[ 110 ]

[ 111 ]

سوگندهاي پنجگانه

سوگند به كوه طور، و كتابى كه نوشته شده، در صفحه اى گسترده، و سوگند به «بيت المعمور»، و سقف برافراشته، و درياى مملوّ و برافروخته، كه عذاب پروردگارت واقع مى شود، و چيزى از آن مانع نخواهد بود!

همان گونه كه قبلا اشاره شد چهار سوره از سوره هاى قرآن حاوى قسمهاى پنجگانه است. اين سوره ها عبارتند از: 1. سوره طور 2. سوره مرسلات 3. سوره نازعات 4. سوره فجر.

جالب اينكه در تمام اين سوره ها مقسم به (چيزى كه خداوند براى آن قسم ياد كرده) يك چيز است; و آن واقعيّت عذاب و كيفرهاى الهى. البتّه سوره فجر سخن از مجازاتهاى پروردگار در اين جهان، و ديگر سوره ها پيرامون حقانيّت و واقعيّت عذابها و مجازاتهاى الهى در جهان آخرت سخن مى گويد.

[ 112 ]

سوگندهاى پنجگانه اى كه در اين سوره به كار رفته همه سربسته و مبهم است، به گونه اى كه بدون تفكّر و انديشه نمى توان به مضمون آن پى برد. گويا خداوند متعال اراده كرده مخاطبان قرآن بيشتر تفكّر و انديشه نموده، و از اين نعمت بى بديل الهى استفاده بيشترى ببرند. در هر حال، دانشمندان در مورد مضمون اين قسمها نظريّات مختلفى ارائه داده اند، كه عمده آن سه تفسير است. به اين سه تفسير توجّه كنيد:

تمام اين سوگندها مربوط به زندگى بنى اسرائيل است. توضيح اينكه:

منظور از «طور» همان كوه طورى است كه حضرت موسى بن عمران(عليه السلام) به آنجا رفت، و در آن مكان وحى بر وى نازل شد، و پس از دريافت وحى، به سوى قومش بازگشت، و پيام خداوند را به مردم رساند. گفته مى شود كوه طور، كوه كوتاه و كوچكى بوده كه به خاطر نزول وحى عظمت و قداست پيدا كرده، وگرنه خود كوه داراى عظمت ظاهرى نمى باشد. برخى معتقدند اين كوه در نجف واقع شده است.

و امّا منظور از كتاب مسطور همان «تورات» است كه در كوه طور بر حضرت موسى(عليه السلام)نازل شده است.

معتقدان به تفسير اوّل «بيت المعمور» را به بيت المقدّس كه محلّ مأموريت حضرت موسى(عليه السلام)، و پايگاه بنى اسرائيل بوده تفسير نموده اند.

و امّا «سقف مرفوع» همان چيزى است كه در آيات ديگر قرآن مجيد، از جمله آيه 171 سوره اعراف به آن اشاره شده است. توجّه كنيد:

«(وَإِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ كَأَنَّهُ ظُلَّةٌ وَظَنُّوا أَنَّهُ وَاقِعٌ بِهِمْ خُذُوا مَا آتَيْنَاكُمْ بِقُوَّة وَاذْكُرُوا مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ); و (نيز به خاطر بياور) هنگامى كه كوه را همچون سايبانى بر فراز آنها بلند كرديم، آن چنان كه گمان كردند بر آنان فرود مى آيد; (و در همين حال از آنها پيمان گرفتيم و گفتيم:) آنچه را (از احكام و دستورها) به شما داده ايم با قوّت (و

[ 113 ]

جديّت) بگيريد، و آنچه در آن است به ياد داشته باشيد (و عمل كنيد،) تا پرهيزكار شويد».

بنابراين منظور از سقف مرفوع قطعه كوهى بوده كه خداوند از كوه طور جدا كرده، و بر بالاى سر بنى اسرائيل قرار داده بود. آنها تصوّر كردند كه آن قطعه كوه بر سر آنان فرود خواهد آمد، و همه آنان را نابود مى كند، و لذا قول اطاعت دادند. خداوند آن را، كه همچون سقف بر افراشته اى بود، از بالاى سر آنها به جاى اصليش بازگرداند.

و «بحر مسجور» اشاره به داستان قارون است. خداوند متعال در آيه 81 سوره قصص به اين مطلب اشاره كرده است. توجّه فرماييد:

«(فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الاَْرْضَ فَمَا كَانَ لَهُ مِنْ فِئَة يَنصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللهِ وَمَا كَانَ مِنَ المُنْتَصِرِينَ); سپس ما او و خانه اش را در زمين فرو برديم، و گروهى نداشت كه او را در برابر عذاب الهى يارى كنند، و خود نيز نمى توانست خويشتن را يارى دهد».

مى گويند قارون و خانه اش آن قدر در زمين فرو رفتند كه به قعر زمين رسيدند. قعر زمين جايى است همانند درياى آتشين كه داغ، شعلهور، مذاب و مايع است. بنابراين «بحر مسجور» اشاره به قعر زمين است، كه قارون به آنجا رفت.

راستى عجيب است هنگامى كه خداوند اراده مى كند گردنكش جبّارى را مجازات كند، اين مأموريّت را به لشكريان زمين و آسمان محوّل نمى كند، بلكه به زمينى كه گهواره انسان و مايه آرامش اوست دستور مى دهد كه مايه عذاب و نابوديش گردد! در ضمن شبيه مجازاتهايى كه قرآن مجيد درباره قارون نقل كرده، در عصر و زمان ما نيز رخ داده است. سالها قبل در شمال آفريقا زلزله اى آمد. پس از وقوع زلزله جهت كمك رسانى به روستايى رفتند. هيچ اثرى از آن روستا نبود. گويا زمين دهان باز كرده بود، و آن روستا را با تمام ساكنين و ساختمانها و مزارع و باغات و ديگر متعلّقاتش در خود فرو برده بود!

نتيجه اينكه طبق تفسير اوّل منظور از «طور» كوه طور معروف، و «كتاب مسطور» تورات، و «بيت معمور» بيت المقدس، و «سقف مرفوع» قطعه كوهى است كه بر سر

[ 114 ]

بنى اسرائيل قرار گرفت، و «بحر مسجور» قصّه فرو رفتن قارون و اموالش در زمين است.

دومين تفسير، كه فكر مى كنيم مناسبتر باشد، به شرح زير است:

سه سوگند از سوگندهاى پنج گانه مربوط به مقدّسات تشريعى، و دو سوگند ديگر در رابطه با مقدّسات تكوينى و مربوط به مبدأ و معاد مى شود.

امّا «طور» همان كوه طور است، كه بخاطر نزول وحى آسمانى عظمت پيدا كرد.

و منظور از «كتاب مسطور» قرآن مجيد است. خداوند به اين قرآن نوشته شده، كه در صفحات زيادى گسترده شده، قسم ياد كرده است. ضمناً پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)قرآن را مخفى نكرد، بلكه آن را در همه جا گسترش داد، و پراكنده كرد. اكنون نيز بر دولت اسلامى، مجلسيان، مطبوعات، رسانه ها، مخصوصاً صدا و سيما لازم است نسبت به اين امر همّت گمارده، و برنامه هاى خويش را بر اساس قرآن مجيد پايه ريزى كنند.

و اما «بيت المعمور» خانه اى است به محاذات خانه كعبه در آسمانها، كه در آن نقطه خانه اى همانند خانه كعبه وجود دارد. اين براى زمينيان، و آن براى اهل آسمانهاست. انسانها بر گرد اين خانه، و فرشتگان بر دور آن خانه در طواف هستند. تا آنجا كه هر روز هفتاد هزار فرشته بر گرد بيت المعمور طواف مى نمايند! جالب اينكه هفتاد هزار نفرى كه مثلا امروز موفّق بر طواف شده اند، تا روز قيامت نوبت طواف به آنها نمى رسد.(1) تعداد فرشتگان طواف كننده در هر ماه 000/100/2 نفر، و در هر سال 000/200/25 نفر است. حال بايد حساب كرد از زمان خلقت فرشتگان و بيت المعمور تا قيام قيامت چند سال طول مى كشد، سپس آن عدد را در عدد مذكور ضرب كنيم، آنگاه روشن خواهد شد كه چه عدد بزرگى از فرشتگان بر گرد بيت المعمور گرديده اند! واقعاً چه خبر است! عالم چقدر بزرگ است! ما در مقابل اين جهان بزرگ

1 . تفسير نمونه، ج 21، ص 151 .

[ 115 ]

چقدر كوچكيم!

علت اينكه نام آن خانه آسمانى را بيت المعمور (خانه آباد) گذاشته اند، اين است كه آن خانه به عبادت و پرستش خداوند آباد است. بنابراين هر خانه اى كه در آن عبادت و پرستش خداوند شود آباد است، و خانه اى كه در آن فسق و فجور است ويران!

و امّا «سقف مرفوع» منظور از آن آسمان است. همان گونه كه در آيه شريفه 32 سوره انبياء مى خوانيم:

«(وَجَعَلْنَا السَّمَاءَ سَقْفاً مَّحْفُوظًا); و آسمان را سقف محفوظى قرار داديم».

سؤال: آيا آسمان، همان گونه كه در هيئت بطلميوس آمده، سقفى بر روى زمين است؟

پاسخ: دو تفسير براى آيه شريفه گفته شده است:

نخست اينكه: منظور از سقف محفوظ، ستارگان فراوان آسمان است. ما وقتى كه با چشم عادى به آسمان نگاه مى كنيم، ستاره ها را بصورت پراكنده و دور از هم مشاهده مى كنيم. امّا زمانى كه با تلسكوپ به آنها نظر مى افكنيم، سراسر آسمان را ستارگان فرا گرفته است، همانند سقفى بر روى زمين. عدد ستاره هايى كه با چشم غير مسلّح ديده مى شود از پنج هزار عدد تجاوز نمى كند، در حالى كه فقط در كهكشان راه شيرى دو ميليارد ستاره وجود دارد.

تفسير دوم اينكه: منظور از سقف محفوظ جوّ زمين است. جوّ زمين، بسيار لطيف و رقيق و نازك، و همانند يك سقف پولادين اطراف زمين را فرا گرفته است. مى گويند توان و قدرت جوّ زمين از يك سقف فولادى با ده متر قطر بيشتر است! همين جوّ زمين است كه مانع فرود آمدن سنگهاى سرگردان آسمانى بر سر ما و شما مى شود. و موجب مى گردد كه سنگهاى مذكور آتش گرفته و خاكستر شود. و اگر نبود اين سقف محافظ كره زمين، سنگهاى مذكور اهل زمين را بمباران مى كرد. و اين يكى از نشانه هاى توحيد و عظمت خداست، كه با ايجاد چنين جوّى همچون سقفى محفوظ

[ 116 ]

زمينيان را در امنيّت قرار داده است. اكنون كه سخن از سوراخ شدن قسمتى از لايه اُذُن مطرح شده، و خطر ورود اشعه هاى خطرناك و بيمارى زاى ساير كرات به كره خاكى ما احساس مى شود، دانشمندان عزا گرفته اند! نتيجه اينكه منظور از سقف مرفوع آسمان است.

و امّا «بحر مسجور» در تفسير دوم اشاره به قيامت است، همان گونه كه در آيه 6 سوره تكوير در توصيف روز قيامت مى خوانيم:

«(وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ); و در آن هنگام كه درياها برافروخته مى شوند».

سؤال: آيا امكان دارد درياها آتش بگيرد؟

پاسخ: وسيله اى كه آتش را با آن خاموش مى كنند (آب)، از دو مادّه اكسيژن و هيدروژن تشكيل شده، كه هر كدام به تنهايى قابل اشتعال است. اگر فرمان خداوند صادر شود كه آب درياها تجزيه گردد، و تبديل به اكسيژن و هيدروژن شود، تمام درياها قابل اشتعال خواهد شد، و براحتى آتش مى گيرد. و اين خود از نشانه هاى توحيد است.

منظور از طور همان كوه طور، محلّ نزول وحى بر موسى بن عمران(عليهما السلام)مى باشد; امّا «كتاب منشور» طبق اين تفسير «نامه اعمال» است. چون كلمه «منشور» در سراسر قرآن فقط دو بار به كار رفته، كه يك مورد آن در همين سوره طور، و مورد دوم آيه 13 سوره مباركه اسراء است، و منظور از آن در اين آيه، نامه اعمال است، توجّه كنيد:

«(وَكُلَّ إِنسَان أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِى عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَاباً يَلْقَاهُ مَنشُوراً); و هرانسانى، اعمالش را بر گردنش آويخته ايم، و روز قيامت كتابى براى او بيرون مى آوريم كه آن را در برابر خود گشوده مى بيند. (اين همان نامه اعمال اوست)».

طبق اين آيه شريفه نامه اعمال آشكار است، و گويا ديگران هم مى توانند آن را مطالعه كنند. خوشا به حال كسانى كه از اطّلاع يافتن ديگران بر نامه اعمالشان ترس و

[ 117 ]

واهمه اى نداشته، بلكه خوشحال مى شوند. و بدا به حال آنان كه از فاش شدن اسرار خويش، وروشن شدن چهره واقعى خود هراسان و بيمناك هستند.

نتيجه اينكه با توجّه به آيه فوق، منظور از كتاب منشور كه خداوند به آن قسم خورده، همان نامه اعمال است.

سؤال: چرا خداوند به نامه اعمال قسم خورده است؟ آيا نامه اعمال اين قدر اهميّت دارد؟

پاسخ: اهميّت نامه اعمال نيكان و پاكان روشن است، و نيازى به توضيح ندارد. امّا اهميّت نامه اعمال مجرمان، از اين جهت است كه فرداى قيامت مردم بر آن اطّلاع پيدا مى كنند، و تمام اسرار مجرمان فاش مى شود و اين اثر بازدارندگى دارد، چرا كه انسان سعى مى كند مرتكب جرم نشود. و چيزى كه اثر بازدارندگى از گناه دارد، مقدّس محسوب شده و مى توان به آن قسم ياد كرد.

سؤال ديگر: نامه اعمال چه چيزهايى را در خود ثبت مى كند؟

پاسخ: خداوند متعال از زبان كسانى كه در برخورد با نامه اعمال دچار بهت و حيرت شده اند، چنين مى فرمايد:

«(مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لاَ يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلاَ كَبِيرَةً إِلاَّ أَحْصَاهَا); اين چه نامه اعمالى است كه ريز و درشت و كوچك و بزرگ اعمال ما را ثبت و ضبط كرده است؟».(1)

بنابراين نامه اعمال، تمامى اعمال و كردار انسان، كه در طول عمرش انجام داده، را در خود جاى داده است، هر چند اعمالى باشد كه از نظر خود انسان مهم به حساب نيامده است.

سؤال سوم: حقيقت نامه اعمال چيست؟

پاسخ: بطور كلّى اطّلاعات ما در مورد مسائل مربوط به جهان آخرت اطّلاعات كلّى و اجمالى است، و جزئيّات آن بر ما روشن نيست. ما مى دانيم و ايمان داريم كه

1 . كهف، آيه 49 .

[ 118 ]

بهشتى وجود دارد، جهنّمى هست، حساب و كتابى خواهد بود، نامه اعمال عرضه مى گردد، مجازات و پاداشى در كار است، امّا جزئيّات اين امور بر ما روشن نيست، و اگر بيان شود، شايد نتوانيم آن را درك كنيم، چون جهان واپسين عالمى برتر نسبت به دنياست. بنابراين، ما كه در اين دنياى محدود زندگى مى كنيم، نمى توانيم با الفاظ و قالبهاى اين دنيا كه براى مفاهيم محدود همين جهان وضع شده، مفاهيم بلند جهان آخرت را درك كنيم. همان گونه كه جنين در شكم مادر، كه جز جفت و خون و مقدارى اكسيژن موجود در خون، و ديواره رحم را نديده، قادر بر درك خورشيد عالمتاب و ماه تابان و زيباييهاى دنيا نمى باشد. هر چند جنينِ افراد نابغه و باهوش و استثنايى همچون بوعلى سينا باشد. بنابراين جزئيّات نامه اعمال و ساير مفاهيم مربوط به جهان آخرت بر ما روشن نيست، امّا اجمالا مى دانيم چيست و به آن ايمان داريم.

نتيجه اينكه منظور از كتاب منشور نامه اعمال است.

و امّا «كتاب مسطور» را به «لوح محفوظ» تفسير كرده اند، ولى به نظر مى رسد كه خطايى صورت گرفته، و مقصودشان «لوح محو و اثبات» باشد. زيرا هيچ كس، حتّى أئمّه و پيامبران(عليهم السلام)، اطّلاعى از لوح محفوظ ندارند، و فقط خداوند از آن اطّلاع دارد، به همين جهت آن را لوح محفوظ ناميده اند. بهر حال، لوح محو و اثبات لوحى است كه اخبار و وقايع گذشته و حال و آينده در آن ثبت شده، ولى مشروط به شرايطى است، بدين جهت قابل تغيير است. مثلا در لوح محو و اثبات، در مورد سرنوشت فلان جوان نوشته شده كه بر اثر فلان حادثه در سنّ جوانى مى ميرد. امّا اين جوان مثلا به مادر پيرش رسيدگى مى كند، و صله رحم را بطور كامل بجا مى آورد، و از آنجا كه صله رحم موجب طول عمر است، عمرش طولانى مى گردد، و اسم او در لوح محو و اثبات از ليست جوان مرگها حذف مى گردد.

به تعبير ديگر، لوح محو و اثبات لوح مقتضيات است، و شرايط و موانع در آن ثبت نشده است، و لهذا انبيا خبر از لوح محو و اثبات دارند. امّا در لوح محفوظ همه چيز

[ 119 ]

بطور كامل آمده، و قابل تغيير نيست.

خلاصه اينكه طبق تفسير سوم مقصود از كتاب مسطور «لوح محو و اثبات» است. اما «بيت معمور» برخى آن را به خانه كعبه تفسير كرده اند. چون كعبه خانه اى است كه به دست ابراهيم خليل آباد شد، و با گذشت زمان روز به روز آبادتر مى شود، علاوه بر اينكه از نظر معنوى نيز به سبب عبادت آباد و معمور است.

هنگامى كه انسان در مسجدالحرام قرار مى گيرد، و بر گرد آن خانه طواف مى كند، و در انديشه فرو مى رود كه در طول 1400 سال پس از بعثت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) چه انسانهاى بزرگ و با شخصيّتى در آنجا به عبادت پرداخته اند، به وجد مى آيد و از شادى در پوست خود نمى گنجد.

هر چند هنگامى كه حضرت ابراهيم(عليه السلام) به فرمان خداوند همسر و فرزندش را در آنجا رها كرد، بيابان خشك و سوزان و بى آب و علفى بود (إِنِّى أَسْكَنتُ مِنْ ذُرِّيَّتِى بِوَاد غَيْرِ ذِى زَرْع)(1) امّا اكنون هيچ اثرى از آن بيابان نيست، و به فرمان خداوند شهر مكّه از نظر ظاهرى و معنوى آباد شده است، به گونه اى كه بهترين ميوه ها و كالاهاى دنيا به آنجا سرازير مى شود. به هر حال منظور از بيت معمور طبق اين تفسير خانه كعبه است.

كلمه مسجور در «بحر مسجور» از مادّه «سَجَرَ» گرفته شده، و سَجَر در لغت عرب دو معنا دارد:

1. آتش گرفتن و برافروخته شدن; بر اين اساس هنگامى كه آتش در تنور برافروخته مى شود، آن را مسجور مى گويند.

2. معناى ديگر آن پُر شدن است. عرب حوض مملوّ از آب را مسجور مى گويد. طبق اين معنا «بحر مسجور» درياى مملوّ از آب است. عجيب اينكه آب درياها و اقيانوسها عليرغم عمر طولانى كه دارد، هيچگاه كاسته نمى شود; زيرا چرخه طبيعت، آبهاى تبخير شده بر اثر حرارت خورشيد را به دريا باز مى گرداند. آرى! خداوند قادر

1 . ابراهيم، آيه 37 .

[ 120 ]