4ـ وى آب انبار بزرگى در قم جنب ميدان كهنه، در زمانى كه مردم قم نيازمند، آن بودهاند بنا كرد پس از حيات خود ثلث املاك خود را وقف مصارف خيريه نموده است.
قمى در قم از احفاد ايشانند، مقدارى از كتب و خطوط مرحوم ميرزاى قمى در اين خانواده باقى است. ميرزا ابو طالب در جماد الاولى 1249 قمرى وفات و در مقبره زكريا بن آدم در شيخان مدفون است.
ابو محمد، الياس بن يوسف نظامى مشهور به نظامى گنجوى:
تولّد(1) او در اوائل قرن ششم در دهكده «تا» از قهستان قم است، شاعر داستان سراى قرن ششم، حكيمى است بلند مرتبه كه در طى داستانهاى نغز خود افكار حكيمانه را با لطائف و ريزه كاريها و توصيفات دقيق ادبى در هم آميخته است اشعار او چه در داستانها و چه در غزليات روان و شيوا است.
مخزن الاسرار ـ خسرو و شيرين، ليلى و مجنون و بهرامنامه و اسكندرنامه و مثنويات او در بحر تقارب است، تعداد اشعار خمسه او مخزن الاسرار 2200 بيت، خسر و و شيرين 8300 بيت، ليلى و مجنون 4500 بيت، بهرامنامه يا هفت پيكر او 4600 بيت و اسكندرنامه 10000 و كسرى است ديوان او غير از خمسه بيست هزار بيت شامل غزليات و قصائد و موشّحات است. شعر توحيديه او در مقدمه اسكندرنامه چنين است:
خدايا جهان پادشاهى تراست***زما خدمت آيد خدائى تراست
پناه بلندى و پستى توئى***همه نيستند آنچه هستى توئى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در تاريخ ولادت و وفات او اختلاف زيادى به چشم مىخورد چون ولادتش را بين 533 تا 622 و فوتش را بين 576 تا 706 هـ ق ذكر كردهاند ر. ك: تاريخ پيدايش تصوّف و عرفان: 208; مخزن الأسرار; هفت پيكر; شرفنامه; گنجينه; اقبالنامه; ليلى و مجنون; و فرودسترن با تصحيح و حواشى حسن وحيد دستگردى به كوشش دكتر سعيد حميديان توسط نشر قطره چاپ شده است، و برخى از اين آثار با تصحيح و مقدمه و توضيحات دكتر بهروز ثروتيان و خلاصه خمسه حكيم به تصحيح دكتر عزيز الله جوينى توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است.
همه آفريده است بالا وپست***توئى آفريننده آنچه هست
توئى برترين دانش آموز پاك***ز دانش قلم رانده بر لوح پاك
خرد را تو روشن بصر كردهاى***چراغ هدايت تو بر كردهاى
توئى كاسمان را برافراختى***زمين را گذرگاه او ساختى
توئى كافريدى ز يك قطره آب***گهرهاى روشنتر از آفتاب
جهانى بدين خوبى آراستى***برون ز آنكه ياريگرى خواستى
ز گرمى و سردى و از خشك و تر***سرشتى باندازه يكديگر
بهرچ آفريدى و بستى طراز***نيازت نه، اى از همه بىنياز
در وفات او اختلاف كردهاند، سال 598 صحيحتر به نظر آمده است(1).
ابو محمد ابن الحسن بن داود القمى: به سديد الدين مراجعه شود.
ابو محمد جعفر بن احمد بن على القمى:
از روات حديث و از علماى مهم قم بوده است احاديث مسلسل را جمع آورى كرده و «مسلسلات» ناميده است غير از آن مصنّفات ديگرى نيز دارد(2).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و نيز ر. ك. به: كتاب نظامى داستانسرا تأليف على اكبر شهابى; مجمع الفصحاء 1/637; ديوان قصائد و غزليات نظامى گنجوى، شامل شرح احوال و آثار نظامى به كوشش سعيد نفيسى، كتابفروشى فروغى; نظامى الگنجوى شاعر الفضيلة عصره وبيته وشعره، از دكتر عبدالنعيم محمد حسنين، چاپ مصر، مكتبة الخانجى، چاپ 1373هـ . ش.; مجله وقف ميراث جاويدان، سال اوّل، ش4، ص112 به بعد مقاله دكتر سيد محمد دامادى; نفحات الأنس: 397; تذكره دولتشاه: 81; رياض العارفين 2/149; مؤلّفين كتب چاپى 6/699; تاريخ پيدايش تصوف و عرفان: 206; نتايج الافكار: 704 چاپ بمبئى; لغتنامه دهخدا; نظامى گنجوى: 600; دانشمندان آذربايجان: 381 ـ 385; تاريخ گزيده: 753; لباب الألباب: 529; تاريخ أدبيات در ايران 2/798; تاريخ ادبيات ايران شفق: 231; تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى: 104; احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامى گنجوى، تأليف دكتر برات زنجانى، چاپ انتشارات دانشگاه تهران; فرهنگ شاعران زبان پارسى: 567; تاريخ نهضتهاى فكرى ايرانيان 2/186 تا 188.
2ـ كراجكى و مرحوم حاج شيخ عباس قمى(رحمه الله) در فوائد الرضويه: 60 مىنويسند: او 220 كتاب در قم و رى تأليف كرد.
ابو عبد الله حسين بن على بن حسين بن(1) بابويه القمى:
اواخر قرن چهارم از اعاظم علماء و محدّثين اماميه و برادر شيخ صدوق است(2)، داراى تأليفاتى است1 ـ كتاب التوحيد و نفى التشبيه.
2 ـ كتاب الرد على الواقفية.
مورد تكريم صاحب بن عباد و بعضى كتب خود را به او اتحاف كرده است(3).
ابو عبد الله محمد بن خالد البرقى:
اواخر قرن دوم مفسرى بزرگ و دانشمندى پرمايه و از صحابه امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) بوده است كتاب التنزيل و التعبير و كتاب التفسير از جمله مصنّفات او است(4).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
2ـ نيز ببينيد: آثار الحجة 2/81.
3ـ مجالس المؤمنين، ج1.
ابو جرير زكريا بن ادريس(1):
قرن دوم از روات حديث و از فقهاى اماميه صدر اوّل از امامان: حضرت جعفر الصادق و موسى بن جعفر و على بن موسى ـ عليهم صلوات الله ـ اخذ حديث مىكرده است، كتابى در احاديث فقه دارد، دفنش در شيخان قم است(2).
ابو جعفر، محمد بن على بن حسين بن موسى بن بابويه القمى (شيخ صدوق)(3):
قرن چهارم، بزرگ محدّثين و مقتداى فقها و مجتهدين اوائل است در علوم مذهب و حديث و فقه كمتر مانندى داشته است، شيخ منتجب الدين او را در كتاب فهرست، عديم النظير و يكتا ياد كرده، با ركن الدوله ديلمى معاصر و مورد تكريم و تجليل او واقع شده است، به خواهش مردم رى به آن سامان مهاجرت و توطن اختيار كرده و از بحر دانش و فضيلت خود اهالى رى را مستفيد گردانيد. تصنيفات و تأليفات او بيشمار است، كتاب (من لا يحضره الفقيه) كه يكى از
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در ترجمه ابو جرير اشعرى (زنده قبل از 202) نك: اتقان المقال: 190; اعيان الشيعة 7/64; ايضاح الاشتباه: 40; بهجة الآمال 4/201; تنقيح المقال 1/449; توضيح الاشتباه: 163; جامع الرواة 1/332; جامع المقال: 69; رجال حلى: 76; رجال ابن داود: 98; رجال طوسى: 200 و365 و377 و396; رجال نجاشى: 123; ريحانة الأدب 7/51; سفينة البحار 1/153 و550، شرح مشيخة الفقيه: 70; فهرست شيخ طوسى: 74; قاموس الرجال 4/193; الكنى والألقاب 1/33; مجمع الرجال 3/58; معالم العلماء 53; معجم الثقات: 285; معجم رجال الحديث 7/277 و21/81; منتهى المقال: 137; منهج المقال: 149; نقد الرجال: 139; هدية المحدثين: 61; وسائل 20/199; احسن التراجم 1/257 ـ 259.
2ـ توضيح بيشتر در مجمع الرجال 3/58 ـ 59، رجال ابن داود: 159; خلاصه: 37.
3ـ جناب ايشان به دعاى امام عصر (عج) به دنيا آمد و از اين رهگذر عمرى پر بركت و مؤلّفاتى جاودانه از خود به يادگار گذاشت، تراجم نگاران تعداد مصنّفات وى را سيصد جلد ذكر كردهاند، مرحوم علامه در ضمن ستايش او مىنويسد در بين علماى قم در حفظ و علم نظيرش ديده نشده، و سيد بن طاووس مىفرمايد: شيخ صدوق كسى است كه همگان بر دانش و عدالتش اتفاق نظر دارند.
اصول اربعه كتب شيعه مىباشد از اوست، در سال 381 هجرى در رى درگذشته و مدفن او اكنون در شمال رى كنونى زيارتگاه مردم است و به مقبره ابن بابويه مشهور مىباشد(1).
ابوطالب الشيخ الثقة ابن محمد بن الحسن بن حسين بن موسى بن بابويه(2):
قرن چهارم، ترجمه برادرش ابو ابراهيم گذشت فقيه و محدث; مصنفات او در جمع احاديث و اصول اعتقادات به عربى و خلاصهاى از آن اصول اعتقادات به فارسى است.
ابوطالب(3) (ميرزا) بن ميرزا ابو الحسن:
شاگرد و داماد حجة الحق ميرزاى قمى است. از علماى بزرگ و سادات جليل دار المؤمنين قم و مورد عنايت و اعتماد و وثوق مرحوم صاحب قوانين بوده است به آنگونه كه امور حسبيه و مرافعات مردم را به ايشان رجوع مىفرموده صاحب تمولى قابل ملاحظه مىبوده و در دستگيرى فقرا و سرپرستى ايتام اهتمام داشته است(4) خانواده ميرزائى و عموم منسوبين به مرحوم ميرزاى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ درباره رئيس المحدثين شيخ صدوق(رحمه الله) به منابع زير نيز مىتوان مراجعه كرد: مقدمه معانى الاخبار و ساير كتب ارزنده او; رجال نجاشى: 389; رجال شيخ طوسى: 495; خلاصه مرحوم علامه: 147; روضات الجنات 6/132; فهرست شيخ طوسى: 156; ريحانة الأدب 3/425; الفوائد الرجالية 2/292.
2ـ نك: فهرست منتجب الدين: 33; و مقدمة كتاب الهداية تأليف شيخ صدوق: 42 به نقل از ففهرست.
3ـ ميرزا على اكبر فيض در تاريخ خود مىنويسد: ميرزا ابوطالب قمى الأصل است، فضلى باهر وقدسى متكاثر داشت و... و كتابى دارد به نام سئوال و جواب.
4ـ وى آب انبار بزرگى در قم جنب ميدان كهنه، در زمانى كه مردم قم نيازمند، آن بودهاند بنا كرد پس از حيات خود ثلث املاك خود را وقف مصارف خيريه نموده است.
قمى در قم از احفاد ايشانند، مقدارى از كتب و خطوط مرحوم ميرزاى قمى در اين خانواده باقى است. ميرزا ابو طالب در جماد الاولى 1249 قمرى وفات و در مقبره زكريا بن آدم در شيخان مدفون است.
ابو محمد، الياس بن يوسف نظامى مشهور به نظامى گنجوى:
تولّد(1) او در اوائل قرن ششم در دهكده «تا» از قهستان قم است، شاعر داستان سراى قرن ششم، حكيمى است بلند مرتبه كه در طى داستانهاى نغز خود افكار حكيمانه را با لطائف و ريزه كاريها و توصيفات دقيق ادبى در هم آميخته است اشعار او چه در داستانها و چه در غزليات روان و شيوا است.
مخزن الاسرار ـ خسرو و شيرين، ليلى و مجنون و بهرامنامه و اسكندرنامه و مثنويات او در بحر تقارب است، تعداد اشعار خمسه او مخزن الاسرار 2200 بيت، خسر و و شيرين 8300 بيت، ليلى و مجنون 4500 بيت، بهرامنامه يا هفت پيكر او 4600 بيت و اسكندرنامه 10000 و كسرى است ديوان او غير از خمسه بيست هزار بيت شامل غزليات و قصائد و موشّحات است. شعر توحيديه او در مقدمه اسكندرنامه چنين است:
خدايا جهان پادشاهى تراست***زما خدمت آيد خدائى تراست
پناه بلندى و پستى توئى***همه نيستند آنچه هستى توئى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در تاريخ ولادت و وفات او اختلاف زيادى به چشم مىخورد چون ولادتش را بين 533 تا 622 و فوتش را بين 576 تا 706 هـ ق ذكر كردهاند ر. ك: تاريخ پيدايش تصوّف و عرفان: 208; مخزن الأسرار; هفت پيكر; شرفنامه; گنجينه; اقبالنامه; ليلى و مجنون; و فرودسترن با تصحيح و حواشى حسن وحيد دستگردى به كوشش دكتر سعيد حميديان توسط نشر قطره چاپ شده است، و برخى از اين آثار با تصحيح و مقدمه و توضيحات دكتر بهروز ثروتيان و خلاصه خمسه حكيم به تصحيح دكتر عزيز الله جوينى توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است.
همه آفريده است بالا وپست***توئى آفريننده آنچه هست
توئى برترين دانش آموز پاك***ز دانش قلم رانده بر لوح پاك
خرد را تو روشن بصر كردهاى***چراغ هدايت تو بر كردهاى
توئى كاسمان را برافراختى***زمين را گذرگاه او ساختى
توئى كافريدى ز يك قطره آب***گهرهاى روشنتر از آفتاب
جهانى بدين خوبى آراستى***برون ز آنكه ياريگرى خواستى
ز گرمى و سردى و از خشك و تر***سرشتى باندازه يكديگر
بهرچ آفريدى و بستى طراز***نيازت نه، اى از همه بىنياز
در وفات او اختلاف كردهاند، سال 598 صحيحتر به نظر آمده است(1).
ابو محمد ابن الحسن بن داود القمى: به سديد الدين مراجعه شود.
ابو محمد جعفر بن احمد بن على القمى:
از روات حديث و از علماى مهم قم بوده است احاديث مسلسل را جمع آورى كرده و «مسلسلات» ناميده است غير از آن مصنّفات ديگرى نيز دارد(2).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و نيز ر. ك. به: كتاب نظامى داستانسرا تأليف على اكبر شهابى; مجمع الفصحاء 1/637; ديوان قصائد و غزليات نظامى گنجوى، شامل شرح احوال و آثار نظامى به كوشش سعيد نفيسى، كتابفروشى فروغى; نظامى الگنجوى شاعر الفضيلة عصره وبيته وشعره، از دكتر عبدالنعيم محمد حسنين، چاپ مصر، مكتبة الخانجى، چاپ 1373هـ . ش.; مجله وقف ميراث جاويدان، سال اوّل، ش4، ص112 به بعد مقاله دكتر سيد محمد دامادى; نفحات الأنس: 397; تذكره دولتشاه: 81; رياض العارفين 2/149; مؤلّفين كتب چاپى 6/699; تاريخ پيدايش تصوف و عرفان: 206; نتايج الافكار: 704 چاپ بمبئى; لغتنامه دهخدا; نظامى گنجوى: 600; دانشمندان آذربايجان: 381 ـ 385; تاريخ گزيده: 753; لباب الألباب: 529; تاريخ أدبيات در ايران 2/798; تاريخ ادبيات ايران شفق: 231; تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى: 104; احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامى گنجوى، تأليف دكتر برات زنجانى، چاپ انتشارات دانشگاه تهران; فرهنگ شاعران زبان پارسى: 567; تاريخ نهضتهاى فكرى ايرانيان 2/186 تا 188.
2ـ كراجكى و مرحوم حاج شيخ عباس قمى(رحمه الله) در فوائد الرضويه: 60 مىنويسند: او 220 كتاب در قم و رى تأليف كرد.
ابو عبد الله حسين بن على بن حسين بن(1) بابويه القمى:
اواخر قرن چهارم از اعاظم علماء و محدّثين اماميه و برادر شيخ صدوق است(2)، داراى تأليفاتى است1 ـ كتاب التوحيد و نفى التشبيه.
2 ـ كتاب الرد على الواقفية.
مورد تكريم صاحب بن عباد و بعضى كتب خود را به او اتحاف كرده است(3).
ابو عبد الله محمد بن خالد البرقى:
اواخر قرن دوم مفسرى بزرگ و دانشمندى پرمايه و از صحابه امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) بوده است كتاب التنزيل و التعبير و كتاب التفسير از جمله مصنّفات او است(4).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در ترجمه ابو جرير اشعرى (زنده قبل از 202) نك: اتقان المقال: 190; اعيان الشيعة 7/64; ايضاح الاشتباه: 40; بهجة الآمال 4/201; تنقيح المقال 1/449; توضيح الاشتباه: 163; جامع الرواة 1/332; جامع المقال: 69; رجال حلى: 76; رجال ابن داود: 98; رجال طوسى: 200 و365 و377 و396; رجال نجاشى: 123; ريحانة الأدب 7/51; سفينة البحار 1/153 و550، شرح مشيخة الفقيه: 70; فهرست شيخ طوسى: 74; قاموس الرجال 4/193; الكنى والألقاب 1/33; مجمع الرجال 3/58; معالم العلماء 53; معجم الثقات: 285; معجم رجال الحديث 7/277 و21/81; منتهى المقال: 137; منهج المقال: 149; نقد الرجال: 139; هدية المحدثين: 61; وسائل 20/199; احسن التراجم 1/257 ـ 259.
2ـ توضيح بيشتر در مجمع الرجال 3/58 ـ 59، رجال ابن داود: 159; خلاصه: 37.
3ـ جناب ايشان به دعاى امام عصر (عج) به دنيا آمد و از اين رهگذر عمرى پر بركت و مؤلّفاتى جاودانه از خود به يادگار گذاشت، تراجم نگاران تعداد مصنّفات وى را سيصد جلد ذكر كردهاند، مرحوم علامه در ضمن ستايش او مىنويسد در بين علماى قم در حفظ و علم نظيرش ديده نشده، و سيد بن طاووس مىفرمايد: شيخ صدوق كسى است كه همگان بر دانش و عدالتش اتفاق نظر دارند.
اصول اربعه كتب شيعه مىباشد از اوست، در سال 381 هجرى در رى درگذشته و مدفن او اكنون در شمال رى كنونى زيارتگاه مردم است و به مقبره ابن بابويه مشهور مىباشد(1).
ابوطالب الشيخ الثقة ابن محمد بن الحسن بن حسين بن موسى بن بابويه(2):
قرن چهارم، ترجمه برادرش ابو ابراهيم گذشت فقيه و محدث; مصنفات او در جمع احاديث و اصول اعتقادات به عربى و خلاصهاى از آن اصول اعتقادات به فارسى است.
ابوطالب(3) (ميرزا) بن ميرزا ابو الحسن:
شاگرد و داماد حجة الحق ميرزاى قمى است. از علماى بزرگ و سادات جليل دار المؤمنين قم و مورد عنايت و اعتماد و وثوق مرحوم صاحب قوانين بوده است به آنگونه كه امور حسبيه و مرافعات مردم را به ايشان رجوع مىفرموده صاحب تمولى قابل ملاحظه مىبوده و در دستگيرى فقرا و سرپرستى ايتام اهتمام داشته است(4) خانواده ميرزائى و عموم منسوبين به مرحوم ميرزاى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ درباره رئيس المحدثين شيخ صدوق(رحمه الله) به منابع زير نيز مىتوان مراجعه كرد: مقدمه معانى الاخبار و ساير كتب ارزنده او; رجال نجاشى: 389; رجال شيخ طوسى: 495; خلاصه مرحوم علامه: 147; روضات الجنات 6/132; فهرست شيخ طوسى: 156; ريحانة الأدب 3/425; الفوائد الرجالية 2/292.
2ـ نك: فهرست منتجب الدين: 33; و مقدمة كتاب الهداية تأليف شيخ صدوق: 42 به نقل از ففهرست.
3ـ ميرزا على اكبر فيض در تاريخ خود مىنويسد: ميرزا ابوطالب قمى الأصل است، فضلى باهر وقدسى متكاثر داشت و... و كتابى دارد به نام سئوال و جواب.
4ـ وى آب انبار بزرگى در قم جنب ميدان كهنه، در زمانى كه مردم قم نيازمند، آن بودهاند بنا كرد پس از حيات خود ثلث املاك خود را وقف مصارف خيريه نموده است.
قمى در قم از احفاد ايشانند، مقدارى از كتب و خطوط مرحوم ميرزاى قمى در اين خانواده باقى است. ميرزا ابو طالب در جماد الاولى 1249 قمرى وفات و در مقبره زكريا بن آدم در شيخان مدفون است.
ابو محمد، الياس بن يوسف نظامى مشهور به نظامى گنجوى:
تولّد(1) او در اوائل قرن ششم در دهكده «تا» از قهستان قم است، شاعر داستان سراى قرن ششم، حكيمى است بلند مرتبه كه در طى داستانهاى نغز خود افكار حكيمانه را با لطائف و ريزه كاريها و توصيفات دقيق ادبى در هم آميخته است اشعار او چه در داستانها و چه در غزليات روان و شيوا است.
مخزن الاسرار ـ خسرو و شيرين، ليلى و مجنون و بهرامنامه و اسكندرنامه و مثنويات او در بحر تقارب است، تعداد اشعار خمسه او مخزن الاسرار 2200 بيت، خسر و و شيرين 8300 بيت، ليلى و مجنون 4500 بيت، بهرامنامه يا هفت پيكر او 4600 بيت و اسكندرنامه 10000 و كسرى است ديوان او غير از خمسه بيست هزار بيت شامل غزليات و قصائد و موشّحات است. شعر توحيديه او در مقدمه اسكندرنامه چنين است:
خدايا جهان پادشاهى تراست***زما خدمت آيد خدائى تراست
پناه بلندى و پستى توئى***همه نيستند آنچه هستى توئى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در تاريخ ولادت و وفات او اختلاف زيادى به چشم مىخورد چون ولادتش را بين 533 تا 622 و فوتش را بين 576 تا 706 هـ ق ذكر كردهاند ر. ك: تاريخ پيدايش تصوّف و عرفان: 208; مخزن الأسرار; هفت پيكر; شرفنامه; گنجينه; اقبالنامه; ليلى و مجنون; و فرودسترن با تصحيح و حواشى حسن وحيد دستگردى به كوشش دكتر سعيد حميديان توسط نشر قطره چاپ شده است، و برخى از اين آثار با تصحيح و مقدمه و توضيحات دكتر بهروز ثروتيان و خلاصه خمسه حكيم به تصحيح دكتر عزيز الله جوينى توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است.
همه آفريده است بالا وپست***توئى آفريننده آنچه هست
توئى برترين دانش آموز پاك***ز دانش قلم رانده بر لوح پاك
خرد را تو روشن بصر كردهاى***چراغ هدايت تو بر كردهاى
توئى كاسمان را برافراختى***زمين را گذرگاه او ساختى
توئى كافريدى ز يك قطره آب***گهرهاى روشنتر از آفتاب
جهانى بدين خوبى آراستى***برون ز آنكه ياريگرى خواستى
ز گرمى و سردى و از خشك و تر***سرشتى باندازه يكديگر
بهرچ آفريدى و بستى طراز***نيازت نه، اى از همه بىنياز
در وفات او اختلاف كردهاند، سال 598 صحيحتر به نظر آمده است(1).
ابو محمد ابن الحسن بن داود القمى: به سديد الدين مراجعه شود.
ابو محمد جعفر بن احمد بن على القمى:
از روات حديث و از علماى مهم قم بوده است احاديث مسلسل را جمع آورى كرده و «مسلسلات» ناميده است غير از آن مصنّفات ديگرى نيز دارد(2).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و نيز ر. ك. به: كتاب نظامى داستانسرا تأليف على اكبر شهابى; مجمع الفصحاء 1/637; ديوان قصائد و غزليات نظامى گنجوى، شامل شرح احوال و آثار نظامى به كوشش سعيد نفيسى، كتابفروشى فروغى; نظامى الگنجوى شاعر الفضيلة عصره وبيته وشعره، از دكتر عبدالنعيم محمد حسنين، چاپ مصر، مكتبة الخانجى، چاپ 1373هـ . ش.; مجله وقف ميراث جاويدان، سال اوّل، ش4، ص112 به بعد مقاله دكتر سيد محمد دامادى; نفحات الأنس: 397; تذكره دولتشاه: 81; رياض العارفين 2/149; مؤلّفين كتب چاپى 6/699; تاريخ پيدايش تصوف و عرفان: 206; نتايج الافكار: 704 چاپ بمبئى; لغتنامه دهخدا; نظامى گنجوى: 600; دانشمندان آذربايجان: 381 ـ 385; تاريخ گزيده: 753; لباب الألباب: 529; تاريخ أدبيات در ايران 2/798; تاريخ ادبيات ايران شفق: 231; تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى: 104; احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامى گنجوى، تأليف دكتر برات زنجانى، چاپ انتشارات دانشگاه تهران; فرهنگ شاعران زبان پارسى: 567; تاريخ نهضتهاى فكرى ايرانيان 2/186 تا 188.
2ـ كراجكى و مرحوم حاج شيخ عباس قمى(رحمه الله) در فوائد الرضويه: 60 مىنويسند: او 220 كتاب در قم و رى تأليف كرد.
ابو عبد الله حسين بن على بن حسين بن(1) بابويه القمى:
اواخر قرن چهارم از اعاظم علماء و محدّثين اماميه و برادر شيخ صدوق است(2)، داراى تأليفاتى است1 ـ كتاب التوحيد و نفى التشبيه.
2 ـ كتاب الرد على الواقفية.
مورد تكريم صاحب بن عباد و بعضى كتب خود را به او اتحاف كرده است(3).
ابو عبد الله محمد بن خالد البرقى:
اواخر قرن دوم مفسرى بزرگ و دانشمندى پرمايه و از صحابه امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) بوده است كتاب التنزيل و التعبير و كتاب التفسير از جمله مصنّفات او است(4).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
2ـ توضيح بيشتر در مجمع الرجال 3/58 ـ 59، رجال ابن داود: 159; خلاصه: 37.
3ـ جناب ايشان به دعاى امام عصر (عج) به دنيا آمد و از اين رهگذر عمرى پر بركت و مؤلّفاتى جاودانه از خود به يادگار گذاشت، تراجم نگاران تعداد مصنّفات وى را سيصد جلد ذكر كردهاند، مرحوم علامه در ضمن ستايش او مىنويسد در بين علماى قم در حفظ و علم نظيرش ديده نشده، و سيد بن طاووس مىفرمايد: شيخ صدوق كسى است كه همگان بر دانش و عدالتش اتفاق نظر دارند.
ابوطالب(3) (ميرزا) بن ميرزا ابو الحسن:
شاگرد و داماد حجة الحق ميرزاى قمى است. از علماى بزرگ و سادات جليل دار المؤمنين قم و مورد عنايت و اعتماد و وثوق مرحوم صاحب قوانين بوده است به آنگونه كه امور حسبيه و مرافعات مردم را به ايشان رجوع مىفرموده صاحب تمولى قابل ملاحظه مىبوده و در دستگيرى فقرا و سرپرستى ايتام اهتمام داشته است(4) خانواده ميرزائى و عموم منسوبين به مرحوم ميرزاى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ درباره رئيس المحدثين شيخ صدوق(رحمه الله) به منابع زير نيز مىتوان مراجعه كرد: مقدمه معانى الاخبار و ساير كتب ارزنده او; رجال نجاشى: 389; رجال شيخ طوسى: 495; خلاصه مرحوم علامه: 147; روضات الجنات 6/132; فهرست شيخ طوسى: 156; ريحانة الأدب 3/425; الفوائد الرجالية 2/292.
2ـ نك: فهرست منتجب الدين: 33; و مقدمة كتاب الهداية تأليف شيخ صدوق: 42 به نقل از ففهرست.
3ـ ميرزا على اكبر فيض در تاريخ خود مىنويسد: ميرزا ابوطالب قمى الأصل است، فضلى باهر وقدسى متكاثر داشت و... و كتابى دارد به نام سئوال و جواب.
4ـ وى آب انبار بزرگى در قم جنب ميدان كهنه، در زمانى كه مردم قم نيازمند، آن بودهاند بنا كرد پس از حيات خود ثلث املاك خود را وقف مصارف خيريه نموده است.
قمى در قم از احفاد ايشانند، مقدارى از كتب و خطوط مرحوم ميرزاى قمى در اين خانواده باقى است. ميرزا ابو طالب در جماد الاولى 1249 قمرى وفات و در مقبره زكريا بن آدم در شيخان مدفون است.
ابو محمد، الياس بن يوسف نظامى مشهور به نظامى گنجوى:
تولّد(1) او در اوائل قرن ششم در دهكده «تا» از قهستان قم است، شاعر داستان سراى قرن ششم، حكيمى است بلند مرتبه كه در طى داستانهاى نغز خود افكار حكيمانه را با لطائف و ريزه كاريها و توصيفات دقيق ادبى در هم آميخته است اشعار او چه در داستانها و چه در غزليات روان و شيوا است.
مخزن الاسرار ـ خسرو و شيرين، ليلى و مجنون و بهرامنامه و اسكندرنامه و مثنويات او در بحر تقارب است، تعداد اشعار خمسه او مخزن الاسرار 2200 بيت، خسر و و شيرين 8300 بيت، ليلى و مجنون 4500 بيت، بهرامنامه يا هفت پيكر او 4600 بيت و اسكندرنامه 10000 و كسرى است ديوان او غير از خمسه بيست هزار بيت شامل غزليات و قصائد و موشّحات است. شعر توحيديه او در مقدمه اسكندرنامه چنين است:
خدايا جهان پادشاهى تراست***زما خدمت آيد خدائى تراست
پناه بلندى و پستى توئى***همه نيستند آنچه هستى توئى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در تاريخ ولادت و وفات او اختلاف زيادى به چشم مىخورد چون ولادتش را بين 533 تا 622 و فوتش را بين 576 تا 706 هـ ق ذكر كردهاند ر. ك: تاريخ پيدايش تصوّف و عرفان: 208; مخزن الأسرار; هفت پيكر; شرفنامه; گنجينه; اقبالنامه; ليلى و مجنون; و فرودسترن با تصحيح و حواشى حسن وحيد دستگردى به كوشش دكتر سعيد حميديان توسط نشر قطره چاپ شده است، و برخى از اين آثار با تصحيح و مقدمه و توضيحات دكتر بهروز ثروتيان و خلاصه خمسه حكيم به تصحيح دكتر عزيز الله جوينى توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است.
همه آفريده است بالا وپست***توئى آفريننده آنچه هست
توئى برترين دانش آموز پاك***ز دانش قلم رانده بر لوح پاك
خرد را تو روشن بصر كردهاى***چراغ هدايت تو بر كردهاى
توئى كاسمان را برافراختى***زمين را گذرگاه او ساختى
توئى كافريدى ز يك قطره آب***گهرهاى روشنتر از آفتاب
جهانى بدين خوبى آراستى***برون ز آنكه ياريگرى خواستى
ز گرمى و سردى و از خشك و تر***سرشتى باندازه يكديگر
بهرچ آفريدى و بستى طراز***نيازت نه، اى از همه بىنياز
در وفات او اختلاف كردهاند، سال 598 صحيحتر به نظر آمده است(1).
ابو محمد ابن الحسن بن داود القمى: به سديد الدين مراجعه شود.
ابو محمد جعفر بن احمد بن على القمى:
از روات حديث و از علماى مهم قم بوده است احاديث مسلسل را جمع آورى كرده و «مسلسلات» ناميده است غير از آن مصنّفات ديگرى نيز دارد(2).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و نيز ر. ك. به: كتاب نظامى داستانسرا تأليف على اكبر شهابى; مجمع الفصحاء 1/637; ديوان قصائد و غزليات نظامى گنجوى، شامل شرح احوال و آثار نظامى به كوشش سعيد نفيسى، كتابفروشى فروغى; نظامى الگنجوى شاعر الفضيلة عصره وبيته وشعره، از دكتر عبدالنعيم محمد حسنين، چاپ مصر، مكتبة الخانجى، چاپ 1373هـ . ش.; مجله وقف ميراث جاويدان، سال اوّل، ش4، ص112 به بعد مقاله دكتر سيد محمد دامادى; نفحات الأنس: 397; تذكره دولتشاه: 81; رياض العارفين 2/149; مؤلّفين كتب چاپى 6/699; تاريخ پيدايش تصوف و عرفان: 206; نتايج الافكار: 704 چاپ بمبئى; لغتنامه دهخدا; نظامى گنجوى: 600; دانشمندان آذربايجان: 381 ـ 385; تاريخ گزيده: 753; لباب الألباب: 529; تاريخ أدبيات در ايران 2/798; تاريخ ادبيات ايران شفق: 231; تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى: 104; احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامى گنجوى، تأليف دكتر برات زنجانى، چاپ انتشارات دانشگاه تهران; فرهنگ شاعران زبان پارسى: 567; تاريخ نهضتهاى فكرى ايرانيان 2/186 تا 188.
2ـ كراجكى و مرحوم حاج شيخ عباس قمى(رحمه الله) در فوائد الرضويه: 60 مىنويسند: او 220 كتاب در قم و رى تأليف كرد.
ابو عبد الله حسين بن على بن حسين بن(1) بابويه القمى:
اواخر قرن چهارم از اعاظم علماء و محدّثين اماميه و برادر شيخ صدوق است(2)، داراى تأليفاتى است1 ـ كتاب التوحيد و نفى التشبيه.
2 ـ كتاب الرد على الواقفية.
مورد تكريم صاحب بن عباد و بعضى كتب خود را به او اتحاف كرده است(3).
ابو عبد الله محمد بن خالد البرقى:
اواخر قرن دوم مفسرى بزرگ و دانشمندى پرمايه و از صحابه امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) بوده است كتاب التنزيل و التعبير و كتاب التفسير از جمله مصنّفات او است(4).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
1ـ درباره رئيس المحدثين شيخ صدوق(رحمه الله) به منابع زير نيز مىتوان مراجعه كرد: مقدمه معانى الاخبار و ساير كتب ارزنده او; رجال نجاشى: 389; رجال شيخ طوسى: 495; خلاصه مرحوم علامه: 147; روضات الجنات 6/132; فهرست شيخ طوسى: 156; ريحانة الأدب 3/425; الفوائد الرجالية 2/292.
2ـ نك: فهرست منتجب الدين: 33; و مقدمة كتاب الهداية تأليف شيخ صدوق: 42 به نقل از ففهرست.
3ـ ميرزا على اكبر فيض در تاريخ خود مىنويسد: ميرزا ابوطالب قمى الأصل است، فضلى باهر وقدسى متكاثر داشت و... و كتابى دارد به نام سئوال و جواب.
4ـ وى آب انبار بزرگى در قم جنب ميدان كهنه، در زمانى كه مردم قم نيازمند، آن بودهاند بنا كرد پس از حيات خود ثلث املاك خود را وقف مصارف خيريه نموده است.
قمى در قم از احفاد ايشانند، مقدارى از كتب و خطوط مرحوم ميرزاى قمى در اين خانواده باقى است. ميرزا ابو طالب در جماد الاولى 1249 قمرى وفات و در مقبره زكريا بن آدم در شيخان مدفون است.ابو محمد، الياس بن يوسف نظامى مشهور به نظامى گنجوى:
تولّد(1) او در اوائل قرن ششم در دهكده «تا» از قهستان قم است، شاعر داستان سراى قرن ششم، حكيمى است بلند مرتبه كه در طى داستانهاى نغز خود افكار حكيمانه را با لطائف و ريزه كاريها و توصيفات دقيق ادبى در هم آميخته است اشعار او چه در داستانها و چه در غزليات روان و شيوا است.
مخزن الاسرار ـ خسرو و شيرين، ليلى و مجنون و بهرامنامه و اسكندرنامه و مثنويات او در بحر تقارب است، تعداد اشعار خمسه او مخزن الاسرار 2200 بيت، خسر و و شيرين 8300 بيت، ليلى و مجنون 4500 بيت، بهرامنامه يا هفت پيكر او 4600 بيت و اسكندرنامه 10000 و كسرى است ديوان او غير از خمسه بيست هزار بيت شامل غزليات و قصائد و موشّحات است. شعر توحيديه او در مقدمه اسكندرنامه چنين است:
خدايا جهان پادشاهى تراست***زما خدمت آيد خدائى تراست
پناه بلندى و پستى توئى***همه نيستند آنچه هستى توئى
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ در تاريخ ولادت و وفات او اختلاف زيادى به چشم مىخورد چون ولادتش را بين 533 تا 622 و فوتش را بين 576 تا 706 هـ ق ذكر كردهاند ر. ك: تاريخ پيدايش تصوّف و عرفان: 208; مخزن الأسرار; هفت پيكر; شرفنامه; گنجينه; اقبالنامه; ليلى و مجنون; و فرودسترن با تصحيح و حواشى حسن وحيد دستگردى به كوشش دكتر سعيد حميديان توسط نشر قطره چاپ شده است، و برخى از اين آثار با تصحيح و مقدمه و توضيحات دكتر بهروز ثروتيان و خلاصه خمسه حكيم به تصحيح دكتر عزيز الله جوينى توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است.
همه آفريده است بالا وپست***توئى آفريننده آنچه هست
توئى برترين دانش آموز پاك***ز دانش قلم رانده بر لوح پاك
خرد را تو روشن بصر كردهاى***چراغ هدايت تو بر كردهاى
توئى كاسمان را برافراختى***زمين را گذرگاه او ساختى
توئى كافريدى ز يك قطره آب***گهرهاى روشنتر از آفتاب
جهانى بدين خوبى آراستى***برون ز آنكه ياريگرى خواستى
ز گرمى و سردى و از خشك و تر***سرشتى باندازه يكديگر
بهرچ آفريدى و بستى طراز***نيازت نه، اى از همه بىنياز
در وفات او اختلاف كردهاند، سال 598 صحيحتر به نظر آمده است(1).
ابو محمد ابن الحسن بن داود القمى: به سديد الدين مراجعه شود.
ابو محمد جعفر بن احمد بن على القمى:
از روات حديث و از علماى مهم قم بوده است احاديث مسلسل را جمع آورى كرده و «مسلسلات» ناميده است غير از آن مصنّفات ديگرى نيز دارد(2).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و نيز ر. ك. به: كتاب نظامى داستانسرا تأليف على اكبر شهابى; مجمع الفصحاء 1/637; ديوان قصائد و غزليات نظامى گنجوى، شامل شرح احوال و آثار نظامى به كوشش سعيد نفيسى، كتابفروشى فروغى; نظامى الگنجوى شاعر الفضيلة عصره وبيته وشعره، از دكتر عبدالنعيم محمد حسنين، چاپ مصر، مكتبة الخانجى، چاپ 1373هـ . ش.; مجله وقف ميراث جاويدان، سال اوّل، ش4، ص112 به بعد مقاله دكتر سيد محمد دامادى; نفحات الأنس: 397; تذكره دولتشاه: 81; رياض العارفين 2/149; مؤلّفين كتب چاپى 6/699; تاريخ پيدايش تصوف و عرفان: 206; نتايج الافكار: 704 چاپ بمبئى; لغتنامه دهخدا; نظامى گنجوى: 600; دانشمندان آذربايجان: 381 ـ 385; تاريخ گزيده: 753; لباب الألباب: 529; تاريخ أدبيات در ايران 2/798; تاريخ ادبيات ايران شفق: 231; تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى: 104; احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامى گنجوى، تأليف دكتر برات زنجانى، چاپ انتشارات دانشگاه تهران; فرهنگ شاعران زبان پارسى: 567; تاريخ نهضتهاى فكرى ايرانيان 2/186 تا 188.
2ـ كراجكى و مرحوم حاج شيخ عباس قمى(رحمه الله) در فوائد الرضويه: 60 مىنويسند: او 220 كتاب در قم و رى تأليف كرد.
ابو عبد الله حسين بن على بن حسين بن(1) بابويه القمى:
اواخر قرن چهارم از اعاظم علماء و محدّثين اماميه و برادر شيخ صدوق است(2)، داراى تأليفاتى است1 ـ كتاب التوحيد و نفى التشبيه.
2 ـ كتاب الرد على الواقفية.
مورد تكريم صاحب بن عباد و بعضى كتب خود را به او اتحاف كرده است(3).
ابو عبد الله محمد بن خالد البرقى:
اواخر قرن دوم مفسرى بزرگ و دانشمندى پرمايه و از صحابه امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) بوده است كتاب التنزيل و التعبير و كتاب التفسير از جمله مصنّفات او است(4).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
1ـ در تاريخ ولادت و وفات او اختلاف زيادى به چشم مىخورد چون ولادتش را بين 533 تا 622 و فوتش را بين 576 تا 706 هـ ق ذكر كردهاند ر. ك: تاريخ پيدايش تصوّف و عرفان: 208; مخزن الأسرار; هفت پيكر; شرفنامه; گنجينه; اقبالنامه; ليلى و مجنون; و فرودسترن با تصحيح و حواشى حسن وحيد دستگردى به كوشش دكتر سعيد حميديان توسط نشر قطره چاپ شده است، و برخى از اين آثار با تصحيح و مقدمه و توضيحات دكتر بهروز ثروتيان و خلاصه خمسه حكيم به تصحيح دكتر عزيز الله جوينى توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است.
همه آفريده است بالا وپست***توئى آفريننده آنچه هستتوئى برترين دانش آموز پاك***ز دانش قلم رانده بر لوح پاك
خرد را تو روشن بصر كردهاى***چراغ هدايت تو بر كردهاى
توئى كاسمان را برافراختى***زمين را گذرگاه او ساختى
توئى كافريدى ز يك قطره آب***گهرهاى روشنتر از آفتاب
جهانى بدين خوبى آراستى***برون ز آنكه ياريگرى خواستى
ز گرمى و سردى و از خشك و تر***سرشتى باندازه يكديگر
بهرچ آفريدى و بستى طراز***نيازت نه، اى از همه بىنياز
در وفات او اختلاف كردهاند، سال 598 صحيحتر به نظر آمده است(1).
ابو محمد ابن الحسن بن داود القمى: به سديد الدين مراجعه شود.
ابو محمد جعفر بن احمد بن على القمى:
از روات حديث و از علماى مهم قم بوده است احاديث مسلسل را جمع آورى كرده و «مسلسلات» ناميده است غير از آن مصنّفات ديگرى نيز دارد(2).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و نيز ر. ك. به: كتاب نظامى داستانسرا تأليف على اكبر شهابى; مجمع الفصحاء 1/637; ديوان قصائد و غزليات نظامى گنجوى، شامل شرح احوال و آثار نظامى به كوشش سعيد نفيسى، كتابفروشى فروغى; نظامى الگنجوى شاعر الفضيلة عصره وبيته وشعره، از دكتر عبدالنعيم محمد حسنين، چاپ مصر، مكتبة الخانجى، چاپ 1373هـ . ش.; مجله وقف ميراث جاويدان، سال اوّل، ش4، ص112 به بعد مقاله دكتر سيد محمد دامادى; نفحات الأنس: 397; تذكره دولتشاه: 81; رياض العارفين 2/149; مؤلّفين كتب چاپى 6/699; تاريخ پيدايش تصوف و عرفان: 206; نتايج الافكار: 704 چاپ بمبئى; لغتنامه دهخدا; نظامى گنجوى: 600; دانشمندان آذربايجان: 381 ـ 385; تاريخ گزيده: 753; لباب الألباب: 529; تاريخ أدبيات در ايران 2/798; تاريخ ادبيات ايران شفق: 231; تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى: 104; احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامى گنجوى، تأليف دكتر برات زنجانى، چاپ انتشارات دانشگاه تهران; فرهنگ شاعران زبان پارسى: 567; تاريخ نهضتهاى فكرى ايرانيان 2/186 تا 188.
2ـ كراجكى و مرحوم حاج شيخ عباس قمى(رحمه الله) در فوائد الرضويه: 60 مىنويسند: او 220 كتاب در قم و رى تأليف كرد.
ابو عبد الله حسين بن على بن حسين بن(1) بابويه القمى:
اواخر قرن چهارم از اعاظم علماء و محدّثين اماميه و برادر شيخ صدوق است(2)، داراى تأليفاتى است1 ـ كتاب التوحيد و نفى التشبيه.
2 ـ كتاب الرد على الواقفية.
مورد تكريم صاحب بن عباد و بعضى كتب خود را به او اتحاف كرده است(3).
ابو عبد الله محمد بن خالد البرقى:
اواخر قرن دوم مفسرى بزرگ و دانشمندى پرمايه و از صحابه امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) بوده است كتاب التنزيل و التعبير و كتاب التفسير از جمله مصنّفات او است(4).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
1ـ و نيز ر. ك. به: كتاب نظامى داستانسرا تأليف على اكبر شهابى; مجمع الفصحاء 1/637; ديوان قصائد و غزليات نظامى گنجوى، شامل شرح احوال و آثار نظامى به كوشش سعيد نفيسى، كتابفروشى فروغى; نظامى الگنجوى شاعر الفضيلة عصره وبيته وشعره، از دكتر عبدالنعيم محمد حسنين، چاپ مصر، مكتبة الخانجى، چاپ 1373هـ . ش.; مجله وقف ميراث جاويدان، سال اوّل، ش4، ص112 به بعد مقاله دكتر سيد محمد دامادى; نفحات الأنس: 397; تذكره دولتشاه: 81; رياض العارفين 2/149; مؤلّفين كتب چاپى 6/699; تاريخ پيدايش تصوف و عرفان: 206; نتايج الافكار: 704 چاپ بمبئى; لغتنامه دهخدا; نظامى گنجوى: 600; دانشمندان آذربايجان: 381 ـ 385; تاريخ گزيده: 753; لباب الألباب: 529; تاريخ أدبيات در ايران 2/798; تاريخ ادبيات ايران شفق: 231; تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى: 104; احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامى گنجوى، تأليف دكتر برات زنجانى، چاپ انتشارات دانشگاه تهران; فرهنگ شاعران زبان پارسى: 567; تاريخ نهضتهاى فكرى ايرانيان 2/186 تا 188.
2ـ كراجكى و مرحوم حاج شيخ عباس قمى(رحمه الله) در فوائد الرضويه: 60 مىنويسند: او 220 كتاب در قم و رى تأليف كرد.
ابو عبد الله حسين بن على بن حسين بن(1) بابويه القمى:
اواخر قرن چهارم از اعاظم علماء و محدّثين اماميه و برادر شيخ صدوق است(2)، داراى تأليفاتى است1 ـ كتاب التوحيد و نفى التشبيه.
2 ـ كتاب الرد على الواقفية.
مورد تكريم صاحب بن عباد و بعضى كتب خود را به او اتحاف كرده است(3).
ابو عبد الله محمد بن خالد البرقى:
اواخر قرن دوم مفسرى بزرگ و دانشمندى پرمايه و از صحابه امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) بوده است كتاب التنزيل و التعبير و كتاب التفسير از جمله مصنّفات او است(4).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
2 ـ كتاب الرد على الواقفية.
مورد تكريم صاحب بن عباد و بعضى كتب خود را به او اتحاف كرده است(3).
ابو عبد الله محمد بن خالد البرقى:
اواخر قرن دوم مفسرى بزرگ و دانشمندى پرمايه و از صحابه امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) بوده است كتاب التنزيل و التعبير و كتاب التفسير از جمله مصنّفات او است(4).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
1ـ كذا، ولى موسى بن بابويه، صحيح است.
2ـ در جلالت اين بزرگوار همين بس كه وى و برادرش به دعاى امام عصر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ متولّد شده (غيبت شيخ طوسى: 188)، و مرحوم نجاشى و شيخ و علامه وى را توثيق كردهاند. و شيخ منتجب الدين گويد: وى و فرزندش شيخ ثقة الدين و پسرش حسين، مردانى فقهاء و صلحاء بودند ر. ك.: خلاصه: 26; رجال ابن داود: 125; مجمع الرجال 2/189; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 3/297; و تذكره مشايخ قم: 28; تاريخ قم: 189; بشارة المؤمنين: 99; وجيزه: 10; مقدّمه كتاب الهداية: 38 و39.
3ـ در مورد سال فوت ايشان آنچه مسلّم است بعد از فوت برادر خود محمد بن على (صدوق) در سال 381 هـ ق بوده ولى سال دقيق آن نامعلوم است.
4ـ ابن داود مىنويسد وى به ملازمت حضرت امام موسى (عليه السلام) نيز نائل شده و از آن حضرت هم روايت كرده است توضيح بيشتر در خلاصه: 67; رجال ابن داود: 309; مجمع الرجال 5/205 ـ 206; تذكره مشايخ قم: 66. به اين منابع مراجعه فرمائيد: اتقان المقال: 122 و226، احسن التراجم 2/74; اضبط المقال: 541; ايضاح الاشتباه: 77; بهجة الآمال 6/422; تأسيس الشيعة: 330; التحرير الطاووسى: 250; تنقيح المقال: 3، قسم ميم، 113; ريحانة الأدب 1/251; جامع الرواة 2/108; رجال برقى 5 و54 و55; رجال حلى: 139; رجال ابن داود: 171 و272; رجال طوسى: 386 و404; رجال كشى: 124 و171 و231 و306 و546; رجال نجاشى: 236; سفينة البحار 1/72; فهرست شيخ طوسى: 148; مجمع الرجال 5/205; مسنى المقال: 406; معالم العلماء: 105; معجم رجال الحديث 16/34 و41 و218; منتهى المقال: 272.
احمد (قاضى احمد):
قرن يازدهم از جزئيات حال او چيزى روشن نيست، فاضل نراقى در كتاب خزائن(1) او را مردى فاضل و اديب از بزرگان عصر خود ياد كرده است.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
احمد اوحدى:
اصلاً اهل گيلان و در قم متوطّن شده است مدير مدرسه حيات و سنائى قم است ـ مردى است كه زحمات و خدمات فرهنگى او قابل ستايش است.
احمد بنى فاطمى فرزند مرحوم حاج سيد حسن:
از مشاهير و از وكلاء مبرز دادگسترى، خطيب و سخنورى دانشمند بود و در سال 1358 قمرى وفات كرده است.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
احمد بن ابى زاهر الاشعرى(2) ابو جعفر:
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.
احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
1ـ و مرحوم نراقى در كتاب خزائن نامهاى از وى به فاضل زادهاى جاسبى آورده كه از مطاوى آن معلوم مىگردد كه ايشان از دانشمندان دوره صفويه مىباشد (متن نامه را صاحب گنجينه دانشمندان در 1/106 و مرحوم ناصر الشريعة در تاريخ قم: 171 آورده است).
2ـ شيخ در فهرست گويد: ... وى در قم محدّثى سرشناس بوده لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده، محمد بن يحيى عطار نزديكترين اصحاب وى بوده است. فهرست: 25. و صاحب منتهى المقال گويد: اين تعبير كه وى در قم مورد توجه محدثين بوده، بالاترين مدح اوست، و اين كه شيخ فرموده «لكن حديثش چندان پاكيزه نبوده» يعنى در مرتبه بالائى از پاكيزگى نبوده و اين تعبير ذمّ او محسوب نمىشود. فهرست 30. علامه مجلسى در وجيزه و شيخ سليمان بحرانى در بلغه گويند: «دروى ذمّى هست» و مرحوم مامقانى پس از نقل اقوال گويد: «من بر اين ذم اطلاع نيافتم». و شايد منظور اينان سخن شيخ و علامه حلى و نجاشى باشد كه گويند (حديث او چندان پاكيزه نبود) ر. ك. تنقيح المقال 1/49.
از روات حديث و فقهاى قم و استاد محمد بن يحيى العطار است، تأليفاتى دارد(1) و مورد اعتماد و موثق است.احمد بن ادريس بن احمد الاشعرى ابو على:
از روات موثق و از فقهاى اماميه است(2).
احمد بن اسحق بن عبد الله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعرى:
قرن سوم، محدّثى بزرگ و فقيهى جليل القدر است به ديدار امام عصر عجلالله فرجه نائل و به مدح حضرتش مفتخر شده است و از ائمه طاهرين ـ محمد بن على التقى و على بن محمد و امام ابى محمد حسن العسگرى(عليهم السلام)، روايت مىكند. بدون اختلاف نزد همگان موثق است(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك. فهرست شيخ: 25; رجال طوسى: 453; خلاصة 2/202; رجال نجاشى: 88 و اشعريان قم.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
2ـ وى صحيح الروايه و كثير الحديث و مؤلّف «نوادر» است كه طبق نقل شيخ (رحمه الله) كتاب بزرگ و پر فائدهاى است وى در سال 306 وفات كرده است. ر. ك.: خلاصه: 9; مجمع الرجال 1/93 ـ 94; رجال ابن داود: 23; رجال نجاشى: 92; تذكره مشايخ قم: 19; بشارة المؤمنين: 57; تاريخ قم: 168; فهرست طوسى: 26; رجال طوسى: 428. و اشعريان قم از معلم حبيب آبادى با تحقيق اين بنده.
3ـ ايشان داراى چندين كتاب بوده و مشهور است كه مسجد امام حسن عسگرى (عليه السلام) را در قم وى به امر امام عسكرى احداث نموده، وفاتش در حدود سال 258 قمرى به هنگام مراجعت از سامراء در «حلوان» اتفاق افتاد و كفنش را امام عسگرى (عليه السلام) ارسال فرمود. مدفن او در سرپل ذهاب زيارتگاه مردم دانش دوست است ر. ك.:خلاصة الأقوال: 9; رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال: 1/95 ـ 97; تذكره مشايخ قم: 20; احمد بن اسحاق، امين امامت از اينجانب و اشعريان قم: «احمد بن اسحاق قمى».
در فضائل السادات و تاريخ قم و گنجينه دانشمندان 1/65; كمال الدين . داستانى از مترجم و سيد حسين جعفرى ذكر شده كه خواندنى است.
احمد بن اسمعيل بن عبد الله البجلى، ابو على:
و به قول نجاشى ملقب به «سمكة» از اعراب قم ـ استاد ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد است قدحى از او نشده رواياتش مقبول است(1).
احمد بن اِصْفَهْبُذ (اسپهبد) [ابو] العباس قمى:
از روات حديث و مفسّر بوده(2) است، ابن قولويه جعفر بن محمد، از او روايت مىكند، او را نابينا و ضرير دانستهاند.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
احمد بن الحسين بن احمد بن، محمد القاضى:
از روات موثّق و اهل زهد و صلاح و حافظ احاديث است عبد الرحمن مفيد نيشابورى از او روايت مىكند(3).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
1ـ او داراى چند كتاب بىنظير از قبيل كتاب عباسى ـ در اخبار عباسيه ـ بوده است و والدش از تلامذه احمد بن ابى عبد الله برقى بوده است. رجال نجاشى: 97; فهرست طوسى: 31; رجال شيخ طوسى: 405; المعجم الموحّد 1/77; تذكره مشايخ قم: 21; مجمع الرجال 1/97; رجال ابن داود: 24; خلاصه: 10.
2ـ كتاب تفسير رؤيا از اوست، وى در كتاب مصابيح خود آياتى كه در شأن اهل بيت (عليهم السلام)، گشته گردآورده. ترجمه وى در رجال ابن داود: 24; مجمع الرجال 1/98; رجال نجاشى: 76; فهرست طوسى: 31; رجال طوسى: 455; تذكره مشايخ قم: 21; تاريخ قم: 169; بشارة المؤمنين: 61; گنجينه دانشوران: 51; گنجينه آثار قم 1/405.
3ـ ر. ك.: جامع الروات 1/47; تذكره مشايخ قم: 21; رياض العلماء: 40; بشارة المؤمنين: 65; تاريخ قم: 169.
احمد بن حمزة بن عمران:
از روات حديث و موثق است.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
احمد بن حمزة بن اليسع بن عبد الله القمى:
قرن سوم، علامه(1) و نجاشى(2) او را توثيق كردهاند، از طبقه روات حضرتهادى (عليه السلام) و پدرش از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام) روايت مىكرده است.
احمد بن داود بن على القمى:
اوائل قرن پنجم، از روات معتمد و مورد توثيق نجاشى و علامه(3) است، كتابى به نام (نوادر) دارد.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
احمد بن عبد الله بن عيسى بن مصقلة بن سعد:
قرن سوم، از اشعريين و از روات حديث است، نجاشى او را توثيق كرده است.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
1ـ خلاصه: 11.
2ـ رجال نجاشى: 90; با لفظ ثقة، ثقة وى را توثيق كامل نمودهاند، و امام عصر (عج) هم در توقيع شريف وى را توثيق كرده است، و نجاشى كتابى با نام «نوادر» به وى نسبت مىدهد. و نيز ر. ك.: مجمع الرجال 1/112; خلاصة الاقوال: 11; رجال ابن داود: 27; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 61; تاريخ قم: 169; رجال طوسى: 409.
3ـ خلاصه: 9 و نيز ر. ك. مجمع الرجال 1/115; رجال ابن داود: 27 ـ 28; تذكرة مشايخ قم: 22; بشارة المؤمنين: 58; رجال نجاشى: 95; فهرست شيخ طوسى: 29; خلاصه: 12 و مجمع الرجال 1/121، تذكرة مشايخ قم: 23، بشارة المؤمنين: 61، رجال نجاشى: 101. و اشعريان قم چاپ شده در ضمن ميراث اسلامى ايران پس 7.
احمد بن عبد القاهر بن احمد(1):
از روات حديث مردى فاضل و در روايت موثق است.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم:
از روات حديث، ابو جعفر، ابن بابويه بر او اعتماد داشته و از او روايت مىكرده است(2).
احمد بن على بن حسن بن شاذان:
فقيه و محدّث، درباره او سخن مختلف است، نجاشى و علامه(3) او را توثيق كردهاند، از تأليفات او كتاب «زاد المسافر»! است.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
احمد بن محمد بن الحسين بن الحسن القمى:
از روات حديث و فقهاء بزرگ است، نجاشى براى او در حدود
صد تأليف شمرده است از آن جمله تمام ابواب مسائل فقهيه و كتاب خصائص النبى(4) ـعليه الصلوة والسلام ـ و كتاب شواهد امير المؤمنين (عليه السلام)(5) و كتاب
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).
احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
1ـ ر. ك.: جامع الروات 1/52; تذكره مشايخ قم: 23; تاريخ قم: 170; بشارة المؤمنين: 58; رياض العلماء 16/76.
2ـ اين و همچنين تعبير «رضوان الله عليه» صدوق در مورد او حاكى از حسن حال و مورد اعتماد بودن اوست. بشارة المؤمنين: 67; تاريخ قم: 170.
3ـ علامه گويد وى از معرفت كلى برخوردار بوده است و نيز ر. ك: مجمع الرجال 1/128; خلاصه: 11; رجال ابن داود: 32 ـ 33; تذكره مشايخ قم: 13; تاريخ قم: 170; بشارةالمؤمنين: 60; رياض العلماء 1/86.
4ـ الذريعة 7/175.
5ـ رجال نجاشى: 65; الذريعة 15/54; اعيان الشيعة 9/262; الذريعة 22/314; اعيان الشيعة 9/262; رجال نجاشى: 15; الذريعة 19/73; اعيان الشيعة 9/261; رجال نجاشى: 65.
مناقب(1) و كتاب مثالب(2).احمد بن محمد بن احمد بن داود ابو الحسن:
از روات حديث در سلسله روايات بعد از پدرش محمد بن احمد واقع شده و از او روايت مىكند(3).
احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد على البرقى:
قرن سوم از روات حديث و دانشمندان اماميه است كه از كوفه به قم مهاجرت كردهاند(4). شيوه روايت كردن او نزد قميين مطعون شمرده شده(5) و
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ وفات او در سال 350 است.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
بعضى او را تضعيف كردهاند، تأليفات او متعدّد است(1)، از جمله:1 ـ كتاب البلدان.
2 ـ كتاب جداول الحكمة.
3 ـ كتاب المحاسن.
4 ـ كتاب طبقات الرجال.
5 ـ كتاب الحقائق.
6 ـ كتاب العجايب.
در سنة 274(2) وفات يافته است(3).
احمد بن محمد بن عبيد الله الاشعرى القمى:
از روات حديث و پدرش با نجاشى دوست بود از مشايخ قم، شيوه او در نقل احاديث، مورد قدح واقع شده و او را تضعيف كردهاند(4)، اديب و شاعر، داراى خطى خوش بوده است(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
2ـ نيز ر. ك.: به رجال ابن داود: 39; مجمع الرجال قهپائى 1/137; قاموس الرجال 1/388; تذكره مشايخ قم: 24; تاريخ قم: 174; بشارة المؤمنين: 60; اعيان الشيعة 9/261; الاعلام زركلى 1/20; رجال نجاشى: 65; منهج المقال (= رجال كبير): 42.
3ـ تاريخ قم: 176; ترجمه رياض العلماء 1/92.
4ـ علّت هجرت خاندان او اين بود كه يوسف بن عمر ثقفى والى سفاك عراق پس از شهادت زيد بن على، جد مترجم، محمد بن على را زندان و آنگاه وى را كشت، جد اول او خالد در آن هنگام خردسال بود كه به همراه پدر از ترس والى مذكور متوارى شدند و در «برق رود» كه در شش فرسنگى قم واقع بود ـ رحل اقامت افكندند. نيز ر. ك: فهرست شيخ: 25.
5ـ چون از ضعفا روايت مىكرده است و بر مراسيل اعتماد داشته و لذا احمد بن محمد بن عيسى كه از اعيان و مشايخ قم محسوب مىشد وى را از قم نفى بلد كرد، امّا همين فرد طبق نقل ابن غضايرى پس از فوت مترجَم، سروپاى برهنه در جنازهاش حاضر شد. گنجينه دانشمندان 1/67 و نيز ر. ك.: خلاصة الاقوال: 14، مفاخر اسلام 1/400 مرحوم وحيد بهبهانى گفته است توثيق برقى از طرف عدول علماء ثابت و قدحش معلوم نيست، بلكه روشن نيست و آنچه را مىتوان گفت قدح در روش اوست ـ آن هم از نظر بعض علماء ـ جد من (علامه مجلسى اول) گفته: اگر تبعيد وى به دستور احمد بن محمد بن عيسى قدح و نكوهشى باشد، بيشتر متوجه احمد بن محمد بن عيسى است ولى آن هم اشتباهى بوده كه از وى سرزده. منتهى المقال: 42.
ــــــــــــــــــــــــــــ1ـ مؤلّفات وى را بيشتر از 90 جلد دانسهاند ر. ك: فهرست شيخ: 20; رجال نجاشى: 56; معالم العلماء: 11; معجم المؤلّفين 1/97.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
2ـ على بن محمد ماجيلويه گويد: برقى در سال 280 درگذشته است. رجال نجاشى: 56.
3ـ ترجمه او را در كتب زير مىتوان ديد: فهرست: 323 ـ 324; فهرست طوسى: 20 ـ 22; رجال نجاشى 59/60; معجم الادباء 4/132 ـ 135; لسان الميزان 1/262; معالم العلماء: 9 ـ 10; جامع المقال: 99 و143; جامع الرواة: 63 ـ 65; تنقيح المقال 1/82 ـ 84; الأعلام 1/195; شرح مشيخة الفقيه; مستدرك الوسائل 3/552 ـ 553; اعيان الشيعة 9/399 ـ 409; سفينة البحار 1/72; معجم المؤلّفين 2/97 ـ 98; مصفى المقال 59/60; الذريعة 9/99; مقدمه بحار: 91 ـ 92 ط2; روضات الجنّات ج1.
| | |
