عبادت واقعى در قرآن

عبادت صحيح در قرآن مجيد به دو صورت مطرح شده است : عبادت ظاهرى ، عبادت باطنى .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ( هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ الْغَاشِيَةِ * وُجُوهٌ يَوْمَئِذ خَاشِعَةٌ * عَامِلَةٌ نَاصِبَةٌ * تَصْلَى نَاراً حَامِيَةً * تُسْقَى مِنْ عَيْن آنِيَة * لَيْسَ لَهُمْ طَعَامٌ إِلاَّ مِن ضَرِيع * لاَ يُسْمِنُ وَلاَ يُغْنِى مِن جُوع ) [ غاشيه (88) :
1 ـ 7  .

2 ـ ( وُجُوهٌ يَوْمَئِذ نَاعِمَةٌ * لِسَعْيِهَا رَاضِيَةٌ * فِى جَنَّة عَالِيَة * لاَ تَسْمَعُ فِيهَا لاَغِيَةً * فِيهَا عَيْنٌ جَارِيَةٌ * فِيهَا سُرُرٌ مَرْفُوعَةٌ * وَأَكْوَابٌ مَّوْضُوعَةٌ * وَنَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ * وَزَرَابِىُّ مَبْثُوثَةٌ )  غاشيه (88) : 8 ـ 16 ] .

اول : عبادت ظاهرى ، كه البته بايد نيت خالص باطن ، آن را همراهى كند ، تا مورد قبول قرار گيرد ، و شامل تكاليف اعضاى ظاهر انسان است كه خداى متعال در قرآن به آن امر كرده است :

« نماز را از ابتداى تمايل خورشيد به جانب مغرب [ كه شروعِ ظهرِ شرعى است ] تا نهايت تاريكى شب بر پا دار ، و [ نيز ] نماز صبح را [ اقامه كن ] » .

«  و نماز را بر پا داريد ، و زكات بپردازيد ، و همراه ركوع كنندگان ركوع كنيد [ كه نماز خواندن با جماعت محبوب خداست ] » .

« و خدا را حقّى ثابت و لازم بر عهده مردم است كه [ براى اداى مناسك حج  ]آهنگ آن خانه كنند ، [ البته ] كسانى كه [ از جهت سلامت جسمى و توانمندى مالى و باز بودن مسير ] بتوانند به سوى آن راه يابند » .

« اى اهل ايمان ! روزه بر شما مقرّر و لازم شده ، همان گونه كه بر پيشينيان شما مقرّر و لازم شد ، تا پرهيزكار شويد » .

« اى اهل ايمان ! از خدا پروا كنيد و دست آويز و وسيله اى [ از ايمان ، عمل صالح و آبروى مقرّبان درگاهش ] براى تقرّب به سوى او بجوييد ; و در راه او جهاد كنيد تا رستگار شويد » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اسراء (17) : 78 .

2 ـ بقره (2) : 43 .

3 ـ آل عمران (3) : 97 .

4 ـ بقره (2) : 183 .

5 ـ مائده (5) : 35 .

« با اموال و جان هايتان در راه خدا جهاد كنيد كه اگر دانا [ ىِ به حقايق ] باشيد اين براى شما بهتر است » .

و نمونه هاى ديگرى از اين اوامر كه مربوط به اعضا و جوارح و موضوع علم فقه و يا علم شريعت است كه در صورت رعايت تقوا، اين اوامر به اجرا گذاشته خواهد شد . اگر اعضاى انسان ميدان بازيگرى هاى شيطان و طاغوت ، هواى نفس و غرائز و شهوات سركش باشند، تسليم اوامر حق نخواهند شد .

علم شريعت معمولاً نزديك به هشتاد و چند كتاب از قبيل كتاب نماز ، طهارت ، زكات ، اعتكاف ، مزارعه ، مضاربه ، مساقات ، ازدواج ، طلاق ، رضاع ، لقطه ( گمشده ) سبق ورمايه ، شفعه ، صيد و ذباحه ، وكالت، ضمان ، حواله ، جعاله ، حدود ، ديات ، قصاص و . . . را تشكيل مى دهد .

دوم : عبادت باطن يا عبادت سرّ است كه مربوط به نفس ، روان ، روح و جان انسان است و منشأ قبول آن تقواى قلب ، يا تقواى باطن است .

صبر ، توكل ، حلم ، فتوّت ، بصيرت ، تواضع ، جود ، سخا ، اخلاص ، معرفت و . . . عبادت هاى باطنى است و نسبت به همه آنها در قرآن مجيد و روايات با امر تأكيد شده و هر انسان مكلفى به اين گونه عبادت ، كه بدون شك ضامن حفظ عبادات ظاهرى است ، مكلف است ، و اين خط نورانى است كه انسان را در ميدان تزكيه قرار داده و از انسان موجودى والا و خدايى مى سازد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توبه (9) : 41 .

عهده دار بيان خطوط اين عبادت ، علم سرّ يا علم اخلاق است و ريشه اين علم، و عمل به آن نيز تقوا است .

امير مؤمنان حضرت على (عليه السلام) مى فرمايد :

« نيروى خود نگهدارى رأس اخلاق است » .

چون معرفت حاصل شود ، خوف آيد و چون خوف آمد نيروى تقوا و خود نگهدارى مى آيد و چون تقوا آمد زمينه قبول حسنات اخلاقى كه بهترين عبادت است در انسان آماده مى گردد .

فضايل اخلاقى در قرآن

« اى اهل ايمان ! [ در برابر حوادث  ]شكيبايى كنيد ، و ديگران را هم به شكيبايى واداريد ، و با يكديگر [ چه در حال آسايش چه در بلا و گرفتارى  ]پيوند و ارتباط برقرار كنيد و از خدا پروا نماييد تا رستگار شويد » .

« موسى به قومش گفت : از خدا يارى بخواهيد ، و شكيبايى ورزيد » .

« و شكيبايى كن كه يقيناً خدا پاداش نيكوكاران را تباه نمى كند » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الانوار : 67/284 ، باب 56 ، حديث 6 ; شرح نهج البلاغه : 20/47/418 .

2 ـ آل عمران (3) : 200 .

3 ـ اعراف (7) : 128 .

4 ـ هود (11) : 115 .

« و [ همه ] توكل كنندگان بايد به خدا توكل كنند » .

« و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن ; زيرا خدا توكل كنندگان را دوست دارد » .

« و خشم خود را فرو مى برند ، و از [ خطاهاىِ ] مردم در مى گذرند ; و خدا نيكوكاران را دوست دارد » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ يوسف (12) : 67 .

2 ـ آل عمران (3) : 159 .

3 ـ آل عمران (3) : 134 .

اخلاق و زيبايى هايش

اخلاق در فرهنگ الهى ، از موقعيت بسيار مهمى برخوردار است ، قواعد عالى اخلاق ، بهترين راهنما براى تزكيه نفس از آلودگى ها است .

مايه هاى مهمى كه براى رشد و كمال انسان ، در اعماق وجود قرار دارد ، به وسيله حسنات اخلاقى شكوفا مى گردد . حركت و سير اين خط پر بركت است كه آدمى را آراسته به ارزش ها نموده و از انسان موجودى والا و وجودى برتر به وجود مى آورد .

قرآن مجيد در باب اخلاق داراى آيات زيادى است كه در آن آيات به ارزش هايى كه از طريق اخلاق نصيب انسان مى گردد اشاره شده است .

قرآن كريم براى حسنات اخلاقى ، كه تنها راه تزكيه نفس از آلودگى هاست اهميت زيادى قائل شده و معصومين بزرگوار ، نزديك ترين مسلمان را در قيامت به خود ، خوش اخلاق ترين آنان معرفى كرده اند :

قال رسول الله (صلى الله عليه وآله) :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الانوار : 7/302 ، باب 15 ، حديث 65 ; امالى طوسى : 229 ، مجلس 8 ، حديث 403 ـ 53 .

« نزديك ترين شما به من در روز قيامت ، راستگوترين شما و اداء كننده امانت ، و وفاداترين شما و به پيمان و خوش اخلاق ترين شما ،نزديك ترين شما به مردم است » .

خيال باطل

عده اى تصور مى كنند خوش اخلاق بودن ، خوش رو بودن به هنگام برخورد با ديگران است ، اما اين تصور بدون شك تصور بى جايى است ; زيرا خنده رويى يك جزء بسيار كوچك از مسئله خوش خلقى است ، اخلاق در اصطلاح بزرگان ، آراسته بودن به تمام حسنات اخلاقى و دور ماندن از رذايل است  .

هنگامى كه رذايل از قبيل : كبر ، ريا ، بخل ، حسد ، نفاق ، نمامى ، دروغگويى ، غرور ، عجب و . . . از صفحه روان زدوده شد و نفس به سخا ، مروت ، مردانگى ، فتوت ، شرف ، غيرت ، خشوع ، خضوع و . . . آراسته گشت ، انسان ، خوش اخلاق شده و به اخلاق پاك آراسته گشته است .

قرآن مجيد ، حسنات اخلاقى را « نور » دانسته ، و آراسته به آن حسنات را منور به نور حق قلمداد كرده است :

« آيا كسى كه [ از نظر عقلى و روحى  ]مرده بود و ما او را [ به وسيله هدايت و ايمان ] زنده كرديم ، و براى وى نورى قرار داديم تا در پرتو آن در ميان مردم [ به درستى و سلامت ] حركت كند ، مانند كسى است كه در تاريكى ها [ ىِ جهل و گمراهى ] است و از آن بيرون شدنى نيست ؟ ! اين گونه براى كافران

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ انعام (6) : 122 .

] به خاطر لجاجت و عنادشان [ آنچه انجام مى دادند ، آراسته شد [ تا گمان كنند اعمالى را كه انجام مى دهند نيكوست » .

معيار و ميزان الهى

آرى! به فرموده قرآن ، كه معيار و ميزان الهى براى تشخيص حق از باطل است ، حسنات اخلاقى در زندگى بشر ، همچون چراغ فروزان ، فرا راه آدمى است ، و دارندگان اين نور ، براى مردم منبعى از خير و موجودى پربركت اند .

فاقدين اخلاق حسنه ، در حقيقت محروم از روشنايى لازم اند ، و از كسى كه محروم از نور است جز شر و پليدى ، ظلم و تجاوز ، خيانت و ناجوانمردى توقع نمى رود .

بركات اخلاق

تنها برنامه اى كه روابط انسان را با ساير انسان ها ، بر اساس حق و عدل بر پا مى كند « اخلاق » است ، و كسى كه از حسنات اخلاقى دور مانده ، دچار ظلمت و تاريكى است و هرگز نخواهد توانست با مردم به نيكى زندگى كند .

شما از روان آلوده به رذايل و انسان دچار ظلمت و از مردم فرورفته در جهل ، جز زيان و ضرر چه توقعى داريد ؟.

نمى توان باور كرد كه انسان فاقد اخلاق ، شر و زيان نداشته باشد . تجربه نشان داده كه بيشترين درصد مظالم بشر و تجاوزات و جناياتش ، معلول نبود حسنات اخلاقى در وجود اوست .

چگونه مى توان قبول كرد كسى كه خود را از آلودگى ها پاك نكرده در روابط و برخوردهايش جانب حق را رعايت كند ؟

همچنان كه انسان فاقد ايمان ، متجاوز به حق است ، انسان فاقد اخلاق هم متجاوز به حقوق خلق است . گرچه مى توان گفت فاقد ايمان ، به حقوق خلق هم تجاوز مى كند ، و فاقد اخلاق ، حقوق حق را پايمال مى نمايد .

امام سجاد (عليه السلام) از خداى بزرگ تقاضا مى كند : «برايم نورى قرار ده تا در پرتو آن در بين مردم سرافراز باشم»(1) . نورى كه حضرت از خدا مى خواهد ، همان چراغ پر نور حسنات روحى است .

در اينجا تذكر يك نكته لازم است كه : هر مسلمانى براى قبول حسنات اخلاقى و شستشوى روان از رذايل ، نيازمند به ايجاد زمينه در صفحه با عظمت نفس است .

بدون شك ، بدون ايجاد زمينه لازم ، دور كردن رذايل ، مشكل ، و آراسته شدن به حسنات اخلاقى غير ممكن به نظر مى رسد .

گريز از دنياگرايى

از آثار گرانبهاى اسلامى چنين برمى آيد كه : برقرار كردن رابطه با دنيا ، به عنوان وسيله رسيدن به حق ، علل ايجاد زمينه براى قبول حسنات و معالجه روان از پليدى هاست .

بايد بدون اراده و نظر كردن به دنيا به عنوان هدف ، و تكبر ورزيدن در برابر حق ، روان گرفتار سوء خلق ، معالجه گردد ، و مشكل است انسان دنيايىِ تاريك نفس ، به نور اخلاق منور شود .

كسى كه از موقعيت دنيا ، يعنى مجموع برنامه هاى مادى و جسمى بى خبر باشد ، كسى كه از شناخت دنيا به معناى حقيقى اش دور مانده است ، كسى كه تصور كند ابتدا تا انتهاى حيات ، روابط مادى و رسيدن به لذت هاى جسمى است ، چگونه مى تواند خود را تبديل به انسانى الهى و موجودى والا كند ؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ صحيفه سجاديه : 106 دعاى شماره 22 ( دعائه (عليه السلام) لشدة والجهد . . . ) .

آنان كه به دنيا به عنوان اولين و آخرين منزل نگريستند ، و به خيال خام خود ، فقط امروز را صحنه زندگى حساب كردند ، از هيچ رذيلتى در امان نماندند .

چنين مردمى با اين گونه رابطه چنان سست اراده شدند كه در برابر مقام مادى ، مراحل شهوانى ، و برخورد با درهم و دينار پاك باخته گشته و براى رسيدن به هر يك از اين برنامه ها دامن به هر رذيلتى آلوده كردند و در تمام زمينه ها از تواضع در برابر حق اباء نمودند .

ولى آنان كه دنيا را به عنوان وسيله اى براى ادامه حيات ، و كشتزارى براى پاشيدن بذر عمل ، و خانه اى براى ايجاد نور ايمان و فروغ اخلاق در نفس و جان ، و محلى براى آماده كردن زمينه رشد و كمال به حساب آوردند ، داراى اراده اى پولادين گشته و از بركت آن ديد صحيح و آن اراده و عزم سخت ، به تواضع در برابر حق در تمام زمينه ها نائل آمده و به حسنات آراسته و از رذايل پاك شدند .

اگر انسان متوجه اين معنا باشد كه دنيا گذرگاهى بيش نيست ، و خلود در آن محال است ، و آنچه انسان از آن به دست مى آورد جز به اندازه پوشاك و خوراك ، خرج اهل و عيال ، مسكن ، مغازه و مركب بهره ديگرى ندارد ، صحبت دلبستگى اش به دنيا به اندازه ضرورت خواهد شد ، و چون از اين اندازه فراتر نمى رود ، جايى براى رذايل نخواهد ماند و نفس و روان خالى از حسنات نخواهد شد .

وقتى انسان به دنيا به عنوان هدف بنگرد ، به خيال خودش براى محكم كردن جاى پا ، به تكاپويى سخت خواهد افتاد و به ناچار همه فكر و ذكر ، همت و اراده و نيت و عزمش را براى برقرار كردن رابطه محكم تر ، با مقدارى مواد معامله خواهد كرد .

نقطه شروع رذايل

اينان تصور مى كنند راه محكم تر كردن رابطه با دنيا ، زحمت كشيدن بيشتر در جنب آن و زيادتر به دست آوردن مواد آن است . به ناچار بر اثر اين شناخت غلط و رابطه ناصحيح ، روح قناعت را از دست داده و هرگز به حق خود قانع نشده و سرانجام در خط تجاوز به حقوق ديگران خواهند افتاد . اين نقطه ، همان نقطه شروع پديد شدن رذايل در نفس و جان است، و اين نقطه همان نقطه تكبر ورزيدن در برابر حق و سست شدن اراده و عزم است .

راستى با اين عمر كوتاه و وقت كم و با اين همه تكاليفى كه از حق و مردم بر عهده انسان است ، چه جايى براى اين گونه معامله هاى غلط در دنيا باقى مى ماند؟

عجيب تر اينكه با گذشت شب و روز و هفته و ماه و سال ، خود به خود ارتباط دنيا با انسان به سستى مى گرايد و لحظه اى خواهد رسيد كه با پايان گرفتن نَفَس و جدا شدن روح حيات از جسم ، تمام روابط انسان با دنيا قطع شده و آنچه را كه انسان به دست آورده به وارثان رسيده و جز كفن و مشتى خاك از دنيا نصيب ديگرى براى او نخواهد ماند ; با اين حساب عاقلانه نيست كه انسان بر خلاف قواعد الهى ، با دنيا در رابطه باشد ; چرا كه از اين رابطه جز آلوده شدن به رذايل نصيبى نبرده و نخواهد برد .

چه نيكوست كه چشم انداز ما نسبت به دنيا ، چشم انداز انبيا ، امامان ، عارفان و عاشقان باشد ، تا از اين رهگذر به قبول حضرت حق برخيزيم و داراى اراده اى سخت براى حفظ ارزش ها در نفس و جان گشته و در برابر فرامين پاك مولا و آقاى خود كه ما را آفريده و غرق انواع نعمت هاى مادى و معنوى نموده تواضع كنيم .

اى قطره منى سر بيچارگى بنه *** كابليس را غرور منى خاكسار كرد

پرهيزكار باش كه دادار آسمان *** فردوس جاى مردم پرهيزكار كرد

هر كو عمل نكرد و عنايت اميد داشت *** دانه نكشت ابله و دخل انتظار كرد

نابرده رنج گنج ميسر نمى شود *** مزد آن گرفت جان برادر كه كار كرد

دنيا كه جسر آخرتش خواند مصطفى *** جاى نشست نيست ببايد گذار كرد

ظالم بمرد و قاعده زشت او بماند *** عادل برفت و نام نكو يادگار كرد

در هر صورت ، ساختمان دنيا ساختمانى است كه از پذيرايى انسان در حد دلخواه ابا دارد و دستگيره اى براى پيوند خوردن با او ، و پيداكردن يك زندگى جاويد يا حداقل بر وفق مراد ، و يا بر اساس هوى و هوس ندارد .

آنانكه دنيا را به عنوان هدف مى بينند ، به ناچار براى بيشتر به دست آوردنش از جاده پاكى منحرف و به راه شيطانى حرص و طمع و پس از آن به زشتى هاى ديگر دچار خواهد شد .

اينان تصور نكنند كه با گستردن بساط مادى ، به هدف اصلى دست يافته اند ; بلكه از هدف دور افتاده ، و به چاه پر خطر غفلت و گمراهى سقوط كرده اند .

اينان به خاطر مغرور شدن به نمودهاى ظاهر ، عقل و وجدان را رها كرده و به پذيرفتن حكومت شهوت و هوى پرستى تن مى دهند ، و براى رسيدن به لذات جسمى ، به هرگونه انحرافى آلوده شده و از قبول واقعيات خوددارى مى كنند .

دنيا از ديدگاه حضرت على (عليه السلام)

بهترين راه براى شناخت چهره واقعى دنيا ، آن چهره اى كه به عنوان بهترين عامل براى رشد و كمال است ، آن چهره اى كه به عنوان نعمت الهى فرا راه آدمى است ، مراجعه به آثار پر بهاى اسلامى است .

با شناخت دنيا از ديدگاه معارف الهى كه سرچشمه اش عقل پر بهاى اولياى خداست ، انسان در خط حسنات قرار گرفته و از رذايل گريزان مى گردد .

على (عليه السلام) در برابر مردى كه از دنيا نكوهش مى كرد فرمود :

« اين دنيا جاى صدق و راستى است براى آن كس كه با آن به راستى رفتار كند ، و خانه تندرستى است براى آن كسى كه از آن چيزى بفهمد ، و سراى بى نيازى است براى آن كس كه از آن توشه برگيرد ، و محل اندرز است براى آن كس كه از آن اندرز گيرد . مسجد دوستان خدا و نمازگاه فرشتگان پروردگار و محل نزول وحى خدا و تجارت خانه اولياى حق است . آنها در اينجا رحمت حق را به دست آوردند و بهشت را سود خود قرار دهند » .

نكات مورد نظر در اين روايت

1 ـ دنيا ، براى كسى كه با چشم حقيقت بين آن را بنگرد ، و در آن دقت كند كه تمام جزء جزء بنايش درست بنا شده ، و به درستى باعث اين نظام متقن گشته و عقل ، علم و حكمت از همه جوانبش آشكار است ، سراى راستى است .

دنيا براى كسى كه ملاحظه كند ، كه اين عدل و حكمت معلول حكومت قوانين تكوينى است و اگر اين حكومت نبود محصولى جز هرج و مرج از دنيا توقع نمى رفت ، سراى راستى است .

انسان بايد از اين نظام درست و وجود عدل و حكمت در آن ، به آن نتيجه برسد : كه اين راستى و درستى ، جز اراده و رهنمودهاى حق چيزى نبوده و رهنمودهاى الهى به غير از ايمان و عمل صالح و صفات پسنديده اخلاقى برنامه ديگرى نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نهج البلاغه : حكمت 131 ; خصايص الأئمة : 102 ; غرر الحكم : 133 ، حديث 2275 .

2 ـ دنيا ، براى كسى كه بفهمد، سراى ايمنى از عذاب فردا و ن

جات از ذلّت امروز است . فراهم كردن زمينه ايمنى در سايه دو برنامه محقق است :

الف ـ قبول تمام برنامه هاى الهى ، اعم از آنچه دركتب آسمانى و فرهنگ پر بهاى انبيا و امامان است .

ب ـ به اجرا گذاردن آن برنامه ها .

و به تعبير ديگر ايمنى از ذلّت دنيا و عذاب آخرت ، در سايه حكمت نظرى و عملى است .

3 ـ دنيا ، سراى توانگرى است براى كسى كه از آن توشه بردارد .

آرى! بهترين سرمايه ها و مايه هاى توانگرى كه عبارت از قوانين خدا ، برنامه هاى پيامبران ، دستورات امامان ، پند ناصحان ، حكمت حكيمان و عرفان عارفان است ، در همين دنياست ، و اين انسان فقير است كه بايد براى رفع نياز و جبران فقر روحى از اين سرمايه ها برداشت كرده و به منافع آن برسد .

4 ـ دنيا ، سراى پند است براى كسى كه از آن پند بگيرد . راستى بر هر ورق دفتر دنيا هزاران پند و نصيحت قرار دارد ، ديده بينا و قلب توانا و انديشه تابناك مى خواهد كه از پندهاى دنيا سرمشق گرفته و به راه كرامت قدم بگذارد .

بر لب جوى نشين و گذر عمر ببين *** كاين اشارت ز جهان گذران ما را بس

مزرع سبز فلك ديدم و داس مه نو *** يادم از كشته خويش آمد و هنگام درو

برگ درختان سبز در نظر هوشيار *** هر ورقش دفترى است معرفت كردگار

جوانى گفت با پيرى دل آگاه *** كه خم گشتى چه مى جويى در اين راه

جوابش گفت پير خوش تكلم *** كه ايام جوانى كرده ام گم

ذليل شدن شاهان ، فرو افتادن تاجداران از تخت ، خوارشدن مستكبران ، آقا شدن مستمندان ، خالى شدن كاخ ها و آمدن زاغ ها ، به چنگال عدالت افتادن ظالمان ، نابود شدن ستمگران ، پشيمان شدن گناهكاران ، از جاى برخاستن افتادگان و فروافتادن متكبران همه و همه درس عبرت ، براى پندگيران است .

تمام كاخ شهان جايگاه جغد شود *** بساز قصر محبت كه خالى از خلل است

5 ـ دنيا ، مسجد عاشقان خداست .

آرى ! معامله مردمان با ايمان و پاك نيت و پاكيزه طينت با دنيا ، نشان مى دهد كه آنان اين سراى دو در را همچون مسجدى مى دانستند و همان معامله اى كه با مساجد داشته اند با دنيا مى نمودند .

همانگونه كه در فقه آمده ، رعايت امورى نسبت به مسجد واجب و اجراى پاره اى از آنها حرام است ، عاشقان حق با دنيا همان معامله را داشتند .

عاشقان در خانه دنيا كه در حقيقت مسجد است ، بستر حرام نياندازند ، مال حرام نخورند ، سخن خلاف نگويند ، به خرابى آن برنخيزند و در حفظ آن بكوشند . مؤمن در اين خانه ، در حالت خوف و رجا به سر برده و جز به كسب فضيلت و مبارزه با رذيلت به چيزى نمى انديشد .

6 ـ دنيا ، خانه نماز گذاردن ملائكه خدا و مركز نزول وحى و ظرف كتب ثمر بخش آسمانى است .

7 ـ دنيا ، محل تجارت اولياى الهى است ، در همين دنيا بود كه افرادى همانند حر بن يزيد رياحى دست از كسب رذايل شسته و براى به دست آوردن منفعت هميشگى ، به تجارت در تجارت خانه توبه برخاستند ، دهاتى ايرانى ، بيايان نشين ربذه اى ، سياه چهره حبشى ، در خط اين تجارت تبديل به سلمان و ابوذر و بلال شدند .

اين بينايان راه ، آشنايان الله و رهروان آگاه ، در همين دنيا به كسب رحمت حق موفق شده و در همين جا براى خويش در بهشت ، جاى ابدى به دست آوردند .

بدون شك با اين نوع شناخت به دنيا ، نقطه مبارزه با رذايل و كسب حسنات و فضايل شروع شده و انسان به قول على (عليه السلام)همانند يك تاجر سعى خواهد كرد ، هر چه بتواند از دنيا براى زياد كردن شخصيت الهى و آباد كردن خانه فردايش بهره بگيرد .

معرّفى نمونه

« آسيه » همسر فرعون كه در شب هاى قدر ميليون ها نفر ، در دعاى به سر گرفتن قرآن ، خدا را به شخصيت او قسم مى دهند ، با چنين ديدى نسبت به دنيا ، به آن همه مقام رسيد .

« حبيب نجار » كه در سوره « يس » از او به عنوان يكى از مبلغين فرهنگ حق ياد شده است ، با اين گونه نظر نسبت به دنيا، به آن همه واقعيت دست يافت. هرگاه نسبت به زندگى مردان و زنانى كه در قرآن مجيد به عنوان يك شخصيت ارزنده الهى ياد شده مى نگريم مى بينيم در سايه چنين شناختى از دنيا به آن مقامات ارزنده رسيدند .

توجه كنيد

از مقدمات گذشته روشن شد كه انسان نبايد خرج دنيا شود ; زيرا در اين معامله ، خسارت و ضرر متوجه انسان است و گاهى پس از بيدار شدن پشيمانى سود ندارد ; بلكه بايد دنيا را خرج خويش كرد و از دنيا به نفع والايى خود بهره برد ، و دنيا را كشتزار آخرت دانست و دنيا را سبب و مقدمه و وسيله اى براى سعادت ابدى و رسيدن به نعمت جاودانى فردا به حساب آورد .

به تعبير ديگر: دنيا جاى آراسته شدن به مسئوليت است ، آن مسئوليتى كه در سايه آن مى توان به مقصد اعلاى جهان ; يعنى خداى بزرگ رسيد .

از تمام دنياهايى كه قبل از اين جهان داشتيم مانند: عالم خاك ، صلب پدر ، رحم مادر ، و دنياهايى كه بعد داريم مانند: جهان برزخ ، قيامت و محشر ، اين دنيا مهم تر است ; زيرا شخصيت و ارزش ما در اين دنيا ، در سايه تكاليف تحقق پيدا مى كند و عظمت و بزرگى در اين دنيا در سايه اجراى مسئوليت ها ساخته مى شود .

با توجه به چنين شناختى از دنيا ، زمينه قبول حسنات و رد رذايل در وجود فراهم مى گردد ، و پس از آماده شدن اين زمينه ، نوبت به ميدان آوردن اراده و عزم و نشان دادن خضوع در برابر حق است .