رعايت حق قرآن

از آيات و وروايات استفاده مى شود كه مسلمانان نسبت به كتاب الهى ، داراى سه وظيفه مهم هستند :

1 ـ قرائت قرآن 2 ـ فهم قرآن 3 ـ عمل به قرآن .

و اين سه وظيفه از آيه 121 سوره بقره و آياتى مشابه آن به طور صريح استفاده مى شود:

« كسانى كه كتاب [ آسمانى ] به آنان داده ايم ، آن را به طورى كه شايسته آن است [ با تدبّر و به قصد عمل كردن ] مى خوانند ; آنانند كه به آن ايمان مى آورند و كسانى كه به آن كفر مىورزند آنانند كه زيانكارند » .

راغب اصفهانى ، كه مورد توجه تمام علماى اسلام از تمام فرقه ها است ، در كتاب پرقيمت «مفردات» در لغت «تلو» آياتى را ذكر مى كند كه از آن آيات لزوم قرائت و وجوب فهم استفاده مى شود .

تلاوت عامل ايمان ، تحقق اعتقاد پاك در قلب ، اخلاق حسنه در نفس و عمل صالح در اعضاى آدمى است .

تلاوت كننده قرآن به چهار بهره فوق العاده خواهد رسيد:

1 ـ عزّت بى ذلّت 2 ـ غناى بى فقر 3 ـ علم بى جهل 4 ـ حيات بى موت كه شرح هر يك جزوه اى جدا مى طلبد و اين همه در كلمه « فلاح » و مشتقات آن نهفته است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بقره (2 ) : 121 .

از هنگام نزول اولين آيه كه در لحظه اول بعثت بود ، تا ولادت حضرت حجة بن الحسن العسكرى عجّل الله تعالى فرجه الشريف دويست و شصت و هشت سال مى شود ، در اين دوران رسول خدا و ائمه بزرگوار (عليهم السلام) در بين مردم بودند و همت آنان مصروف زمينه سازى براى قرائت ، فهم و عمل به كتاب خدا شد ، كه اگر اين سه واقعيت در زندگى تمام مسلمانان تحقق يابد ، دست هر شرّ ظاهر و باطنى از حيات آنان كوتاه و درهاى خير و بركتى به روى آنان باز خواهد شد .

رسول خدا (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:

بنا بر نقل «ملا محمد باقر مجلسى» اين مرد كم نظير و آگاه به قرآن و روايات و خدمتگذار به نبوت و ولايت امير مؤمنان (عليه السلام)مى فرمايد:

« بر شما لازم است كتاب خدا را بياموزيد كه آن نيكوترين سخن و رساترين موعظه است . در تمام آيات تدبر و انديشه كنيد كه قرآن بهار دل ها و شكوفا كننده تمام استعدادهاى نهانى و معنويست . از نورش شفا بجوييد كه شفاى دردهاى سينه ها و آن را نيكو تلاوت كنيد كه حاوى بهترين سرگذشت هاست » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الانوار : 89/198 ، باب 23 ، حديث 7 ; مستدرك الوسائل : 5/294 ، باب 5 ، حديث 5900 ـ 16 .

2 ـ تحف العقول : 149 ; بحار الانوار : 74/291 ، باب 14 ، حديث 2 .

اين مطلب براى همه از روز روشن تر است كه علاج تمام دردهاى مسلمين ، در گرو رجوع به قرآن با كمك اهل بيت رسول خداست ، كه بنابر نقل اكثر كتب حديث ، ساعتى چند به پايان عمرش ، در حضور مردم در حالى كه به پله اول منبر به خاطر سختى درد و رنج بدنش تكيه كرده بود فرمود :

« دو چيز گرانبها را ميان شما باقى مى گذارم ; كتاب خدا و اهل بيتم را ، اين دو هرگز از هم جدا نمى شوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند ، اگر به آن دو تمسك جوييد پس از من هرگز گمراه نخواهيد شد » .

همه لغزش ها ، گمراهى ها ، در افتادن در ظلمات جهل ، ماديگرى و گرفتار آمدن به بند استعمار و استثمارگران و دچار آمدن به شهوات و اميال شيطانى ، محصول جدايى از قرآن ، اين برنامه جامع الهى است.

دورنمايى از حقايق قرآن

آن مدرسه اى كه سفراى بزرگ الهى ، يعنى پيامبران عظيم الشأن آسمانى ، قبل از پيامبر اسلام براى تربيت انسان ، به مقتضاى فطرت و عقل و وجدان كه جزء مايه هاى ذاتى او است بنا كردند ، رسول خدا (صلى الله عليه وآله) با ارائه قرآن از جانب حق ، تكميل كرد.

رهبر اسلام به وسيله آيات قرآن ، مردم را به بهترين زندگى و برترين تمدن ، و آراسته شدن به حقايق و معارف دعوت كرد ، و علاج افسردگى عقل آنان را در رجوع به قرآن مجيد دانست ، كه آيات قرآن مقوى ترين و پاك ترين غذا براى عقل است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الانوار : 2/225 ، باب 29 ، حديث 2 ; مستدرك الوسائل : 7/254 ، باب 47 ، حديث 8181 ـ 1 .

قرآن مجيد به انسان حريّت و آزادى فكر بخشيد ، و بشر را از قيد خرافات و اوهام كه همچون زنجير گران ، آنان را از همه جهت بسته بود ، و از رشد باز مى داشت نجات داد ، و ايشان را از اين بند مهلك خلاص نمود ; تا روز به روز به رشد ، ترقى ، تعالى و تكامل خود بيفزايند و در مسير قانون طبيعى سيرى به سوى كمال قرار گيرند.

قرآن آنچه به خير انسان است تعليم مى دهد و او را به آنچه براى او ضرر دارد آگاه مى نمايد و اعلام مى دارد : اعمال خير مايه شادكامى و بهبود و اصلاح جامعه و علت رسيدن به حق و فضيلت ، و اعمال بد و ناپسند موجب بدبختى و تباهى و گرفتارى در دنيا و آخرت و هلاك ابدى است .

قرآن كريم مردم را در همه امور ، از مادى و معنوى ، به تفكر و تعقّل دعوت كرد و راه تقليد كور كورانه را ، راه ضلالت و جاده شياطين دانست ، و در اين زمينه مردم را به سير در حقايق تشويق نمود ، و رشد دادن عقل و انديشه را بر آنان واجب كرد.

قرآن دروازه هاى دانش را به روى همگان گشود ، و جهل و بى خبرى را مايه ذلت و بدبختى معرفى كرد ، و تعليم و تعلم را در رأس فرايض و واجبات قرار داد و فاصله بين فهميده و نفهم را فاصله بين حق و باطل ، نور و ظلمت و حيات و مرگ دانست!!

قرآن مجيد درس استقلال و آزادى به انسان آموخت ، و بر وى واجب دانست كه طوق بندگى ديگران را از گردن خود باز كند و جز در برابر حضرت رب و مالك حقيقى و وجود مستجمع جميع صفات كمال سر فرود نياورد.

قرآن مجيد مجموعه اصول ، حقايق و واقعياتى است كه از جانب حضرت حق به بندگان ابلاغ شده و رعايت و دقت در آن اصول ، به خصوص در مرحله عمل ، به تمام مردم واجب گشته است.

سلسله مسائلى كه انسان ، به دستور قرآن براى تقرب به حق ، و جلب رحمت و رأفت حضرت مولا انجام مى دهد ، عبادات و اعمالى كه مربوط به روابط انسان با همنوعانش ، اعم از پدر و مادر و زن و فرزند و جامعه و ملت مى شود ، معاملات و سياست خوانده و از انسان مى خواهد كه جانب تمام مسائل الهيه را ، در تمام زمينه ها مراعات كند ، كه مراعات مسائل الهى در امور زندگى مورث صلح و صفا و به پا شدن عدل و عدالت و كرامت و شرافت است.

قرآن تكيه بر شرافت نژادى ، و حسب و نسب را ، كه عامل ظلم و ستم و زور و قلدرى بود ، الغا كرد و سپيد را بر سياه ، عرب را بر عجم و عجم را بر عرب جز به تقوا امتياز نداد.

قرآن در بين تمام افراد از هر نژاد و رنگ ، به شرط ايمان ، طرح برادرى و دوستى انداخت و همگى را دعوت به اتحاد و اتفاق كرد ، و شريف را با وضيع و فقير را با غنى يكى ساخت ، و از آنان خواست كه در تمام زمنيه هاى فردى ، خانوادگى ، اجتماعى ، اقتصادى و پيشتيبان و يار يكديگر باشند .

نورى بر تارك حيات

قرآن كريم دلايل متين و برهان هاى استوارى بر نزولش از جانب خداوند اقامه مى كند ، و زمينه قبول آن را به عنوان وحى الهى ، براى هر انديشمندى آماده مى نمايد .

قرآن ; در يكى از دلايل دندان شكن بر اثبات نزولش از پيشگاه ذوالجلال مى گويد :

« و اگر در آنچه ما بر بنده خود [ محمّد (صلى الله عليه وآله) ] نازل كرده ايم ، شك داريد [ كه وحى الهى است يا ساخته بشر ] پس سوره اى مانند آن رابياوريد ، و [ براى اين كار ] غير از خدا ، شاهدان و گواهان خود را [ از فُصحا و بُلغاى بزرگ عرب به يارى ] فرا خوانيد ، اگر [ در گفتار خود كه اين قرآن ساخته بشر است نه وحى الهى ] راستگوييد . * و اگر اين كار را انجام نداديد ـ كه هرگز نمى توانيد انجام دهيد ـ بنابراين از [ آتشى ] كه هيزمش مردم و سنگ هايند ، بپرهيزيد ; آتشى كه براى كافران آماده شده است  »(1) .

و در جاى ديگر مى گويد :

« بگو : قطعاً اگر جنّ و انس گرد آيند كه مانند اين قرآن را بياورند ، نمى توانند مانندش را بياورند ، و اگر چه پشتيبان يكديگر باشند »(2) .

قرآن ; رابطه بين انسان و خداست ، و بدون اين كتاب اتصال به غيب عالم امكان ندارد .

قرآن ; پر بركت ترين كتابى است كه تا كنون در زندگى بشر پديدار شده ، و تا دميدن صبح قيامت ، همچنان پر بركت ترين كتاب خواهد بود .

قرآن ; وسيله هدايت ، نور راه ، چراغ پر فروغ حيات ، و عامل نجات انسان از هلاكت و بدبختى است .

قرآن ; راهگشاى انسان به سوى رشد و كمال ، و علاج دردهاى فردى خانوادگى ، اجتماعى ، سياسى ، اقتصادى ، مادى و معنوى است .

قرآن ; بهترين درس تربيت ، برترين كتاب اخلاق ، زنده ترين كتاب دانش و پربارترين كتاب قانون است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ( وَإِنْ كُنْتُمْ فِى رَيْب مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَة مِن مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوْا النَّارَ الَّتِى وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ ) ] بقره (1) : 23 ـ 24 [ .

2 ـ ( قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الاِْنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لاَ يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْض ظَهِيراً ) ] اسراء (17) : 88 [ .

قرآن ; نشان دهنده هدف حق از خلقت عالم و آدم ، نمايشگر اهداف عاليه انبيا ، نزديك كننده انسان به بهشت برين و دور كننده آدمى از رنج امروز و عذاب فردا است .

رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود :

« قرآن رها بخش از ضلالت ، درمان كورى دل ، ووسيله نجات از هر لغزش ، و نور در تاريكى ، و پرتو دستگير در هر پيش آمد ، و حافظ انسان از هلاكت ، ونشان دهنده رشد از غوايت و گمراهى ، وبيان حق براى بازشناساندن هر فتنه و اشتباه ، و وسيله رسيدن از دنيا به سعادت آخرت و كمال دين شماست ، منحرف از قرآن راهى جز آتش جهنم ندارد »(1) .

در يكى از سخنرانى هاى مهم پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) چنين آمده است :

« هرگاه آشوب ها و فتنه ها ضلالت و گمراهى ها چون شب تار به شما حملهور شد ، و زندگى شما را فراگرفت ، بر شما باد به قرآن ; زيرا شفيعى است كه شفاعتش را مى پذيرند ، و گزارشگر بدكردارى هاست كه گفته او تصديق مى شود ، آن كس كه قرآن را رهبر خويش سازد ، او را به بهشت مى برد ، و هر كه آن را پشت سر انداخته از عمل به آن سرباز زند ، او را به دوزخ خواهد راند ، همانا قرآن ، آن رهنمايى است كه به بهترين راه ره نمايد ، و آن كتابى است كه در آن تفصيل هر چيز و بيان هر واقعيّت و تحصيل مقاصد قرار دارد ; قرآن جداكننده حق از باطل و برطرف كننده هر گونه اختلاف است ، اين كتاب شوخى و سرسرى نيست ; ظاهرى دارد و باطنى ، ظاهرش حكم و دستور است و باطنش علم و دانش ، ظاهرش خرّم و زيباست و باطنش ژرف و دور از دسترس ، اخترانى دارد و اخترانش هم اخترانى ، شگفتى هايش شماره نشوند ، و تازه هايش هرگز كهنه نگردند ، و در آن است چراغ هاى هدايت ، و فروزانگاه حكمت و دليل بر معرفت براى كسى كه راه آن را بداند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافى : 2/600 ، كتاب فضل القرآن ، حديث 8 ، بحار الانوار : 99/106 ، باب 7 .

بايد هر پيگردى ديده هاى خود را به همه سوى آن بچرخاند ، و نظر تأمل را تا درك صفت آن برساند ، هر كه را در معرض هلاك است نجات بخشد و آزاد كند »(1) .

از نبى اكرم (صلى الله عليه وآله) نقل شده :

« من اوّل كسى هستم كه در قيامت بر عزيز جبار وارد مى شوم و قرآن در حالى كه اهل بيتم با من هستند ، و آنگاه امّتم ، سپس از امت سؤال مى كنم با قرآن و اهل بيت من چه كرديد ؟ ! ! »(2)

اميرمؤمنان (عليه السلام) در نهج البلاغه درباره قرآن مى فرمايد :

« . . . سپس قرآن را بر پيامبر فرو فرستاد ، قرآن نورى است كه قنديل هاى آن خاموش نمى شود ، و چراغى است كه افروختگى آن فرو نمى نشيند ، و دريايى است كه عمق آن پيدا نيست ، و راهى است كه سير در آن گمراهى ندارد ، و شعاعى است فروزنده كه روشنى آن خاموش نمى گردد ، و فاروق بين حق و باطل است كه دليل آن از قوّت نمى افتد ، بنايى است كه پايه هاى آن ويران نمى شود ، بهبود دهنده اى است كه بر هيچ بيمارى در برابر آن خوف و بيمى نيست ، ارجمندى است كه يارى كنندگان آن شكست نمى خورند ، و حقّى است كه مددكاران آن مغلوب نمى شوند ، قرآن معدن ايمان و سرچشمه آن ، و چشمه هاى علم و درياهاى آن ، و بستان هاى دادگسترى و حوض هاى آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافى : 2/598 ، باب فضل القرآن ، حديث 2 ; وسائل الشيعه : 6/171 ، باب 3 ، حديث 7657 .

2 ـ كافى : 2/600 ، كتاب فضل القرآن ، حديث 4 ; وسائل الشيعه : 6/170 ، حديث 7653 .

و سنگ هاى اسلام و پايه آن ، و بيابان هاى حق و دشت هاى هموار آن است ، و دريايى است كه آب برندگان آن را خالى نمى كنند ، و چشمه هايى است كه هر چه از آن آب بكشند كم نمى شود ، آبشخورهايى است كه واردين از آن نمى كاهند ، و منزل هايى است كه مسافرين راه آنها را گم نمى نمايند ، و نشانه هايى است كه روندگان از آنها كور نيستند ، و تپه هايى است كه رو آورندگان از آنها گذر نمى توانند كرد .

خداوند آن را باعث سيرابى دانايان قرار داد ، و بهار دلهاى كوشندگان ، و مقصد راه هاى خوبان و دارويى كه پس از آن دردى نمى ماند ، و روشنايى كه تاريكى با آن نيست ، و ريسمانى كه جاى چنگ زدن آن محكم است ، و پناهگاهى كه دژ بلند آن استوار است ، و ارجمندى و سرفرازى آن كس كه او را دوست دارد ، و صلح و ايمنى كسى كه داخل آن گردد ، و هدايت و رستگارى كسى كه پيرو آن باشد ، و عذر خواه كسى كه آن را به خود نسبت دهد ، و دليل آن كس كه با آن سخن گويد ، و گواه كسى كه به وسيله آن با دشمن جدال نمايد ، و پيروزى كسى كه آن را حجت آورد ، و نگهدارنده كسى كه به آن عمل كند ، و مركب تندرو كسى كه آن را به كار بندد ، و نشانه كسى كه نشانه جويد ، و سير كسى كه آن را به بر گيرد ، و دانايى كسى كه در گوش دارد ، و خبر كسى كه نقل كند ، و حكم كسى كه حكومت كند »(1) .

بررسى موقف قرآن ، با كمك گيرى از آيات و رواياتى كه نمايشگر چهره با عظمت آن است ، و نقل گفتار بيداران ، حكيمان ، عارفان ، انديشمندان ، درباره قرآن كتاب هاى متعددى خواهد شد ، چه نيكوست كه براى شناخت و نقش قرآن در حيات بشرى ، به بررسى صفاتى كه قرآن مجيد خود را متصف به آن مى داند ،

1 ـ نهج البلاغة : خطبه 196 .

صفحه 162

و ارزيابى ويژه گى هايى كه مخصوص اين كتاب بزرگ الهى است پرداخته شود كه از اين راه بتوان به تماشاى دورنمايى از نقش قرآن و اهداف عاليه آن در حيات انسانى موفق شويم .

اوصاف قرآن

قرآن مجيد در آيات متعددى ، خود را با ويژه گى هايى ستوده ، و از اين راه ، انسان را براى شناخت چهره پرقدرش كمك كرده است ، برخى از آن ويژه گى ها عبارتند از :

1 ـ ذكر

4 ـ شفا

7 ـ بُشرى

10 ـ تبيان

2 ـ فرقان

5 ـ رحمت

8 ـ هُدى

3 ـ نور

6 ـ حكيم

9 ـ حق

ذكر!(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ « راغب » در مفردات مى گويد : « ذكر دو معنا دارد : گاهى به معناى حفظ و گاهى به معناى يادآورى است » .

ذكر به هر معنايى كه باشد ممكن است زبانى يا قلبى باشد . اگر قرآن را « ذكر » گفته اند به اين خاطر است كه حقايقى را بازگو مى كند كه مايه يادآورى ، بيدارى و آگاهى است .

در پاسخ به اين سؤال كه چرا قرآن « ذكر » است مى توان گفت : از آنجا كه انسان موجودى است فراموش كار و ممكن است بر اثر تمايلات و غرايز درونى دچار فراموشى شود ; قرآن به عنوان مهمترين عامل يادآورى ، او را به ذكر و ياد سوق مى دهد .

توضيح اين كه : « انسان » اشرف موجودات عالم است و در شرافت و برترى ، موجودى به پاى او نمى رسد . بى ترديد هدف از خلقت اين موجود ناشناخته و برترى دادن او بر تمام موجودات عالم ، هدف و غرض مقدّسى است ، اين غرض مقدّس كه در روايات از رسيدن به « كمال » ياد شده است آدمى را بسوى مقصد كشانده و يكه تاز ميدان حكومت حضرت حق مى كند . خداى متعال انسان را براى جانشينى خويش آفريد و نداى اِنّى جاعِلٌ فِى الاْرْضِ خَليْفةً را بر تارك كارنامه خلقتش نقش بست .

اين انسان با تمام امتيازاتى كه دارد ، داراى غرايز و تمايلاتى است كه تعطيل يا تحريك آن ، او را از رسيدن به مقصد باز مى دارد . آنچه مهم است « تعديل » آن غرايز است كه مى تواند ارزش هاى درونى و شخصيّت بالقوه اش را به فعليت برساند .

بى ترديد ظواهر دنيا و ماديّات توجه انسان را از آن مقام شامخى كه برايش در نظر گرفته شده است ، جلب موقعيّت هاى كاذب و باطل مى نمايد . اينجاست كه « قرآن » به عنوان مهمترين فاعل ايجاد انگيزه و تحريك او ، انسان را از فراموشى به « ذكر » و ياد مى كشاند .

به بيان ديگر : اين طبيعت دنياست كه انسان را در ورطه محبّت خود غرق مى نمايد ، دنيا مقام و موقعيّت انسان را به فراموشى سپرده و غفلت از خود را به او مى بخشد ، خودفراموشى مساوى با خدافراموشى و برابر با سقوط از قلّه غرورانگيز انسانيّت است ، با توجه به بيان فوق، قرآن به عنوان مهمترين ذكر و ياد ، انسان را از خودفراموشى و عدم توجه به مقام و موقعيت والاى خود بازمى دارد و مدام او را به يادآورى مقام والاى كرامت و شرافت تشويق كرده و آثار خسارت بار غفلت را گوش زد مى نمايد .

به هر روى ، اطلاق « ذكر » بر قرآن به خاطر اين است كه قبل از هر چيز انسان را متذكر و بيدار مى نمايد و حقايقى را كه انسان به طور اجمال و فطرتاً دريافته است با وضوح و تفصيل شرح مى دهد .

اين ذكر فرو فرستاده مردم و ملائكه نيست ، تا دشمن در محور اين ذكر بتواند مردم يا ملائكه را عاجز كند ، و زمينه بطلان آن را فراهم نمايد ، و مردم و ملائكه در برابر حفظ سلامت اين ذكر دچار زحمت شده ، و قدرت نگهدارى آن رانداشته باشند .

آرى ! اگر قرآن ساخت تو ، يا ديگران ، يا ملائكه بود ، بشر از آوردن مثل آن ، يا باطل كردن آن و يا تحريف و تغيير آن عاجز نبود !

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حجر (15) : 9 . « همانا ما قرآن را نازل كرديم ، و يقيناً ما نگهبان آن [ از تحريف و زوال  ]هستيم » .

اين ذكر فرو فرستاده ماست ، و ماييم كه او را از هر حادثه حفظ مى كنيم . اين ذكر ابدى و جاويد است ، و از فراموش شدن ، و از بين رفتن در امان قدرت ماست ، كم و زيادى در آن راه ندارد ، نقص و تغيير نمى تواند بر آن حاكم شود ; اين ذكرى كه بيانگر حقايق و معارف الهى است ، صورت و سياقش تا قيامت به شكل خود باقى خواهد ماند .

حفظ در برابر تحريف

درباره پا برجا ماندن قرآن مجيد ، به همين صورتى كه هست ، صورتى كه در زمان نبى اكرم (صلى الله عليه وآله) به دستور خداوند تنظيم شده ، و هم اكنون در دسترس جهانيان است ، در سوره فصّلت مى فرمايد :

« بى ترديد قرآن كتابى است شكست ناپذير ، * كه هيچ باطلى از پيش رو و پشت سرش به سويش نمى آيد ، نازل شده از سوى حكيم و ستوده است » .

« و قرآن را [ هم ] به سوى تو نازل كرديم به خاطر اينكه براى مردم آنچه را كه براى [ هدايتشان ] به سويشان نازل شده بيان كنى و براى اينكه [ در پيامبرى تو و آنچه را به حق نازل شده ] بينديشند » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فصلت (41) : 41 ـ 42 .

2 ـ نحل (16) : 44 .

صفحه 165

« و اين [ قرآنى ] كه آن را نازل كرده ايم ، ذكر و پندى پرمنفعت است ; آيا باز هم شما منكر آن هستيد ؟ »

« بيم دادنت فقط براى كسى ثمربخش است كه از قرآن پيروى كند و در نهان از خداى رحمان بترسد ، پس او را به آمرزش و پاداشى نيكو و باارزش مژده ده » .

« ص ، سوگند به قرآن كه مشتمل بر ذكر [ حقايق ، معارف ، مطالب اخلاقى و اجتماعى و احكام حلال و حرام ] است » .

« و مسلماً [ اين ] قرآن براى تو و قوم تو مايه تذكر [ و شرف و عزت  ]است ، و به زودى [ درباره آن  ]بازخواست خواهيد شد » .

« در حالى كه قرآن جز مايه تذكر و پند براى جهانيان نيست » .

قرآن به اعتبار اين كه پند و حكمت ، اندرز و نصيحت ، حلال و حرام ، و مسائل فردى ، اجتماعى ، و خانوادگى را ياد مى دهد ذكر است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ انبياء (21) : 50 .

2 ـ يس (36) : 11 .

3 ـ ص (38) : 1 .

4 ـ زخرف (43) : 44 .

5 ـ قلم (68) : 52 .

قرآن از آنجا كه يادآور تمام برنامه هاى انبيا ، و اوصاف عاشقان ، و صفات عارفان ، و نوع برخورد نيك و بد با مرگ و برزخ و قيامت ، و حساب و كتاب و بهشت و جهنم و رضايت و خوشنودى ، و سخط و غضب حق است ذكر است ، و اگر اين كتاب نبود ، يا با بودن اين كتاب اگر به آن مراجعه نشود ، از كجا مى توان به حقايق عالى و به خواسته هاى الهى رسيد ؟ !

2 ـ فرقان(1)

« اين كتاب را تدريجاً به حق و راستى بر تو نازل كرد ، كه تصديق كننده كتاب هاى پيش از خود است ; و تورات و انجيل را . * پيش از اين براى هدايت مردم فرستاد ، و فرقان را [ كه مايه جدايى حق از باطل است  ]نازل كرد » .

« هميشه سودمند و با بركت است آنكه فرقان را [ كه قرآن جدا كننده حق از باطل است ] به تدريج بر بنده اش نازل كرد ، تا براى جهانيان بيم دهنده باشد » .

استعمال لفظ فرقان به عنوان يكى از اسامى يا اوصاف قرآن ، براى چيست ؟ پاسخ اين پرسش در ضمن يك مقدمه كوتاه ميسر است :

همان طورى كه آفرينش اعضاى جسمى انسان ، در چهارچوب بسيار محدودى قرار گرفته ، و اراده خالق انسان به خاطر موزون بودن جسم آدمى ، بر اين بود كه دستگاه هاى تشكيل دهنده ساختمان انسان محدود باشد ، همان اراده و علت بر اين قرار گرفت كه دستگاه مشاعر ، ، ادراك ، قوه عقل و انديشه او نيز محدود باشد ، و اين محدوديت از عجايب نعمت هاى الهى است كه همين محدوديت باعث تحرك انسان به سوى فهم حقايق ، و درك مسائل عالى است !

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ « فرقان » به معناى چيزى است كه حق را از باطل جدا مى كند و وسيله شناسايى است .

2 ـ آل عمران (3) : 3 ـ 4 .

3 ـ فرقان (25) : 1 .

اگر نورافكن خرد از ابتدا بيناى همه چيز بود ، براى انسان نسبت به دستگاه فهم و شعور و عقل و خرد ، حركتى وجود نداشت ، و اين محدوديت عقل مقتضاى آفرينش انسان است ، آن هم از طرف آفريدگارى كه عالم و عادل و حكيم است .

از آنجا كه دنيا مركز نور و ظلمت ، حق و باطل ، سلامت و مرض و شكر و كفر است ، و از طرفى هر انسانى خواه ناخواه با امور بسيارى ، چه در زمينه هاى فكرى و چه در مراحل فردى ، اجتماعى ، سياسى ، اقتصادى ، مادى ، معنوى ، معاشرتى ، خانوادگى ، دنيايى و آخرتى روبه روست و در تمام اين امور ، حق و باطل جريان دارد ، و با تكيه بر عقل تنها ، كه از نظر خلقت سخت محدود است ، تميز حق از باطل ، و تشخيص نور از ظلمت ، در همه جا و در همه برنامه ها كارى غير ممكن است ; خداوند مهربان از باب كمك به انسان ها معيارهايى براى جدا كردن حق از باطل ، در همه امور قرار داد ، كه قرآن مجيد در رأس تمام اين معيارهاست .

انسان در برخورد با هر برنامه اى وقتى از تشخيص حق از باطل عاجز ماند ، بايد اين عجز را با توسل و مراجعه به كتاب خدا ، كه فرقان حق و باطل و نور و ظلمت است ، از اين كتاب پر بركت الهى كمك گرفته ، و اين معيار و كمك گيرى از آن را عين لطف دوست به خويش بداند .

3 ـ نور

« اى مردم ! يقيناً از سوى پروردگارتان براى شما برهان [ و دليلى چون پيامبر و معجزاتش ] آمد ; و نور روشنگرى [ مانند قرآن  ]به سوى شما نازل كرديم » .

« همان كسانى كه از اين رسول و پيامبر « ناخوانده درس » كه او را نزد خود [ با همه نشانه ها و اوصافش ] در تورات وانجيل نگاشته مى يابند ، پيروى مى كنند ; پيامبرى كه آنان را به كارهاى شايسته فرمان مى دهد ، و از اعمال زشت بازمى دارد ، و پاكيزه ها را بر آنان حلال مى نمايد ، و ناپاك ها را بر آنان حرام مى كند ، و بارهاى تكاليف سنگين و زنجيره ها [ ىِ جهل ، بى خبرى و بدعت را ] كه بر دوش عقل وجان آنان است برمى دارد ; پس كسانى كه به او ايمان آوردند و او را [ در برابر دشمنان ] حمايت كردند و ياريش دادند و از نورى كه بر او نازل شده پيروى نمودند ، اينان همان رستگارانند » .

« پس به خدا و پيامبرش و نورى كه نازل كرديم ، ايمان آوريد و خدا به آنچه انجام مى دهيد ، آگاه است » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نساء (4) : 174 .

2 ـ اعراف (7) : 157 .

3 ـ تغابن (64) : 8 .

انتخاب نام نور براى قرآن به چه ملاك است ؟

مگر نه اين است كه رذايل اخلاقى ، صفات ناپسند ، فساد ، ظلم ، و هر گناهى كه فكر مى كنيد ، و نيز كليّه مكتب هاى ضد خدا و ضلالت و گمراهى و حاكميت هواى نفس و . . همه و همه تاريكى است ، و انسان براى حركت به سوى كمال ، و مبارزه با هر نوع تاريكى اگر چراغى فرا راه حيات نداشته نباشد ، چگونه مى تواند بدون ضربه خوردن از تاريكى ها به مقصد رسيده و نجات يابد ؟

اين است كه در قرآن مجيد در اول سوره ابراهيم به اين نكته اشاره مى كند ، كه : من آمده ام تا بشر را از ظلمت ها نجات داده و به وادى نور كه عبارت از تمام حقايق الهى است رهنمون شوم :

« الر ـ [ اين ] كتابى است كه آن را بر تو نازل كرديم تا مردم را به اجازه پروردگارشان از تاريكى ها [ ىِ جهل ، گمراهى و طغيان ] به سوى روشنايىِ [ معرفت ، عدالت و ايمان و در حقيقت ] به سوى راه [ خداىِ  ]تواناى شكست ناپذير و ستوده بيرون آورى » .

در تفسير « انوار درخشان » در ترجمه « نور » كه اسم و يا وصف قرآن است آمده : قرآن نور مبين است ، يعنى معرفت و بصيرتى در قلوب اهل ايمان و پيروانش پديد مى آورد ، و شعاعى است كه از ساحت پروردگار بر دل هاى آنان مى تابد ، كه همواره در مقام كسب فضيلت برآيند ، و در مسير زندگى فردى و اجتماعى كه با حوادث جهان آميخته است از هر خطر ايمن بمانند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ابراهيم (14) : 1 .

قرآن طريق زندگى سعادتمندانه را آشكار مى سازد ، و پيروانش در اثر بصيرتى كه دارند ، اعمالى كه به نفع آنهاست را برگزينند ، و آنچه به ضرر و زيان آنهاست را ترك كنند ; زيرا چنانچه روح تعليمات در دل هاى آنها رسوخ كند و استقرار يابد ، در عقيده و افكار و رفتار آنان نيز ظهور خواهد نمود .

در مقابل، گروهى در ضلالت و گمراهى زندگى مى نمايند ، و از سعادت و غرض از خلقت خود غافلند ، و در آتش آرزوها و حرص مى سوزند ، و به خداوند اعتماد نداشته ، نور فطرت را در وجود خود خاموش نموده ، فاقد بصيرت در دين هستند . اينان به خاطر دور بودن از نور ، هرگز راهى به سعادت نخواهند برد .

در هر صورت قرآن نورى است كه از جانب حق بر بشر تابيده ، و چراغى است كه فروغ فروزان آن ، هميشگى است ، و بدون اين نور يافتن راه مستقيم و حق براى هيچ كس امكان ندارد .

4 ـ شفاء

« اى مردم ! يقيناً از سوى پروردگارتان براى شما پند وموعظه اى آمده ، و شفا است براى آنچه [ ازبيمارى هاى اعتقادى و اخلاقى ] در سينه هاست ، و سراسر هدايت و رحمتى است براى مؤمنان » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ يونس (10) : 57 .

2 ـ اسراء (17) : 82 .

« و ما از قرآن آنچه را براى مؤمنان مايه درمان ورحمت است ، نازل مى كنيم وستمكاران را جز خسارت نمى افزايد » .

« بگو : اين كتاب براى كسانى كه ايمان آورده اند ، سراسر هدايت و درمان است ، و كسانى كه ايمان نمى آورند در گوششان سنگينى است ، و آن [ با همه روشنى و آشكارى اش ] بر آنان پوشيده و نامفهوم است ; اينانند كه [ گويى ] از جايى دور ندايشان مى دهند » .

ممكن است كسى بگويد من داراى سلامتم و نيازى به نسخه و درمان كننده ندارم ، بايد گفت اين سخن از كمال بى خبرى است ; زيرا هر كس خود را با قرآن معيارگيرى كند مى يابد كه داراى بيمارى يا بيمارى هايى است . و تنها راه معالجه قرآن است و بس .

انسان مركب از سه قوّه است : جسم ، روح ، عقل ، هر يك داراى امراضى است مخصوص به خود . قرآن گرچه درباره امراض جسمى آن چنان سخن ندارد ; ولى با عمل به آياتى از قبيل آياتى كه خبائث را حرام كرده ، و نيز دستورى كه در خوردن و آشاميدن و پرهيز از اسراف دارد ، مى توان سلامت جسم را تضمين كرد ; اما نسبت به روح و عقل ، كسى نمى تواند ادعاى سلامت كند ، و اتّفاقاً علت بعثت انبيا و امامت امامان و نزول كتب آسمانى ، بيمارى هاى روحى و عقلى مردم بوده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فصلت (41) : 44 .

روايتى در اين باره

روايتى در اين زمينه از حضرت عيسى (عليه السلام) نقل شده است ، مى نويسند :

مسيح در شهرى آگهى داد كه فردا من عازم حركتم ، بيمارها را بامدادان حاضر كنيد تا شفا دهم و بروم ، فردا بامدادان به سركشى بيمارها آمد ، آنها را ده نفر ديد ، فرمود : بيماران اين شهر همين ده تند ؟ گفتند : آرى . فرمود : اى كاش تندرست هاى اين شهر به اين شماره بودند(1) ! !

از پيغمبر اسلام (صلى الله عليه وآله) نقل شده كه فرمودند :

« اى مردم شما همچون مريضان هستيد ، و خداى عالميان طبيب شماست ، صلاح مريض در عمل طبيب و تدبير اوست ، نه در آنچه مريض مى خواهد ، و براى خود مصلحت مى داند » .

اگر در آيه 57 سوره يونس(3) دقت كنيد مى بينيد كه خداوند متعال ، قرآن را شفاى صدور دانسته ، و همين صدر است كه منبع بسيارى از بيمارى هاست ، و همان بيمارى هاست كه علّت ضيق صدر و تنگى سينه در برابر معارف الهى است ، و اگر امراض قلب و سينه ، عقل و خرد و نفس و روان با قرآن معالجه نشود ، انسان به ذلّت دنيا و عذاب آخرت دچار خواهد شد .

كفر ، نفاق ، شك ، شرك ، قساوت ، ريا ، كبر ، سوء ظن ، كينه ، حقد ، حسد ، حبّ خارج از حد به دنيا و امثال اين گناهان ، در حقيقت بيمارى هايى هستند كه اكثر قريب به اتفاق مردم به برخى از آنها ، و بعضى به همه آنها دچارند ، و جز با داروى قرآن قابل علاج نيستند . البته براى اطلاع از چگونگى علاج اين امراض با قرآن ، كه تنها شفا دهنده انسان است ، بايد به كتب اخلاقى مراجعه كنيد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ قائم آل محمّد : 22 .

2 ـ مستدرك الوسائل : 3/175 ، باب 2 ، حديث 93297 ; مجموعه ورام : 2/117 .

3 ـ ( يَا أيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُم مَوْعِظَةٌ مِن رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِى الصُّدُورِ ) .

5 ـ رحمت

« اينك برهانى آشكار و هدايت و رحمتى از سوى پروردگارتان براى شما آمد ، پس ستمكارتر از كسى كه آيات خدا را تكذيب كند و از آن ها روى بگرداند كيست ؟ به زودى كسانى [ را ] كه از آيات ما روى مى گردانند ، به خاطرِ روى گرداندنشان به عذابى سخت مجازات خواهيم كرد » .

« و براى آنان كتابى [ عظيم و با ارزش ] آورديم كه آن را از روى دانشى [ گسترده و دقيق ] بيان كرديم ، در حالى كه براى گروهى كه ايمان آوردند ، سراسر هدايت و رحمت است » .

« و هرگاه براى مخالفان [ به سبب تأخير وحى ] آيه اى نياورى [ بر پايه گمان پوچ و باطلشان كه قرآن را از پيش خود مى آورى ] مى گويند : چرا آيه اى از نزد خود انتخاب نكردى [ تا براى ما بياورى ] ؟ بگو : من فقط از آنچه كه از سوى پروردگارم به من وحى مى شود ، پيروى مى كنم . اين قرآن دلايلى روشن از سوى پروردگار شماست و براى گروهى كه ايمان مى آورند ، سراسر هدايت و رحمت است » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ انعام (6) : 157 .

2 ـ اعراف (7) : 52 .

3 ـ اعراف (7) : 203 .

« و يقيناً قرآن براى مؤمنان ، سراسر هدايت و رحمت است » .

رحمت در انسان صفت نفسانى است ، و ريشه آن عبارت است از: تأثير خاطر به علت نقصى كه در غير مشاهده مى كند ; و اين تأثير ، باعث مى گردد حس نوع دوستى و عاطفه تحريك شده و انسان براى كمك به انسان ديگر از هيچ فعاليتى دريغ نكند .

ولى نسبت به پروردگار كه منزّه از هر نقصى است عبارت است از : افاضه وجود به موجودات ، و قرار دادن آنها در چهارچوب نظامات و مقررّاتى كه متناسب با آنهاست . از اين گونه عنايت حضرت او به موجودات تعبير به رحمت عامه شده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نمل (27) : 77 .